- Por historiala Makedonia, del
Antiqueso
, videz
rejio Makedonia
.
Norda Makedonia
, oficale
Republiko Norda Makedonia
, olima
Republiko Makedonia
, esas lando jacanta an sud-estal
Europa
. Ol havas kom vicini
Kosovo
nord-weste,
Serbia
norde,
Bulgaria
este,
Grekia
sude, ed
Albania
weste.
Dum l'
Antiqueso
granda parto di la teritorio di nuna Norda Makedonia esis parto di la rejio Peonia, di qua la populo originis de
Trakia
,
[4]
ma anke de
Iliria
e Dardania. En
336 aK
Filip la 2ma
konquestis Supra Makedonia, inkluzite la regiono di la nuna Norda Makedonia
[5]
. Lua filiulo,
Alexandros la Magna
konquestis la cetera regiono.
Dum
Mezepoko
la regiono influesis dal
Bizancana Imperio
e dal
slavi
. Dum la
10ma yarcento
la regiono divenis centro dil
Unesma Bulgara imperio
, sub la regno dil caro
Samuil la 1ma
. Nova chefurbo establisesis en
Ohrid
.
Dum l'unesma duimo di la
15ma yarcento
Otomani
konquestis la regiono, qua divenis parto di Otoman imperio dum preske 500 yari. Dum Otomana dominacado, la regiono koloniigesis da Turki, qui divenis signifikanta minoritato. Dum l'Otomana administrado,
Skopje
e Monastir (nun Bitola) divenis chefurbi di separita regioni.
Serbia
kaptis la regiono dum l'
unesma Balkana milito
en
1912
. Dum Serbiana guvernerio, la regiono ne havis autonomeso. Pos l'
unesma mondomilito
Serbia divenis parto di
Rejio di Serbi, Kroati e Sloveni
. En
1929
la rejio rinomizesis "
Rejio Yugoslavia
".
Pos plebicito, Norda Makedonia nedependanteskis de
Yugoslavia
ye la
8ma di septembro
1991
. Lando ne subisis interna milito pos nedependo, kontraste kun l'altra ex-Yugoslaviana republiki.
Ye la 11ma di januaro 2019, parlamento Makedoniana konkordis pri chanjar la nomo di la lando a
Republiko Norda Makedonia
.
[6]
Ye la
25ma di januaro
2019
, parlamento Greka votis por aceptar la nomo-chanjo per 153 yes-voti kontre 146 no-voti.
[7]
Ye la 27ma di marto 2020, Norda Makedonia oficale membreskis la
Nord-Atlantikal Uniono
kom 30ma membra lando.
Norda Makedonia esas parlamentala
republiko
. La prezidanto elektesas dal populo por 5 yari. La funcioni dil prezidanto esas nur ceremoniala, e la
chefo di guvernerio
esas la
chefministro
. Lu selektesas l'altra ministri.
La
Parlamento
havas unika chambro e povas havar de 120 til 140 membri, qui elektesas dal populo por 4 yari, elektita per proporcionala reprezento de 6 elektala distrikti. Tri ek la membri de la parlamento reprezentas la diasporo di Norda Makedonia.
Judiciala povo
exercesas da la korti, di qui la maxim alta esas la Supera Judiciala korto, la Konstitucala korto e la Judiciala konsilistaro di la Republiko. La
konstituco
di la lando adoptesis en 1993, ed emendesis en 2001.
[8]
Ol limitizas la povi di la guvernerii centrala, e lokala.
Norda Makedonia esas lando senlitora. Ol reprezentas 35,5% de historiala
rejio Makedonia
. La lando havas 62 km di frontieri kun
Serbia
norde, 148 km kun
Bulgaria
este, 228 km kun
Grekia
sude, 151 km kun
Albania
weste e 159 km kun
Kosovo
nord-weste. La lando esas ordinare montoza, e lua maxim alta monto esas
Monto Korab
, havanta 2 764 metri di
altitudo
en la frontiero kun Albania.
Lua
klimato
esas transito inter
Mediteranea
e
kontinentala
. La mezavalora
pluvo-quanto
varias de 1 700 mm an la montoza regioni weste til nur 500 mm sud-weste.
Egeana
baseno esas la precipua de la lando, kovranta 87% ek la surfaco di la lando. La precipua fluvii esas Vardar (qua ank esas importanta fluvio di
Grekia
) e P?inja, enfluanto de Vardar qua naskas en Serbia. Ol esas longa de 135 km, di qui 83 fluas en Norda Makedonia.
