Pedro Calderon de la Barca
Pedro Calderon de la Barca
[
PEdro kaldeRON de la BARka
] (
Madrido
,
17-a de januaro
1600
-
25-a de majo
1681
) estis
hispana
poeto kaj dramisto. Unu el la ?efaj a?toroj de la
Hispana ora epoko
en beletro, kun
Miguel de Cervantes
kaj
Lope de Vega
.
Calderon verkis religiajn verkojn, komediojn kaj dramojn. Li estas konsiderata kiel unu el plej gravaj reprezentantoj de la
honoro
(en la malnova senco de la vorto) kaj la tradicio.
Calderon i?is edukotulo de la
jezuitoj
estante 9-jara. Kiel 13-jarulo li eniris la Altlernejon de
Salamanca
kie li dedi?is sin al studoj jursciencaj, filozofiaj kaj matematikaj: kontra? la volo de la piega patrino kiu ?atus farigi lin katolika pastro. Krome li interesi?is pri la ekflorigo de poeta talento sia. Jam kiel 14-a jara li rikoltis la unuan frukton de tiu talento publikiginte la dramon ≫El carro del cielo≪. En 1619 li revenis al
Madrido
partoprenonte publikan poetan konkurson okaze de la
beatigo
de Izidoro (1620). Li ne nur gajnis per tio monon, sed anka? trovis influajn amikojn ?e la kortego. Tamen li forlasis tiun medion jam en 1625 por eksoldati. Dum dek jaroj li militis por la re?o, en
Milano
kaj en
Nederlando
, sen akiri heroan gloron.
Filipo la 4-a
revokis lin en 1635 al la kortego kaj transdonis al li la estradon de la re?o teatreo en la Plezurkastelo Buen-Retiro kaj la respondon pri ?iuj re?aj festoj kaj plezuroj. En 1637 Calderon faritis Kavaliro de la ordeno de Santiago.
Komisiite liveri dramon por la re?aj scenejoj Calderon verkis ≫Certamen de amor y celos≪ kaj reiris soldati inter la kavaliraron hispanan en
Katalunio
. Tiam li ja gajnis militan gloron. La re?o ne nur super?utis lin per premioj kaj komisioj artaj kaj por la re?a palaco kaj por la Eklezio, sed anka? donis al li pension altan. La dramoj estu surscenigataj kiel eble pompe.
Membiografie Calderon rakontis ke dum tiu tempo li vunditis ?e la maldekstra tempio pro pri-amatina kverelo kaj kutimis diversokaze bataleti (ekz. anka? dum prova aktorado).
Kiel 50-jara li i?is
mistikulo
kaj li eniris en 1651 la pastran karieron. En 1653 li fari?is la? ordono de lia re?a moshto kapelano ?e la ?efepiskopa kirko de
Toledo
. Calderon restis surpostene, anka? post kiam Filipo la 4-a donis al li la postenon de la re?a kapelestro en
Madrido
: la re?o simple volis havi la poeton en la proksimeco. Jam anta? la sacerdoti?o Calderon plejofte artiste partoprenis en diversaj pli malpli sakralaj "agadoj" (hispane:
autos
), dum kiuj surscenigitis mallongaj teatra?oj transportantaj diversajn mesa?ojn al la spektantaro (ekz. pri historio, teologio ktp.) Pli rapide ol la famo esti sekulara poeto lia poeteco religia konati?is tra tuta Hispanio: de ?iuj gravaj urboj (Madrid, Toledo, Sevilla, Granada) li ricevis multajn komisiojn. En 1663 li nomumitis membro de la Fratio de Sankta Petro de Madrido kaj i?is kelkajn jarojn poste ties ?efkapelano.
?ojegante pri tiu ?i honoro Calderon postlasis grandan parton de siaj poseda?oj al tiu ?i pia organiza?o. Lia kadavro pli ol 150 jaroj restis en la Kirko Sankta Savinto en Madrido; en 1841 ?i transportitis ?e la tombejon de la Monakejo Sankta Nikolao anta? la Atocha-portalo. Skulpta?o bronza de la sidanta poeto de Figueras malvualigitis en 1880 ?e la Placo Sankta Anna en Madrido.
Sendube estis Calderon la plej brila literatura geniulo de
katolikismo
estante poeto de admirinda bunteco. Liaj verkoj estas multaj (pli ol 200) sed ne konservitis la? kronologia vidpunkto - kaj ofte malkomplete.
La verkoj povas esti klasifikataj la? "Autos sacramentales" (ekz. ≫La cena de Baltasar≪ kaj ≫La vida es sueno≪); miraklaj komedioj (inter ili plej famas verko verkita en junuleco ≫La devocion de la cruz≪ kaj ≫El magico prodigioso≪); tragedioj (ekz. ≫El alcalde de Zalamea≪, ≫El principe constante≪, ≫La nina de Gomez Arias≪); konversacia?oj (kiel ≫Dicha y desdicha del nombre≪, ≫La dama duende≪, ≫Guardate del agua mansa≪); mitologiaj festivaloj (ekz. ≫Eco y Narciso≪, ≫El mayor encanto amor≪); kavaliraj spektakloj (ekz. ≫La puente de Mantible≪, ≫En esta vida todo es verdad y todo mentira≪); historia?oj (≫Hija del aire≪, ≫Afectos de odio y amor≪ u. a.); romantika?oj de malegala kvalito, el kiuj brilegas ≫
La vida es sueno
≪
Koncerne la poezian valoron evidenti?is en la traktado kalderona de dramaj enhavoj multe da artista kalkulo kaj intenca flankenshovo de fantazio. Li ja reklamas vidpunktojn kaj plialtigas la animon de la spektanto. Calderon venkis anta?ulojn siajn koncerne psikologion kaj etikon, harmonian ordigon de la scenoj kaj lingvokvaliton. Li tamen ne ?atis eksperimenti tro sed ripetis ofte sukcesajn temojn. Liaj bildoj malrare revenas kaj da?re havas allogecon per ?iam ?an?i?anta kunmeto. La enhavo spirita de la teatra?oj tamen varias, de tempo al tempo dogmemo retorika lacigadas. Anka? la tro oftaj alegorioj ne ?iam pla?as. Verkoj de la maljuna Calderon malka?as privivan enuon, verkoj de la juna poeto estas tro ?ar?ita bilde kaj stile
(estilo culto)
. Calderon en la kuro de la jaroj pli koncentri?is pri sakralaj enhavoj. En kelkajn liajn teatra?ojn enmiksitis fremdaj eroj fare de aliaj artistoj, kiuj fiagoj de tempo al tempo tute fremdigas la orginalecon ilian.
Inter la verkoj estantaj sendube de Calderon mem konatas 108 komedioj kaj 73 "autos sacramentales" (kun la necesaj "loas"). El liaj 100 "sainetes" nur malmultaj konservitis. Lia lasta teatra?o (verkita de 81-jara) estis ≫Hado y divisa de Leonido y Marfisa≪. Kantoj, sonetoj, romantika?oj kaj aliaj malgranda?oj restis nepresitaj longan tempon. Pri la savo de ili ?uldi?as merito unue al de Castro (≫Poesias de C.≪, Cadiz 1848).
La merito je ta?gigo de la kalderona?oj por
germanlingvaj
scenejoj ?uldighas al
Goeto
kaj
August Wilhelm Schlegel
. En
Vajmaro
jam en 1811 prezentitis ≫Der standhafte Prinz≪; en 1816 spekteblis la sama teatra?o en
Berlino
. En
Vieno
jam en 1668 okazis la dramigo de ≫Alles geben und nichts geben≪. Post 1750 faritis pluraj novaj provoj de popularigo. Poste fare de West (Schreyvogel) la verko ≫Das Leben ein Tra?m≪ (presite en 1867) surscenigitis. ?enerale sukcesego - malgra? buntaj prezentadoj - mankis, ver?ajne pro troa aliesto de hispana?oj. Nur poste oni pli libere adaptis kalderona?ojn. Krom Goeto kaj Schlegel la?dis la hispanan geniuloj anka? Valentin Schmidt, kiu faris la unuan filologian komenton
(≫Wiener Jahrbucher der Literatur≪, vol. 17?19/1822).
Comedias verdaderas
, 1726
- La vida es sueno
(
La vivo estas son?o
)
- El Alcalde de Zalamea
(
La Urbestro de Zalamea
, tradukita al Esperanto en
1925
)
- El medico de su honra
(La kuracisto de sia honoro)
- La Dama duende
(La fantoma damo)
- Casa con dos puertas
(Domo kun du pordoj)
- El Magico prodigioso
(La potenca magiisto)
- La Devocion de la Cruz
(La devoteco de la kruco)
- El Gran Teatro del mundo
(La granda teatro de la mondo)
- El Gran Mercado del mundo
(La granda merkato de la mondo)
- El Pintor de su deshonra
(La pentristo de sia malhonoro)
Meyers Großes Konversations-Lexikon, Band 3. Leipzig 1905, p. 698-699, kio
legeblas tie ?i interrete.