Katastrofa lotu Iran Air 655

Katastrofa lotu Iran Air 655
	; Artystyczne przedstawienie str?conej maszyny
Pa?stwo	Iran
Miejsce	Zatoka Perska
Data	3 lipca 1988
Godzina	10:24 czasu lokalnego ; 7:54 czasu polskiego
Rodzaj	zestrzelenie rakiet? wystrzelon? z kr??ownika USS Vincennes
Ofiary ?miertelne	290 osob
Ranni	0 osob
	Statek powietrzny
Typ	Airbus A300B2-203
U?ytkownik	Iran Air
Numer	EP-IBU
Start	Bandar-e Abbas
Cel lotu	Dubaj
Numer lotu	655
Liczba pasa?erow	274 osoby
Liczba załogi	16 osob
	Poło?enie na mapie Iranu miejsce zdarzenia
	26°40′06″N 56°02′41″E / 26,668333 56,044722
	Multimedia w Wikimedia Commons

Katastrofa lotu Iran Air 655 ? wypadek lotniczy , do ktorego doszło 3 lipca 1988, podczas wojny iracko-ira?skiej . Ira?ski samolot pasa?erski Airbus A300 z 290 osobami na pokładzie został zestrzelony przez ameryka?ski kr??ownik USS Vincennes .

Przebieg zdarze? [ edytuj | edytuj kod ]

W niedziel?, 3 lipca 1988 roku o godz. 10:17 czasu lokalnego, samolot Airbus A300B2-203 rejs nr IR655 ira?skich linii lotniczych Iran Air (kod EP-IBU) wystartował z lotniska w Bandar-e Abbas w południowym Iranie. Celem komercyjnego lotu (nie figuruj?cego w rutynowym rozkładzie lotow) był Dubaj w Zjednoczonych Emiratach Arabskich , ktory maszyna miała osi?gn?? po krotkim, niespełna połgodzinnym locie nad cie?nin? Ormuz . Na pokładzie pilotowanego przez kpt. Mohsena Rezaiana (7 tys. wylatanych godz.) samolotu znajdowało si? 274 pasa?erow (w tym 66 dzieci) i 16 członkow załogi ^[1]. Start odbył si? z 27 min. opo?nieniem. Trasa przelotu biegła na wysoko?ci 4300 m w mi?dzynarodowym korytarzu powietrznym ?Amber 59" o szeroko?ci 35 km, b?d?cym lini? prost? pomi?dzy punktem startu i l?dowania samolotu.

W tym samym czasie w cie?ninie Ormuz znajdował si? wyposa?ony w system AEGIS ameryka?ski kr??ownik rakietowy typu Ticonderoga USS Vincennes (nr boczny 49) pod dowodztwem komandora Williama C. Rogersa III ^[2]. Ameryka?ski okr?t patrolował wody Zatoki Perskiej w celu obrony kuwejckich tankowcow przed atakami sił irackich i ira?skich (operacja ?Earnest Will”), od o?miu lat prowadz?cych ze sob? wojn? . Ameryka?ska jednostka została skierowana do cie?niny Ormuz po tym, jak 14 kwietnia 1988 na ira?skiej minie morskiej wyleciała w powietrze ameryka?ska fregata USS Samuel B. Roberts . Rankiem 3 lipca ameryka?ski okr?t wpłyn?ł na ira?skie wody terytorialne w po?cigu za ira?skimi motorowkami , ktore wcze?niej ostrzelały w ira?skiej przestrzeni powietrznej ameryka?ski ?migłowiec.

Wersja ameryka?ska [ edytuj | edytuj kod ]

Według oficjalnej wersji strony ameryka?skiej o godzinie 10:17, wznosz?cy si? ira?ski samolot został wykryty i omyłkowo zidentyfikowany przez ameryka?ski kr??ownik jako ira?ski F-14 Tomcat ^[2]. Do pomyłki tej miał przyczyni? si? fakt, ?e parametry lotu wykrytego Airbusa odpowiadały klasycznemu ?profilowi” podchodz?cego do ataku F-14 oraz to, ?e cywilne lotnisko w Bandar-e Abbas było wykorzystywane przez ira?skie siły powietrzne jako baza F-14. Według tych samych ?rodeł USS Vincennes, przed odpaleniem rakiet a? 11 razy probował nawi?za? ł?czno?? radiow? z samolotem, ktory nie odpowiadał. W momencie, gdy ira?ska maszyna zacz?ła zbacza? w kierunku ameryka?skiej jednostki i znalazła si? 5 km od pierwotnej trajektorii lotu, dowodztwo kr??ownika postanowiło dłu?ej nie czeka?. O 10:24 z kr??ownika odpalono w kierunku samolotu dwie rakiety typu ziemia-powietrze SM-2MR. Obydwa pociski, po przebyciu dystansu 14 800 m trafiły w cel na wysoko?ci 4100 m. Ira?ski samolot został rozerwany na co najmniej dwie cz??ci i spadł do morza.

Powy?sza wersja wydarze? znalazła si? w raporcie adm. Williama Fogarty’ego, ktory stan?ł na czele komisji specjalnej powołanej do zbadania przyczyn incydentu. 8 wrze?nia 1988 przedstawił on swoje ustalenia Komisji Sił Zbrojnych Senatu USA i odpowiedział na pytania jej członkow. Raport komisji Fogarty’ego został odtajniony tylko cz??ciowo: cz??? pierwsza w 1988 i cz??? druga w 1993. Głown? przyczyn? zestrzelenia był według raportu stan psychiczny dowodztwa ameryka?skiego kr??ownika, działaj?cego w warunkach wojennych pod wpływem du?ego stresu oraz podobie?stwo wspomnianego ju? ?profilu lotu” ira?skiej maszyny do klasycznego ataku ira?skich my?liwcow. Wnioski w nim zawarte wywołały olbrzymi? fal? krytyki.

Wersja ira?ska [ edytuj | edytuj kod ]

Rz?d Iranu do dzi? uwa?a atak na cywiln? maszyn? za rozmy?lny akt barbarzy?stwa. Według oficjalnych ?rodeł ira?skich, nawet w wypadku mylnej identyfikacji maszyny, ostrzał jakiegokolwiek samolotu z wod terytorialnych jego kraju był aktem co najmniej ignorancji, a nie nieszcz??liwym wypadkiem i winien by? rozpatrywany jako mi?dzynarodowe przest?pstwo. Nawet je?li samolot byłby wojskowym F-14, Amerykanie nie mieli prawa go zestrzeli?. Iran w ogole podaje w w?tpliwo?? myln? identyfikacj? maszyny. Jego zdaniem nowoczesny system AEGIS w pełni umo?liwiał ameryka?skiej obsłudze ustalenie, z jakim samolotem ma do czynienia ^[1].

Władze Iranu uwa?aj?, ?e w omawianym okresie Iran i USA znajdowały si? w stanie niewypowiedzianej wojny, a zestrzelenie cywilnego samolotu nale?y traktowa? jako akt agresji, maj?cy zmusi? Iran do zawarcia rozejmu w trwaj?cej wojnie z Irakiem. Według Teheranu Stany Zjednoczone, niezale?nie od bł?dow popełnionych przez załog? okr?tu, na mocy prawa mi?dzynarodowego, ponosz? pełn? odpowiedzialno?? za jego działania ^[1].

?rodła niezale?ne [ edytuj | edytuj kod ]

W czasie swojego lotu ira?ski samolot znajdował si? w stałym kontakcie z wieloma słu?bami kontroli lotow w regionie, monitorowanymi przez Organizacj? Mi?dzynarodowego Lotnictwa Cywilnego. Na kilka sekund przed odpaleniem rakiet z USS Vincennes piloci maszyny prowadzili rozmowy w j?zyku angielskim z kontrol? lotow w Bandar-e Abbas. Zgodnie z oficjalnymi ustaleniami komisji Fogarty’ego, ameryka?ski kr??ownik miał mo?liwo?? słuchania rozmow na cz?stotliwo?ci cywilnej mi?dzynarodowej, ale nie na cz?stotliwo?ci, ktor? wykorzystywał komercyjny lot ira?ski (bo jej nie znał). Według raportu Organizacji Mi?dzynarodowego Lotnictwa Cywilnego (ICAO) Amerykanie siedmiokrotnie probowali nawi?za? kontakt radiowy z ira?skim samolotem na cz?stotliwo?ci wojskowej i trzykrotnie na cywilnych, za ka?dym razem wywołuj?c ?niezidentyfikowany samolot lec?cy z pr?dko?ci? 350 w?złow”. Czarna skrzynka ira?skiego samolotu wykazała po?niej, ?e piloci ira?skiej maszyny słyszeli trzy ostatnie komunikaty, jednak omyłkowo odnie?li je do ira?skiego samolotu Orion , ktory wcze?niej operował w tym rejonie.

W maju 2003 pozarz?dowa organizacja Mi?dzynarodowe Stowarzyszenie Studiow Strategicznych (ISSA) okre?liła umieszczenie okr?tu wyposa?onego w AEGIS w strefie lotow cywilnych jako ?nieodpowiedzialne”, a działanie kapitana ameryka?skiej jednostki uznała za ?agresywne” ^[3].

Media [ edytuj | edytuj kod ]

W 2005 stacja telewizyjna National Geographic Channel wyprodukowała film z cyklu Air Crash Investigation ( Katastrofy w przestworzach ) pt. Mistaken Identity , przedstawiaj?cy dokładny przebieg zdarze? w czasie incydentu. Autorzy filmu ? Jono Nemethy i Lisa Stamm, przedstawili w nim wersj? wydarze?, według ktorej ira?ski samolot został przez obsług? kr??ownika zidentyfikowany w systemie IFF ( Identification friend or foe ) jako jednostka cywilna, czyli niekodowana jako swoj lub wrogi samolot wojskowy i ?e tu? przed odpaleniem rakiet wyra?nie oddalał si? on od okr?tu ameryka?skiego, powracaj?c do centrum korytarza Amber 59 , co zostało zignorowane przez obsług? AEGIS. W filmie zacytowano wypowied? kmdra Rogersa, ktory stwierdził, ?e pomimo tych okoliczno?ci zdecydował si? na atak działaj?c w obronie ?ycia załogi i powierzonej mu jednostki ^[4]. W programie podano te?, ?e ameryka?ski okr?t zaatakował ira?skiego Airbusa znajduj?c si? ju? na ira?skich wodach terytorialnych (USA nie były w stanie wojny z Iranem).

W 1992 dwaj ameryka?scy dziennikarze John Barry i Roger Charles w artykule opublikowanym w Newsweeku konkludowali swoj drobiazgowy opis wydarze? stwierdzeniem, ?e kmdr Rogers działał ?lekkomy?lnie i bez nale?ytej staranno?ci” ^[5].

Okoliczno?ci maj?ce wpływ na bieg wydarze? [ edytuj | edytuj kod ]

Oficjalne ?rodła oraz niezale?ni eksperci wymieniaj? kilka okoliczno?ci, ktore mogły mie? wpływ na zaistniał? pomyłk?:

dowodztwo kr??ownika nie w pełni posiadało mo?liwo?? kontaktowania si? ze słu?bami cywilnej kontroli lotow Iranu, co było wynikiem napi?tych stosunkow pomi?dzy obydwoma krajami i braku odpowiedniego przeszkolenia personelu w tym zakresie.
w rejonie incydentu, niedługo przed ira?skim Airbusem przebywał rownie? ira?ski samolot rozpoznawczy P-3 Orion , o czym wiedziała zarowno załoga ira?skiego samolotu pasa?erskiego, jak i ameryka?skiego kr??ownika.
dowodztwo ameryka?skiego okr?tu miało ?wiadomo??, ?e prawie rok przed nieszcz??liwym wypadkiem, w Zatoce Perskiej iracki Mirage F1 zaatakował i powa?nie uszkodził ameryka?sk? fregat? USS Stark . W rezultacie trafienia rakietami Exocet zgin?ło 37 ameryka?skich marynarzy, a 21 zostało rannych, sam okr?t za? został powa?nie uszkodzony.
zbli?anie si? w kierunku ameryka?skiego okr?tu niezidentyfikowanej maszyny mogło zosta? zinterpretowane przez dowodztwo kr??ownika, ktory wcze?niej stoczył walk? z ira?skimi kutrami, jako atak odwetowy strony ira?skiej.
brak do?wiadczenia ameryka?skiej obsługi w wykorzystywaniu systemu AEGIS w warunkach bojowych.

Nast?pstwa [ edytuj | edytuj kod ]

Incydent doprowadził do ostrej konfrontacji dyplomatycznej nie tylko w relacjach Iran?Stany Zjednoczone, ale rownie? na linii USA?ZSRR. Zwi?zek Radziecki za??dał na forum Zgromadzenia Ogolnego ONZ jednoznacznego pot?pienia działa? USA w Zatoce Perskiej w my?l rezolucji ONZ nr 598 ^[6]. Zdarzenie w ogole stawiało Stany Zjednoczone w bardzo niewygodnej sytuacji na arenie mi?dzynarodowej, rownie? dlatego, ?e w 1983 roku w podobnych okoliczno?ciach (atak na mylnie zidentyfikowany samolot pasa?erski) Rosjanie zestrzelili południowokorea?sk? maszyn? cywiln? . Wtedy Biały Dom uznał radzieck? pomyłk? za jednoznaczny akt piractwa mi?dzynarodowego. Rownie? wcze?niej, w wypadkach zestrzele? samolotow cywilnych przez siły zbrojne obcego pa?stwa ( El Al 402 , Libyan Arab Airlines 114 (inne j?zyki) , Korean Air 007 ), Waszyngton zawsze ostro pot?piał takie akty. Sam Iran tragiczny incydent do dzisiaj uznaje za dokonany z premedytacj? akt agresji i cz?sto wykorzystuje w swojej antyameryka?skiej propagandzie ^[7]. W połowie lipca 1988 minister spraw zagranicznych Iranu Ali Akbar Velayati wyst?pił do Rady Bezpiecze?stwa ONZ z wnioskiem o wydanie rezolucji pot?piaj?cej Stany Zjednoczone za ?przest?pstwo, zbrodni? i masakr?” ^[8].

24 pa?dziernika 1988 USS Vincennes powrocił do Stanow Zjednoczonych i wpłyn?ł do San Diego , gdzie załog? kr??ownika powitano jak bohaterow. Jej członkowie otrzymali medale Combat Action Ribbon, a koordynator ognia por. Scott Lustig został odznaczony Navy Commendation Medal. Sam kmdr Rogers w 1990 dodatkowo otrzymał Legion of Merit ?za wyj?tkowe zasługi podczas wykonywania obowi?zkow dowodcy w okresie od kwietnia 1987 do maja 1989 roku” ^[9].

29 lutego 1996 rz?d Stanow Zjednoczonych zgodził si? wypłaci? odszkodowanie rz?dowi Iranu w wysoko?ci 61,8 mln dolarow za 248 obywateli ira?skich, ktorzy zgin?li w wypadku. Na sum? t? składało si? 300 tys. dolarow za ka?d? ofiar? aktywn? zawodowo i 150 tys. na ka?d? nieaktywn?. Wypłaty odszkodowania za sam utracony samolot w wys. 30 mln dolarow Amerykanie odmowili. Rz?d ameryka?ski uwa?ał wypłat? odszkodowania za jednostronny akt dobrej woli, nie oznaczaj?cy uznania swojej odpowiedzialno?ci za zaistniał? tragedi?. Wypłata odszkodowania zako?czyła spraw? wniesion? przez rz?d Islamskiej Republiki Iranu przeciwko Stanom Zjednoczonym przed Mi?dzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwo?ci w maju 1989 roku ^[10].

Obywatelstwa ofiar [ edytuj | edytuj kod ]

Pa?stwo	Pasa?erowie	Załoga	Razem
Iran	238	16	254
Zjednoczone Emiraty Arabskie	13	?	13
Indie	10	?	10
Jugosławia	6	?	6
Pakistan	6	?	6
Włochy	1	?	1
Razem	274	16	290

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

↑ ^a ^b ^c Mi?dzynarodowy Trybunał Sprawiedliwo?ci: Aerial Incident of 3 July 1988 (Islamic Republic of Iran v. United States of America) ? Iranian submission . 9 lutego 1996. [dost?p 2010-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 lipca 2013)]. ( ang. ) .
↑ ^a ^b Maciej Hyp?: Powtorki ze Starka nie b?dzie. Zestrzelenie Iran Air 655 . Konflikty.pl. [dost?p 2016-05-18].
↑ GIS Naval Analysis Team: A Look at the Naval Lessons Available to the US from the Iraq War . [w:] ISSA Special Reports. Iraq War 2003: Background & Lessons [on-line]. 5 maja 2003. [dost?p 2010-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-08-18)]. ( ang. ) .
↑ Mistaken Identity . Jono Nemethy, Lisa Stamm. Air Crash Investigation . National Geographic Channel. 24 lutego 2009. Odcinek 5, sezon 3. [dost?p 14 maja 2010].
↑ John Barry, Roger Charles: Sea of lies . Newsweek, 13 lipca 1992. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .
↑ Fox Butterfield: Soviets in U.N. Council Ask For U.S. Pullout From Gulf . [w:] The New York Times [on-line]. 16 lipca 1988. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .
↑ https://web.archive.org/web/20100805072925/http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/archive/b/b4/20080211051637%21Iran-stamp-Scott2335.jpg
↑ Fox Butterfield: Iran Falls Short in Drive at U.N. To Condemn U.S. in Airbus Case . [w:] The New York Times [on-line]. 15 lipca 1988. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .
↑ Officers of ship that downed Iranian plane awarded medals . [w:] St. Petersburg Times [on-line]. 24 kwietnia 1990. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .
↑ Mi?dzynarodowy Trybunał Sprawiedliwo?ci, Settlement agreement on The Case Concerning The Aerial Incident of 3 july 1988 before The International Court of Justice ( ang. ). 9 lutego 1996. [dost?p 2010-05-14].

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

Shapour Ghasemi: Shooting Down Iran Air Flight 655 . [w:] Iran Chamber Society [on-line]. 2004. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .
Dan Craig, Dan Morales, Mike oliver: USS Vincennes Incident . M.I.T. Aeronautics & Astronautics, 2004. [dost?p 2010-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-28)]. ( ang. ) .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

[Aerial-1] Mi?dzynarodowy Trybunał Sprawiedliwo?ci: Aerial Incident of 3 July 1988 (Islamic Republic of Iran v. United States of America) ? Iranian submission . 9 lutego 1996. [dost?p 2010-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (17 lipca 2013)]. ( ang. ) .

[powtorka-2] Maciej Hyp?: Powtorki ze Starka nie b?dzie. Zestrzelenie Iran Air 655 . Konflikty.pl. [dost?p 2016-05-18].

[3] GIS Naval Analysis Team: A Look at the Naval Lessons Available to the US from the Iraq War . [w:] ISSA Special Reports. Iraq War 2003: Background & Lessons [on-line]. 5 maja 2003. [dost?p 2010-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-08-18)]. ( ang. ) .

[4] Mistaken Identity . Jono Nemethy, Lisa Stamm. Air Crash Investigation . National Geographic Channel. 24 lutego 2009. Odcinek 5, sezon 3. [dost?p 14 maja 2010].

[5] John Barry, Roger Charles: Sea of lies . Newsweek, 13 lipca 1992. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .

[6] Fox Butterfield: Soviets in U.N. Council Ask For U.S. Pullout From Gulf . [w:] The New York Times [on-line]. 16 lipca 1988. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .

[7] ttps://web.archive.org/web/20100805072925/http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/archive/b/b4/20080211051637%21Iran-stamp-Scott2335.jpg

[8] Fox Butterfield: Iran Falls Short in Drive at U.N. To Condemn U.S. in Airbus Case . [w:] The New York Times [on-line]. 15 lipca 1988. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .

[9] Officers of ship that downed Iranian plane awarded medals . [w:] St. Petersburg Times [on-line]. 24 kwietnia 1990. [dost?p 2010-05-14]. ( ang. ) .

[10] Mi?dzynarodowy Trybunał Sprawiedliwo?ci, Settlement agreement on The Case Concerning The Aerial Incident of 3 july 1988 before The International Court of Justice ( ang. ). 9 lutego 1996. [dost?p 2010-05-14].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]