Andre Malraux
|
---|
|
1968ko
uztailaren 12a
-
1969ko
ekainaren 20a
←
Andre Malraux
-
Edmond Michelet
→
1967ko
apirilaren 7a
-
1968ko
uztailaren 10a
←
Andre Malraux
-
Andre Malraux
→
1966ko
urtarrilaren 8a
-
1967ko
apirilaren 1a
←
Andre Malraux
-
Andre Malraux
→
1962ko
abenduaren 7a
-
1966ko
urtarrilaren 8a
←
Andre Malraux
-
Andre Malraux
→
1962ko
apirilaren 15a
-
1962ko
azaroaren 28a
←
Andre Malraux
-
Andre Malraux
→
1959ko
uztailaren 22a
-
1962ko
apirilaren 14a
←
Andre Malraux
-
Andre Malraux
→
1959ko
urtarrilaren 8a
-
1969ko
ekainaren 20a
|
|
Jaiotzako izen-deiturak
| Georges Andre Malraux
|
---|
Jaiotza
| Parisko 18. barrutia
eta
Paris
,
1901eko
azaroaren 3a
|
---|
Herrialdea
|
Frantzia
|
---|
Bizilekua
| Paris
|
---|
Lehen hizkuntza
| frantsesa
|
---|
Heriotza
| Creteil
,
1976ko
azaroaren 23a
(75 urte)
|
---|
Hobiratze lekua
| Parisko Panteoia
|
---|
Heriotza modua
| berezko heriotza
:
minbizia
|
---|
|
Ezkontidea(k)
| Clara Malraux
(en)
Madeleine Malraux
(en)
(1948 - 1966)
|
---|
Bikotekidea(k)
| |
---|
Seme-alabak
| |
---|
Anai-arrebak
| |
---|
|
Heziketa
| Institut national des langues et civilisations orientales
Lycee Turgot
(en)
Lycee Condorcet
(en)
|
---|
Hizkuntzak
| frantsesa
gaztelania
|
---|
|
Jarduerak
| politikaria
,
film-zuzendaria
,
gidoilaria
,
film-muntatzailea
,
arte-historialaria
,
eleberrigilea
,
idazlea
,
kazetaria
,
arte-kritikaria
,
prosalaria
,
antzerkigilea
,
arkeologoa
eta
Erresistentziaren kidea
|
---|
Enplegatzailea(k)
| L'Express
|
---|
Lan nabarmenak
| |
---|
Jasotako sariak
| |
---|
Influentziak
| Maurice Barres
,
Andre Gide
eta
Friedrich Nietzsche
|
---|
Kidetza
| Bavariako Arte Ederren Akademka
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
National Academy of Fine Arts (Argentina)
(en)
Serbian Academy of Sciences and Arts
(en)
comite de lecture des editions Gallimard
(en)
Escuadrilla Espana
(en)
|
---|
|
Gradua
| komandante
|
---|
Parte hartutako gatazkak
| Bigarren Mundu Gerra
Espainiako Gerra Zibila
|
---|
|
Alderdi politikoa
| Frantziako Herriaren Batasuna
|
---|
|
|
|
Andre Malraux
(
Paris
,
Frantzia
,
1901eko
azaroaren 3a
-
Creteil
,
Frantzia
,
1976ko
azaroaren 23a
) frantses idazle eta
politikaria
izan zen.
Malraux familia aberats batean jaio zen, baina haren haurtzaroari eta heziketari buruzko datu askorik ez dago. Egileak gordean izan zituen familiaren gorabeherak eta bere sentimenduak. Dena dela,
Antimemoires
obran dioenez, ez zuen haurtzaro zoriontsua izan.
Gaztetan literaturarako zaletasun handia izan zuen (
Baudelaire
,
Michelet
,
Victor Hugo
), eta oso gaztetatik erakarri zuen arte-lanen misterioaren lilurak; 1922an, pinturari buruzko idazlan bat eman zuen argitara.
Gauza jakina da, orobat, Ekialdeko hizkuntzak ikasi zituela Ekialdeko Hizkuntzen Eskolan, eta oso gazterik hasi zela bidaiatzen.
1921ean Clara Goldschmidtekin ezkondu zen, eta Europa guztian zehar bidaiatu zuten, Italian, Pragan eta Alemanian barrena, batez ere. Malrauxek bere bidaia eta abenturetatik hartu zuen literatura-lanetarako gaia, oro har, eta horrenbestez, berebiziko garrantzia izan zuten bidaia haiek bere bizitzan eta karreran.
Ekialde Urrunerako bidaiak: Indotxina eta Txinan barrena
[
aldatu
|
aldatu iturburu kodea
]
1923an
Kanbodiara
abiatu ziren senar-emazteak eta haien adiskide bat. Han, espedizio arkeologiko bat osatu zuten
khemerren
errege-bidean zehar, oihanean barrena.
