La
Kunfederuro Suisa
, kurte
Suisia
, esas lando jacanta an central
Europa
. Ol havas kom vicini
Germania
norde,
Liechtenstein
ed
Austria
este,
Italia
sude, e
Francia
weste.
La nomo "Suisia" originis de
Franca
vorto
Suisse
, en uzajo dum 16ma yarcento. De longa tempo la lando adoptas neutreso politikala, e nulatempe pos 1815 ol partoprenis en irga internaciona konflikto. Ibe, jacas sideyi di diversa internaciona institucuri, exemple
Reda Kruco
,
Mondal Organizuro pri Komerco
, o l'
Internaciona Organizuro pri Laboro
. Suisia esas membro dil
Europana Asociuro pri Libera Komerco
e, malgre ne apartenar ad
Europana Uniono
, ol apartenas ad
areo Schengen
.
Bazala fakti pri Suisia.
Romana teatro en
Augusta Raurica
.
La maxim anciena agrokultivala kolonieti en la regiono di nuna Suisia dateskas de 5 300 yari aK. La maxim anciena konocata tribui qua habitis la regiono esas la populi di Hallstatt e La Tene (la kulturi
Hallstatt
e
La Tene
) qua developis su cirkume 450 aK. En
58 aK
Romana
generalo
Iulius Caesar
vinkis Helvetii en la
batalio di Bibracte
[2]
. En
15 aK
Tiberius konquestis l'
Alpi
, qua divenis parto di Romana imperio.
Dum la komenco di
Mezepoko
parto di nuna Suisia apartenis a Burgundia. L'Alamani establisis su en Suisa platajo dum la
5ma yarcento
. De la
6ma
til
8ma yarcento
la regiono esis parto di la rejio di Franki, ma kun la morto di
Karolus la Granda
e pos la
kontrato di Verdun
en
843
, la regiono esis dividita.
Per la
Federala Charto
di
1291
tri komoni,
Uri
,
Schwyz
ed
Unterwalden
unionis su en federo konocita kom Anciena Kunfederuro Suisa. Suisia divenis federala stato en
1848
.
La
konstituco
di
1848
esas la legala fundamento di la federuro Suisa, e la 3ma maxim anciena konstituco de la mondo ankor en uzo, pos l'Usana e la Norvegiana. Nova konstituco adoptesis en 1999, ma ol ne modifikis multe la strukturo federala. La Federala Konsilistaro formacas la federala guverno. Ol konsistas ek 7 membri, qui elektas omnayare un ek li por esar la prezidanto di la lando.
|
|
Ica seciono esas vakua, nesuficante detaloza o nekompleta.
Vua helpo
esas bonvenanta!
|
Valo Trupchun, en Suisia.
Suisia havas teritorii en la nordo ed en la sudo di
Alpi
. La lando povas dividesar en tri geografiala regioni: l'Alpi sude, la Suisa platajo centre, e la monti Jura norde. La sudo di la lando esas min populizita kam la nordo. La monto
Monte Rosa
(anke nomizita monto
Dufour
), kun 4 634 metri di
altitudo
, esas lua maxim alta punto.
La centro di la lando havas multa boski e lagi. La precipua fluvii di la lando esas
Rheno
,
Rodano
(
Rhone
),
Inn
,
Aar
e Tesino (ta lasta debushas an la
fluvio Po
, en Italia).
Demografial evoluciono di Suisia, 1861 til 2014.
Linguala arei di Suisia.
Segun statistiki de
The World Factbook
por julio 2017, Suisia havis 8 236 303 habitanti. La maxim multa (65%) esas personi de etnio Germana. Franci esas 18%, Italiani esas 10%, e 6% apartenas ad altra etnii.
[3]
L'oficala linguo di la lando esas
Germana (varietato Suisa)
, parolata da 63% de la habitantaro. Altra lingui oficala esas la
Franca
,
Italiana
e la
Romansh
, parolata da 22,7%, 8,1% e 0,5% de la habitanti, rispektive.
[3]
La
religio
kun maxim granda nombro di adepti esas
katolikismo
: 37,3% de la habitantaro. Protestanti esas 24,9%, altra kristani 5,8%, Mohamedani 5,1%, altri 1,4%, Judi 0,2%, nula 23,9%, e1,3% ne mencionis, segun statistiki de 2015.
[3]
La maxim granda urbo di la lando esas
Zurich
, kun 365 098 habitanti en
2009
. Altra importanta urbi esas
Geneve
,
Basel
(
Germane
:
Basel
,
Fr.
:
Bale
),
Lausanne
e la chef-urbo
Bern
.
Tri ek la precipua lingui Europana parolesas en Suisia, e lua
kulturo
esas ligata a la kulturo di lua vicini. La linguo Romansh existas nur en l'alta vali dil fluvii
Rheno
ed
Inn
, ed esforcas por mantenar lua rara linguistikala tradiciono.
Kande la kunfederuro kreesis en
1291
, ol konsistis preske komplete ek regioni ube la Germana parolesas, do la maxim anciena exempleri pri Suisa
literaturo
skribesis en la Germana. Dum la
18ma yarcento
,
Franca linguo
divenis l'eleganta linguo en
Bern
ed en altra regioni ube l'influo de Franca kulturo ja esis plu forta. Inter la klasik autori Suisa esas
Jeremias Gotthelf
(1797?1854) e
Gottfried Keller
(1819?1890).
Sub la frontiero kun
Francia
apud
Geneve
esas acelerilo di partikuli por la nomizita
ATLAS experimento
, qua permisas studiar subatomala partikuli.