San Petersburgo
Sankt Petersburg
Санкт-Петербург
|
---|
Errusiako hiri federalak
|
|
|
|
|
|
Estatu burujabe
|
Errusia
|
Alkatea
| Georgi Poltavtxenko
|
---|
Izen ofiziala
| Санкт-Петербург
|
---|
Jatorrizko izena
| Sankt Petersburg
Санкт-Петербург
|
---|
Posta kodea
| 199406 eta 190000
|
---|
|
Koordenatuak
| 59°57′N
30°19′E
/
59.95°N 30.32°E
/
59.95; 30.32
|
---|
|
|
Azalera
| 1.439 km²
|
---|
Altuera
| 3
|
---|
Mugakideak
| Leningrad oblasta
,
Gatchinsky District
(en)
,
Vsevolozhsky District
(en)
,
Vyborgsky District
(en)
,
Lomonosovsky District
(en)
,
Tosnensky District
(en)
eta
Kirishsky District
(en)
|
---|
|
Biztanleria
| 5.384.342
(
2021eko
urtarrilaren 1a
)
?13.722 (2020)
|
---|
Dentsitatea
| 3.442,13 bizt/km²
|
---|
|
Sorrera
| 1703ko
maiatzaren 27a
|
---|
Telefono aurrizkia
| 812
|
---|
Ordu eremua
| Moskuko Ordua
,
UTC+03:00
eta
Europa/Mosku
|
---|
Hiri senidetuak
| Gda?sk
,
Aqaba
,
Alexandria
,
Almaty
,
Anberes
,
Baku
,
Bangkok
,
Bartzelona
,
Betleem
,
Habana
,
Hanburgo
,
Daugavpils
,
Dresden
,
Duxanbe
,
Erevan
,
Zagreb
,
Isfahan
,
Quebec Hiria
,
Lurmutur Hiria
,
Kolonbo
,
Kotka
,
Ko?ice
,
Lyon
,
Los Angeles
,
Manchester
,
Maribor
,
Melbourne hiria
,
Mikkeli
,
Minsk
,
Montevideo
,
Mumbai
,
Mykolaiv
,
Aarhus
,
Osaka
,
Ox
,
Pireo
,
Plovdiv
,
Busan
,
Rio de Janeiro
,
Riga
,
Rotterdam
,
St. Petersburg (Florida)
,
Santiago
,
Sebastopol
,
Istanbul
,
Stockholm udalerria
,
Tampere
,
Tbilisi
,
Daegu
,
Haifa
,
Khartum
,
Kharkiv
,
Helsinki
,
Ho Chi Minh Hiria
,
Chengdu
,
Shanghai
,
Edinburgo
,
Venezia
,
Hai Phong
,
Konstantza
,
Qingdao
,
Astana
,
Johannesburg
,
Pekin
,
Mar del Plata
,
Buenos Aires
,
Adana
,
Varna
,
Bordele
,
Le Havre
,
Porto Alegre
,
Turin
,
Nesebar
,
Sofia
,
Oslo
,
Teheran
,
Casablanca
,
Tesalonika
,
Debrecen
,
Reinickendorf
,
Susa
,
Rishon LeZion
,
Jidda
,
Wenzhou
,
Krasnoiarsk
,
Budapest
,
Genova
,
Limasol
,
Bixkek
,
Xi'an
,
Nampo
,
Incheon
,
Manama
,
Guadalajara
,
Ulan Bator
,
Stavanger
,
Bizerta
,
Taxkent
,
Niza
,
Paris
,
Goteborg udalerria
,
Addis Abeba
,
Guadalajara
,
Netanya
,
Turku
,
Gagauzia
,
Varsovia
,
Kiev
,
Lviv
,
Odesa
,
Praga
,
Tallinn
,
Krakovia
,
Kaunas
,
Milan
eta
Vilnius
|
---|
Matrikula
| 78
,
98
,
178
eta
198
|
---|
Hizkuntza ofiziala
| errusiera
|
---|
http://www.gov.spb.ru
|
San Petersburgo
[1]
(
errusieraz
:
Санкт-Петерб?ург
,
Sankt Peterburg
;
suomieraz
:
Pietari
),
1914
-
1924
urteetan,
Petrograd
[1]
(
errusieraz
:
Петроград
,
translit.
:
Petrograd
) eta 1924-
1991
urteetan,
Leningrad
[1]
(
errusieraz
:
Ленинград
,
translit.
:
Leningrad
)
Errusiako
hiria eta portua da. Herrialdeko ipar-mendebaldean dago,
Neva
ibaiaren bokalean,
Finlandiako golkoaren
ertzean,
Finlandiako
mugatik 160 km-ra.
2010ean
, 4.879.566 biztanle zituen
[2]
.
Errusiako bigarren hiria da jende kopuruari dagokionez, porturik garrantzitsuena eta Europako hiririk ederrenetakoa.
1990ean
UNESCOk
Gizateriaren Ondare
izendatu zuen erdigune historikoa
[3]
.
Hiria dagoen lekuan,
suediarrek
gotorleku bat zuten lehenik. Errusia Europarekin komertzioa egiteko portu bat behar zuenez, tsarrak
Suediaren
kontrako guda (
Iparraldeko Gerra Handia
deiturikoa) hasi zuen
1700
ko abuztuan. Lehenengo momentuan, suediarrek etsaiak gelditzea lortu zuten, baina
1702
an
Ladoga
lakua galdu zuten. Errusiarrek, lur gehiago irabazi zuten eta 1703ko apirilaren 26an suediarren gotorlekua eskuratu zuten.
1703
. urtean,
Petri Handia
Errusiako
tsarrak
Neva ibaia
itsasoratzen den toki zingiratsuaz jabetu zen eta urte berean, ibaiaren bokaleko uharteetako batean, Petri eta Pablo gotorlekua eraikitzen hasi zen. Hau, 1703ko maiatzaren 16an izan zen eta gotorlekua egiteko tsarrak ingeniari alemaniarrak ekarri zituen. Gotorlekuaren inguruan hazi zen hiria. Urte berean
ontziola
hasi zuten, baita ere.
Hiriburu europar eta modernoa eraiki nahi izan zuen,
Mosku
deszentralizatzeko saiakeran. Hurrengo urtean hasi ziren Oktiabrski auzo ikusgarria eraikitzen. Kokatzen den lekua dela eta "Europarako leihoa" ezizena eman zion. Baldintza klimatikoak hain ziren txarrak ze hiria eraiki zuten langileak hil egiten ziren eta lurralde hartan biztanleria gutxi bizi zenez, Errusiako beste lurralde askotatik ekarri zituzten langileak derrigortuta. Urtero 40.000 pertsona inguru etortzen ziren euren tresna eta janariarekin. Ilara luzeetan etortzen ziren ibiltzen ehunkada kilometro eginez. Beraiekin batera, zaindariak zetozen eta langileak ihes egiten saiatzen baziren gogor jotzen zieten. Heltzen zirenen erdia hil egiten zen urte batzuetan. Eraikitzen ari ziren hiria
Venezia
eta
Amsterdam
izan zituzten eredu gisa. Tsarrak, Veneziako
Gran Canale
(Kanal Handia) itxura izatea nahi zuen
Neva
Ibaia, eta beraz, zubiak eraikitzea debekatu zuen. Horrez gain, Amsterdameko kanalak itxurako kanalak egin zituzten.
Hiria eraikitzea oso zaila zen leku horretan, baina irtenbide ikaragarriak egin zituzten; komertzioa ekartzen zuten bakoitza harriak ekarri behar zituen tasa moduan. Gainera, Mosku eta herrialdeko beste lekuetan harrizko eraikinak egitea debekatu zuen eta harria lantzen zuten langileek hiria eraikitzera etorri ziren.