Segun la
demografiala kontado
di 2002, Norda Makedonia havis 2 022 547 habitanti
[9]
. La demografiala kontado di 2021 trovis 1 836 713 habitanti
[3]
, de qui 50,4% esis mulieri e 49,6% esis viri. Segun etnio 54,21% deklaris esar Makedoniani, 29,52% Albaniani, 3,98% Turki, 2,34%
cigani
, 1,18% Serbi, 0,87% Bosniaki, e 0,44% Valaki
[3]
.
L'oficala linguo di la lando esas
Makedoniana
, linguo multe simila a
Bulgariana
, e parolata kom matrala linguo da 61,38% ek la habitantaro
[3]
.
Albaniana
parolesas kom matrala linguo da 24,34% ek la habitantaro,
Turka
parolesas da 3,41%,
Romani
parolesas da 1,73%, e minoritati parolas Valakiana (0,17%), Serbiana (0,61%) e Bosniana (0,85%)
[3]
.
La
religio
kun la maxim granda nombro di adepti esas
Ortodoxa Kristanismo
, praktikata da 46,14% de la habitantaro, segun la demografiala kontado di 2021. Mohamedani esas 32,17%, katoliki esis 0,37%, e la cetera 21,32% praktikas altra religii o havas nula religio
[3]
.
Norda Makedonia havas richa kulturo, kun distingiva arto,
arkitekturo
,
poezio
e muziko. La lando havas diversa anciena religiala loki, nun protektata, e multa
freski
piktita inter la 11ma e la 16ma yarcenti. La
folklorala
muziko
influesis dal ekleziala muziko Bizancana.
La
koquoarto
influesis precipue da Mediteranea ed Otomana koquoarti, e min-multa grade, da Germana, Italiana e Hungara koquoarti. Ol uzas multa lakturi,
vino
ed alkoholala drinkaji produktata lokale, exemple
rakia
.
La
literaturo
di Norda Makedonia komencis kun la Literaturala Skolo di Ohrid, en 886, dum l'
Unesma Bulgara Imperio
. L'unesma skriburi en dialekto Makedoniana esis religioza texti, qui ne reprezentis specifika dialekto, ma mixuro di sud-estala dialekti del Anciena Slava linguo. La normaligo di la Makedoniana dum la 20ma yarcento posibligis la developo di moderna literaturo en la lando. Yen kelka moderna skriptisti Makedoniana:
Krste Misirkov
,
Georgi Pulevski
,
Aco ?opov
,
Bla?e Koneski
e
Gane Todorovski
.
Futbalo
,
handbalo
* e
basketbalo
esas la maxim populara sporti en la Norda Makedonia. Dum someri, eventas natala maratono che lago Ohrid, e dum la vintro,
skio
esas sporto multe praktikata.
- ↑
Skopje - capital of the Republic of Macedonia
- ↑
Noto:
Albaniana
esas parolata weste de la lando, ensemble kun Makedoniana.
Turka
,
Aromaniana
e
Serbiana
ank esas parolata en kelka regioni
- ↑
3,0
3,1
3,2
3,3
3,4
3,5
Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of North Macedonia, 2021 - first dataset
-
Publikigita da Republic of North Macedonia - State Statistical Office - MAKSTAT. URL vidita ye 8ma di septembro 2023. Idiomo: Angla e Macedona.
- ↑
Bauer, Susan Wise: The History of the Ancient World: From the Earliest Accounts to the Fall of Rome (2007),
ISBN 0-393-05974-X
, page 518: "... Italy); to the north, Thracian tribes known collectively as the Paeonians."
- ↑
Who are the Macedonians?
-
Publikigita da C. Hurst & Co. Publishers. Dato di publikigo: 2000. Pag.: 14 ISBN: 1-85065-534-0
- ↑
la parlamento Makedoniana konkordis chanjar la nomo
-
Publikigita da BBC.com. URL vidita ye 14ma di januaro 2019.
- ↑
Macedonia and Greece: Vote settles 27-year name dispute
-
Publikigita da BBC. Dato di publikigo: 25ma di januaro 2019. Idiomo: Angla.
- ↑
BBC NEWS|Europe|Macedonia adopts new Constitution
- ↑
Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia, 2002 - Book XIII, Skopje, 2005.
-
Publikigita da State Statistical Office of the Republic of Macedonia. URL vidita ye 10ma di februaro 2016.
Commons
havas kontenajo relatante a: