Eritre
veya
Eritre Devleti
(
IPA
:
/??r??tre??/
,
/??r??triː?/
) (
Ge'ez
:
????
?Ertr?
,
Arapca
: ??????
Iritriya
),
Do?u Afrika
'nın kuzeyinde bir ulke.
Batıda
Sudan
, guneyde
Etiyopya
ve guneydo?usunda
Cibuti
ile cevrilmi?tir. Ulkenin do?usu ve kuzeydo?usu
Kızıldeniz
sahili boyunca uzanır.
Suudi Arabistan
ve
Yemen
tam kar?ısındadır.
Dahlak Takımadası
ve
Hanish Adalarının
birkacı Eritre'ye aittir. Ba?kenti
Asmara
'dır.
Eritre,
?talya
tarafından i?gal edildi ve resmen 1 Ocak 1890'da ?talyan kolonisine dahil edildi. Onceden ilk Etiyopya devletinin iki yuz yıldan beri bir parcasıydı. ?talyanlar'ın
II. Dunya Sava?ını
kaybetmeleri uzerine Eritre, 1941'den 52'ye kadar Birle?mi? Milletlerin himayesine verildi. BM bayra?ı butun resmi binalarda bulunuyordu.
[11]
2 Aralık 1950'de BM Genel Kurulu 390 A (V) Kararı ile Eritre'yi
Etiyopya
ile birle?tirmeyi kararla?tırdı.
[12]
1951'in Eylul'unden 1962'nin Kasım'ına kadar Eritre Etiyopya'nın ozerk bolgesi olarak kaldı.
BM kararı Eritre halkının iste?i haricinde alındı. Huzursuzlu?un artması ve Etiyopya'ya kar?ı olan direni? nihayetinde 1962'de Etiyopya hukumetinin Eritre'yi 14. ?ehir olma kararı almasına yol actı. Eritre ba?ımsızlık hareketi 1960'ların ba?larında bicimlendi ve 31 yıl boyunca
sivil sava?
olarak Etiyopya hukumetine kar?ı patlak verdi. Nihayetinde 1991'de bitti. 1993'te bir BM referandumuyla Eritre'nin Etiyopya'dan ba?ımsız oldu?u acıklandı.
[13]
Eritre iki buyuk dine ev sahipli?i yapan cok dilli ve cok kulturlu bir ulkedir ve dokuz etnik gruba sahiptir. Resmi dili olmamasına ra?men hukumet iki "calı?ma dili" olan
Tigrinya dili
ve
Arapca
butun resmi yazı?malarda kullanılıyor.
?ngilizce
de hukumetin butun uluslararası ileti?imlerinde 5. derece e?itim kurumlarında kullanılıyor.
?talyanca
da somurge doneminden kalan ku?akların torunları tarafından kullanılıyor.
[14]
Bolgeyle alakalı en eski referans
Punt
(veya
Ta Netjeru
, ?lah'ın topra?ı anlamındadır)
Antik Mısırlar
tarafından MO 12. ile 5. yuzyıllar arasında yazılmı?tır.
Modern Eritre ismi ilk kez ?talyan somurgeciler tarafından 19. yuzyılın sonlarında kullanıldı. O
Yunanca
Erithra thalassa
(?ρυθρ? Θ?λασσα) kelimelerinden
Kızıldeniz
icin turetilen
Erythraia
(Ερυθρα?α) isminin
?talyanca
formudur.
1995'te
?talyan
ara?tırmacılar tarafından Buya (Eritrean Danakal)'de bulunan en eski insan yapıları biri
Homo erectus
ve eski
Homo sapiens
arasında bir ili?ki oldu?unu gosteriyor. Kafatasının 1 milyon yıldan daha eski oldu?u goruluyor. Ayrıca Eritreli,
Kanadalı
,
Amerikalı
,
Hollandalı
bilim adamlarından olu?an Eritre Proje Ara?tırma Takımı 1999'da dunyadaki ilk kalıntıları
Massawa
'nın guneyindeki
Zula
bolgesinin yakınlarındaki bir yerde insanların urun icin kullanılan aracları, deniz kaynakları oldu?unu ke?fettiler.
Tarıma, kırsal yerle?im ve Eritre'deki ticarete ait en eski kanıt, ulkenin batı bolgesindeki arkeolojik olu?um MO. 3500 yılında
Gash grup
olarak adlandırılan yerde bulundu.