1710ean, Udako Palazioa eraikitzen ari ziren.
1712an
Errusiako hiriburu bilakatu zen eta ondorengo urteetan elizak, jauregiak, etxeak eta administrazio egoitzak egin zituzten. Hiriburua izan zen 1918-ra arte. Harrizko lehen palazioa 1714ean bukatu zen eta bertan Aleksandr Menxikov, lurraldeko lehen gobernadorea, bizi izan zen. Urte horretan, Katedrala eta
Peterhof jauregia
hasi ziren egiten, eta 34.500 eraikin zeudela esaten da. "Iparraldeko Venezia" ezizena irabazi zuen.
1724. urtean, hainbesteko garrantzia hartu zuen ezen txapon etxea Mosku-tik San Petersburgo-ra mugitu zuten.
1726
. urterako, Errusiako esportazio porturik garrantzitsuena zen, eta
XVIII. mendearen
bukaeran, 220.000 biztanle zituen.
XVIII. mendetik aurrera izugarri hazi zen hiria eta era askotako arkitektura moldeetako eraikuntzak egin zituzten,
barrokoak
,
klasikoak
eta
XIX. mendeko
obra
neoklasikoak
.
1819
. urtean, unibertsitateko ateak zabaldu zituzten, eta
XIX. mendean
zehar arteari eta zientziari lotutako pertsonaia asko bizi izan zen hirian:
Tolstoi
,
Dostoievski
,
Pavlov
, etab.
1861. urtean,
Alexandro II.
Errusiako tsarrak
morrontza
debekatu zuen eta hirira jende txiro asko etorri zen bertan lan egiteko. Langileak hiriaren industriaren hazkundea bultzatu zuten eta Europako leku industrialenetakoa bihurtu zen XIX. mendeko bigarren partean. Mende horretako azken urteetan langile mugimenduak sortu ziren.
Japoniaren kontrako gudaren
porrot ostean, 1905ean
iraultza
hiri honetan hasi zen eta laster beste lurralde batzuetara luzatu zen. Honen ondorio zuzena izan zen
Nikolas II.
tsarrak
Duma
(Errusiako Parlamentua) eratzea.
1914ko
abuztuaren 31n (Lehen Mundu Gerra), izena alemaniarregia zelakoan, Petrograd jarri zioten, sustrai
eslabiarrekoa
; garai hartan, 2.100.000 lagun bizi ziren hirian, industriaren garapenak, industria astunak batez ere, erakarrita.
1917
. urtean, Europa
Lehen Mundu Gerran
murgilduta zegoenean hain zuzen, Errusiako sistema kapitalista eta monarkikoari amaiera eman zion matxinada egin zuten Leningradeko langileek. 1917an,
boltxebikeek
guda zibila hasi zuten San Petersburgo hirian. Lehenengo, tsarra Nikolas II. kendu egin ziten boteretik eta behin-behineko gobernua ezarri zuten. Bigarren fasean sobietak hartu zuten boterea eta sobietarren eta boltxebikeen gobernua ezarri zen. Boltxebikeen buruzagi
Vladimir Lenin
. Leninek hiriburua San Petersburgotik Moskura aldatu zuen.
1917
-
1920
urteetako
Gerra Zibilak
kalte handiak eragin zituen hirian, eta biztanleen bi heren galdu zituen.
1922
. urtean
Mosku
egin zuten Errusia eta
Sobietar Batasunako
hiriburu.
1924an, Lenin hil zenean, hiriak Leningrado izena hartu zuen, haren oroimenean.
