Пру?с?я
(
ням.
:
Preußen
) ? г?старычная назва шэрагу раёна? ва ?сходняй ? цэнтральнай
Е?ропе
, а менав?та:
- Населены аднайменным
народам
(
прусы
) рэг?ён на па?днёва-?сходн?м узбярэжжы
Балтыйскага мора
, у
Сярэднявеччы
заваяваны
тэ?тонск?м? рыцарам?
. Пазней гэты рэг?ён ста? звацца
Усходняй Прус?яй
.
- Герцагства
(з
1525
годзе),
курфюрства
(з
1618
годзе, пад уладай нямецкай дынасты?
Гогенцолерна?
). Уключала ?ласна (Усходнюю) Прус?ю, а таксама
Брандэнбург
. Стал?ца размяшчалася спачатку ?
Кён?гсбергу
, а пасля
Трыццац?гадовай вайны
? у
Берл?не
.
Карале?ства
(з
1701
годзе).
- Тэрытарыяльнае ?тварэнне (≪вольная дзяржава≫) у рамках
Веймарскай рэспубл?к?
, узн?клае пасля падзення Гогенцолера? у
1918
годзе, якое ?ключала большую частку былога карале?ства. У
1947
годзе як тэрытарыяльнае ?тварэнне Прус?я была л?кв?давана па рашэнн? саюзн?ка? у рамках
паваеннай
перабудовы Е?ропы.
Да XIII стагоддзя тэрыторыю Усходняй Прус?? засялял?
прусы
. Яны з'я?лял?ся адным? з прамых пераемн?ка?
культуры шнуравай керам?к?
(III?II тыс. да н.э.) якая займала амаль усю кантынентальную Е?ропу, акрамя М?жземнамор'я ? По?начы, ? у тым л?ку сучасную Цэнтральную Рас?ю. ?х вылучэнне ? асобны народ з групы роднасных плямёна? адносяць да V?VI стагоддзям. Пры гэтым характэрныя рысы ?ласна прускае культуры прасочваюцца з пачатку нашае эры. Першыя пасел?шчы ?ласна пруса? па?стал? на ?збярэжжы цяперашняга
Кал?н?нградскага зал?ва
. Затым, аж да IX стагоддзя, прусы м?гравал? на захад, да н?жняга цячэння В?слы.
У XIII павеку гэта
тэрыторыя была захоплена
Тэ?тонск?м ордэнам
.
У 1226 годзе польск? князь
Конрад I Мазавецк?
папыта? дапамог? ?
тэ?тонск?х рыцара?
у барацьбе супраць пруса?, абяца?шы ?м валоданне гарадам? Кульм ? Добрынь, а таксама захаванне за ?м? захопленых тэрыторый. У 1232 годзе Тэ?тонск?я рыцары прыбыл? ?
Польшчу
. Заваяванне пруса? ? яцвяга?, пачатае ? 1233, завяршылася ? 1283; два вял?к?х па?станн? пруск?х плямёна? (1242?1249 ? 1260?1274) был? жорстка падушаны. У 1237 да Тэ?тонскага ордэна далучыл?ся рэштк?
Ордэна мечаносца?
, пацярпелага незадо?га да гэтай паражэнн? ад л?цв?на?. У вын?ку гэтага аб'яднання ?тварылася аддзяленне Тэ?тонскага ордэна ?
?нфлянтах
?
Курлянды?
?
Л?вонск? ордэн
. Пасля падначалення Прус?? пачал?ся рэгулярныя паходы супраць паганскай
Л?твы
. У 1308?1309 Тэ?тонск? ордэн захап?? у Польшчы
Усходняе Памор’е
з
Гданьскам
. У 1346 дацк? кароль
Вальдэмар IV
саступ?? ордэну
Эстляндыю
. У 1380?1398 ордэн падпарадкава?
Жамойць
, аб'ядна?шы так?м чынам свае ?ладанн? ? Прус?? ?
Л?вон??
, у 1398 захап?ла востра? Готланд, у 1402 набы? Новую марку.
Пагроза з боку Тэ?тонскага ордэна прывяла да ?сталявання дынастычнага саюза пам?ж Польшчай ? Л?твой (
Крэ?ская ун?я
1385). У
Вял?кай вайне 1409?1411 гадо?
Тэ?тонск? ордэн патрыва?
паражэнне пры Грунвальдзе
ад аб'яднаных с?л Польшчы ? Вял?кага Княства Л?то?скага. Па
Торунск?м м?ры 1411 года
ён, адмов??шыся ад Жамойц? ? польскай Добжынскай земл?, выплац?? кантрыбуцыю. З гэтай паражэнн? пачынаецца заход Ордэна.
Патрыва?шы паражэнне ?
Трынаццац?гадовай вайне
1454?1466, Тэ?тонск? ордэн пазбав??ся Гданьскага Памор'я, Торун?, Марыенбурга, Эльблонга, б?скупства Варм?? ? ста? васалам Польскага карале?ства. Рэз?дэнцыя вял?кага маг?стра была перанесена ?
Кён?гсберг
.
