Ans 1920

Segles	segle  xix - segle  xx - segle  xxi
Decennis	1890 - 1900 - 1910 - 1920 - 1930 - 1940 - 1950

Istoria [ modificar | Modificar lo codi ]

1920  : pichona epidemia de pesta a Marselha (aperaqui 40 morts). A l'ora d'ara, es la darriera epidemia d'aquela malautia en Occitania .
1920  : en Belgica , extension dau drech de vote ai femnas per leis eleccions comunalas.
1920  : dins la colonia britanica de Bechuanaland , creacion de dos conseus consultatius representant leis Africans e leis Europeus .

1920  : en Mexic , somission de Pancho Villa e fin de la Revolucion Mexicana . Dins la capitala, lo president Carranza assaiet de reprodurre lo model instaurat per Diaz mai Obregon obtenguet lo sosten dei captaus dau nord , dei sindicats obriers e de Pancho Villa . Ansin, quand Carranza ordonet l'arrestacion de son ancian aliat, se turtet a una oposicion forta que formet una ≪ armada liberala constitucionala ≫ poderosa. Deguet alora abandonar Mexico avans d'esser assassinat sus lo camin de Veracruz . Lei venceires prengueron lo poder sota l'autoritat d' Obregon , elegit president dins lo corrent de setembre. Formeron un ret gropant captaus tradicionaus, caps de sindicats o de gropaments de paisans, oficiers superiors de l'armada e caps politics. Aquo permetet au regime noveu d'enquadrar la populacion d'un biais eficac. Per completar aqueu sistema, una ideologia novela enaurant lei culturas indianas e mestissas, la gesta revolucionaria e desvalorant lo periode coloniau . Ansin, la guerra civila s'acabet apres 10 annadas de combat aguent entrainat la mort d'au mens un milion de personas (sus una populacion estimada a 14 milions en 1910 ).
1921  : dins lo corrent de l'estiu, l'armada espanhola cargada de conquistar lo nord de Marroc se turtet a la revouta de la region. Entre julhet e aost, aperaqui 17 000 soudats espanhous fogueron tuats o capturats a l'entorn d' Anoal entrainant la perda d'un armament important (200 canons e 400 mitralhieras ) e l'abandon de la mager part de la region.
1921  : a l'iniciativa dau Bureu Internacionau dau Trabalh , temptativa novela d'enebir l'usatge dau blanc de plomb dins lo mond entier. Pasmens, en causa dei menacas sus l'emplec dins l' industria quimica , lo projecte foguet pas estendut a l'ensemble deis aplicacions dau plomb .

1921  : en Russia , acabament deis operacions majoras de la Guerra Civila Russa a l'avantatge dei Bolchevics. D'efiech, lei darrierei pochis de resistencia blanca eran plus capablas de menacar Moscou . Pasmens, lo sistema de comunisme de guerra contuniet de causar una crisi economica greva e la famina apareguda a la fin de 1920 causet de miliers de morts suplementaris. En marc, aquelei dificultats entraineron la revouta dei marins de la basa de Kronstadt (2 - 17 de marc) que foguet reprimida apres detz jorns de combats acarnats e saunos. L'agitacion agantet d'autrei regions e decidiguet Lenin d'adoptar una politica novela dicha NEP autorizant una liberalizacion economica limitada, especialament dins lo domeni agricola. Lei requisicions de la guerra fogueron tanben remplacat per un impost feble en natura. Aquo permetet d'amaisar la situacion.
1921  : en Persia , retirada dei tropas britancas qu'avian ocupat lo pais durant la Premiera Guerra Mondiala . Lo 22 de febrier, lo coroneu Reza Pahlavi ocupet la capitala amb sei tropas e i prenguet lo poder. A son iniciativa, se formet un govern noveu.

1922  : en Russia , lo govern bolchevic perseguiguet sei reformas economicas inspiradas per lei principis de la NEP amb l'adopcion d'un codi agrari, permetent de trobar un compromes ambe lei paisans. Totei lei tenements eran oficialament nacionalizats mai lei paisans avian lo drech de'n contuniar l'esplecha o de la transmetre en eiretatge coma un ben privat. Criticadas coma una desfacha novela de la Revolucion, aquelei mesuras permeteron de redreicar rapidament la produccion agricola e renforceron lo prestigi de Lenin , afeblit per la malautia . Dins lo corrent de l'annada, a NEP foguet estenduda a l' industria onte la restauracion de la produccion foguet mens rapida. Dins totei lei cas, aquelei mesuras de retorn parciau vers lo capitalisme empacheron pas la perseguida de la socializacion dau pais amb la creacion de tenements collectius ( kolkhores ) e estatics ( sovkhozes ) o de la planificacion ( Gosplan ). A la fin de l'annada, lo govern proclamet oficialament la formacion de l'Union Sovietica ambe la reunion de Russia , de Bielorussia , d' Ucraina e de Transcaucasia . Cada republica avia la sieuna constitucion e de drechs egaus. En particular, podia faire secession (drech utilizat en 1991 pendent l'afondrament de l'URSS).
1922  : signatura dau tractat de Rapallo entre l' URSS e Alemanha . Secret, aquel acord permetet ai dos pais de contornejar certanei restriccions impausats per lo tractat de Versalhas .
1923  : proclamacion de la Republica de Turquia . Aquo entrainet la disparicion definitiva de l' Emperi Otoman .
1923  : en Mexic , assassinat de Pancho Villa per de rasons desconegudas lo 20 de julhet.
1923  : en Japon , violent terratrem dins la region de Toquio e de Yokohama (aperaqui 15 000 morts.
1924  : en URSS , mort de Lenin , Forca malaut dempuei 1921 , foguet pas directament remplacat e lei caps principaus de la Revolucion lucheron entre elei per sa succession. Ansin, se formet rapidament una coalicion gropant Estalin , Zinoviev e Kamenev e dirigida contra Trotski . En parallel, de purgas agueron luoc dins lo partit per eliminar lei socis passius, oportunistas o corromputs. Pasmens, aquo entraina una reduccion importanta deis efectius que passeron de 750 000 militants en 1921 a 412 000 tres ans pus tard. Ansin, sota la direccion d' Estalin , una campanha novela de recrutament acomencet permetent de restaurar rapidament leis efectius. Forca favorables a Stalin, lei militants noveus anavan tenir un rotle important dins la lucha de succession.
1924  : totjorn en URSS , adopcion d'una constitucion lo 31 de genier. Cada republica era teoricament autonoma mai laisset en fach la mager part dei decisions politicas importantas (defensa, diplomacia, moneda, financas...) a l'autoritat centrala. Aquela darriera era formada dau Congres dei Soviets de l'Union cargat d'elegir lo comitat centrau executiu. Pasmens, la reunion d'aqueleis institucions era rara e lo poder vertadier era fisat a un Praesidium , a Sovnarkom e a la direccion dau Partit.
1925  : perseguida dei luchas internas au sen dau Partit per la succession de Lenin . Gracias a son alianca amb Lev Kamenev e Grigori Zinoviev , Estalin capitet de marginalizar Trotski que perdiguet la direccion dei forcas armadas sovieticas. Pasmens, en despiech d'aqueu succes, la posicion de Kamenev e de Zinoviev, internacionalistas convencuts, s'afebliguet rapidament quand assaieron de s'opausar a la vision nacionala de la Revolucion defenduda per Estalin. Una coalicion novela se formet alora gropant Trotski , Kamenev , Zinoviev e de caps revolucionaris prestigios, coma la frema de Lenin, per assaiar de s'opausar a Stalin.
1926  : en URSS , gracias au sosten dau Partit, Estalin capitet d'obtenir la condamnacion per fraccionisme de seis opausants ( Trotski , Kamenev , Zinoviev ...).
1926  : dins l' Ocean Artic , annexion de la Terra Frances Josep per l' URSS .

1927  : en URSS , fin dei luchans internas au sen dau Partit per la succession de Lenin . S'acaberon per lo succes complet d' Estalin qu'obtenguet l'exclusion de seis adversaris ( Trotski , Kamenev , Zinoviev ...). Ansin, demoret lo cap suprem de l' Union Sovietica fins a sa mort.

1928  : fondacion de l’ Opus Dei per Josemaria Escriva .
1928  : en URSS , fin de la NEP e adopcion d'una politica d'industrializacion dau pais. Per aquo, foguet necessari de collectivizar l' agricultura afin de desgatjar leis ressorsas sufisentas. Pasmens, lo projecte se turtet a una resistencia forta de part dei populacions ruralas. Nikolai Bukharin , un dei caps principaus de la drecha dau Partit, critiquet publicament lo cambiament politic decidit per Stalin e foguet excluch.
1929  : signatura dau Tractat de Latran entre Italia e Vatican . Permetet de normalizar lei relacions entre lei dos estats.

1929  : afondrament dei mercats financiers estatsunidencs ? centre de la financa mondiala dempuei la Premiera Guerra Mondiala ? entre lo 24 e lo 29 d'octobre. Causada per l' especulacion (aumentacion forta dei capitalizacions borsieras dei pais principaus sensa liame vertadier amb l'aumentacion de la produccion industriala), entrainet una crisi economica forca greva amb un afondrament de la consumacion, deis investiments e una situacion deflacionista qu'empachet tota represa economica.

Cultura [ modificar | Modificar lo codi ]

1920  : publicacion dau roman Nosautres de l'escrivan rus Ievgueni Zamiatine ( 1884 - 1937 ). Depinta la vida d'un esser uman dau futur dich D-503 que participa a la construccion dau vaisseu espaciau destinat a convertir per forca lei civilizacions extraterrestres au bonur descubert per l'Estat Unic. Premiera contra-utopia literaria, aqueu libre aguet una influencia importanta sus lo desvolopament de la sciencia-ficcion .
1922  : comencament de cavaments menats per Leonard Woolley dins lei vestigis de la ciutat d' Ur .

1923  : autorizacion donada per lo govern mexican de menar de cavaments e de trabalhs de restauracion dins lei vestigis de la ciutat-estat maia de Chichen Itza .

Sciencias e tecnicas [ modificar | Modificar lo codi ]

1921  : desvolopament dau vaccin BCG contra la tuberculosi per lei biologistas Frances Albert Calmette ( 1863 - 1933 ) e Camille Guerin ( 1872 - 1961 ).
1922  : premiera descripcion de l'estructura dei polimers a l'origina dei materias plasticas per lo quimista alemand Hermann Staudinger ( 1881 - 1965 ). Aquo li permetet de recebre lo Premi Nobel de Quimia 1953 .

1923  : Edwin Hubble ( 1889 - 1953 ) capitet de demostrar l'existencia d' estelas dins la ≪ nebulosa espirala ≫ d'Andromeda ( M31 ). Aquo permetet de provar l'existencia de galaxias similaras a la Via Lactea .

1923  : demonstracion de l'existencia dau foton, que son existencia foguet conjecturada en 1905 per Albert Einstein ( 1879 - 1955 ), per lo fisician estatsunidenc Arthur Compton ( 1892 - 1962 ).
1923  : desvolopament per lo metge danes Thorvald Madsen d'un vaccin contra la cacalucha .
1924  : sostenenca de tesi de Louis de Broglie ( 1892 - 1987 ) onte foguet prepausat per lo premier cop d'associar una onda a cada particula (teoria confiermada per l' experiencia de Davisson-Germer en 1927 ) marcant la fondacion de la mecanica ondulatoria a l'origina dau formalisme moderne de la mecanica quantica . De Broglie obtenguet lo Premi Nobel de Fisica 1929 per aquelei trabalhs.
1924  : lo veterinari frances Pierre Descombey capitet de fabricar lo premier vaccin eficac contra lo tetanos . Pasmens, destinats ais animaus, necessitet encara de recercas suplementarias per l'adaptar a l'esser uman (→ 1926 ).
1925  : gracias a de mesuras realizadas amb de sonars, l'existencia de la dorsala medioatlantica foguet confiermada. Aquo permetet pauc a pauc a la comunautat scientifica d'acceptar la teoria de la tectonica dei placas prepausada per Alfred Wegener ( 1880 - 1930 ).
1925  : premiera descripcion de l'efecte de ≪ tamis molecular ≫ per Weigel et Steinhoff a partir de l'estudi de l'absorpcion mai o mens rapida per lei zeolitas de l' aiga , dau metanou, de l'etanou, de l' acid formic , de l'acetona, dau benzen e de l'eter.
1926  : publicacion per Erwin Schrodinger ( 1887 - 1961 ) dins leis Annalas de Fisica d'un article forca importanta a prepaus dau problema de quantificacion dei vectors propris. Aqueu trabalh marquet una etapa importanta dau desvolopament de la mecanica quantica moderna e foguet a l'origina deis equacions de Schrodinger . Aplicat a la teoria atomica, aquo permetet de desvolopar lo model atomic de Schrodinger. En 1933 , Schrodinger foguet guierdonat dau Premi Nobel de Fisica (partejat amb Paul Dirac ) per aqueu trabalh.
1926  : apres l'invencion dau premier vaccin veterinari contra lo tetanos en 1924 , un grop format de Pierre Descombey , Gaston Ramon e de Christian Zoeller capitet d'adaptar lo vaccin a l'esser uman. Aquo permetet de generalizar la vaccinacion a la mager part de la populacion e lo tetanos es uei vengut una afeccion relativament rara dins lei pais desvolopats ? en revenge, dins leis ans 2000, causava totjorn la mort de 500 000 personas per an.

1927  : debanament de l' experiencia de Davisson-Germer (bombardament d'una buta de niquel per d' electrons per observar una figura de difraccion ). Permetet de confirmar la teoria enonciada per lo premier cop en 1924 per Louis de Broglie ( 1892 - 1987 ) de la dualitat onda-particula. Aquela confirmacion foguet una etapa majora dins la construccion de la teoria quantica moderna. Clinton Joseph Davisson obtenguet lo Premi Nobel de Fisica 1937 per aquela experiencia.
1927  : totjorn dins lo camp dei consequencias de l'aparicion de la mecanica quantica , premiera enonciacion dau principi incertitud de Werner Heisenberg (qu'obtenguet lo Premi de Nobel de Fisica 1932 per aquela teoria). Aquo foguet una autra etapa decisiva de l'establiment de la mecanica quantica moderna.
1927  : premiera utilizacion d'una radiosonda per lei meteorologs frances Robert Bureau ( 1892 - 1965 ) e Pierre Idrac ( 1885 - 1935 ). Aquel aparelh permetia de transmetre directament d'informacions sus l'atmosfera gracias a una liason radio.

1928  : descuberta de la penicillina per Alexander Fleming .
1929  : premiera teoria permetent de descriure lo foncionament d'un semiconductor publicada per lo fisician sois Felix Bloch ( 1905 - 1983 ).

Deces [ modificar | Modificar lo codi ]

Liames internes [ modificar | Modificar lo codi ]

• Crisi economica de 1929 .
• Entre doas guerras .
• Mecanica quantica .
• Sistema de Versalhas .
• Societat dei Nacions .

Bibliografia [ modificar | Modificar lo codi ]

Notas e referencias [ modificar | Modificar lo codi ]