Bigarren Mundu Gerra
garaian,
alemaniarrek
hiria 872 egunez setiatuta eduki zuten (
Leningradeko Setioa
),
1941
ko irailaren 8tik eta
1944
ko urtarrilaren 27ra bitartean, eta milioi bat biztanle inguru hil ziren (oso zaila da benetako kopurua jakitea eta batzuek 1,5 milioi inguru izan zirela ziurtatzen dute). Alemaniarrek egunero bonbardatzen zuten hiria eta janaria hirian sartzea galerazten zuten. Gosea, arazo larria bihurtu zen 1941ko urriaren azkenengo egunetan. Alemaniarrek Tikhvin hiria hartu zuten eta handik eramaten zen janaria Leningradora. Horregatik errepide berria egin zuten janaria beste leku batetik ekartzeko (milaka langile hil ziren errepide hori eraikitzen) baina bukatu eta hiru egunera Tikhvin berreskuratu zuten sobietarrek, abenduaren 8an. Gainera, erregai gutxi zuten eta negu oso hotza izan zuten (-30 °C). Langileek 500 gramo janari zuten, umeek 300 gramo eta besteek 250 gramo egunero. 1942ko irailean, janari murrizketa berria egin zuten, eta Ladoga lakutik zetorren janaria hondoratu zutenez, berreskuratzeko urpekariak bidali zituzten. Leningradoko Institutu Zientifikoak irin sintetikoa egin zuen, zerrautsez egina. Garraio publikoa eten egin zen eta baita fabrikak ere; eraikin militarrek bakarrik zuten energia erabiltzeko eskubidea. Hotzez ez hiltzeko 200 urte zituen Liburutegi Publikoko liburuak erre egin zituzten. Pertsona batzuek besteak hil egin zituzten haragi eta koipe moduan saltzeko eta hori egiten harrapatu zituztenei heriotza zigorra ezarri zieten. Hiriko txakur, katu, zaldi, arratoi eta bele guztiak edo gehienak jan zituzten.
Tatiana Savitxevak
, 11 urteko neskatoa, bere familia guztia nola hiltzen zen banan banan idatzi zuen eta
Nurenbergeko epaiketetan
erabili zen.
1950
. urterako hiriak berreskuratuak zituen dotoretasuna eta handitasuna industriaren garapen eta hazkuntzari eta portuko jarduerari esker. Gerra ondoren, hiriaren biztanleriak Sobietar gobernuaren purgak jasan behar izan zituen.
1991
ko ekainaren 12an, Sobietar Batasuna apurtu baino lehen, hiriko ehuneko 54ak hiriko izena eta 39 kale eta 6 zubien izenak berreskuratzea bozkatu zuen.
Neva ibaiaren
deltan dago,
Finlandiako golkoaren
ertzean,
Moskutik
640 km ipar-mendebaldera eta
Zirkulu polar artikotik
7° hegoaldera
[3]
. Behe-ordoki zingiratsu batean dago, uharte ugariren aurrean, eta uholde asko izan dira historian zehar, azken urteetan egin diren ubideei esker saihestu direnak.
Datu klimatikoak (San Petersburgo)
|
Hila
|
Urt
|
Ots
|
Mar
|
Api
|
Mai
|
Eka
|
Uzt
|
Abu
|
Ira
|
Urr
|
Aza
|
Abe
|
Urtekoa
|
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)
|
8.7
|
10.2
|
14.9
|
25.3
|
32.0
|
34.6
|
35.3
|
37.1
|
30.4
|
21.0
|
12.3
|
10.9
|
37.1
|
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)
|
-3.0
|
-3.0
|
2.0
|
9.3
|
16.0
|
20.0
|
23.0
|
20.8
|
15.0
|
8.6
|
2.0
|
-1.5
|
9.1
|
Batez besteko tenperatura (ºC)
|
-5.5
|
-5.8
|
-1.3
|
5.1
|
11.3
|
15.7
|
18.8
|
16.9
|
11.6
|
6.2
|
0.1
|
-3.7
|
5.8
|
