Met
Moren
wordt meestal gedoeld op de islamitische bevolking die tijdens de middeleeuwen op het
Iberisch Schiereiland
, in de
Maghreb
,
Sicilie
,
Sardinie
,
Corsica
en
Malta
woonde.
[1]
[2]
De Islamitische veroveraars bestonden voornamelijk uit
Berbers
.
[3]
Het begrip is echter ouder, ze heetten ook zo in het leger van
Carthago
dat tegen de
Grieken
vocht in 406 v.Chr. en hadden ook die naam in het leger van
Hannibal Barkas
tijdens de
Tweede Punische Oorlog
. Het land
Mauretanie
is naar hen genoemd.
In het jaar 711 begonnen de Moren
de verovering van het Iberisch Schiereiland
onder de leiding van de generaal
Tariq ibn Zijad
, die onder het bevel van Moessa bin Noessair Spanje aanviel. Vervolgens veroverden Tariq en Moessa het Iberische schiereiland op de Visigoten binnen een paar jaar na een tweede invasie. In de decennia hierna wisten zij Portugal en Spanje, met uitzondering van de in het noorden gelegen gebieden
Galicie
,
Asturie
,
Cantabrie
en
Baskenland
, tot aan de Pyreneeen te veroveren. Door de
grote Berberopstand
werden in 741 grote delen van
Leon
en
Castilie
door de Moren opgegeven en veroverd door de noordelijke rijken.
Vanaf ongeveer 778 na de
Karolingische Vergadering
begon ook vanuit het
Frankische Rijk
de
Reconquista
, waarbij de Moren teruggedrongen werden door de
kruisvaarders
. In hun strijd tegen de opdringende Moren en Franken stichtten de Basken rond
Pamplona
het
koninkrijk Navarra
. Bekende strijders zijn volgens de overlevering
Santiago Matamoros
in de
Slag bij Clavijo
in de 9e eeuw en
Rodrigo Diaz de Vivar
(El Cid) in de 11e eeuw. De Reconquista eindigde in 1492 met de val van het als laatste overgebleven islamitische
koninkrijk Granada
.
Op veel plaatsen in Spanje worden jaarlijks optochten van kruisvaarders en Moorse tegenstanders gehouden om de overwinning van de christenen op de Moren te vieren.
De
herkomst
van de naam is omstreden. Sommigen verklaren dat als Semitisch woord
Mahur
dat wester of westers betekent bij de
Semieten
? vooral de
Feniciers
? terwijl anderen het herleiden naar een Grieks woord dat ook zwart betekent. Weer anderen verklaren het als een lokaal woord dat verblijfplaats betekent. Volgens G. Camps werd deze naam aan de
Berbers
gegeven die niet onder de controle van de
Romeinen
vielen. Deze Berbers stonden bekend als de Mauri en zij leefden in het oude koninkrijk
Mauretania
, dat was gelegen in westelijk
Noord-Afrika
, en grotendeels overeenkomt met het noorden van de huidige landen
Marokko
en
Algerije
.
De Byzantijnse historicus
Procopius
omschreef de Moren in de 6e eeuw als zwarthuidigen, getint die
Numidie
en
Carthago
bevolkten. De katholieke aartsbisschop
Isidorus van Sevilla
(560-636) schreef dat Maurus zwart betekende. In het
Nieuwgrieks
betekent
mavros
ook zwart. In de 9e eeuw schreef de islamitische schrijver
Al-Djahiz
dat onder meer de
Zanj
,
Ethiopiers
,
Fezzanen
,
kopten
,
Nubiers
en Moren tot de zwarte rassen behoorden.
Voor de vroegere christenen in Europa was de afkomst onomstreden; de Moren werden in talrijke beschrijvingen en verhalen omschreven als een donkergetint Afrikaans volk. Zo wordt in de legende over een Moorse ridder genaamd Moriaan, de volgende beschrijving van hem gegeven: “Hij was helemaal zwart, zijn hoofd, lichaam en handen waren geheel zwart”. In het
Roelantslied
worden de Moren omschreven als horden “zwarter dan inkt, met geen vlekje wit op zich behalve hun tanden”.
De naam Moren wordt ook gezien als afgeleid van
al-Morabitun
, gelovige moslimstrijders die afgezonderd in
ribats
leefden, versterkte kloosters aan de fronten met de christenen in Spanje waar ze de
Jihad
dienden. Het waren strijdende moslim-monniken in de tijd van de
Almoraviden
die als teken van hun aristocratische Berber-afkomst een donkere mondsluier droegen. Deze gevreesde gesluierde strijders maakten zo'n grote indruk op de christenen, dat hun naam vanaf die tijd, verbasterd als Moren, de aanduiding werd van alle niet uit Europa afkomstige moslims.
[4]
William Shakespeare
gebruikte de term Moor als synoniem voor Afrikaan.
St. Maurice de Moor
was een zwarte beschermheilige voor Europa in de middeleeuwen.
In het Nederlands kreeg het woord Moor in de 17e eeuw ook de betekenis van
neger
.
[5]
"Woorden als 'Moor', 'moriaan', 'moorinne', 'swart', 'swartin', 'nigri' en 'negro' werden met de tijd inwisselbare begrippen waarmee verwezen werd naar de huidskleur en niet-Europese afkomst."
[6]
De meeste zogenoemde Moren op het Iberisch schiereiland hadden een licht getinte huidkleur. Het waren vooral Arabieren en Berbers die vanuit het noorden van Marokko waren overgekomen. Ook de Iberiers die zich met hen vermengden werden tot de Moren gerekend. De echt donkere Moren waren meestal huurlingen uit
West-Afrika
of nakomelingen daarvan.
Buiten de historische betekenis van Moren wordt het woord nog steeds gebruikt, echter niet in dezelfde context.
- In Noord-Afrika wordt de term Moren gebruikt om een etnische groep aan te duiden die vooral in
Mauritanie
en ook in delen van
Marokko
, de
Westelijke Sahara
,
Algerije
,
Niger
en
Mali
woont. Zij spreken het
Hassaniya
, een variant van het
Arabisch
. Deze Moren zijn een mengeling van Afrikanen, Arabieren en
Berbers
.
- De moslims die heersten over
Sicilie
worden ook Moren genoemd.
- In het moderne
Spaans
is het woord Moros een bevooroordeeld woord voor Noord-Afrikanen in het algemeen.
- Ook in de
Filipijnen
, een voormalige
Spaanse
kolonie werd de lokale moslimbevolking op de zuidelijke eilanden Moros genoemd. Deze Moren zijn echter niet van Afrikaanse, Arabische of Berberse afkomst, maar worden zo genoemd omdat ze de islam aanhangen.
- In
Sri Lanka
worden de moslims van Arabische afkomst Moren genoemd.
- Moor is tevens de benaming voor een zwart dier (met name paard of kat).
Moortje
was ooit een populaire naam voor (zwarte) katten.
- In Nederland is er een populair gebakje dat een
moorkop
wordt genoemd.
- Moriaantje zo zwart als roet
is een oud kinderliedje met als intentie tolerantie en acceptatie.
- De Moriaan
, het oudste bakstenen huis van Nederland, staat in
's-Hertogenbosch
.
- "Moorke Pek" (Vlaamse uitdrukking). Wordt gezegd tegen iemand die heel vuil is van het werken of van het spelen (kind).
- ↑
(
en
)
M. Th Houtsma
(1993).
E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936
. BRILL.
ISBN 978-90-04-09791-9
.
- ↑
"The Arabs called the latter
Muwalladun
or
Muladi
." Maria Rosa Menocal (2002).
The Ornament of the World
, p. 16; Richard A Fletcher,
Moorish Spain
(University of California Press, 2006), p. 1, 19.
- ↑
Wim Peeters,
Al Andalus, het Spanje der Moren
, artikel op Historiek.net, 2018
, geraadpleegd 22 december 2022
- ↑
Hanny Alders
(2004):
In het spoor van de Moor: een reis door het Spanje van de Islam
, Conserve, p. 241
- ↑
Wit over zwart - Beelden van Afrika en zwarten in de westerse populaire cultuur
, Jan Nederveen Pieterse, 1990
- ↑
Valika Smeulders, Lisa lambrechts
Paulus. 'moor' in de republiek
in: 'Slavernij' (pagina 128), Rijksmuseum/Atlas Contact (2021)