Рас?йская Федэрацыя
руск. : Российская Федерация

Сцяг Рас?? Герб Рас??
Г?мн : ≪Г?мн Рас?йскай Федэрацы?≫
Заснавана	862 год [1] [2] (пачатак рускай дзяржа?насц?)
Дата незалежнасц?	12 чэрвеня 1990 (ад СССР)
Аф?цыйная мова	Руская [3]
Стал?ца	Масква
Найбуйнейшыя гарады	гл. Гарады-м?л?янеры Рас??
Форма к?равання	Змяшаная рэспубл?ка
Прэз?дэнт Старшыня Урада Старшыня Савета Федэрацы? Старшыня Дзяржа?най Думы	Уладз?м?р Пуц?н М?ха?л М?шусц?н Валянц?на Мацв?енка Вячасла? Валодз?н
Дзярж. рэл?г?я	Свецкая дзяржава
Плошча ? Усяго ? % воднай паверхн?	1-я ? свеце 17 098 246 [4] км² 4,22% [4]
Насельн?цтва ? Ацэнка ( 2012 ) ? Шчыльнасць	▼ 143 056 383 [5] чал. ( 9-я ) 8,36 чал./км²
ВУП ( ППЗ )   ? Разам ( 2011 )   ? На душу насельн?цтва	$ 2,376 трлн. [6]   ( 6-ы ) $ 16 687 [6]
?РЧП  ( 2011 )	0,755 [7]  ( высок? ) ( 66-ы )
Валюта	Рас?йск? рубель ( RUB , 1991-98 RUR)
?нтэрнэт-дамен	.ru , .рф [8] , .рус [d] ? .su
Код ISO (Alpha-2)	RU
Код ISO (Alpha-3)	RUS
Код МАК	RUS
Тэлефонны код	+7
Часавыя паясы	UTC+2

Рас??я , сустракаецца таксама Расе?я ( руск. : Россия ), аф?цыйная назва Рас??йская Федэра?цыя ( руск. : Российская Федерация ) ? дзяржава , размешчаная ва Усходняй Е?ропе ? па?ночнай частцы Аз?? . Рас?я ? найбуйнейшая па плошчы дзяржава свету (17 075 063 км² або 11,46 % (1/9) плошчы ?сёй сушы Зямл?, або 12,65 % (1/8) заселенай чалавекам сушы, што амаль удвая больш, чым плошча Канады , якая займае другое месца).

Назва

Назва Рас??я паходз?ць ад этнон?ма Русь у грэчаскай агаласо?цы ? пачала ?водз?цца ва ?жытак вял?к?м? князям? маско?ск?м? з канца XV ст ^{[ крын?ца? ]} . У беларускай мове сустракаецца таксама варыянт Расе?я . Варыянт Расея , па думку навуко?ца?, магчыма, прыйшо? з дыялекта? рускай мовы, або ад розных беларуск?х фанетычных працэса? ? паводле той самай мадэл?, што ? беларуск?я народныя формы ?мён А?дакея ? Захвея / Сахвея ад Е?дак?я ? Саф?я . Паводле Этымалаг?чнага сло?н?ка беларускай мовы, словы Расея , расейск? , расеец не нясуць абразл?вай семантык?.

Г?сторыя

Ранняя г?сторыя (да X стагоддзя)

На частцы тэрыторы? сучаснай Рас?? ? 1-м тысячагоддз? н.э. ?снавал?: Баспорская дзяржава (Баспорскае княства), Ск?фская дзяржава . На асно?най тэрыторы? е?рапейскай Рас?? жыл? балцк?я ? ф?на-вугорск?я плямёны. У 552?745 гадах частку тэрыторы? Рас?? ? верхн?м цячэнн? Волг? пам?ж Чорным ? Касп?йск?м марам? займала дзяржава плямённага саюзу цюрка?  ? Цюркск? каганат . Ад сярэдз?ны VII да X стагоддзя ? н?жн?м цячэнн? Волг? , на Па?ночным Ка?казе , у Прыазо?? ляжала дзяржава Хазарск? каганат , якая стрымл?вала набег? качэ?н?ка? з Аз??. Ад пачатку VIII стагоддзя да 926 года на Далёк?м Усходзе ?снавала дзяржава Бахай .

Стана?ленне ? разв?ццё рас?йскай дзяржавы (X?XIX стагоддз?)