Orta Ca?
zamanında ca?da? ve
Axumite
devletinin parcalanmasıyla birkac devletin kabile ve klan toprakları bugun Eritre olarak bilinen toprakları meydana getirdi. 8. ve 13. yuzyıllar arasında kuzey ve batı Eritre bir Musluman grup olan
Beja
halkının kontrolundeydi.
Nagis
,
Baqlin
,
Bazin
,
Jarin
ve
Qata
adlarında be? ba?ımsız krallık vardı. Bejalar ?slamı Eritre'nin buyuk bolumune getirdi ve bolgede
Emeviler
Halifeli?i adında buyuk ?slam toplulu?u olu?tu. Sonrasında
Abbasiler
(ve
Memluklar
) ve daha sonra da
Osmanlı ?mparatorlu?u
.
Emeviler
702'de
Dahlak Takımadasını
almı?tı.
Eritre bolgesini de iceren 1566 yılında Osmanlı ?mparatorlu?unu gosteren harita
1517'de Osmanlılar Medri Bahri'yi fethetti. Eritre'nin kuzeydo?usunu ele geciren Turkler, Sudan'a inerek otoritesini kabul ettirdi ve
Habe? Eyaleti
'ni kurdu.
[15]
Massava
ve
Sevakin
Turk yonetimine gecti. Massava eyaletin ba?kenti oldu.
[15]
[16]
Osmanlılar Kızıl Denize hakim oldukları sure boyunca Eritre'ye de 1800'lerin sonunda ?talyan i?galine kadar hakim oldular.
[15]
Giuseppe Sapetto adında bir Roma
Katolik
papazı
Cenovalı
bir gemi ?irketi olan
Rubattino
nun adına 1869'da
Assab
bolgesini bir Osmanlı tebasından olan Obock Afar Sultan'ından ele gecirdi. Bu
Suvey? Kanalı
'nın acıldı?ı yıla denk geliyor.
[17]
Eritre'liler
Eritre Kurtulu? Cephesini
(EKC) olu?turdular ve ayaklandılar. Suriye ve Mısır gibi
Arap
sosyalist hukumetlerden destek alındı. Etiyopya Devleti Birle?ik Devletler'in deste?ini alarak Eritre'nin Etiyopyalı halkın ba?kenti Asmara'da bir radyo kanalı kurmu?tu. EKC icindeki dini, etnik koken, klan ve bazen de ki?isel ve ideolojik bolunmeler sebebiyle EKC'nin
Eritre Halkı Kurtulu? Cephesiyle
(EHKC) olan ili?kilerinin zayıflamasına ve araya nifak girmesine yol actı.
EHKC,
Marksizm
ile siyasal ve sosyal e?itli?e inandıklarını yanlısı olduklarını ilan etti. Ba?kanları
Cin
'de e?itim gordu. O Eritre yanlılarına destek vermek icin geldi. Eritre hakimiyetini elde bulundurmak icin 1970'lerin sonları ve 1980'lerdeki ?iddetli kavgalar EKC ile EHKC'in arasını actı. EKC, ba?ımsızlık icin yapılan ic catı?mada sosyal devrimin monar?iye kar?ı galip geldi?i 1970'lere kadar Eritre hakimiyetini elinde tutmaya devam etti.
Eritre Haritası
Eritre ba?ımsızlı?ını acıkladıktan sonra EHKC lideri
Isaias Afewerki
, Eritre'nin ilk yonetici
Cumhurba?kanı
oldu. Eritre Halk Kurtulu? Cephesi (daha sonra
Demokrasi ve Adalet icin Halk Cephesi
(DAHC) adını aldı) bir hukumet kurdu.
[18]
Sınırlı ekonomik kaynaklarla yuzle?en ve sava?larla onlarca kat harap olan bir ulkeyi hukumet yeniden yapılandırmak ve korumak icin
Warsai Yikalo Programı
olarak adlandırılan ulusal i?gucu sistemini kurdular. Askerlik, sa?lık hizmetleri, e?itim-o?retim ve tarımsal alanda hizmetlere hala devam ediyor.
[19]
Eritre'deki bolgeler
Eritre altı
bolgeye
(
zobas
) ve bunlarda
ilcelere
("sub-zobas") bolunur. Bolgelerin co?rafi konumu kendilerine has hidrolojiksel ozelliklerinden kaynaklanır. Eritre hukumetinin iki amacı: her yonetime kaldırabilece?i yeteri miktarda tarımsal alan vermek ve tarihi ic bolge karma?alarını ortadan kaldırmaktır.
Bolgeler, ?u alt bolgelere sahiptir:
| No.
|
Bolge
(
??
)
|
Alt bolge
(
??? ??
)
|
| 1
|
Merkez
(
?? ????
)
|
Berikh, Ghala-Nefhi, Semienawi Mibraq, Serejaka, Debubawi Mibraq, Semienawi Mi'erab, Debubawi Mi'erab
|
| 2
|
Guney
(
?? ???
)
|
Adi Keyh
,
Adi Quala
, Areza,
Debarwa
, Dekemhare, Mai Ayni, Mai Mne, Mendefera, Segeneiti,
Senafe
, Tserona
|
| 3
|
Gash-Barka
(
?? ?? ???
)
|
Agordat
,
Barentu
, Dghe, Forto, Gogne, Haykota, Logo-Anseba, Mensura, Mogolo, Molki, Guluj, Shambuko, Tesseney, La'elay Gash
|
| 4
|
Anseba
(
?? ????
)
|
Adi Tekelezan
, Asmat, Elabered, Geleb, Hagaz, Halhal, Habero,
Keren
City, Kerkebet, Sel'a
|
| 5
|
Kuzey Kızıldeniz
(
?? ???? ??? ???
)
|
Afabet
,
Dahlak
, Ghel'alo, Foro,
Ghinda
, Karura,
Massawa
,
Nakfa
,
She'eb
|
| 6
|
Guney Kızıldeniz
(
?? ???? ??? ???
)
|
Are'eta, Central Dankalia, Southern Dankalia,
Assab
|
Asmara'daki Eritre Hukumet binası
Eritre, Halkın Adalet ve Demokrasi Partisi (PFDJ) adında tek partili bir sisteme sahip devlettir. Her ne kadar cok partili politika 1997 kanunlarıyla kabul edilmi? olsa bile orgutlenme icin ba?ka politik grup yoktur. 75'ini EPLF gerilla uyelerinin yerel adayları ve rejime az veya cok kar?ı gelenler olu?turdu?u 150 tane ulusal meclisin sandalyesi 1993 ba?ımsızlı?ından kısa bir sure sonra, "secilen" ?u anki cumhurba?kanı,
Isaias Afewerki
tarafından ?ekillendirildi. Yapı gecici hukumet ba?kanı tarafından hicbir zaman duyurulmadı. Ulusal secimler periyot zamanda belirlendi ve iptal edildi; ulkenin gundemini hicbir zaman i?gal etmedi. Eritre ic politikacıların politik danı?manların ba?ımsız yerel kaynakları azdır; Eylul 2001'de hukumet kendine ait butun ulusal basın organlarını kapattı ve hukumeti acıkca ele?tirenler tutuklandı. 2004'te Birle?ik Devletler Dı?i?leri Bakanlı?ı, Eritre'yi "kaygı uyandıran ulke" ilan etti.
Eritre Ulusal secimleri 1995'te yapılacak ?ekilde ayarlandı, fakat daha sonra 2001'e kadar ertelendi. Bunun sebebi Eritre topraklarının %20'sinin Etiyopya i?gali altında olmasından dolayıydı. Yine de Eritre'de yerel secimler yapılmaya devam edildi. En son yapılan yerel hukumet secimleri Mayıs 2004'teydi. Devlet Ba?kanı Danı?manı Yemane Gebremeskel secimlerle alakalı olarak soyle konu?tu.
[20]
| “
|
Secim komisyonu toprakların geri alınana kadar secimleri uzatma kararı aldı. Ulusal meclis secim komisyondan secim tarihini belirlemesini istedi. Bu sebeple ne olursa olsun secim komisyonu ulusal secim tarihini belirleyecek. Bu bolgesel secimlere ba?lı de?ildir.
|
?
|
|
|
Eritre,
Afrika Birli?i
ve
Afrika Birli?i Orgutu
'nun bir uyesiydi. Fakat Afrika Birli?i ile olan temsilcili?ini bıraktı.
Bir
Gash Barka
koyunde sabahın ilk saatleri
Eritre'de eskiden cok sayıda
fil
ya?ardı. Mısır
Batlamyus kralları
M.O. 3. yuzyılda onları sava? aracı olarak kullandı. 1955 ile 2001 arasındaki kayıtlarda hicbir fil surusunun olmadı?ı goruluyor ve ba?ımsızlık sava?ı kurbanları oldular. Aralık 2001'de 10'u henuz genc olan yakla?ık 30 suru,
Gash Nehri
civarlarında gozlemlendi. Filler
zeytin babunlarıyla
ortak ya?am suruyor. Eritre'de yakla?ık olarak 100 civarında fil ya?adı?ı sanılmaktadır. Bu da Do?u Afrika fillerinin co?u demektir.
[21]
2006'da Eritre dunyada butun sahil kıyılarını korundu?u ilk ulke oldu?unu acıkladı. Kendine ait 1347 km'lik sahil ?eridi ile birlikte di?er 350'den fazla ada sahili boyunca uzanan 1946 km'lik ?eritinin hepsi hukumet koruması altındadır.
Eritre ekonomisi birinci derecede tarım ve hayvancılı?a dayanır. Nufusun %85'i kırsal alanda ya?amakta, bunların co?u hayvancılıkla u?ra?maktadır. Kırsal alanda ya?ayanların ucte ikisi yerle?ik veya yarı yerle?ik hayat, kalanı gocebe hayatı surdurmektedir. Gayri safi yurt ici hasılası, 550 milyon dolar olarak tahmin edilmektedir. Ki?i basına dusen milli gelir, 150 dolar civarındadır. Ba?ımsızlık oncesinde Etiyopya yonetimi Eritre'deki ba?ımsızlık mucadelesi dolayısıyla bu bolgeyi ozellikle ihmal etmi?ti. Dolayısıyla Eritre'nin sanayisi cok geri durumdadır.
Eritre'de bir
du?un
Eritre toplumu heterojen (farklı) etnik gruplara sahiptir. Ba?ımsız nufus sayımı henuz yapılmamı? olmasına ra?men
Tigrinya halkı
ve
Tigre halkı
birlikte yakla?ık %80'lik kısma sahiptir. Bu da ulkenin M.O. 900 ile 500 yılları arasında
Guney Arabistan
'daki
Saba
'dan buyuk goclerle buraya yerle?en
Sami
nufusunun buyuk co?unlu?unu te?kil ediyor. Bunlar Eritre'deki Sabean alanının Kebassa'daki da?lık bolgelerinin merkezinde ve Eritre'nin kuzeyinde bulunurlar. Orada
Saba halkı
gibi aynı co?rafik ko?ullarla kar?ıla?an Sabeanlar yamaclarda yapılmı? evleri ve eski tarım urunleri buldular.
Eritria duzluklerinde ya?ayan
Re?aide
cocukları.
Eritre'de bugun bircok dil konu?uluyor olmasına ra?men henuz resmi bir dilleri yoktur:
Tigrinya dili
ve
Arapca
en cok konu?ulanlardır;
?talyanca
ve
?ngilizce
'de buyuk oranda anla?ılır.
[22]
Eritre'de be? kademeli e?itim vardır: ana okulu,
ilkokul
,
ortaokul
, lise ve
universite
. ?lk, orta ve lisede yakla?ık olarak 238 000 o?renci vardır. Yakla?ık olarak da 824 okul
[23]
ve iki universite (Asmara Universitesi ile Bilim ve Teknoloji Enstitusu) ile birkac kucuk kolej ve teknik okul vardır.
Eritre e?itiminde en onemli ilkelerden biri Eritre'deki ana dillerinin her birinin temel e?itimini vermek, ayrıca kendini geli?tirmek ve fakirlikle mucadele etmeyi, vatana, millete iyi birey olmayı o?retmektir. Bunlara ek olarak modern ekonomideki aracları tanıtmak ve kullanımını o?retmek.
Eritre'deki e?itim sistemi ayrıca
ozel okulların
da burada yatırım yapmasına yardımcı olmak, butun gruplar icin e?itli?i sa?lamak (orn,
cinsiyet
farkını,
Etnik grup
farkını ve sınıf markını vb. durumları engellemek) ve gerek resmi gerek gayriresmi surdurulen e?itime katkı sa?lamak.
Eritre e?itimindeki engeller ise geleneksel
tabu
, kayıt ve arac-gerec icin odenen okul ucretleri ve du?uk gelirli halkın maliyetleri kar?ılayamaması.
[24]
Ba?kent
Asmara
'da on planda Enda Mariam Ortodoks Kilisesi, sol arkada Roma Katolik Katedrali ve sa? arkada Al Khulafa Al Rashiudin Camii.
Eritre'de iki buyuk dini unsur bulunur. Bunlar;
Hristiyanlık
(%63) ve
?slam
(%33)dır. Hristiyanlar ozellikle yerel Do?u Kilisesindeki Eritre Ortodoks Tewahdo Kilisesine ba?lı olmakla beraber di?er kucuk gruplar Roma
Katolik
,
Protestan
ve di?er mezheplere ba?lı olanlar da bulunur.
Mayıs 2002'den beri Eritre Hukumeti resmi olarak
Sunni ?slamı
,
Eritre Ortodoks Tewahdo Kilisesini
,
Katolizmi
ve
Evangelik Luteryen Kilisesini
tanımaktadır. Di?er butun inanc ve mezheplerde katılım icin uyelik i?lemine ihtiyac vardır. Di?er ?eyler arasında, Hukumetin kayıt sistemi dindar grupların ki?isel bilgilerini onların kayıtlarında tutar. Yapılan birkac organizasyonun kayıp bilgileri henuz resmi veritabanında bulunmuyor.
Yehova'nın ?ahitleri
,
[25]
Baha'i Faith
,
Yedinci gun Kilise inanı?ı
ve cok sayıda Protestan mezhepleri kayıtlı de?il ve serbestce uye olamaz.
Bir ka?ık taze baharatlı yo?urtlu
Kitca fit-fit
.
Eritre bolgesi ticaret ve u?ra? icin dunyanın bir ba?lantı noktasıdır. Bunun sebebi farklı
kulturlerin
etkisi Eritre'de gorulebilir olmasıdır. Bugun en belirgin etkiler ba?kent Asmara'daki ?talyan etkisidir. Asmara'da ?talyan tipi kucuk me?rubat kafeleri vardır. Asmara'da ?talyan ya?am tarzlarının ce?itlili?i Tigrinya ya?amında net bir ?ekilde gorulur. Eritre koylerinde bu de?i?iklikler hic gorulmez.
?ehirlerde, ilk yıllarda sinemalarda ?talyan ve Amerikan filmlerinin bulunabildi?i gibi
Bollywood
filmlerin de gorulmesi ola?an bir ?eydi. 1980'lerde ve Ba?ımsızlıktan bu yana Amerikan filmleri en populer olanlarıdır. Marketlerde filmlere olan rekabet yerel ureticiler kendi ?irketlerini kurmasını sa?ladı. Eri-TV'nin global yayını Eritre nufusunun co?unu kapsıyor ve Diaspora her yaz ulkeye u?ruyor. Ba?arılı yerel filmler hukumet ve ozel studyolar tarafından uretiliyor olmasına kar?ın urun fiyatları maliyeti geciyor.
Kunama'nın geleneksel giysisi Eritre elbisesinden oldukca farklıdır. Tigrinya ve Tigre geleneksel acık beyaz renkli elbiseleri Do?u ve Hindistan giysilerine benzer.
Re?aide
kadınları cok suslu giysiler ve e?arp giyer.
Eritre'deki en populer sporlar
futbol
ve bisiklet yarı?ıdır. Son yıllarda Eritre atletleri uluslararası yarı?malarda boy gosteriyorlar.
Hemen hemen Afrika kıtasındaki tek bisiklet yarı?ı, Massawa'nın sıcak col kumsallarından dolambaclı yuksek ucurumlu da?lara, oradan vadilere ve sarp kayalıklara, ardından ba?kent Asmara'ya kadar uzanan bir yarı?tır. Oradan a?a?ıya do?ru Gash-Barka Bolgesi duzluklerine do?ru devam eder. Asmara'ya geri donmek sadece guneyden olur. Eritre'deki bu uzun mesafeli, cok populer sporda taraftarlar (seyirciler) yarı? boyunca uzun kuyruklar olu?tururlar. Eritre'deki uzun mesafe ko?usunda
Zersenay Tadesse
ve
Mebrahtom (Meb) Keflezighi
en iyi sporcular olarak gosterilebilir. Her ikisi de Olimpiyatcıdır.
|
|---|
| Uye Ulkeler
| | |
|---|
| Gozlemci Ulkeler
| |
|---|
| Aday Ulkeler
| |
|---|
| Diplomasi
| |
|---|