Л?вонск? ордэн
фактычна ста? самастойным.
У 1525 Вял?к? Маг?стр Тэ?тонскага ордэна Альбрэхт Брадэнбургск?, пяройдучы ? пратэстанцызм, па радзе
Марц?на Лютэра
секулярызава? земл? Тэ?тонскага ордэна ? Прус??, ператвары?шы ?х у свецкае герцагства, змешчанае ? леннай залежнасц? ад Польшчы.
Альбрэхт таксама рэфарм?рава? усю дзяржа?ную с?стэму. Стварал?ся новыя ?радавыя ?становы. У 1544 годзе ? Кён?гсбергу ?твораны
ун?верс?тэт
, уладкованы на ?зор ?ншых нямецк?х ун?верс?тэта?. Рэформы Альбрэхта згулял? значную ролю ? разв?цц? Прус??, спрыял? яе эканам?чнаму ? культурнаму разв?ццю. Памёр Альбрэхт
20 сакав?ка
1568
годзе на 78-м годзе жыцця ? замку Тап?яу (
Гвардзейск
).
Пасля яго смерц? с?туацыя ? Прус?? зно? ускладн?лася. Яго хворы сын, Альбрэхт Фрэдэрэк, практычна не прыма? удзелу ? к?раванн? герцагствам. З 1578 года Прус?яй стал? к?раваць рэгенты з нямецкай дынасты?
Гогенцолерна?
. Бо ? Альберта Фрэдэрыка не было сыно?, курфюрст
Брандэнбурга
?аах?м Фрыдрых жэн?ць свайго сына ?аана Жыг?монта на Ганне Прускай, дочк? Альбрэхта ? надзе? ?сталяваць дынастычнае сваяцтва ? пасля яго смерц? далучыць земл? Прус?? да Брандэнбурга. Так ? здарылася. У 1618 Альбрэхт Фрэдэрык пам?рае ? прускае герцагства пераходз?ць да курфюрста Брандэнбурга ?аана Жыг?монта.
Курфюрства Брандэнбург-Прус?я (1618?1701)
[
прав?ць
|
прав?ць зыходн?к
]
Улада Брадэнбургск?х курфюрста? у далучаных землях Прус?? была давол? х?сткае. Па-першае Прус?я працягвала знаходз?цца ? леннай залежнасц? ад Польшчы, па-другое Польшча сама жадала валодаць гэтым? тэрыторыям?, марачы далучыць Прус?ю да каронных зямель у выглядзе ваяводства. Брандэнбург жа тым часам моцна пакутава? ад распачатае Трыццац?гадовай вайны ? не мог праводз?ць акты?ную пал?тыку па замацаванн? за сабой нованабытых зямель.
Значнае ?змацненне Брадэнбургска-Прускай дзяржавы адбылося пры к?раванн?
Фрыдрыха В?льгельма I
. Яго пал?тыка спрыяла прытоку ?м?гранта? у разбураны вайной Брандэнбург ? спрыяла яго хуткаму адна?ленню. З мэтай зн?шчэння леннай залежнасц? Прус?? ад Польшчы ? дасягнення яе суверэн?тэту курфюрст прыня? удзел у шведска-польскай вайне 1655?1661 гадо?. Перамога над палякам? ? трохдзённай б?тве пад Варшаваю, здабытая пры дапамозе брадэнбургск?х войска?, значна ?змацн?ла паз?цы? курфюрста. 20 л?стапада 1656
Карл X
скла? з курфюрстам дамову ? Лаб?а?, па як?м Фрыдрых-В?льгельм атрымл?ва? по?ны суверэн?тэт у Прус??. У адпаведнасц?
Вяля?ска-Быдгашчск?м трактатам 1657
гэты суверэн?тэт прызнаецца Рэччу паспал?тай. Зараз на карце Е?ропы з'я?ляецца новая дзяржава Брандэнбург-Прус?я, якая дзякуючы выс?лкам Фрыдрыха В?льгельма I значна ?змацняецца ? абрастае новым? землям?.
18 студзеня
1701
годзе ?
Кён?гсбергу
сын Фрыдрыха В?льгельма курфюрст Брадэнбургск?
Фрыдрых III
бы? каранаваны каралём Прус?? ? прыня? тытул
Фрыдрыха I
, пры гэтым назва Прус?я была прысвоена ?сёй Брандэрбургска-Прускай дзяржаве.
Хоць н?як?м? асоба важным? для дзяржавы падзеям? к?раванне Фрыдрыха I адзначана не было,
карале?ск? тытул к?ра?н?ка падня? м?жнародны прэстыж Прус??.
Пасля смерц? Фрыдрыха I у
1713
годзе на пруск? пасад уступ??
Фрыдрых В?льгельм I
, празваны Каралём-салдатам. Фрыдрых-В?льгельм I перабудава? уладныя структуры буйных гарадо?, так?х, як
Берл?н
,
Кён?гсберг
?