У X стагоддз? заходняя частка сённяшняй е?рапейскай Рас?? ?ваходз?ла ? г. зв. ≪ Старажытнарускую дзяржаву ≫ ц? ≪К?е?скую Русь≫ з цэнтрам у К?еве. Улада належала дынасты? Рурыкав?ча?, як?я праводз?л? паслядо?ную пал?тыку ?мацавання сваёй дзяржавы. К?е?ск? князь Алег узначал?? два паходы на Канстанц?нопаль . А ? 988 годзе к?е?ск? князь Уладз?м?р прыня? хрысц?янства паводле грэчаскага абраду. У X?XIV стагоддзях на сярэдн?м цячэнн? Волг? ? ? Прыкам’? знаходз?лася Волжская Булгарыя . У XII?XIV стагоддзях на тэрыторы? Рас?? ?тварыл?ся На?гародская рэспубл?ка , Уладз?ме?ра-Суздальскае ? ?ншыя княствы. У XII стагоддз? гэтыя славянск?я княствы, Волжская Булгарыя ? ?ншыя дзяржавы Усходняй Е?ропы трап?л? пад нашэсце мангола? (1237?1242), на 250 гадо? на тэрыторы? е?рапейскай частк? Рас?? усталявалася мангольскае ?га . У перыяд з 1300 да 1323 года гало?ным цэнтрам рас?йск?х зямель бы? Уладз?м?р, барацьбу з як?м вял? Масква ? Цвер . Адначасова з ус?х рас?йск?х зямель дан?ну зб?рала Залатая Арда . Пад мангольск?м ?гам па?стала Маско?скае княства . З дапамогаю ?нтрыг, заваявання лаяльнасц? мангола?, пераводу рэл?г?йнага цэнтру Рас?? ? Маскву , маско?ск?я княз? атрымал? большую самастойнасць ад Арды. З Маско?скага княства пачала сваю г?сторыю рас?йская дзяржа?насць. Мангольскае ?га скончылася выгнаннем захопн?ка? аб’яднаным? с?лам? рас?йск?х княства? ( Кул?ко?ская б?тва 1380 года; ≪стаянне на рацэ Угры≫ 1480 года).

У XIV?XVI стагоддзях, пасля заваёвы На?гародскай рэспубл?к?, Масква канчаткова стала адз?ным цэнтрам аб’яднання ?сходнеславянск?х княства? па?ночнага ?сходу. З пачатку XV стагоддзя пачынаецца вайсковае супрацьстаянне Маско?скай дзяржавы ? Вял?кага Княства Л?то?скага . Каб абаран?цца ад Масков??, Вял?кае Княства Л?то?скае будзе вымушана заключыць ун?ю з Польшчай ? ?тварыць Рэч Паспал?тую.

Сярэдз?на XVI стагоддзя ? пра?ленне ?вана Грознага , перыяд цэнтрал?зацы? ?лады ? жорсткага кантролю (апрычн?на). Разам з гэтым акты?на праводз?лася агрэс??ная знешняя пал?тыка ? на працягу 1558?1583 гадо? ?шла Л?вонская вайна за выход да Балтыйскага мора. У канцы XVI ? сярэдз?не XVII стагоддзя аформ?лася прыгоннае права. У пачатку XVII стагоддзя Маско?скае княства перажыла шведскую ? польска-л?то?скую ?нтэрвенцы?. У сярэдз?не XVII стагоддзя Укра?на ?вайшла ? склад Рас?? на правах а?таном??.

Рэформы, праведзеныя ?мператарам Пятром I (канец XVII стагоддзя ? першая чвэрць XVIII стагоддзя) мел? вял?зны ?плы? на сацыяльна-эканам?чнае разв?ццё кра?ны, паспрыял? значнай мадэрн?зацы? Рас??. Перамога ? Па?ночнай вайне 1700?1721 гадо? дала Рас?? выйсце да Балтыйскага мора .

Да пачатку XIX стагоддзя ? вын?ку шматвяковай вайсковай агрэс?? да Рэчы Паспал?тай , Рас?я атрымала асно?ную частку тэрыторы? скоранай дзяржавы.

У вын?ку далучэння ? XVI?XIX стагоддзях тэрыторый По?начы, Паволжа, Урала , С?б?ры , Далёкага Усходу, Ка?каза, уваходжання ? склад Рас?? шэрагу народа? утварылася шматнацыянальная Рас?йская ?мперыя . Рас?я адб?ла нашэсце французск?х войска? у вайне 1812 года .

Захоп Рас?яй Ка?каза суправаджа?ся генацыдам чаркеса? .

Сялянская рэформа 1861 года, што адмян?ла прыгон, ? ?ншыя рэформы пахутчыл? разв?ццё кап?тал?зму, грамадства, с?стэмы вырабн?цтва ? размеркавання.

У канцы XIX ? пачатку XX стагоддзя ?зн?кл? пал?тычныя парты?.

XX?XXI стагоддз?

Руска-японская вайна 1904?1905 гадо? катал?завала разв?ццё рэвалюцыйных настроя? у грамадстве, што прывяло да рэвалюцы? 1905 года . Пасля рэвалюцы? заснаваная Дзяржа?ная Дума . Рас?я брала ?дзел у Першай сусветнай вайне 1914?1918 гадо? на баку кра?н Антанты .

Вайна, эканам?чная крыза разам з правакаты?ным? дзеянням? ?лады прывял? да звяржэння манарх?? падчас Люта?скай рэвалюцы? 1917 года .

25 кастрычн?ка (7 л?стапада) 1917 года адбылася Кастрычн?цкая рэвалюцыя . Была абвешчаная ?лада Савета? (рад) рабочых, жа?нерск?х ? сялянск?х дэпутата?. У кра?не была ?сталявана манапольная пал?тычная ?лада Камун?стычнай парты? , што паступова зл?лася з цэнтрал?заваным дзяржа?ным апаратам.

З 1917 па 1920 у Рас?? ?шла грамадзянская вайна, камун?сты ажыцця?лял? ?нтэрвенцыю на новыя незалежныя дзяржавы Усходняй Е?ропы ? Сярэдняй Аз??. У дзяржаве замацо?вал?ся ваенна-камун?стычныя ? тэрарыстычныя прынцыпы арган?зацы? (чырвоны тэрор). У студзен? 1918 года ?твораная Рас?йская Савецкая Федэраты?ная Сацыял?стычная Рэспубл?ка (РСФСР). У 1921 годзе была прынятая Новая эканам?чная пал?тыка (НЭП), што ?я?ляла сабою часовае ? частковае вяртанне рынкавых прынцыпа? у эканом?ку. 30 снежня 1922 года Рас?я разам з камун?стычным? Укра?най , Беларуссю ? Зака?казскай Федэрацыяй утварыл? Саюз Савецк?х Сацыял?стычных Рэспубл?к (СССР). Далейшае разв?ццё Рас?? ? ХХ стагоддз? непары?на звязана з СССР.

12 чэрвеня 1990 года З’езд народных дэпутата? Рас?? прыня? Дэкларацыю аб дзяржа?ным суверэн?тэце Рас?йскай Федэрацы?. У 1991 годзе ?ведзеная пасада прэз?дэнта РФ . У верасн? 1993 года ?казам прэз?дэнта л?кв?даваная с?стэма Савета?, у снежн? 1993 года прынятая Канстытуцыя Рас?? .

Геаграф?я

Крайн? па?ночны пункт Рас?? ? мыс Фл?гел? на Зямл? Франца-?ос?фа (81°51’ па?н.ш.), крайн? ?сходн? пункт ? востра? Ратманава ? Берынгавым прал?ве (заходн? з двух астраво? Дз?ям?да , 169°0’ з.д.). Крайн?я па?ночны ? ?сходн? мацерыковыя пункты Рас??: мыс Чалюск?н на па?востраве Таймыр (77°43’ па?н.ш.) ? мыс Дзяжнёва на Чукотцы (169°39’ з.д.). Гэтыя чатыры крайн?я пункты адначасова з’я?ляюцца ? адпаведным? крайн?м? пунктам? Е?раз?? . Крайн? па?днёвы пункт Рас?? (41°11’ з.ш.) знаходз?цца на па?днёвым захадзе ад гары Базардзюзю , на мяжы Дагестана з Азербайджанам . Крайн? заходн? пункт ляжыць у Кал?н?нградскай вобласц? пад 19°38’ у.д., на Балтыйскай касе Гданьскага зал?ва Балтыйскага мора ; але Кал?н?нградская вобласць з’я?ляецца анклавам, ? асно?ная тэрыторыя Рас?? пачынаецца ?сходней, пад 27°17’ у.д., на мяжы Рас?? з Эстон?яй , на беразе рак? Педэдзе. Так?м чынам, працягласць тэрыторы? Рас?? з по?начы на по?дзень перавышае 4 тыс. км, з захаду на ?сход ? набл?жаецца да 10 тыс. км. Агульная працягласць межа? Рас?? ? 60 933 км (з ?х 38 808 км ? марск?я межы); межы Рас?? на по?начы ? на ?сходзе ? марск?я, на по?дн? ? на захадзе ? у асно?ным сухапутныя. Мае сухапытныя межы з: Казахстанам (6846 км), К?таем (3645 км), Мангол?яй (3485 км), Укра?най (1576 км), Ф?нляндыяй (1340 км), Беларусью (959 км), Груз?яй (723 км), Эстон?яй (294 км), Азербайджанам (284 км), Л?твой (280.5 км), Польшчай (232 км), Латв?яй (217 км), Нарвег?яй (196 км), Па?ночнай Карэяй (19 км). Марск?е межы Рас?я мае с ЗША (49 км) ? Япон?яй (194 км).

Тэрыторыя Рас?? амываецца трымя ак?янам? ? наступным? марам?: Па?ночны Ледав?ты ак?ян  ? Чукоцкае , Усходне-С?б?рскае , Лапцевых , Карскае , Пячорскае , Баранцава ; Атлантычны ак?ян  ? Балтыйскае , Чорнае , Азо?скае ; Ц?х? ак?ян  ? Японскае , Ахоцкае , Берынгава .

Ф?з?ка-геаграф?чны агляд

Рас?я размешчана на по?начы мацярыка Е?раз?я . Яна абмываецца водам? Ц?хага ? Па?ночнага Ледав?тага ак?яна? , а таксама Балтыйск?м , Чорным , Азо?ск?м морам? Атлантычнага ак?яна ? Касп?йск?м морам , пры гэтым валодаючы самой працяглай берагавой л?н?яй (37 653 км). Уральск?я горы , рака Эмба ? Кума-Маныцкая ?падз?на падзяляюць Рас?ю на е?рапейскую ? аз?яцкую частк?, апошняя ?ключае ? сябе Па?ночны Ка?каз , С?б?р ? Далёк? Усход .

Геалог?я

Больш 70 % тэрыторы? Рас?? занята ра?н?нам? . Заходняя частка кра?ны знаходз?цца ? межах шырокай Усходне-Е?рапейскай ра?н?ны , якая характарызуецца чаргаваннем н?з?н ( Прыкасп?йская ? ?нш.) ? ?звышша? ( Валдайскае , Сярэднярускае ? г. д.). Мерыдыянальна выцягнутая горная с?стэма Урал раздзяляе Усходне-Е?рапейскую ра?н?ну ? Заходне-С?б?рскую н?з?ну . Да ?сходу ад апошняй знаходз?цца Сярэднес?б?рскае пласкагор’е з ?заляваным? горным? мас?вам? , якое затым пла?на пераходз?ць у Цэнтральнаякуцкую ра?н?ну.

Па?днёвая ? ?сходняя частк? кра?ны пераважна гарыстыя. На крайн?м по?дн? Е?рапейскай частк? цягнуцца па?ночныя хрыбты Вял?кага Ка?каза (тут знаходз?цца самая высокая вяршыня Рас?? ? Эльбрус , 5 633 м), на по?дн? С?б?ры ? Алтай , Заходн? ? Усходн? Саяны , Станавое нагор’е ? ?ншыя горныя с?стэмы. Па?ночны ?сход С?б?ры ? Далёк? Усход ? рэг?ёны пераваг? сяреднявышынных горных хрыбто?, так?х як С?хатэ-Ал?нь , Верхаянск? хрыбет , хрыбет Чэрскага . Па?востра? Камчатка ? Курыльск?я астравы на крайн?м усходзе ? тэрыторыя вулкана? . Тут ?х нал?чаецца больш за 200, прычым каля 50 дзеючых.

Г?дралог?я

У Рас?? больш за 120 тыс. рэк ? каля 2 млн азёр . Самыя буйныя рэк?: Амур , Лена , Ен?сей , ?ртыш , Об , Волга , Кама ; буйнейшыя азёры ? Касп?йскае мора , Байкал , Ладажскае , Анежскае .

Варта за?важыць, што рэк? ? Рас?? традыцыйна мел? вел?зарную ролю ? не тольк? як транспартныя шлях?, але ? як трасы засялення ? гаспадарчага асваення новых тэрыторый. На рэках пабудаваныя практычна ?се буйныя гарады.

Кл?мат

Размяшчэнне Рас?? ? па?ночнай частцы Е?раз?? (тэрыторыя кра?ны ? асно?ным ляжыць па?ночней 50° пн.ш.) абумов?ла яе знаходжанне ? арктычным, субарктычным, умераным ? часткова ? субтрап?чным кл?матычных паясах. Пераважная частка тэрыторы? размешчаная ва ?мераным поясе. Разнастайнасць кл?мату залежыць таксама ад асабл?васцей рэльефу ? бл?зкасц? або аддаленасц? ак?яна.

Шыротная занальнасць найбольш ярка выя?ляецца на ра?н?нах. Спектр прыродных зон адрозн?вае Е?рапейскую частку кра?ны, дзе з по?начы на по?дзень паслядо?на змяняюцца зона арктычных пустынь, тундры, лесатундры, тайг?, мяшаных лясо?, лесастэпы, стэпы, па?пустын?. З прасо?ваннем на ?сход кл?мат станов?цца ?сё больш кантынентальным, колькасць прыродных зон у адным шыротным ?нтэрвале значна скарачаецца.

Сярэдн?я тэмпературы студзеня, па розных рэг?ёнах, вагаюцца ад 6 да ?50 °C, л?пеня ад 1 да 25 °C; ападка? ад 150 да 2000 мм у год. Вечная мерзлата (раёны С?б?ры ? Далёкага Усходу ) займае 65 % тэрыторы? Рас??.

Больш 70 % рас?йскай тэрыторы? ? гэта зона рызыко?нага земляробства. Сельскагаспадарчы сезон на большай частцы тэрыторы? Рас?? до?жыцца 2?3 месяцы (для пара?нання, у Е?ропе або ЗША  ? 8?9 месяца?). У той жа час у Рас?? знаходз?цца 10 % ус?х ворных зямель свету.

Флора ? фауна

Лясы займаюць звыш 1/2 тэрыторы?. На тэрыторы? Рас?? знаходз?цца пятая частка ?с?х лясо? свету ? палова сусветных хвойных лясо?. Жывёльны свет разнастайны ? тут жывуць ? белыя мядзведз? , ? маржы , ? тыгры , леапарды , ? ?нш.

У Рас?? ?снуе 35 нацыянальных парка? ? 84 запаведн?к? .

Дзяржа?ны лад

Адм?н?страцыйны падзел

Рас?я з’я?ляецца федэраты?най дзяржавай. Яна складаецца з 83 суб’екта? федэрацы? (21 рэспубл?ка, 46 абласцей, 9 краё?, 1 а?таномная вобласць, 4 а?таномныя акруг?, 2 горада федэральнага значэння) ( Гл. таксама : Адм?н?страцыйны падзел Рас?? ). Асабл?васцю а?таномных акруг (акрамя Чукоцкай з’я?ляецца ?х двухскладнасць, г.зн., з’я?ляючыся па?напра?ным суб’ектам федэрацыi, яны ?ваходзяць у склад ?ншага суб’екта. Асабл?васцю рэспубл?к з’я?ляецца ная?насць у ?х Канстытуцы? (у ?ншых суб’екта? ? Статут) ? магчымасць увядзення дадатковых дзяржа?ных мо?. З кожным суб’ектам федэральны ?рад заключае дагаворы аб размежаванн? прадмета? палнамоцтва? пам?ж Рас?йскай Федэрацыяй ? суб’ектам Рас?йскай Федэрацы?.

Суб’екты федэрацы? аб’яднаныя ? федэральныя акруг?, як?я створаныя ?казам прэз?дэнта 13 мая 2000 года ? як?я не з’я?ляюцца часткай адм?н?страцыйнага падзелу кра?ны (( Гл. таксама : Федэральны падзел Рас?? ). Усяго створана 8 федэральных акруг.

Форма пра?лення ? органы дзяржа?най улады

Паводле формы пра?лення Рас?я з’я?ляецца прэз?дэнцкай рэспубл?кай. Дзеючая Канстытуцыя была прынята 12 снежня 1993 года на рэферэндуме ( Гл. таксама : Канстытуцыя Рас?йскай Федэрацы? ). Дзяржа?ная ?лада ? Рас?йскай Федэрацы? здзяйсняецца на аснове падзелу на заканада?чую, выкана?чую ? судовую. Органы заканада?чай, выкана?чай ? судовай улады самастойныя. Глава дзяржавы ? Прэз?дэнт Рас?йскай Федэрацы? . Прэз?дэнт аб?раецца на 4 года на аснове ?сеагульнага ро?нага ? прамога выбарчага права пры тайным галасаванн?. Адзна ? тае ж асоба не можа займаць пасаду Прэз?дэнта больш за два тэрм?на запар.

Заканада?чы (прадста?н?чы) орган дзяржа?най улады (парламент) Рас?йскай Федэрацы? ? двухпалатны Федэральны Сход Рас?йскай Федэрацы? . Палатам? Федэральнага Сходу з’я?ляюцца Савет Федэрацы?  ? верхняя палата ? Дзяржа?ная Дума  ? н?жняя палата. У склад Савета Федэрацыя ?ваходзяць па аднаму прадста?н?ку ад заканада?чай ? выкана?чай улады кожнага суб’екта федэрацы?, як?я дэлегуюцца адпаведна заканада?чым органам суб’екта федэрацы? ? яго главой на сталай аснове, а ? склад Дзяржа?най Думы ? 450 дэпутата?, аб?раецца на аснове ?сеагульнага ро?нага ? прамога выбарчага права пры тайным галасаванн? па партыйным сп?скам (прахадны бар’ер 7 %). Срок па?намоцтва? Дязржа?най Думы ? 4 гады.

Выкана?чую ?ладу здзяйсняе Урад Рас?йскай Федэрацы? . Старшыня Ураду прызначаецца Прэз?дэнтам са згоды Дзяржа?най Думы. У склад Ураду ?ваходзяць, апроч Старшын?, яго намесн?к? ? федэральныя м?н?стры. Урад узначальвае с?стэму федэральных органа? выкана?чай улады: м?н?стэрства?, федэральных служб ? федэральных агенства?.

Судовая ?лада ? Рас?? ажыцця?ляецца судам?. У с?стэму федэральных судо? уваходзяць суды агульнай юрысдыкцы? (уключаючы ваенныя суды), арб?тражныя суды ? Канстытуцыйны Суд Рас?йскай Федэрацы? . Суды агульнай юрысдыкцы? здзяйсняюсь правасуддзе па грамадзянск?х, крым?нальных справах ? справах, як?я ?зн?каюць з адм?н?страцыйных правапарушэння?. Да ?х адносяцца Вярхо?ны Суд Рас?йскай Федэрацы? , вярхо?ныя суды рэспубл?к у складзе РФ, краявыя, абласныя суды, суды а?таномных абласцей, а?таномных акруг, Маско?ск? ? Санкт-Пецярбургск? гарадск?я суды, раённыя (гарадск?я) суды. Арбитражныя суды займаюцца разглядам спрэчак, звязаных з прафес?йным удзелам у грамадзянск?м абарачэнн?, у прыватнасц?, звязаных з прадпрымальн?цкай дзейнасцю, ? некаторых ?ншых катэгорый спрэчак. Яны ?ключаюць Вышэйшы арб?тражны суд Рас?йскай Федэрацы? , федэральныя арб?тражныя суды акруг (арб?тражныя касацыйныя суды), арб?тражныя апеляцыйныя суды, арб?тражныя суды суб’екта? федэрацы?.

Рэг?янальная ? мун?цыпальная ?лада

С?стэма органа? дзяржа?най улады субъекта? федэрацы? ?сталё?ваецца суб’ектам? Рас?йскай Федэрацы? самастойна ? адпаведнасц? з асновам? канстытуцыйнага ладу Рас?йскай Федэрацы? ? агульным? прынцыпам? арган?зацы? прадста?н?чых ? выкана?чых органа? дзяржа?най улады, усталяваным? федэральным законам. Глава суб’екта федэрацы? зацвярджаецца заканада?чым ораганам па прадста?ленн? прэз?дэнта Рас?йскай Федэрацы?. Заканада?чы (прадста?н?чы) орган суб’екта федэрацы? фарм?руецца шляхам прамога тайнага ?сеагульнага галасавання па партыйным сп?сам. Выкана?чы орган ? урад суб’екта федэрацы? фарм?руецца главой суб’екта пры ?дзеле заканада?чага органа. Судовая ?лада суб’екта федэрацыя складаецца з Канстытуцыйнага (Статутнага) суда суб’екта федэрацы? ? м?равых судо?. Гэтыя суды не ?вахожзяць у федэральную судовую с?стэму.

Мясцовае самак?раванне ? Рас?? ? гэта форма ажыцця?лення народам сваёй улады, якая забяспечвае самастойнае ? пад сваю адказнасць рашэнне насельн?цтвам непасрэдна ? (ц?) праз органы мясцовага самак?равання пытання? мясцовага значэння зыходзячы з ?нтарэса? насельн?цтва з ул?кам г?старычных ? ?ншых мясцовых традыцый. Мясцовае самак?раванне здзяйсняецца грамадзянам? шляхам рэферэндуму, выбара?, ?ншых форм прамога волевыя?лення, праз выбарныя ? ?ншыя органы мясцовага самак?равання. Мясцовае самак?раванне здзяйсняецца на ?сёй тэрыторы? Рас?йскай Федэрацы?. Тэрытарыяльную аснову мясцовага самак?равання складаюць мун?цыпальныя ?тварэнн?. Усяго ? Рас?? каля 25 тысяч мун?цыпальны? утварэння?. У Рас?йскай Федэрацы? ?снуюць 6 в?да? мун?цыпальных утварэння?:

• сельскае пасел?шча
• гарадское пасел?шча
• мун?цыпальны раён
• гарадская акруга
• м?жсяленная тэрыторыя
• унутрыгарадская тэрыторыя горада федэральнага значэння

Органы мясцовага самак?равання не ?ваходзяць у с?стэму органа? дзяржа?най улады. У структуру органа? мясцовага самак?равання, якая ?сталё?ваецца статутам мун?цыпальнага ?тварэння, уваходзяць наступныя органы ? службовыя асобы мясцовага самак?равання: прадста?н?чы орган мун?цыпальнага ?тварэння, галава мун?цыпальнага ?тварэння, мясцовая адм?н?страцыя, кантрольны орган мун?цыпальнага ?тварэння, ?ншыя органы мясцовага самак?равання.

Пал?тычныя парты? ? прафсаюзы

Па стану на люты 2008 г. ? Рас?? было зарэг?стравана 15 пал?тычных партый (у 2006 г. ?х было 35). Да л?ку буйнейшых адносяцца: пра?ладныя ? Адз?ная Рас?я ; лаяльныя ? Справядл?вая Рас?я , Л?беральна-дэмакратычная партыя Рас?? (ЛДПР); апаз?цыйныя ? Камун?стычная партыя Рас?йскай Федэрацы? (КПРФ), Народны Саюз , Яблык , Правая справа . У Дзярждуму, выбраную ? 2007 годзе, прайшл? Адз?ная Рас?я, КПРФ, Справядл?вая Рас?я ? ЛДПР.

Да л?ку буйнейшых прафсаюзных аб’яднання агульнарас?йскага ?зро?ня адносяць Федэрацыю незалежных прафсаюза? Рас?? (найбуйнейшае прафсаюзнае аб’яднанне, уваходзяць каля 29 млн чалавек, ц? 95 % ад ус?х члена? прафсаюза? у Рас??), Канфедэрацыю працы Рас?? , Усерас?йскую канфедэрацыю працы . Усе яны ?ваходзяць у М?жнародную канфедэрацыю прафсаюза? .

Знешняя пал?тыка

Дачыненн? з Беларуссю

Дыпламатычныя дачыненн? ?рады ?станав?л? 28 чэрвеня 1992 года ^[9] .

Насельн?цтва

Колькасць ? размяшчэнне

На 1 студзеня 2008 года насельн?цтва Рас?? складала 142,0 млн чалавек. У Рас?? працягваецца дэмаграф?чны крыз?с . Рост насельн?цтва ? кра?не спын??ся з 1991 . Смяротнасць у 1,1 раза перавышае нараджальнасць, насельн?цтва скарачаецца на некальк? сотня? тысяч чалавек штогод. Негаты?най асабл?васцю Рас?? з’я?ляецца той факт, што ? вын?ку дэмаграф?чнага пераходу нараджальнасць звал?лася да ?зро?ня разв?тых кра?н, у то час як смяротнасць засталася на ?зро?н? кра?н, як?я разв?ваюцца.

Кожную хв?л?ну ? Рас?? нараджаецца 3 чалавека, а пам?рае ? 5. Агульнасусветная тэндэнцыя проц?леглая: аднос?ны колькасц? нараджэння? да смерця? ро?на 2,6. Асабл?ва вял?кая смяротнасць у рас?йск?х мужчын, сярэдняя працягласць жыцця як?х 67,51 гадо? (2017 г.) ^[10] . Працягласць жыцця жанчын значна вышэй ? 77,64 года ^[10] . Узровень нараджальнасц? ? Рас?? не забяспечвае простага ?зна?лення насельн?цтва.

Этн?чны склад

Мо?ны склад

Рэл?г?йны склад

Гаспадарка

Рас?я ? некал? прамыслова разв?тая кра?на, перажывае крыз?с пасля распаду СССР, савецкай эканом?к? ? эканам?чных сувязя? з былым? рэспубл?кам? ? кра?нам? Усходняга блоку.

Сукупны ?нутраны прадукт на душу насельн?цтва складае 8900 долара? у год ( 2003 ). ?нфляцыя 3 % (за студзень-люты 2005  г.)

Большую частку ВУП дае дабыча палезных выкапня?: нафты ? прыроднага газу (асно?ныя радов?шчы ? Заходн?м С?б?ры), каменны вугаль , жалезная руда (Курская магн?тная анамал?я, радов?шчы Урала , Заходняй С?б?ры ? ?нш.), апатыты , кал?йныя сол? , фасфарыты , дыяменты ? ?нш. У 2010  г. вываз сырав?ны скла? 65 % агульнага аб’ёму экспарту ^[11] .

Асно?ныя гал?ны прамысловасц?: Машынабуда?н?цтва (цяжкае, агульнае, сярэдняе, выраб прыбора? ?нструмента?, ? ?нш.), чорная (гало?ным чынам Урал ? ?нш.) ? каляровая ( Урал , С?б?р , Далёк? Усход ? ?нш.) металург?я . Разв?тыя х?м?чная ? нафтах?м?чная прамысловасц? (цантральны ? па?ночна-заходн? рэг?ён, Паволжжа, Урал), лясная (на по?начы ? ?сходзе кра?ны), лёгкая (гало?ным чынам тэкстыльная) ? харчовая прамысловасць.

Земляробства дае каля 40 % агульнай прадукцы? сельскай гаспадарк? , жывёлаводства  ? звыш 60 %. Больш як 4/5 пашн? прыходз?цца на Цэнтральнае Паволжжа, Па?ночны Ка?каз , Урал ? Заходн? С?б?р . Асно?ныя сельскагаспадарчыя культуры: збожжа , цукровы бурак , сланечн?к , бульба , лён .

На тэрыторы? Рас?? функцыянуюць аб’яднаныя энергетычныя с?стэмы Цэнтру, Па?ночнага Захаду, Паволжжа, Па?ночнага Ка?каза, С?б?ру, Далёкага Усходу. Рас?я мае буйную сетку трубаправода?. Важныя элементы водных с?стэм: Беламора-балтыйск? канал, канал ?мя Масквы, Волга-Донск? канал, Волга-Балтыйск? шлях. Важную ролю грае марск? транспарт. Буйныя порты: Санкт-Пецярбург , Кал?н?нград , Мурманск , Архангельск , Новарас?йск , Уладз?васток , Находка . У Рас?? ёсць звыш за 100 курорта? : на ?збярэжжы Чорнага мора , група курорта? Ка?казск?х М?неральных Вода? ? ?нш.

Культура

Адукацыя

Сацыяльная сфера

Узброеныя с?лы

Узброеныя с?лы Рас?? складаюцца з трох в?да? Узброеных с?л (сухапутныя войск?, ваенна-паветраныя с?лы ? ваенна-марск? флот), трох рода? войск (касм?чныя войск?, ракетныя войск? стратэг?чнага прызначэння ? паветрана-дэсантныя войск?), Тыла ?зброеных с?л, чыгуначных войск ? ?ншых войск, як?я не ?ваходзяць у в?ды ?зброеных с?л, а таксама шэраг служба?. Агульная колькасць УС Рас?? складае 1207 тыс. чалавек ваеннаслужбо?ца? ? 876 тысяч грамадзянск?х спецыял?ста?.

Сухапутныя войск? арган?зацыйна складаюцца з мотастралковых войска?, танкавых войска?, ракетных войска? ? артылеры?, войска? СПА, спецыяльных войска? (выведвальных, сувяз?, радыёэлектроннай барацьбы (РЭБ), ?нжынерных, радыяцыйнай, х?м?чнай ? б?ялаг?чнай абароны (РХБА), тэхн?чнага забеспячэння, аховы тылу, часцей ? арган?зацый тылу). Сухапутныя войск? дзеляцца па тэрытарыяльным прынцыпе на шэсць ваенных акруг: Маско?ская , Лен?нградская , Па?ночна-Ка?казская , Прыволжска-Уральская , С?б?рская ? Далёка?сходняя .

Ваенна-паветраныя с?лы арган?зацыйна складаюцца з ав?яцы? (бамбавальнай, штурмавой, зн?шчальнай, ав?яцы? СПА, выведвальнай, транспартнай ? спецыяльнай), зен?тна-ракетных войска?, радыётэхн?чных войска?, спецыяльных войска?, часцей ? ?стано? тылу.

Ваенна-марск? флот арган?зацыйна складаецца з рода? с?л: падводных, надводных, марской ав?яцы?, марской пяхоты ? берагавых войска?, часцей спецыяльных войска? ? тылу. ВМФ па тэрытарыяльнай прыкмеце дзел?цца на чатыры флоту (Па?ночны, Балтыйск?, Чарнаморск? ? Ц?хаак?янск?) ? адну флатыл?ю (Касп?йскую).

За межам? Рас?йскай Федэрацы? ёсць ваенныя базы ? Азербайджане (РЛС ≪Габала≫), Армен?? (102-я ваенная база ? Гюмры), Беларус? (РЛС ≪Волга≫, Баранав?чы ? 42-й вузел сувяз? ВМФ, В?лейк?), Казахстане (5-ы Дзяржа?ны выпрабавальны касмадром, асобны полк транспартнай ав?яцы?, асобны радыётэхн?чны вузел Касм?чных войска?, дзяржа?ны выпрабавальны пал?гон стратэг?чнай СПА ? СРА Сары-Шара), К?рг?з?? (ваенна-паветраная база), Таджык?стане (Оптыка-электронны вузел с?стэмы кантролю касм?чнай прасторы ≪Нурэк≫, 201-я матастрэлковая дыв?з?я), Узбек?стане (ав?ябаза), Укра?не (Чарнамарск? флот, шэраг аэрадрома?, вузло? сувяз?, 219-ы асобны полк радыёэлектроннай барацьбы, 1096-ы зен?тны ракетны полк), С?ры? (база ВМФ), а таксама групо?к? рас?йск?х войска? у Абхаз?? ? Па?днёвай Асец?? ? групо?ка м?ратворчых с?л ? Прыднястро??.

Гл. таксама

• Русафоб?я
• Русаф?л?я
• Дзяржа?ны савет
• 61-я паветраная арм?я Рас??
• 6-я арм?я ВПС ? СПА Рас??
• Злачыннасць у Рас??

Зноск?

Спасылк?

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Рас?я