한국   대만   중국   일본 
Кыргызстан ? В?к?педыя

Кыргызстан

кра?на ? Цэнтральнай Аз??

Кыргызстан ( к?рг. : Кыргызстан ), по?ная назва Кыргызская Рэспубл?ка ( к?рг. : Кыргыз Республикасы , руск. : Кыргызская Республика ) ? дзяржава на па?ночным усходзе Сярэдняй Аз?? . Мяжуе на по?начы з Казахстанам , на захадзе з Узбек?станам , на по?дн? з Таджык?станам , на ?сходзе ? па?днёвым усходзе з К?таем . Стал?ца ? горад Б?шкек . Дзяржа?ная мова ? к?рг?зская , мова м?жнацыянальных знос?н ? руская. Нацыянальнае свята ? Дзень незалежнасц? ( 31 жн??ня ).

Кыргызская Рэспубл?ка
к?рг. : Кыргыз Республикасы ; руск. : Кыргызская Республика
Герб Кыргызстана
Сцяг Кыргызстана Герб Кыргызстана
Дэв?з : ≪≪Алга Кыргызстан!≫≫
Г?мн : ≪Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик Гимни≫
Дата незалежнасц? 31 жн??ня 1991 года (ад? СССР )
Аф?цыйная мова К?рг?зская мова
Стал?ца Б?шкек
Найбуйнейшыя гарады Б?шкек, Ош , Джалал-Абад , Каракол , Такмак
Форма к?равання Парламенцка-прэз?дэнцкая рэспубл?ка
Прэз?дэнт
Прэм'ер-м?н?стр
Садыр Жапара? (в.а.)
Акылбек Жапара?
Дзярж. рэл?г?я Свецкая дзяржава
Плошча
? Усяго
??% воднай паверхн?
86-я ? свеце
201 500 км²
3,6
Насельн?цтва
? Ацэнка ( 2022 )
? Шчыльнасць

7?000?300 чал. ( 110-я )
26 чал./км²
Валюта Кыргызск? сом
( KGS, код 417 )
?нтэрнэт-дамен .kg
Код ISO (Alpha-2) KG
Код ISO (Alpha-3) KGZ
Код МАК KGZ
Тэлефонны код +996
Часавыя паясы +6 UTC

Дзяржа?ны лад прав?ць

Дзяржа?ны лад Кыргызскай Рэспубл?к? вызначаецца Канстытуцыяй, якая была прынятая 5 мая 1993 года. Ачольн?к дзяржавы?? прэз?дэнт, аб?раецца ?сенародным галасаваннем тэрм?нам на 5 гадо?. Чарговыя выбары?? у 2017. Аднапалатны парламент ?? Жагорку Кенэш , складаецца з 90 дэпутата?, аб?раных тэрм?нам на пяць гадо? па партыйных сп?сах. Ачольн?к урада?? прэм’ер-м?н?стр, прызначаецца прэз?дэнтам па прадста?ленн? парламента (дэпутата? ад пал?тычнай парты?, што атрымала больш 50 адсотка? мандата?).

Геаграф?я прав?ць

 
П?к Горкага на Цянь-Шан?
 
Горы Алатоа
 
Кон? ? кыргызск?м стэпе

Кыргызстан размешчаны ? межах двух горных с?стэм. Па?ночна-?сходняя яго частка (большая) ляжыць у межах Цянь-Шаня , па?днёва-заходняя?? Пам?ра-Алая . Межы Кыргызстана праходзяць па горных хрыбтах ? тольк? на по?начы ? па?днёвым захадзе?? па падножжах гор ? перадгорных ра?н?нах ( Чуйская дал?на , ускра?ны Ферганскай дал?ны ).

Уся тэрыторыя рэспубл?к? ляжыць вышэй 500?м над узро?нем мора; больш за 1/2 яе размяшчаецца на вышынях ад 1000 да 3000?м ? прыкладна 1/3?? на вышынях ад 3000 да 4000?м. Горныя хрыбты займаюць каля 1/4 тэрыторы? ? распасц?раюцца паралельным? ланцугам? пераважна ? шыротным к?рунку. Гало?ныя хрыбты Цянь-Шаня збл?жаюцца на ?сходзе, у раёне Мерыдыянальнага хрыбта ? ствараюць магутны горны вузел. На мяжы з К?таем уздымаецца п?к Перамог? (7439 м). Мас?? Акшыйрак аддзяляе ад Цэнтральнага Цянь-Шаня Унутраны Цянь-Шань, апра?лены з по?дня хрыбтом Какшалта? (п?к Данкова, 5982 м), з по?начы?? хрыбтам? Тэрскей-Алатау ? К?рг?зск?м , з па?днёвага захаду?? хрыбтом Ферганск?м. Ва Унутраным Цянь-Шане?? хрыбты з альп?йск?м? формам? рэльефу; падзеленыя дал?нам? ? катлав?нам?. На по?нач ад хрыбта Тэрскей-Алатау, пам?ж ?м ? хрыбтом Кунгей-Алатау , знаходз?цца ?сык-Кульская катлав?на з возерам ?сык-Куль .

 
Рака Нарын

Заходняя частка Кыргызстана размешчана ? межах Заходняга Цянь-Шаня. Важнейшыя араграф?чныя элементы?? Талаская дал?на , хрыбты Таласк? Алатау ? Чаткальск?. На па?днёвым захадзе ? межы Кыргызстана ?ваходзяць па?ночная, усходняя ? па?днёвая ?скра?ны Ферганскай катлав?ны з перадгор’ям? ? прылеглым? часткам? падгорных ра?н?н (адыры). На по?дн? Кыргызстану належаць па?ночны сх?л Туркестанскага хрыбта , Алайск? хрыбет , Алайская дал?на ? па?ночны сх?л Заалайскага хрыбта ( п?к Лен?на , 7134 м), як? складае па?ночную ?скра?ну Пам?ра.

Рэк? належаць басейнам Аральскага мора (76,5?% плошчы Кыргызстана), Тарыма (12,4?%), ?сык-Куля (10,8?%) ? Балхаша (0,3?%). Сярэдн? гадавы сцёк ?с?х рэк 52 км³. Найбуйнейшая рака Кыргызстана?? Нарын , якая, зл?ваючыся з ракой Карадар’я , утварае раку Сырдар’я . Гало?ныя прыток? Нарына?? Атбашы, Алабука, Кёкёмерэн, Карадар’??? Каракульджа, Ясы, Кугарт (сцякаюць з Ферганскага хрыбта ), Тар, Куршаб (з Алайскага хрыбта ). Буйная рака па?ночнага Кыргызстана?? Чу , па?ночна-заходняга?? Талас , крайняга по?дня?? Кызылсу (цячэ па Алайскай дал?не). З рэк, як?я ?падаюць у возера ?сык-Куль , больш значныя?? Джэргалан ? Цюп. Рэк? Сарыджаз, Узенгугуш, Аксай (на ?сходзе рэспубл?к?) адносяцца да басейна Тарыма. Тольк? рака Каркара, якая бярэ пачатак з усходняй частк? Тэрскей-Алатау, належыць да с?стэмы рак? ?л? . Рэк?, як?я пачынаюцца ? высакагор’ях, маюць пераважна ледав?ковае ? снегавое жы?ленне, разводдзе?? гадовае. Невял?к?я рэк?, як?я бяруць пачатак у больш н?зк?х вышынных паясах, жывяцца грунтовым? водам?, а таксама талым? снежным? ? дажджавым? водам?. Рэк? маюць вял?кае энергетычнае ? ?рыгацыйнае значэнне.

У Кыргызстане каля 3 тыс. азёр. Найбольш буйныя з ?х размешчаныя ва ?падз?нах тэктан?чнага паходжання?? ?сык-Куль (адно з найвял?кшых высакагорных азёр свету), Сонкёль, Чатыркёль. Тактагульскае вадасхов?шча .

Адм?н?страцыйны падзел прав?ць

 
    ?Па?ночны Кыргызстан     ?Па?днёвы Кыргызстан
  1. Б?шкек
  2. Баткенская вобласць
  3. Чуйская вобласць
  4. Джалал-Абадская вобласць
  5. Нарынская вобласць
  6. Ошская вобласць
  7. Талаская вобласць
  8. ?сык-Кульская вобласць
  9. Ош

Пал?тычныя парты? прав?ць

Эканом?ка прав?ць

 
Рынак ≪Дардой≫ на па?ночнай ускра?не Б?шкека?? адз?н з важных цэнтра? эканам?чнай акты?насц? рэг?ёну

У 2004 сукупны ВУП дасягну? тольк? $2,4?млрд, гэта значыць $430 на душу насельн?цтва. Кыргызстан?? другая пасля Таджык?стана па беднасц? кра?на ? рэг?ёне. Больш паловы насельн?цтва занята сельскай гаспадаркай ? жывёлагадо?ляй .

На пачатак лютага 2005 кыргызская вонкавая дзяржа?ная запазычанасць дасягнула $1,92?млрд. За 1990?1996 гады кыргызская эканом?ка паменшылася амаль удвая, у асно?ным з-за спынення прамысловых прадпрыемства? на по?начы кра?ны. Прамысловасць забясьпечвае тольк? чвэрць кыргызскага ВУП. На думку наз?ральн?ка?, прамысловасць у аграрным Кыргызстане была створаная ? савецк? час штучна ? ?жо на?рад ц? можа быць адно?леная. Прыкладна 40?% прамысловай вытворчасц? дае здабыча золата ?? адз?ная гал?на прамысловасц? рэспубл?к?, якая акты?на разв?ваецца (у 2003 годзе Кыргызстан здабы? 22,5 т золата, заня?шы трэцяе месца ? СНД пасля Рас?? ? Узбек?стана ).

У Кыргызстане, па розных ацэнках, прыватызавана больш за 70?% дзяржпрадпрыемства?. Большасць буйных прадпрыемства? кантралявалася сваякам? першага прэз?дэнта Акаева .

Кантрольныя пакеты холдынга? энэргетычнага сектара Кыргызстана?? ААТ ≪Электрычныя станцы?≫ ? АООТ ≪Кыргызнефтегаз≫?? знаходзяцца ? дзяржуласнасц?.

Сацыяльна-эканам?чнае станов?шча прав?ць

Паводле аф?цыйных звестак, за рысай беднасц? жывуць 44,4?% насельн?цтва кра?ны.

Беспрацо?е, паводле аф?цыйных звестак,?? 73,4 тысячы чалавек (3,5?% эканам?чна акты?нага насельн?цтва) [1] .

У сакав?ку 2006 году сярэдн? заробак склада? 3057 сома? або 80 долара? ЗША [1] .

Насельн?цтва прав?ць

 
Дэмаграф?чная крывая Кыргызстана

Насельн?цтва Кыргызстана?? 5,05?млн чалавек (звестк? за 2006 год). Гэта значна больш, чым пражывала ? кра?не ? 1959 (2,065 млн), 1970 (2,935 млн), 1979 (3,523 млн), 1989 (4,258) ? 1999 (4,823) гадах. Да 1960-х гадо? насельн?цтва рэспубл?к? хутка расло за кошт м?грацыйнага ? натуральнага прыроста, як? бы? асабл?ва значным у сельск?х кыргыза?, узбека? ? ?ншых сярэднеаз?яцк?х народа?. Асно?най крын?цай росту насельн?цтва кра?ны пасля 1970-х гадо? ста? натуральны прырост, як? паступова скарача?ся.

Ядро насельн?цтва рэспубл?к??? 58,6?% (1995)?? складаюць кыргызы . Кыргызы пражываюць на ?сёй тэрыторы? кра?ны ? пераважаюць у большасц? сельск?х раёна?. Руск?я складаюць 17,1?% насельн?цтва, большасць з ?х пражываюць у гарадах. Узбек? сканцэнтраваныя ? асно?ным у Ошскай вобласц? . З ?ншых значных этн?чных груп варта згадаць дунган , укра?нца? , немца? , татара? , я?рэя? , казаха? , уйгур ды таджыка? .

Кыргызы спачатку ?нтэнс??на вяртал?ся ? кра?ну з суседн?х Таджык?стана ? КНР у першыя гады незалежнасц?, але пасля 2000 году ?нтэнс??на выяжджаюць за яе межы, у асно?ным па эканам?чных прычынах, у РФ ? Казахстан .

Вял?кая частка насельн?цтва засяроджаная ? дал?нах?? Чуйскай на мяжы з Казахстанам ? Ферганскай на мяжы з Узбек?станам ,?? дал?нах рэк Нарын ? Талас , а таксама ? ?сык-Кульскай катлав?не.

Дзяржа?ныя святы прав?ць

Дата Назва Назва па-кыргызску Зацемка
1 студзеня Новы год Жа?ы жыл ~
23 лютага Дзень узброеных с?л Жоокерлер к?н? ~
8 сакав?ка М?жнародны жаночы дзень Аялдар к?н? ~
21 сакав?ка На?руз Нооруз Нооруз майрамы
24 сакав?ка Дзень народнай рэвалюцы? Элдик революция к?н? ~
1 мая Дзень рабочых ?шч?лер к?н? ~
5 мая Дзень Канстытуцы? Конституция к?н? ~
9 мая Дзень Перамог? Же?иш к?н? ~
31 жн??ня Дзень Незалежнасц? Эгеменд?л??к к?н? ~
10 зульх?джа Свята ахвяравання Курман айт Дата свята вызначаецца па месяцавым каляндары
1 шаваля Свята разгавення Орозо айт Дата свята вызначаецца па месяцавым каляндары

Дачыненн? з Беларуссю прав?ць

Дыпламатычныя дачыненн? ?рады ?станав?л? 21 студзеня 1993 года [2] .

Вядомыя асобы прав?ць

Гл. таксама прав?ць

Зноск?

Л?таратура прав?ць