Штэтын
. Гарады атрымл?вал? прызначаных каралём штат-прэз?дэнта?, адначасова як?я робяцца старшыням? ваенных ? зямельных палата? у дадзенай прав?нцы?. Падчас яго к?равання
прускае войска
стала мацнейшым войскам у Е?ропе.
З 1740 па 1786 гг. каралём Прус?? бы?
Фрыдрых II Вял?к?
. У гэты перыяд Прус?я ?дзельн?чала ? шматл?к?х войнах. Ужо ?
1740 годзе
пачынаецца
Вайна за а?стрыйскую спадчыну
(
1740
?
1748
), у вын?ку якой Прус?я захап?ла большую частку С?лез??.
У 1756?1763 гадах Прус?я ?дзельн?чала ?
Сям?гадовай вайне
, у якое атрымала перамогу, панясучы, аднак, вял?к?я страты. У 1757 ? 1759 гадах Прус?я пацярпела паражэнне ад рас?йск?х войска? у
б?тве пры Грос-Эгерсдорфе
? ? Кунерсдорфскай б?тве. У вын?ку большасць пруск?х прав?нцый был? заняты або руск?м?, або а?стрыйцам?. Аднак у 1762 годзе пасля смерц? рас?йскай
?мператрысы Л?заветы
Пётр III
, як? прыйшо? да ?лады, заключы? з Фрыдрыхам II перам?р'е ? вярну? земл?, заваяваныя рас?йск?м войскам. Услед за Рас?яй перам?р'е было складзена 22 мая 1762 гады пам?ж Прус?яй ? Францыяю, а 24 л?стапада ? перам?р'е пам?ж Прус?яй ? А?стрыяю. У вын?ку вайны Прус?я канчаткова ?вайшла ? круг вядучых е?рапейск?х дзяржа?.
Апошняя вайна, у якой удзельн?чала Прус?я падчас к?равання Фрыдрыха II, ?
вайна за баварскую спадчыну 1778?1779 гадо?
. Прус?я атрымала перамогу, аднак не атрымала ад вайны н?як?х выгад.
Фрыдрых II скана? у 1786 годзе ?
Патсдаме
, не пак?ну?шы прамога спадчынн?ка.
Яго пераемн?кам ста? яго пляменн?к
Фрыдрых В?льгельм II
. Пры ?м с?стэма к?равання, створаная Фрыдрыхам, стала руйнавацца, ? пача?ся заняпад Прус??. Пры Фрыдрыху В?льгельме II, падчас
Вял?кай французскай рэвалюцы?
Прус?я разам з А?стрыяю склала ядро 1-й антыфранцузскай каал?цы?, аднак пасля шэрагу параза? была вымушана падп?саць сепаратны
Базельск? м?р
з Францыяю ?
1795
годзе.
У 1797 годзе пасля смерц? Фрыдрыха В?льгельма II на пасад уступ?? яго сын,
Фрыдрых В?льгельм III
. Фрыдрых В?льгельм апыну?ся слабым ? нерашучым к?ра?н?ком. У
напалеона?ск?х войнах
ён до?г? час не мог вызначыцца, на як?м ён боку. Ён абяца? садзейн?чанне А?стры?, але н?чога не распача? пасля ?варвання ? гэту кра?ну Напалеона ? 1805 годзе, спадзяючыся набыць ад Францы? на?замен за нейтрал?тэт Прус??
Гановер
? ?ншыя земл? на по?начы. 1 кастрычн?ка 1806 года Прус?я прад'яв?ла Напалеону ?льтыматум, а ?жо 8 кастрычн?ка 1806 года Напалеон напа? на Прус?ю. У вын?ку
прускае войска
была разгромлена Напалеонам у
б?твах пры Ене ? А?эрштэдце
. Па
Тыльз?цкаму м?ру
1807 года Прус?я страц?ла каля паловы сва?х тэрыторый. У студзен? 1813 года Прус?я вызвалена ад напалеона?ск?х войска?. Па вын?ках
Венскага кангрэса
1814?1815 гадо? Прус?? был? вернуты Рэйнская Прус?я, Вестфал?я, Познань ? частка Саксон??.
У
1848
?
1850
?
1864
гадах Прус?я сумесна з
Германск?м саюзам
вяла вайну супраць
Дан??
за ?ладанне герцагствам? Шлезв?г ? Гольштэйн (Глядз?це
Дацка-пруская вайна 1848?1850
,
Дацкая вайна 1864 года
). Па вын?ках вайны герцагства был? абвешчаны сумесным? ?ладанням? Прус?? ? А?стры?, якая стаяла на чале Германскага саюза.
?мкненне А?стры? ? Прус?? да аб'яднання ?с?х нямецк?х зямель пад сваёю эг?даю прывяло да пачатку ?
1866
годзе
А?стра-Прускай вайны
. Вын?кам? гэтай вайны стал? анекс?я Прус?яй тэрыторый
Карале?ства Гановер
,
Кургесэна
, Насау,
Шлезв?г-Гольштэйна
,
Франкфурта-на-Майне
. Гэтыя анекс?? тэрытарыяльна злучыл? рэйнск?я прав?нцы? Прус?? з асно?най тэрыторыяй карале?ства ? ?тварыл?
Па?ночна-Германск? саюз
, як? аб'ядна? 21 нямецкую дзяржаву.
У
1870
?
1871
гадах Прус?я вяла
вайну супраць Францы?
, па вын?ках якой да Па?ночна-Германскага саюза был? далучаны па?днёванямецк?я земл? ?
Бадэн
,
Вюртэмберг
?
Баварыя
.
18 студзеня
1871
годзе, яшчэ да канчатка вайны, у Версал? м?н?стр-прэз?дэнт Прус??
Б?смарк
? пруск? кароль
В?льгельм I
абвясц?л? пра стварэнне
Германскай ?мперы?
.
З гэтай даты пачынаецца г?сторыя Прус?? ? складзе адз?най Нямецкай дзяржавы.
Новая ?мперыя Б?смарка стала адной з самых магутных дзяржа? з кра?н кантынентальнай Е?ропы. Панаванне Прус?? ? новай ?мперы? было амаль гэтак жа абсалютным, як гэта было ? Па?ночна-Германск?м саюзе. Прус?я мела тры пятых плошчы ?мперы?, ? дзве трац?ны яе насельн?цтва. ?мператарская карона стала спадчыннай дынасты? Гогенцолера?.
Аднак каран? будучых праблем знаходз?л?ся ? глыбок?х адрозненнях пам?ж ?мперскае ? прускае с?стэмам?. ?мперыя мела с?стэму ?сеагульнага ? ро?нага выбарчага права для ?с?х мужчын старэй 25 гадо?. У той жа час, Прус?я захавала с?стэму галасавання з абмежавальным? трыма класам?, у якое 17,5 % насельн?цтва кантралявала ?се сферы жыцця. ?мперск? канцлер бы?, за выключэннем двух перыяда? (студзень-л?стапад 1873 ? 1892?1894 гадо?) таксама прэм'ер-м?н?страм Прус??, ? гэта азначала, што на працягу большае частк? ?снавання ?мперы?, каралю/?мператару ? прэм'ер-м?н?стру/канцлеру прыйшлося шукаць большасц? ? выбарчых заканада?чых органах дзвюх абсалютна розных выбарчых с?стэм.
На момант стварэння ?мперы? дзве трац?ны насельн?цтва Прус?? было сельск?м. Аднак на працягу 20 наступных гадо? станов?шча змян?лася ? на гарадск?я пасел?шчы ?жо даводз?лася дзве трац?ны насельн?цтва. Тым не менш, межы выбарчых акруга? так ? не был? зменены, каб адб?ць рост насельн?цтва ? ?плы? гарадо?.
Б?смарк разуме?, што астатняя частка Е?ропы некальк? скептычна став?цца да с?лы новага Рэйха, ? звярну? сваю ?вагу на захаванне м?ру накшталт Берл?нскага кангрэса.
В?льгельм I памёр у 1888 годзе, ? яго на троне змян?? спадчынны прынц ?
Фрыдрых III
. Новы ?мператар, бы? англаф?лам ? планава? ажыццяв?ць шырок?я л?беральныя рэформы. Але ён памёр праз 99 дзён з моманту свайго ?зыходжання на трон. Яго спадчынн?кам ста? 29-летн? сын,
В?льгельм II
.
В?льгельм па?ста? супраць сва?х бацько? у ?х л?беральных спробах ? пак?ну? пруса? пад апекаю Б?смарка. Новы кайзер хутка сапсава? аднос?ны з брытанскай ? рас?йскай карале?ск?м? сем'ям? (хоць ? бы? роднасна злучаны з ?м?), ста? ?х суперн?кам ? нарэшце ворагам. В?льгельм II адх?л?? Б?смарка ад пасады ? 1890 годзе ? пача? кампан?ю м?л?тарызацы? ? авантурызму ? вонкавай пал?тыцы, што ? канчатковым вын?ку прывяло Герман?ю да ?заляцы?.
Падчас А?стра-Венгерскага канфл?кту з Серб?яй кайзер з'еха? у адпачынак, ? паспешныя планы маб?л?зацы? некальк?х дзяржа? прывял? да катастрофы ? Першай сусветнай вайне (1914?1918). За выйсце з вайны бальшав?к?, паводле
Брэсцкага м?ру
(1918 год), пагадз?л?ся на акупацыю буйных рэг?ёна? заходняй частк? Рас?йскай ?мперы?, як?я межавал? з Прус?яй. Нямецк? кантроль над гэтым? тэрыторыям? до?жы?ся ?сяго некальк? месяца? ? спын??ся з-за паражэнн? нямецкага войска ? перамог? нямецкай рэвалюцы?, як?я прывял? да адлучэння кайзера ад трона ? яго выгнання.
Паваенная
Версальск? дагавор
прымус?ла Герман?ю несц? по?ную адказнасць за вайну. Дамова была падп?сана ? Версал?, у зале люстэрка?, дзе нямецкая ?мперыя ? была створана. Па гэтай м?рнага дагавора Прус?я страц?ла шэраг тэрыторый, раней як?я ?ваходз?л? ? яе склад (
Верхняя С?лез?я
,
Познань
, частка прав?нцый
Усходняя
?
Заходняя Прус?я
,
Саар
, Па?ночны
Шлезв?г
? некаторыя ?ншыя).
Яшчэ да завяршэння вайны ? Герман?? ?спыхнула
Л?стапада?ская рэвалюцыя 1918 г.
, якая прымус?ла В?льгельма II зрачыся ? ад прускага пасаду, ? ад злучанага з ?м тытула нямецкага ?мператара. Герман?я стала рэспубл?каю, Карале?ства Прус?я было пераназвана ?
Вольную дзяржаву Прус?я
.
Веймарская рэспубл?ка
засталася ≪саюзнай дзяржавай≫, а земл? был? дзяржавам?, хоць ? з абмежаваным суверэн?тэтам. Менав?та нера?напра?е яе члена?, першым чынам, ? характарызавала федэрал?стычную структуру Веймарскай рэспубл?к?. На тэрыторы? Прус?? пражывала амаль 2/3 насельн?цтвы, тут была шырока разв?та прамысловасць ? ваенная арган?зацыя. З прычыны гэтага Прус?я захавала сваё дам?нантнае станов?шча ? Герман?? ? пара?нанн? з ?ншым? нямецк?м? землям?. Планы тэрытарыяльнай перабудовы Герман?? сустракал? разлютаванае супрац??ленне. арт.18 Канстытуцы? ?сталё?ва?, што тэрытарыяльныя змены ?сных ? стварэнне новых зямель у межах нямецкай ?мперы? адбываецца шляхам ?мперскага закону, як? змяняе канстытуцыю, што ? прамым сэнсе азначала, што н?якая тэрытарыяльная перабудова немагчыма без згоды Прус??.
Нера?напра?е выя?лялася ? ? прадста?н?цтве зямель у
Рэйхстагу
. Прус?я тут атрымала 2/5 галасо? ? с?туацыю не магло змян?ць нават уключэнне ? канстытуцыю ≪антыпрускае абмо?к?≫, якая прадугледжвала, што палову пруск?х галасо? пав?нны мець прадста?н?к? пруск?х прав?нцыйных к?равання?, а не пруск? ?рад. Так?м чынам, з 66 галасо? у Рэйхстагу Прус?я мела 26, Баварыя ? 11, Саксон?я ? 7, Вюртэмберг ? 4, Бадэн ? 3, Цюрынг?я, Гесэн, Гамбург ? па 2, астатн?я 9 зямель па 1 голасу. Усё гэта казала пра тое, што н?воднае рашэнне не магло быць прынята супраць вол? Прус??.
Пасля прыходу
30 студзеня
1933
годзе да ?лады ? Герман??
нацыянал-сацыял?ста?
Прус?я працягвала заставацца ? складзе Герман?? на адмысловым станов?шчы. Ужо 30 студзеня
рэйхскам?сарам
Прус?? ста? в?цэ-канцлер у
сфарм?раваным урадзе
Адольфа Г?тлера
Франц фон Папен
[1]
.
Пасля ?водз?н пасто? ?мперск?х намесн?ка? (
рэйхсштатгальтэра?
) у землях Герман?? з
7 красав?ка
1933
годзе ? да сваёй смерц?
30 красав?ка
1945
годзе ?мперск?м намесн?кам Прус?? бы? сам А. Г?тлер, а яе
м?н?страм-прэз?дэнтам
з
11 красав?ка
1933 да
23 красав?ка
1945 года
[2]
бы? прэз?дэнт Рэйхстага
Герман Герынг
. Яму ж 30 студзеня
1935
годзе А. Г?тлер даручы? адначасова выконваць яго абавязк? рэйхсштатгальтэра Прус??, але фармальна застаючыся часткай прускай дзяржавы
[3]
.
Пасля
кап?туляцы? Герман?? ? Другой сусветнай вайне
? 1945 годзе ? пераходу вярхо?най улады ? кра?не да саюзн?цк?х акупацыйных улада?, апошн?м? прадпрымаюцца меры па расфарм?раванн? вел?зарнай Прус??, разгляданае ?м? як апора нямецкага м?л?тарызму ? рэакцы?. На працягу 1945?1946 гг. распараджэнням? саюзн?цк?х улада? са складу Прус?? канф?ско?ваюцца розныя яе тэрыторы?.
Гэты працэс завяршы?ся з прыняццем
саюзным Кантрольным саветам у Герман??
25 лютага 1947 гады Закона ≪Аб л?кв?дацы? Прускай дзяржавы≫. 1 сакав?ка 1947 года Кантрольным саветам аф?цыйна зая?лена пра тое, што Пруская дзяржава ≪з'я?лялася крын?цаю м?л?тарызму ? рэакцы? ? Герман??≫, ? таму яно больш не ?снуе.
Усходняя Прус?я была падзелена пам?ж
Савецк?м Саюзам
?
Польшчай
. У склад Савецкага Саюза разам са стал?цай
Кён?гсбергам
(як? бы? пераназваны ?
Кал?н?нград
) увайшла адна трац?на Усходняй Прус??, на тэрыторы? якое была створана
Кал?н?нградская вобласць
. Невял?кая частка, якая ?ключала частка
Куршскай касы
? горад
Клайпеда
(Клайпедск? край), была перададзена
Л?то?скай ССР
. Таксама да Польшчы адышл?
Н?жняя С?лез?я
, вял?кая частка
Памеран??
? ?ншыя тэрыторы? да ?сходу ад
л?н?? Одар-Нейсэ
.
Астатн?я тэрыторы? л?кв?даванай Прускай дзяржавы ?вайшл? ? склад ?ншых федэральных зямель Герман??, так?х як
Брандэнбург
,
Гесэн
,
Н?жняя Саксон?я
,
Рэйнланд-Пфальц
,
Па?ночны Рэйн ? Вестфал?я
,
Саксон?я-Ангальт
,
Цюрынг?я
,
Шлезв?г-Гольштэйн
,
Мекленбург-Пярэдняя Памеран?я
,
Бадэн-Вюртэмберг
,
Саар
. У 1990 годзе самастойнай зямлёй Герман?? стала былая стал?ца Прус?? ?
Берл?н
.
Так?м чынам, з 16 зямель сучаснае
Федэраты?най Рэспубл?к? Герман?я
12 цалкам ц? часткова размешчаны на тэрыторыях, раней як?я ?ваходз?л? ? склад Прус??.
Г?старычна Прус?я з'я?лялася цэнтрам ? часткай зямель Герман??. З 1871 года, паслья ?тварэння адз?най Германскай ?мперы?, стала губляць свай паз?цы? ? якасц? самастойнага суб'екта, пакольк? ?значал??шы аб'яднанне кра?ны стала ? штодзённай свядомасц? ? значнай ступен? с?нан?м?чная новай дзяржаве.
Тэрыторыя Прус?? значна змянялася з цягам часу. Так, у XIV павеку Прус?я складалася з тэрыторый цяперашняга
Варм?нска-Мазурскага ваяводства
Польшчы
,
Кал?н?нградскай вобласц?
?
Клайпедскага павета
Л?твы
.
Напачатку XX стагоддзя карале?ства Прус?я складалася з ≪уласна Прус??≫ (
Усходняй
?
Заходняй Прус??
),
Брандэнбург
, прав?нцы?
Саксон??
(тэрыторыя цяперашняе зямл?
Саксон?я-Ангальт
? частка зямл?
Цюрынг?я
),
Памеран??
,
Рэйнскай прав?нцы?
,
Вестфал??
,
С?лез?ю
,
Лужыцы
, Шлезв?г-Гольштэйн,
Гановер
, Гесэн-Насау ? прав?нцыю Гогенцолерн.
У 1914 годзе плошча тэрыторы? Прус?? складала 354 490 км².
Насельн?цтва Прус?? па гадах (
1740
?
1939
)
Змена колькасц? насельн?цтва Прус??
Год
|
Насельн?цтва
|
Год
|
Насельн?цтва
|
Год
|
Насельн?цтва
|
1740
|
2 240 000
|
1840
|
14 929 000
|
1890
|
29 957 000
|
1786
|
5 430 000
|
1852
|
16 935 000
|
1900
|
34 473 000
|
1800
|
9 700 000
|
1861
|
18 491 000
|
1910
|
40 165 000
|
1816
|
10 349 000
|
1864
|
19 255 000
|
1925
|
38 176 000
|
1828
|
12 726 000
|
1871
|
24 689 000
|
1933
|
39 934 000
|
1834
|
13 510 000
|
1880
|
27 279 000
|
1939
|
41 334 000
|
Ордэны Прус??
- Ордэн ≪За заслуг? ? навуцы ? мастацтве≫ (Прус?я)
ням.
:
Orden ≪Pour le Merite≫ fur Wissenschaft und Kunste
Зноск?
- Acta Borussica
- Allgemeines Archiv fur die Geschichtskunde des Preußischen Staates
(Leopold v. Ledebur, Hrsg.). Erster Band, Mittler, Berlin/Posen/Bromberg 1830,
390 Seiten
.
- Max Toeppen:
Historisch-komparative Geographie von Preußen
, Gotha 1858,
398 Seiten
.
- Scriptores rerum Prussicarum ? Die Geschichtsquellen der preußischen Vorzeit
(T. Hirsch, M. Toppen und E. Strehlke, Hrsg.), mit deutschsprachigen Anmerkungen, funf Bande (1861?1874),
Band 1
,
Band 2
,
Band 3
.
- Die preußische Landesgesetzgebung ? Sammlung von Textausgaben
(Max Apt, Hrsg.). Buchhandlung des Waisenhauses, Halle/S. u. Berlin 1933?1935. Etwa 14 Bande (mit Nachtragen).
- Kurt Adamy, Kristina Hubener (Hrsg.):
Geschichte der Brandenburgischen Landtage. Von den Anfangen 1823 bis in die Gegenwart
. Verlag fur Berlin-Brandenburg, 1999,
ISBN 3-930850-71-0
.
- Udo Arnold:
Preußen und Berlin
. Luneburg 1981.
- Udo Arnold:
Preußen als Hochschullandschaft im 19./20. Jahrhundert
. Luneburg 1992.
- Udo Arnold:
Preußische Landesgeschichte
. Petersberg 2001.
- Dirk Blasius (Hrsg.):
Preußen in der deutschen Geschichte
. Verlagsgruppe Athenaum, Hain, Scriptor, Hanstein, Konigstein/Taunus 1980,
ISBN 3-445-02062-0
. Mit Auswahlbibliografie und Personenregister.
- Peter Brandt, Reiner Zilkenat (Hrsg.):
Preußen. Ein Lesebuch
. LitPol Verlag, Berlin 1981,
ISBN 3-88279-021-0
.
- Handbuch der preußischen Geschichte
, hrsg. im Auftrag der Historischen Kommission zu Berlin:
- Band 1: Wolfgang Neugebauer (Hg.):
Das 17. und 18. Jahrhundert und große Themen der Geschichte Preußens.
Walter de Gruyter, Berlin New York 2009.
- Band 2: Otto Busch (Hg.):
Das 19. Jahrhundert und große Themen der Geschichte Preußens.
Walter de Gruyter, Berlin New York 1992.
- Band 3: Wolfgang Neugebauer (Hg.):
Vom Kaiserreich zum 20. Jahrhundert und große Themen der Geschichte Preußens.
Berlin New York 2000.
- Otto Busch, Wolfgang Neugebauer (bearb. u. Hg.):
Moderne Preußische Geschichte 1648?1947. Eine Anthologie
. 3 Bde., Walter de Gruyter, Berlin New York 1981 (Veroffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin, Bd. 52/1-3. Forschungen zur Preußischen Geschichte),
ISBN 3-11-008324-8
.
- Otto Busch, Monika Neugebauer-Wolk (Hrsg.):
Preußen und die revolutionare Herausforderung seit 1789. Ergebnisse einer Konferenz
. Berlin 1991 (Veroffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin, Bd. 78. Forschungen zur preußischen Geschichte),
ISBN 3-11-012684-2
.
- Christopher Clark:
Preußen. Aufstieg und Niedergang 1600?1947
. bpb 2007,
ISBN 978-3-89331-786-8
.
- Beate Engelen:
Soldatenfrauen in Preußen
. Munster 2005 (Herrschaft und soziale Systeme in der Fruhen Neuzeit, Bd. 7),
ISBN 3-8258-8052-4
.
- Gerhard Friedrich:
Fontanes preußische Welt. Armee ? Dynastie ? Staat
. Baltica Verlag, Flensburg 2001,
ISBN 3-934097-12-X
.
- Oswald Hauser:
Preußische Staatsraison und nationaler Gedanke
. Neumunster 1960
- Oswald Hauser:
Preußen, Europa und das Reich
. Koln 1987
- Klaus Herdepe:
Die Preußische Verfassungsfrage 1848
. ars et unitas, Neuried 2003 (Deutsche Universitatsedition, Bd. 22),
ISBN 3-936117-22-5
.
- Reinhart Koselleck:
Preußen zwischen Reform und Revolution. Allgemeines Landrecht, Verwaltung und soziale Bewegung von 1791 bis 1848
. Klett-Cotta, Stuttgart 1987,
ISBN 3-608-95483-X
.
- Wolfgang Neugebauer:
Die Geschichte Preußens. Von den Anfangen bis 1947
. Piper, Munchen 2006,
ISBN 3-492-24355-X
.
- Uwe A. Oster:
Preußen. Geschichte eines Konigreichs
. Piper, Munchen 2010,
ISBN 3-492-05191-X
.
- Hans-Joachim Schoeps:
Preußen. Geschichte eines Staates. Bilder und Zeugnisse
. Ullstein, Frankfurt a.M., Berlin 1992 (zuerst Frankfurt a.M., Berlin: Propylaen Verlag, 1966, 1967),
ISBN 3-550-08585-0
.
- Julius H. Schoeps:
Preußen, Geschichte eines Mythos
. 2. erw. Aufl., Bebra Verlag, Berlin 2001,
ISBN 3-89809-030-2
.
- Eberhard Straub:
Eine kleine Geschichte Preußens
. Siedler, Berlin 2001,
ISBN 3-88680-723-1
.
- Friedemann Bedurftig (Hrsg.):
Preußisches Lesebuch. Bilder, Texte, Dokumente
. Unipart-Verlag, Stuttgart 1981,
ISBN 3-8122-8101-5
.
- Marion Grafin Donhoff:
Preußen. Maß und Maßlosigkeit
. Goldmann, Munchen 1998,
ISBN 3-442-75517-4
.
- Hans Dollinger:
Preußen. Eine Kulturgeschichte in Bildern und Dokumenten
. Prisma, Gutersloh 1985,
ISBN 3-570-09624-6
. Mit einem Vorwort von Marion Grafin Donhoff und einer synchronoptischen Zeittafel zur Geschichte und Kultur Preußens.
- Bernt Engelmann:
Preußen. Land der unbegrenzten Moglichkeiten
. Munchen 1981,
ISBN 3-442-11300-8
.
- Joachim Fernau:
Sprechen wir uber Preußen. Die Geschichte der armen Leute
. Herbig Verlag, Berlin und Munchen 1999,
ISBN 3-7766-2132-X
.
- Siegfried Fischer-Fabian:
Preußens Krieg und Frieden. Der Weg ins Deutsche Reich
. Droemer Knaur, Munchen und Zurich 1981,
ISBN 3-426-26043-3
. Mit 50 Abbildungen, Zeittafel 1786?1871, Literaturverzeichnis, Register und Bildnachweis.
- Siegfried Fischer-Fabian:
Preußens Gloria. Der Aufstieg eines Staates
. Lubbe Verlag, Bergisch Gladbach 2007,
ISBN 978-3-404-64227-4
.
- Sebastian Haffner:
Preußen ohne Legende
. Gruner u. Jahr, Hamburg 1979,
ISBN 3-442-11511-6
. Mit 8 Karten, Zeittafel von 1134 bis 1947, Personenregister und Bildnachweis; Bildteil von Ulrich Weyland.
- Sebastian Haffner, Wolfgang Venohr:
Preußische Profile
. Ullstein, Berlin 2001,
ISBN 3-548-26586-3
.
- Alwin Hanschmidt,
Die Grafschaft Lingen und Brandenburgs-Preußens Expansion nach Westen
. In: Emslandische Geschichte Bd. 13, Haselunne 2006, S. 425?440.
- Ludwig Huttel:
Friedrich-Wilhelm von Brandenburg der Große Kurfurst 1620?1688
, Suddeutscher Verlag, Munchen 1981,
ISBN 3-7991-6108-2
.
- Ingrid Mittenzwei, Erika Herzfeld:
Brandenburg-Preußen 1648 bis 1798. Das Zeitalter des Absolutismus in Text und Bild
. Berlin (Ost) 1987,
ISBN 3-373-00004-1
. Anhang mit Sigelverzeichnis, Personenregister und Bildnachweis.
- Heinz Ohff:
Preußens Konige
. Pieper Verlag, Munchen Zurich 2001,
ISBN 3-492-23359-7
. Mit 39 S/w-Abbildungen, einer Zeittafel, einer Auswahlbibliografie und einem Personenregister.
- Wolfgang Ribbe, Hansjurgen Rosenbauer (Hrsg.):
Preußen. Chronik eines deutschen Staates
. Berlin 2000,
ISBN 3-87584-023-2
. Begleitbuch zur gleichnamigen sechsteiligen Fernsehreihe, mit zahlreichen Abbildungen.
- Johannes Rogalla von Bieberstein:
Preußen als Deutschlands Schicksal
, Munchen 1981,
ISBN 3-597-10336-7
.
- Jurgen W. Schmidt (Hg.):
Polizei in Preußen im 19. Jahrhundert
, Ludwigsfelde 2011,
ISBN 978-3-933022-66-0
.
- Hans-Joachim Schoeps:
Preußen gestern und morgen.
Preussen Verlag, Eutin-Fissau, Essay.
- Kerski, Basil (Hrsg.):
Preußen ? Erbe und Erinnerung. Essays aus Polen und Deutschland.
Deutsches Kulturforum ostliches Europa e.V., 1. Aufl., 2005,
ISBN 978-3-936168-17-4
.
- Preußen. Versuch einer Bilanz
. Funfbandiger Katalog zur gleichnamigen Ausstellung der Berliner Festspiele vom 15. August-15. November 1981 im Gropius-Bau in Berlin, Rowohlt, Reinbek 1981.
- Band 1
Preußen. Versuch einer Bilanz
. Hg. von Gottfried Korff, 1500-
ISBN 3-499-34001-1
.
- Band 2
Preußen. Beitrage zu einer politischen Kultur
. Hg. von Manfred Schlenke, 1000-
ISBN 3-499-34002-X
.
- Band 3
Preußen. Zur Sozialgeschichte eines Staates
. Bearb. von Peter Brandt, 1000-
ISBN 3-499-34003-8
.
- Band 4
Preußen. Dein Spree-Athen. Beitrage zu Literatur, Theater und Musik in Berlin
. Hg. von Hellmut Kuhn, 1000-
ISBN 3-499-34004-6
.
- Band 5
Preußen im Film. Eine Retrospektive der Stiftung Deutsche Kinemathek
. Hg. von Axel Marquardt und Heinz Rathsack, 1000-
ISBN 3-499-34005-4
.
|
---|
?снавал? до?г? час
| | |
---|
Распушчаны
| |
---|
Створаны
| |
---|
|
---|
?мперыя ? карале?ствы
| | |
---|
Вял?к?я герцагствы
| |
---|
Герцагствы
| |
---|
Княствы
| |
---|
Вольныя гарады
| |
---|