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)
|
-8.0
|
-8.5
|
-4.2
|
1.5
|
7.0
|
11.7
|
15.0
|
13.4
|
8.8
|
4.0
|
-1.8
|
-6.1
|
2.7
|
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)
|
-35.9
|
-35.2
|
-29.9
|
-21.8
|
-6.6
|
0.1
|
4.9
|
1.3
|
-3.1
|
-12.9
|
-22.2
|
-34.4
|
-35.9
|
Pilatutako
prezipitazioa
(mm)
|
44
|
33
|
37
|
31
|
46
|
71
|
79
|
83
|
64
|
68
|
55
|
51
|
661
|
Euri egunak (≥ 1 mm)
|
9
|
7
|
10
|
13
|
16
|
18
|
17
|
17
|
20
|
20
|
16
|
10
|
173
|
Elur egunak (≥ 1 mm)
|
25
|
23
|
16
|
8
|
1
|
0.1
|
0
|
0
|
0.1
|
5
|
16
|
23
|
117
|
Eguzki orduak
|
21.7
|
53.7
|
124.0
|
180.0
|
260.4
|
276.0
|
266.6
|
213.9
|
129.0
|
71.3
|
24.0
|
12.4
|
1633.0
|
Hezetasuna
(%)
|
86
|
84
|
79
|
69
|
65
|
69
|
71
|
76
|
80
|
83
|
86
|
87
|
78
|
Iturria (1): Pogoda.ru.net
[4]
|
Iturria (2): HKO (sunshine hours)
[5]
|
San Petersburgo Errusiako bigarren hiri handiena da. 2010eko datuek, 4.879. 566 biztanle dituela esaten dute. Horietatik, % 80,1 errusiarrak dira.
Hiriak demografia aldaketa ikaragarriak izan ditu XX. mendean zehar. 1906ko 2,4 milioi biztanletik, 1920ko 720.000 biztanlera pasa zen 1917ko errusiar iraultza eta guda zibilaren ondorioz. 1930eko hamarkadan
alemaniar
,
poloniar
,
finlandiar
,
estoniar
eta
letoniar
gehienak hiritik eraman zituzten. Bigarren Mundu Gudan, 1941 eta 1943 artean, biztanleria 3 milioitik 600.000 baino gutxiagora pasa zen. Arrazoi nagusiak honakoak dira: guda, gosea, eta biztanleak beste leku batzuetara eraman izana. 1950ko hamarkadan, 3 milioi biztanle bertaratu ziren Errusiako beste leku batzuetatik eta 1980. hamarkadan 5 milioi baino gehiago izan zituen. Gero, biztanleria galdu zuen.
Bataz besteko adina 40 urtekoa da. Biztanleriaren % 20k 65 urte baino gehiago ditu eta heriotza-tasa jaiotze-tasa baino handiagoa da.
Errusiako industriagune eta portu garrantzitsuena da San Petersburgo.
Armagintza
,
erreaktore nuklearrak
, tresneria elektrikoa eta mekanikoa, ontziolak, kimika-industria, janari-industria,
metalurgia
eta nekazaritzarako makineria dira industria garrantzitsuenak, eta makineria, zura, ikatza, potasioa eta
pirita
esportatzen dira portutik.
Komunikabide sare oparo batez (
aireportua
, metropolitanoa, burdinbideak eta errepideak) hornitua dago. Errusiak
Baltikoan
duen porturik garrantzitsuena da.
San Petersburgoko metroa
1955eko
azaroaren 15ean
zabaldu zen eta gaur egun 110,2 kilometro eta 63 geltoki ditu. Haren bost lineetatik 832 milioi bidaiari igaro ziren 2008an.
Hirian, bi futbol talde handi daude;
Zenit
eta Dinamo. Biek
Petrovski
estadioan jokatzen zuten lehen, baina orain dela gutxi Zenit taldea
Krestovski estadio
berrira aldatu da. San Petersburgon
2018ko munduko futbol txapelketako
partidu batzuk jokatu ziren. Hala nola, taldekako etapa, final zortzirenak, semifinala eta hirugarren posturako norgehiagokak jokatu ziren.
Krestovski
irlan jokatu ziren partidu guzti horiek.
Futbolaz aparte, izotz hockeyko SKA eta Spartak saskibaloi taldeak ere badira hirian.
