Norwec

Giredanan biguhere
Ji Wikipediya, ensiklopediya azad.
Kongeriket Norge
Kongeriket Noreg
Mirni?ina Norwece
Alaya Norwêcê Nîşana Norwêcê
( Ala ) ( Ni?an )
Zimanen fermi Norweci , sami , kveni


Paytext Oslo
59°56′Bk 10°41′Rh  /  59.933°Bk 10.683°Rh  / 59.933; 10.683
Sistema siyasi Keyani
 - Key
 - Serekwezir 		Harald V
Jonas Gahr Støre
Ruerd
 - Gi?ti
 - Av (%)
385.207 [1] km 2
5,7
Gelhe
 - Gi?ti ( 2024 )
 - Berbelavi
5.550.203 [2] kes
14,4 kes/km 2
Serxwebun 7'e pu?pere 1905 ji Swede
Dirav Krona norweci
Dem UTC+1
Ni?ana internete .no
Koda telefone +47

Norwec an ji Mirni?ina Norwece (bi norweciya bokmal: Kongeriket Norge ; norweciya nynorsk: Kongeriket Noreg ) welateki li bakure Ewropaye di navbera deryaya Bakur , Okyanusa Atlase ya Bakur u li rojavaye Swede ye. Welateki li rojavaye Skandinavyaye ye. Sinore we bi Swed , Finland u Rusyaye re heye. Welaten ciran, Finland 729 km, Swed 1.619 km, Rusya 167 km ne. Norwec, welateki skandinavi ye. Di welet de, bi taybeti, ciyayen bilind u fyord hene. Norwec nezi Qutuba bakur e [ cavkani hewce ye ] . Welatek ji wan welate ku le pirr berf te ye. Sale 8 yan ji 9´an le berf heye. Le ji car bahren we, nezi se bahren we avi ye u bahr li ber e.

Direjahiya sinoren we, 2.515 km ye. Gelheya we, 4,92 milyon a. Nezi ku bibe 5 milyon. Koma etniki ku pi?ti norweciyan re u mazin a u li bakure we diji, ji wan re sami te gotin. Di gotina sami, bi norweci samer de, pevoka -er ji bo zedebune bene ser ziman e. Ti?ta ku pe dabara xwe dike ji, masi , weke kareki binesazi ye welet ten cekirin u firotin. Weki din ji, li welet, petrol heya u weke welate skandinavi ye heri zede ku le petrol derdikeve ye. Ji bili we ji, hin candin qut u zaden din u firotina wan li welet, weke kareki mazin bi re ve dicet.

Bi kurtasi diroka welet [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Norwec, weke welateki ku li Skandinavyaye diji ye. Diroka we heta sedsala 9'an a pi?ti zayine te qaydkirin. Diroka we ve ya ve deme, weke diroka mitolojik e u di norweci de je re "Nørront-tid" te gotin [ cavkani hewce ye ] . Bi ve yeke re, diroka we, te ser ziman. Ev deme diroka we, li ser we pirr vegotin hene. Ji we deme re, weki din ji, te gotin "deme Vikingan" u an ji bi norweci vikingtid . Norweci ji bi koka xwe ve viking in. Bi we re mirov divet ku bibeje ku welaten skandinavi hemu ji xwediye heman koke ne.

Norwece, ev demen we ye kevn in u weke demna ku zede di derbare wan de ne hatiya nivisandin in. Bi vegotini, ciroki, mitolojiki u hwd, bi vegotinen di derbare we de hene. Ji ve re ji Nørront-tid te gotin. Norwec, demeke xwe ya direj, di bin serdestiya Danimarkaye de di bihurene. Di wan demen we de, bi Danimarkaye ve giredayi ye. Te qaydkirin ku Norwec, ser 400 sali re bi ve rengi bi Danimarkaye ve giredayi dimenet. Pi?tre we jev veqetiye. Ji ve dema ku bi Danimarkaye ve giredayi ye ji te gotin ku "deme bi Danimarkaye ve giredayi". Norwec, heta we deme salen 1814´an, we bi Danimarkaye ve bimene. Di ve deme de, Danimarka bi Firansaye re tevdigeriye. Hingi, di we deme de Napoleon li Firansaye deme wi bu. Pi?ti ku ew li diji, hezen rojava dikeve ?ereki mazin de u winda dike, edi we Norwec, ji Danimarkaye were qutkirin. Pi?ti ku Napoleon windakir, we ev yek bibe. Pi?tre, we bi Swede ve were giredan. Swed, weke hezeke mazin ya deme, bi hezen ku li diji Napoleon di sekin in re tevdigeriya u bi wan re gava xwe diavet.

Di ve deme de, we tegihi?tina norwecitiye bi norweciyan re ce bibe u we bidest xwe naskirine bikin. Hingi, we legerin bibin. Miroven weke Henrik Wergeland (1808-45) derdikevin u mafe Norwece u tegihi?tina we diafirenin. Destura we ya bingihin ku weke "Pirtuka Sor" te nasin [ cavkani hewce ye ] , temene we di deme de di sale 1914´an de te avetin. Pi?tre hin bi hin we Norwec bi xwe u nave xwe derkeve li hole. Parlamena we ku bi norweci bi nave stortinget te nasin di sale 1884´an de ava bu. Pi?tre we di sale 1905´an de, we bi riya hilbijartinan re ku di we deme de keye Swede biryare dide, serbixwebuna we dibet. Swedi u norweci, bi hev re ?er nakin. Reze li biryara hevdu re didin. Pi?ti ku di hilbijartinen de norweci, biryara vaqatine didin, edi Norwec, ji Swede di veqetiye u weke welateki serbixwe te nasin.

Sistema siyasi ya Norwece [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Sistema Norwece demokrasi ye. Le he ji key le heye. Le key, wilo zede ti mafe wi zede nine ku kif? bike. Nave wi Harald V (Haralde Pencan) e. Le ew mafe wi heya ku li parlamene, biryaran binere u di derbare wan de di nava dewlete de hizren xwe bene ser ziman. Norwec, welateki ku endame NATO 'ye ji ye. Le bi sere xwe ye. U hertimi bi sere xwe tevgeriya ye. Li welet, mafe mirovan pe?keti ye. Sistema hilbijartine ya bi partiyan le heye. Pereyen we ji, je re kron te gotin.

Li ku weke roja netewi ya ku her sal roja 17 gulane, syttende mai , te piroz kirin. Ev roja, weke roja buna desture ya u destpeka we di sale 1814´an de ye.

Pe?ketina Norwece [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Norwec, welateki ku ji aliye binasaziye ve pirr pe?keti ye. Binasaziya pirr pe?xistiya. Binasaziya we li ser bahre, binasaziya welet u ya teknolojiye pe?keti ye. Heta salen 1970'yi ji, weke welateki xizan jiya [ cavkani hewce ye ] . Le pi?ti ku kif?kir ku dibin axe de petrol heye u kif?kir, edi hin bi hin pe?ket. Ji aliye tenduristiye u hwd de ji, xwediye sistemeke pe?keti ye. Li welaten Skandinaviyaye, weke welate heri ku di ware tenduristiye de pe?keti ye te zanin. Ji aliye biyoloji u teknolojiye ve, bi ve yeke, ji salen 1970'i u pe de, edi bi pe?ketina xwe re ?ore? li ser ?ore?e da kirin.

Cand u ziman [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Li welet, ji aliye weje u cande ve pe?ketina we heye. Ji salen 1800'i u pe de, pe?ketina we ya di wan waran de heya. Mirove ku di wan deman de mohra xwe li weje we xistiya ji, Henrik Ibsen e. Bi we re, ku ji we deme maya Ameliya Skram e. Weke jina rew?enbir ya deme ya bi tene je te zanin.

Zimane norweci, di wan deman de, di zarava bun. Yek je re riksmal dihat gotin ku i ro je re dibejin bokmal u weke zimane heri zede te bikarhanin. Riksmal, beri bokmale ye. Le zimane bere ye we deme ji je re nynorsk yani norweciya kevn te gotin [ cavkani hewce ye ] . Ev zarava, di roja me de, wilo zede naye bikarhanin. Heri zede, bokmal te bikarhanin.

Dema ?ere cihane e duyem u Norwec [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Di deme ?ere cihane ye duyem de, arte?a naziyan , dikeve Norwece de u Norwece hemuki dike bin deste xwe de. Arte?a Norwece li ber we nikare li ber xwe bide. Le xalke Norwece, li ber naziyan li ber xwe didin u ?ere benizam e gerila li diji naziyan didina dest pe kirin. Weke minak ku heta roja me, weke sembola we ?ere li diji naziyan li Norwece heye Max Manus heye [ cavkani hewce ye ] . Max Manus, le?kereki ku dile wi bi welate wi ve bu. Li diji naziyan, teko?ina xwe dide me?endin u derbeyen mazin li hezen naziyan dixe. Ku weke buyereke pirr bi nav u deng li Norwece [ cavkani hewce ye ] u di deme wi ?ere de diderdikeve li pe?, ki?ta mazin ya naziyan ya ?er u bi hezaran ton e, ew mirov bi cend hevalen xwe re li keviya Norwece li ser behre we noqi ave dikin u ev buyar weke derbeyeke mazin li cenge arte?a naziya ya aliye Iskandinavya [ cavkani hewce ye ] ji ye.

Cavkani [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

  1. ^ "Arealstatistics for Norway 2020" (bi norweci). Kartverket, mapping directory for Norway. 20 kanuna pe?in 2019. Ji orijinale di 8 heziran 2019 de hat ar?ivkirin . Roja gihi?tine 7 adar 2020 . {{ cite web }} : CS1 maint: date and year ( link )
  2. ^ "Population, 2024-01-01" (bi ingilizi). Statistics Norway. 21 sibat 2024 . Roja gihi?tine 25 sibat 2024 .

Giredanen derve [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Commons Li Wikimedia Commons medyayen di ware Norwec de hene.
Ji " https://ku.wikipedia.org/w/index.php?title=Norwec&oldid=1673682 " hatiye standin.