Banteay Srei
tenplu khemerretik eskulturak eta behe-erliebeak hartu zituztela eta, Kanbodiako hiriburura itzuli zirenean, lapurreta egiteagatik atxilo hartu zituzten;
Saigoneko
epaitegiak urtebeteko espetxe zigorra ezarri zion, eta urte hartan bertan, espetxeratu aurretik, alde egin zuen. Bidaia hark berebiziko eragina izan zuen harengan, bidaia hartan hasi baitzen, hain zuzen ere, Ekialde Urruneko arazo politikoak eta nazionalak hurbiletik ezagutzen. Arkeologo gazte gisa, Kanbodian bizi izandako gorabeheretan oinarriturik, gerora
La voie royale
(1930, "Errege-bidea") obra idatzi zuen gerora, bere lan nagusietakoa izan zena.
Indotxinarako
bidaia hartako gertaerak zirela-eta, Frantziako agintari
kolonialisten
kontrako jarrera hartu zuen Malrauxek, eta hara itzuli zen berriro 1925ean, borroka antikolonialista aurrera eramateko asmoz.
Kanbodiako egonaldi hartan ospe handia lortu zuen bere panfletoekin, eta administrazio kolonialaren bidegabekerien kontrako aldizkari bat sortu zuen,
L'Indochine
deitua hasieran, eta
L'Indochine enchainee
ondoren. Esperientzia nekagarria izan zen, ordea, eta urte hartan bertan alde egin zuen Saigondik.
Garaitsu hartakoa du
La tentation de l'Occident
(1926, "Mendebaldearen tentazioa")
saiakera
. Europan zehar bidaia egiten ari den gazte txinatar baten eta
Ekialde Urruna
ezagutzen ari den gazte frantses baten arteko gutun-truke moduan idatzitako saiakera bat da, eta egileak gerora idatzi zituen obretan agertzen diren zenbait ezaugarri biltzen ditu: Asiaren garrantzia azpimarratzea ?Asiako zibilizazio askotarikoek, etnografiak, liluratuta zeukaten Malraux?, elkarrizketaren erabilera, trinkotasuna...
Txinan zehar ibili zen Malraux ondoren, eta garrantzi handiko jarduera politikoa izan zuen hango iraultzan. Adituen ustez, Txinako Iraultzako hainbat gertaeratan parte hartu zuen. Txinako Iraultzari buruzkoa da, hain zuzen ere, haren liburu ezagunenetako bat,
La condition humaine
(1933, "Giza izatea").
1936an
Espainiara
joan zen,
Jose Bergaminek
gonbidatuta. Malraux Espainiara iritsi eta handik bi hilabetera,
Espainiako Gerra Zibila
hasi zen, eta Malrauxek gudaroste errepublikanoarekin bat egin zuen; aireko gudarosteko koronel izatera iritsi zen, eta beste lan garrantzitsu batzuez gainera, Estatu Batuetara bidaiatu zuen, Espainiarako medikuntzazko laguntza eskuratzearren. Ameriketatik itzuli zenean, 1937an,
L'Espoir
("Itxaropena") obra eman zuen argitara, gerra haren lehenengo bederatzi hilabeteetako gertaeretan oinarri harturik, eta izen bereko filma ekoitzi eta zuzendu zuen Bartzelonan, 1938an. 1939an estreinatu zen, baina urte askoan debekatuta egon zen ondoren.
De Gaulle jeneralarekiko harremana eta azken urteak
[
aldatu
|
aldatu iturburu kodea
]
Bigarren Mundu Gerraren
garaian, frantses gudarostearekin borrokatu zen Malraux, baina 1940an atxilo hartu zuten alemaniarrek. 1944ko martxotik hara, Frantziako erresistentzian parte hartu zuen. 1944an berriro harrapatu zuten naziek, baina Frantziako gudarosteak askatu zuen.
Ondoren, Frantziako Brigada Askea antolatu zuen, eta
Alsaziako
frontean borrokatu zen,
De Gaullerekin
batera. De Gaulleren aldeko sutsua izan zen Malraux, eta jenerala presidente hautatu zutenez gero, harentzat lanean jardun zuen; 1945ean ministro izendatu zuten, eta garai bateko ezkerreko joeretatik aldenduz, eta iraultzarako grina eta
marxismoarekiko
atxikimendua alde batera utzita, mendebaldeko kulturari lotu zitzaion berriro. 1958an De Gaulle bigarrenez lehendakari izendatu zutenean, Malrauxek kultura gaietarako ministerioa sortu zuen, eta haren arduradun izan zen hamar urtez. Zenbaiten ustez, Frantzian sekula izan den Kulturako ministro azkar eta originalena izan zen.
1971n
Bangladeshen
aldeko askapen mugimenduarekin bat egin zuen, eta hango herriaren alde borrokatu behar zuela erabaki zuen. Indiaren laguntzari esker, ordea, bangladeshtarrek
Pakistandik
burujabetasuna lortu zuten, eta Malrauxek antolaturiko taldea ez zen sekula borrokatu.
Orain arte azaldu denaren arabera, gorabehera eta dramatismo handiko bizitza izan zuen, eta bere belaunaldiko beste idazle batzuek ez bezala, Lehen Mundu Gerran zuzenean parte hartu ez bazuen ere, arrisku eta abenturaz beteriko bizitza bizi izan zuen. Idealismo politikoaren eta borroka iraultzailearen arteko bikoiztasun tragikoa agertzen duten eleberri bikain eta indar handikoak idatzi zituen, batez ere.
Haren lehen lan garrantzitsua
Les conquerants
(1928, "Konkistatzaileak") izan zen: britainiar inperialismoaren kontrako iraultzaren berri ematen du, eta iraultzari buruzkoa da, orobat, haren maisulan
La condition humaine
(1933, "Giza izatea"). Eleberria
Shangain
kokatuta dago, 1927an,
Txinako
Gerra Zibilaren garaian. Matxinatu
komunista
batzuk (Txen, Kyo, Katow errusiarra) protagonistak dira. Komunistek beren mendean hartzen dute hiria, Kuomitangaren gudarostea bertan sartu aurretik.
Chiang Kai-she
k jeneralak txinatar eta frantses kapitalistekin hitzarmena lortzea erabakitzen du, erabateko nagusitasuna eskuratzearren. Komunistek, ordea, ez dute halakorik onartzen. Internazionalak, berriz, esku ez hartzea erabakitzen du, eta Txiang Kai-xekek, azkenik, lehen bere kide izandakoen matxinada zapaltzen du. Txenek bere buruaz beste egiten du, jeneralaren kontrako atentatua egin ondoren; Kyo hiltzera kondenatzen dute, eta bere buruaz beste egiten du, zianuroa edanez, eta Katowek, berriz, bere zianuroa beste bi kondenaturi eman, eta bera bizirik erretzea onartzen du. Gaur egungo politikari idealisten kontraesanak, okerrak eta kezkak garbien agertzen dituen eleberrietako bat da.
Bai obra horretan eta bai Hong-Kongen txinatar iraultzaileek britainiarren kontra egindako borroka kontagai duen
Les conquerants
eleberrian, giza askatasuna norbanakoaren jardueraren bidez soilik adieraz daitekeela dioen ideia dago oinarrian.
Baina Ekialdeko herrialdeei buruzko kezkaz gainera, Europako gertaeretarako arreta ere izan zuen Malrauxek, eta Europan
faxismoa
hartzen ari zen indarra salatu nahi izan zuen, adibidez, 1935ean argitara emandako
Le temps du mepris
(
Mespretxurako sasoia
) eleberrian, nazismoaren ankerkerien kontrako adierazpen bikain bat osatuz.
Bigarren Mundu Gerran zehar, eleberri-ziklo bat idazten hasi zen,
La lutte avec l'ange
(
Aingeruaren kontrako borroka
) izenburupean, eta gizakiak heriotzaren eta bidegabekeriaren kontra aurrera daraman borrokaren inguruko gogoeta gai harturik; baina ziklo hartako parte bat bakarrik gorde zen:
Les noyers de l'Altenburg
(1943, "Altenburgeko intxaurrondoak").
Bigarren Mundu Gerra ondorengo urteetan, eleberriak idazteari utzi zion, eta estetikari eta artearen filosofiari buruzko lanak eman zituen argitara, batez ere. Arteari eta zibilizazioari buruzko saiakeretan aipagarriak ditu, besteak beste,
Les voix du silence
(1951, "Isiltasunaren ahotsak") eta
La metamorphose des dieux
(1958, "Jainkoen itxuraldaketa").
Les voix du silence
obran artearen historia bat egin zuen. Bikain dokumentaturiko obra da, herrialde eta garai guztietan arteak izan duen bilakaerari buruzko lan handia. Baina, aldi berean, bere gogoeta filosofikoak ere biltzen ditu obra horrek, eta artea gizakiaren sormenaren adierazpen gorena dela erakusten du, gizakiaren izate absurdo eta ezdeusa goratzen duen jarduera gisa agertzen du artea.
Azkenik, Malrauxen obran azpimarratzekoa da
Antimemoires
(1967). Obra horretan, munduari buruz zuen ikuspegia agertzen duten gogoeta sakonak idatzi zituen; bere obra guztian obsesio bihurtzen den heriotzaren gaiari buruzko iritzia azaldu zuen, eta absolutuaren bilaketa eta heriotzaren obsesioa elkarri uztarturik daudela erakutsi nahi izan zuen.
Malrauxen azken lan aipagarria
La corde et les souris
(1976, "Soka eta saguak") izan zen, eta aurrekoan bezala, historiarako eta arte plastikoetarako zaletasunak ezaugarrituriko bizitza baten oroitzapenak bildu zituen obra horretan ere.