Ans 1980

Segles	segle  xix - segle  xx - segle  xxi
Decennis	1950 - 1960 - 1970 - 1980 - 1990 - 2000 - 2010

Istoria [ modificar | Modificar lo codi ]

1983-1985  : succession de crisis en Sodan amb la represa de la guerra civila ( 1983 ), una famina greva ( 1984 ) e d'esmogudas popularas. Minat per aquelei problemas, Gaafar Nimeiry foguet obligat de laissar lo poder ai militars (6 d'abriu). Lo generau Siwar al-Dahab venguet lo noveu cap de l'estat. Mantenguet la natura autoritaria dau regime mai prometeguet l'organizacion d'eleccions liuras per 1986 .
1985  : en Bangladesh , 10 000 morts apres lo passatge d'un ciclon tropicau .

1985  : en Colombia , erupcion dau volcan Nevado del Ruiz que causet la destruccion de la vila d' Armero pendent la nuech dau 13 au 14 de novembre. Entre 21 000 e 25 000 personas fogueron tuats per una colada de fanga. En causa de la manca de preparacion per faciar una catastrofa, lei secors manqueron d'eficacitat e lei subrevivents degueron tanben faire facia a d'epidemias e a de pilhatges. Dins aquo, permetet de facilitar lei campanhas de comunicacion ulterioras sus la menaca representada per lei volcans au sen dei governs e dei populacions (→ 1991 ) ^[1] .
1985  : violent terratrem (magnitud de 8,0) dins la Ciutat de Mexic . Entrainet de destruccions importantas e la mort d'au mens 9 500 abitants.

1985  : conegut dempuei lo comencament dau segle, lo ≪ trauc ≫ dau jac d' ozon estratosferic au dessus de l' Antartic venguet un subjecte d'estudi per la comunautat scientifica. D'efiech, son aumentacion importanta entrainet una alerta demandant l'enebiment dei gas CFC a l'origina de la disparicion de l'ozon. Lo 22 de marc, plusors estats adopteron ansin la Convencion de Viena sus la proteccion dau jac d'ozon per melhorar la cooperacion entre elei afin de demenir lei riscs de destruccion d'aqueu jac. Lo texte era pas constrenhent mai prevesia de discussions ulterioras que permeteron d'enebir lei gas CFC (→ 1987 ).
1987  : dos ans apres la signatura de la Convencion de Viena sus la proteccion dau jac d'ozon (→ 1985 ), plusors estats signeron lo Protocol de Montreal per enebir l'utilizacion dei gas CFC a partir de 2009 (franc de quauqueis usatges limitats en medecina ). Aqueu texte foguet pauc a pauc ratificat per totei leis estats de la planeta .
1987  : intrada en servici dau premier sosmarin nuclear lancaire d'engenhs chines.
1987  : en Iraq , l'intrada de tropas iranianas en Curdistan a proximitat de Sulaymaniyya entrainet una intensificacion de la repression anticurda menada per leis autoritats de Bagdad . En particular, Saddam Hussein autorizet l'utilizacion d' armas quimicas contra lei populacions civilas en revouta. Dins lo Golf, Iran assaiet d'internacionalizar lo conflicte en atacant de naviris marchands per obtenir la fin dau sosten internacionau a Iraq. Aquo entrainet una reposta viva deis Estats Units que placeron diversei naviris sota sa proteccion e manderon de naviris militars dins la region. Una tiera de combats navaus s'acaberon per de desfachas iranianas que perdigueron plusors naviris leugiers.

Cultura [ modificar | Modificar lo codi ]

Sciencias e tecnicas [ modificar | Modificar lo codi ]

1983  : premiera aparicion dau metode HAZOP , una tecnica d'identificacion dei riscs industriaus desvolopada per l' industria quimica , dins la literatura tecnica ^[2] .

1985  : desvolopament de la premiera version dau sistema operatiu Windows per la companhia estatsunidenca Microsoft . Aqueu sistema foguet integrada sus seis ordinators per IBM en 1987 e es vengut lo sistema d'esplecha pus escampat dins lo mond (90% en 2008 ).
1985  : presentacion dau premier ecran tactil per la companhia estatsunidenca Zenith.
1986  : premier vaccin contra lo paludisme . Pasmens, lo projecte s'acabet per una revirada car avia ges d'efiech contra Plasmodium falciparum .

1987  : dins lo Grand Nivol de Magellan , explosion de la supernova SN 1987A que foguet la premiera supernova visibla a uelh nus dempuei 1604 . Foguet forca estudiada per leis astronoms que collecteron d'importantei donadas sus lo fenomen. En particular, l'estela a l'origina de l'explosion, una supergiganta blava, foguet una suspresa car aqueu tipe d'estela era alora pas supausada esser capable d'entrainar una supernova.
1987  : aumentacion sobda de la luminositat de l' asteroide Quiron . En 1988 , l'explicacion dau fenomen foguet trobada amb la descuberta d'una coa cometaria. Aquo menet a la creacion d'una classa novela d'asteroide : lei centaures .
1989  : durant lo passatge de Voyager 2 a proximitat de Triton , lo satellit principau de Neptun , premiera observacion d'una activitat criovolcanica . Dins leis annadas seguentas, aqueu fenomen foguet identificat a la superficia d'autreis objectes fregs dau Sistema Solar .

Deces [ modificar | Modificar lo codi ]

Liames internes [ modificar | Modificar lo codi ]

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]

1. ↑ En particular, apres aquela catastrofa, lei volcanologs frances Maurice e Katia Krafft realizeron de films de prevencion sus lei perilhs volcanics.
2. ↑ (en) Trevor A. Kletz, HAZOP & HAZAN. Notes on the Identification and Assessment of Hazards (2nd ed.) , Rugby, IChemE, 1983.