1724en, Petri handia hil baino urte bat lehenago, berak aginduta,
Zientzien Errusiar Akademia
eratu zen. 1738an, Mariisnki Teatroa egin zen hiri kulturala denaren seinale. Horren eredu, 1757ean eratu zen
Arteen Akademia
da. Mariinski Teatroa laster balet bihurtu zuten eta hiria ezaguna bilakatu zen teatro, balet eta kontzertuengatik. Honegatik,
Piotr Ilitx Txaikovski
musikagilea hirira joan zen bizitzera. 1819an,
San Petersburgoko Unibertsitatea
eratu zen. XIX. mendearen azkenengo urteetan,
Ivan Pavlov
Nobel saria
irabazitakoak aurkikuntza handia egin zuen. Hiri honetan,
Dmitri Mendeleiev
zientzialariak
elementu kimikoen taula
egin zuen.
Geroago,
Aleksandr Puxkin
Errusiako idazlerik onena bihurtu zen eta haren lanak hainbat hizkuntzatara itzuli izan dira.
Fiodor Dostoievskik
(munduko idazlerik onenetarikoa) hiri honetan ezarri zuen bere nobela famatuaren historioa (
Krimen eta zigorra
).
- Petri I.a Handia
, Errusiakoa (1672-1725), Errusiako tsarra 1682-1725.
- Isabel I.a Errusiakoa
(1709-1762), Errusiako tsarina 1741-1762.
- Katalina II.a Errusiakoa
(1729-1796), Errusiako tsarina 1762-1796.
- Paulo I.a Errusiakoa
(1754-1801), Errusiako tsarra 1796-1801.
- Alexandro I.a Errusiakoa
(1777-1825), Errusiako tsarra 1801-1825.
- Nikolas I.a Errusiakoa
(1896-1855), Errusiako tsarra 1825-1855.
- Alexandro III.a Errusiakoa
(
1845
-
1894
), Errusiako enperadorea 1881-1894.
- Nikolas II.a Errusiakoa
(1868-1918), Errusiako tsarra 1894-1917.
- Ivan VI.a Errusiakoa
(
1740
-
1764
), Errusiako enperadorea.
- Petri II.a Errusiakoa
(
1715
-
1730
), Errusiako enperadorea 1727-1730.
- George Balanchine
(
1904
-
1983
), musikagile, dantzari eta koreografoa.
- Aleksandr Borodin
(
1833
-
1887
), musikagilea.
- Joseph Brodsky
(
1940
-
1996
), olerkaria.
- Georg Cantor
(
1845
-
1918
), matematikaria.
- Leonid Kantorovitx
(
1912
-
1986
), matematikari eta ekonomialaria.
- Aleksei Kosygin
(
1904
-
1980
), politikaria.
- Mikhail Kutuzov
(
1745
-
1813
), militarra.
- Dmitri Medvedev
(
1965
-), Errusiako presidentea (
2008
-
2012
) eta Errusiako lehen ministroa (2012-2020).
- Vladimir Nabokov
(
1899
-
1977
), idazlea.
- Ivan Pavlov
(
1849
-
1936
), medikua.
- Anna Pavlova
(
1881
-
1931
), ballet-dantzaria.
- Lidia Txukovskaia
(1907-1996), idazlea.
- Grigori Perelman
(
1966
-), matematikaria.
- Vladimir Putin
(
1952
-), Errusiako lehen ministroa (
1999
eta 2008-2012) eta Errusiako presidentea (1999-2008 eta 2012-).
- Boris Spaski
(
1937
-), xake jokalaria.
- Galina Ulanova
(
1910
-
1998
), dantzaria.
- Dmitri Xostakovitx
(
1906
-
1975
), musikagilea.
- Igor Stravinski
(1882-1971), musikagilea.
- Grigori Sokolov (1950-), pianista.
- Peter Carl Faberge
(1846-1920), bitxi-saltzaile.
San Petersburgo ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago: