Korbopilko
a?
Korbopilkado
(sporto foje nomita "basketbalo" pro la angla termino
basketball
) estas
pilka
sporto
inter du
teamoj
po 5 ludantoj en ?iu. ?i estas unu el la plej popularaj
sportoj
de la mondo, precipe en
Usono
, sed anka? en la suda kaj orienta E?ropo.
Korbopilkado estas unu el la malmultaj sportoj, kiuj estis eltrovitaj de individuo. La
kanada
kuracisto
kaj
pedagogo
James Naismith
eltrovis la pilkoludon en la jaro
1891
en
Springfield
(
Masa?useco
) kiel hala sporto por siaj studantoj. James Naismith rimarkis ke la batalintenco de aliaj pilkosportoj esti?as ?ar la tuta ludado okazas en la sama nivelo (kiel ekzemple ?e
usona piedpilkado
).
Li ser?is malpli batalan sporton kun malgranda vundi?orisko por aktivigi la 18 studantojn de la klaso dumvintre. Tial li metis la korbojn (angle
baskets
) en alian nivelon ol la ludantoj. La domprizorganto
Pop Stabbins
fiksis tiam persikokorbojn ?e la 10 futojn altaj balkonoj de la
YMCA
en Springfield. La tiam hazarde fiksita alto de la korboj (3,05 metroj) estas ?is nun internacie valida.
Por malhelpi, ke spektantoj de la galerio influu la ?etojn al la korboj, oni metis bretojn malanta? ilin. La lerneja sekretariino Lyons helpis al Naismith starigi la 13 bazajn regulojn, kiuj validas preska? ne?an?itaj ?is nun.
La 20-an de januaro 1892 okazis en Springfield la unua oficiala korbopilkomat?o. Ene de la du duonoj de la mat?o kun pa?zo de 5 minutoj kutime okazis nur unu golo. Malgra? tia malalta golnombro la ludo balda? disvasti?is tra Usono.
Jam en la sekva jaro enkonduki?is virina korbopilkado ?e la
Smith College
en Northampton,
Masa?useco
.
Senda Berenson Abbott
multe influis la tiaman virinan korbopilkadon, adaptante la regulojn de James Naismith.
[1]
.
La 22-an de marto 1893 okazis la unua korbopilkado de virinoj ?e la Smith College. Senda Berenson publikigis poste gazeton aparte por virina korbopilkado.
Kent Benson
, korbopilkisto de la
Indiana University Bloomington
Jam balda? post la eltrovo de korbopilkado en la jaro 1891, tiu sporto disvasti?is ?e universitatoj en Usono. La unua korbopilkomat?o inter du universitataj teamoj okazis la 8-an de aprilo 1893 en
Beaver Falls
(
Pensilvanio
). La
Geneva College
gajnis kontra? la
New Brighton YMCA
.
[2]
En la unuaj korbopilkomat?oj ludis sep a? na? ludantoj en ?iu teamo. La 18-an de januaro 1896 okazis la unua mat?o la? la nuntempa sistemo de nur kvin ludantoj en
Iowa City
. La
Universitato de ?ikago
gajnis la mat?on per 15:12 poentoj kontra? la
Universitato de Iowa
.
En la sekvaj jaroj universitata korbopilkado i?is pli kaj pli populara ene de Usono. La plej presti?aj universitato, kiel la
Universitato Kolumbio
, kaj universitatoj subtenis siajn teamojn. Pro la granda nombro de universitataj teamoj fondi?is en la jaro 1906 la organiza?o
National Collegiate Athletic Association
(
NCAA
) en ?ikago.
La unua NCAA-turniro de viroj okazis anta? 5500 spektantoj en la jaro 1939 en
Evanston
(
Ilinojso
). La
Universitato de Oregon
venkis la teamon de la
Universitato de la ?tato Ohio
en la fina mat?o per 46:33.
Anka? virina korbopilkado disvasti?is ?e universitatoj. En la jaro 1926 la
Amateur Athletic Union
organizis la unuan korbopilkoturniron por virinoj.
De tiam okazas ?iujare NAIA-turniroj por virinoj. En la 1930-aj jaroj organizi?is anka? korbopilkoturniroj inter virinoj kaj viroj. Oni tamen ?iam uzis la regulojn por viroj.
En la jaroj 1948 ?is 1951 universitata korbopilkado perdis popularecon pro multaj manipulado-skandaloj (pro
Match fixing
), en kiuj enmiksi?is profesiaj teamoj.
La
Buffalo Germans
, gajnintoj de la panamerikana turniro en la jaro 1901
En la sekvaj jaroj oni ludis komence per pilkoj, kiuj similas la nuntempajn volejbal-pilkojn.
?ar tiam validis ankora? la regulo, ke pilko atingitan lokon ekster la ludareo estos al tiu teamo, kiu unue atingis ?in, ludantoj ofte saltis, senatente pri la spektantoj sur ties benkoj. Por ke la pilko ne povu atingi la spektantaron onii unue ?irka?is la korbopilkokampon per ma?a barilo. Tiaj
korbopilko-ka?oj
donis la anglan kromnomon
cage game
, tio estas ka?oludo.
Kiel malagrable estis ludi en tiuj ka?oj priskribis
Barney Sedran
, teamanoj de la
New York Whirlwinds
:
?La plej multaj inter ni da?re havis tran?vundojn, kaj la kampo estis kovrita de sango.“
[3]
Komence de la 20-a jarcento esti?is du famaj teamoj, kiuj trovi?is poste en la
Basketball Hall of Fame
. La
Buffalo Germans
estis inter la plej fortaj teamoj de la YMCA.
En la jaro 1904 la
Germans
manifestaciis ?e la
3-a somera Olimpiko
en
St. Louis
, ?ar korbopilkado ne estis oficiale agnoskita de la
IOK
.
Krom la
Germans
, la
Original Celtics
estis unu el la plej influaj teamoj. En la 1920-aj jaroj anstata?is la teamon de la
Germans
kaj la
Celtics
aliaj teamoj kiel la
New York Renaissance
a? la
Cleveland Rosenblums
.
En la jaro 1925 enkonduki?is la
American Basketball League
(mallonge: ABL), kiu ?an?is la korbopilkadon en kelkaj manieroj. Tiel oni ?esis konstrui ka?ojn el dratoj kaj anstata?is ilin per ?nuroj. Anka? la dorsa breto (angle
back-board
) malanta? la korboj estis oficialigita.
Ekde
1936
, korbopilko estas parto de la
Olimpikoj
.
Celo de la ludo estas ?eto de la ?. 600 g (virinoj: 540 g) peza
pilko
en la kontra?flankan
korbon
, kiu pendas en alto de 3,05 metroj.
La korbomat?o ludatas en 4 kvaronoj kun pa?zoj de 12 minutoj en Usono, a? 10 min. alilande. Se la ludo estas nedecida fine de la kvara kvarono, okazas 5-minutaj plilongigoj ?is venko de iu teamo.
korbopilka ludokampo
Oni akiras 2 poentojn je sukcesa korbo?eto kaj 3 poentojn, se tiu ?eto okazas malanta? la tri-poenta linio (6,25 m) (tio estas, la ?eton faras ludanto, kiu en tempo de la ?eto staras a? eksaltis malanta? tiu linio). Okaze de fa?lo ?e ?etoprovo al korbo, la fa?lita ludanto ricevas eblon por liberaj ?etoj tiomfoje, kiom da poentoj li akirintus. Se la pilko ? spite al la fa?lo ? atingas sukcese la korbon, oni kalkulas la poentojn kaj la fa?lita ludanto ricevas bonuse liberan ?eton. Unu sukcesa libera ?eto validas ?iam unu poenton.
Oni distingas ?e fa?lo personan, teknikan, nesportan kaj ekskludan fa?lojn.
- persona fa?lo: se pu?o, ek?oveto, firmteno kaj similaj
- nesporta fa?lo: se oni malebligas defendon de la pilko, la jud?isto povas decidi pri nesporta fa?lo, donanta 2 liberajn ?etojn por la fa?lita ludanto.
- teknika fa?lo: ofendoj, maldecaj rimarkoj kaj mansignoj, longa pendo deringe post ?trempo”; ?i-okaze ne okazas korpa kontakto inter la ludantoj.
- ekskluda fa?lo: ?iu intence nesporta konduto de ludantoj, rezerva ludanto, trejnisto, asistanto kaj akompananto. Tiukaze oni ekskludas la ludantojn ?i fino de la ludo.
La puno de la fa?lo dependas de tio, kia fa?lo okazis: ?u dum korbo?eto a? ne, ?u la teama fa?la limo estas atingata a? ne. La teama fa?la limo (teamfa?lo) signifas, ke la teamo atingis ene de unu kvarono 4 fa?lojn, tiel la kontra?a teamo ricevas post la 5-a fa?lo 2 liberajn ?etojn.
- Puno de la persona fa?lo:
- Fa?lo ne dum korbo?eta movi?o: En?eto de la kontra?ula teamo
- Fa?lo ne dum korbo?eta movi?o, post atingo de la teama fa?la limo: liberaj ?etoj
- Fa?lo dum korbo?eta movi?o: liberaj ?etoj
- Fa?lo dum korbo?eta movi?o, post atingo de la teama fa?la limo: liberaj ?etoj
- Fa?lo dum sukcesa korbo?eto: la poentoj validas kaj bonuse libera ?eto
- Fa?lo ?e 3-poenta ?etoprovo: tri liberaj ?etoj
- Fa?lo dum sukcesa 3-poenta korbo?eto: la poento validas kaj bonuse libera ?eto
- Puno de nesporta fa?lo:
- Fa?lo ne dum korbo?eta movi?o: 2 liberaj ?etoj plus en?eto ?e mezlinio
- Fa?lo dum korbo?eta movi?o: liberaj ?etoj plus en?eto ?e mezlinio
- Fa?lo dum sukcesa korbo?eto: libera ?eto plus en?eto ?e mezlinio
Kiel ?e nesporta fa?lo. Krom tio, la pekanto devas forlasi la ludkampon a? la halon kaj iri al la vesti?ejo.
- Puno de teknika fa?lo:
- Anta? ludo: 2 liberaj ?etoj rekte anta? la malferma altpilko
- Dum la ludo: 2 liberaj ?etoj plus en?eto ?e mezlinio
Pa?eraro
- kuro kun pilko
- salto kun pilko kaj reveno surteren kun pilko (?enerale 3 kontaktoj inter piedoj kaj grundo estas pa?eraro, se oni gardas dumtempe pilkon)
Ne estas pa?eraro:
- 2 pa?oj, se la ludanto dum la movi?o prenas la pilkon kaj provas ?eti ?in korben.
- unu piedo surgrunde kaj turni?o helpe de la alia piedo (kun pilko enmane) ?irka? la akso. Tiam oni ne rajtas ?an?i la fikspiedon. Fikspiedo estas tiu piedo, kiu atingas unue la grundon ?e halto.
Se oni prenas la pilkon post driblo per amba? manoj, oni ne rajtas denove
dribli
. Se oni faras tion, temas pri duobla driblo (sama valoras, se oni amba?mane driblas).
Pozicioj:
- Point Guard
: Tiu ludanto ? organizanto - organizas la ludon kaj decidas en la ofensiva ludo pri la pilkoj kaj donas
asiston
.
- Shooting Guard
: Tiu ludanto ? ?etanto - helpas organizanton ?e konstruo de la ludo kaj akiras poentojn el distanco.
- Small Forward
: Tiu ludanto ? nomata anka? flanka fluganto -, aperas kun ?etanto flanke de la ludkampo.
- Power Forward
: Tiu ludanto ? nomata apoga fluganto ? apogas la ludon de la centrulo proksime de la korbo.
- Center
: Centrulo estas tiu ludanto, kiu ludas ple ofte sub la korbo por ricevi la pilkon a? la resaltan pilkon kaj "trempi" ?in.
- Triopa korbopilkado
Varianto kun monda ?ampionado kaj olimpia turniro. ?i devenas de stratpilkado.
- Stratpilkado
estas plej konata varianto de la korbopilko, 3 kontra? 3 ludas je unu korbo kaj tio okazas sub?iele.
- Korfpilkado
.
Ekzistas multaj aliaj variantoj kun libere elpensitaj reguloj.
- FIBA
monda asocio (
Federation Internationale de Basketball
)
En
1946
fondi?is la unua profesia korbopilka ligo, la usona
NBA
("National Basketball Association"). La NBA validas kiel la plej forta ligo de la mondo. NBA-ludantoj kiel
Michael Jordan
a?
Shaquille O'NEAL
estas internaciaj supersteluloj.
EuroBasket
, anta?e nomita E?ropa ?ampionado de Korbopilkado, estas la ?efa tute?ropa turniro pri viraj naciaj teamoj de korbopilkado a? neologisme basketbalo. ?i okazas ?iun duan jaron kaj organizi?as pere de FIBA E?ropo, la e?ropa kontinenta federacio de la Internacia Federacio de Korbopilkado, mallongigata FIBA la? la franca nomo
Federation Internationale de Basketball
. La ?ampionado unue estis okazigita en 1935 kaj regule okazas ?iun duan jaron ekde 1947. Tamen en 2017 ?i san?i?os al kvarjara ciklo.
| Olimpikaj sportoj
|
|---|
| Someraj
|
Arkpafado
?
Atletiko
?
Badmintono
?
Bazopilkado
/
Softbalo
?
Biciklado
(
voja
,
traka
,
transterena biciklado
, BMX liberstila, BMX vetkura) ?
Boksado
?
Hokeo
?
Flugpilkado
(hala,
pla?a
) ?
Futbalo
?
Gimnastiko
(
Arta gimnastiko
,
Ritma gimnastiko
,
Trampolina gimnastiko
) ?
Golfo
?
Halterlevado
?
?udo
?
Kajakado-Kanuado
(
mallongdistanca kurumo
,
slalomo
) ?
Karateo
?
Korbopilkado
?
Lukto
?
Manpilkado
?
Moderna pentatlono
?
Na?ado
(
Sporta na?ado
,
Plon?ado
,
Sinkrona na?ado
,
Akvopilkado
, Maratona na?ado) ?
Pafado
?
Rajdado
?
Remado
?
Rugbeo
?
Rultabulado
?
Skermo
?
Sporta grimpado
?
Surfado
?
Tabloteniso
?
Tekvondo
?
Teniso
?
Triatlono
?
Velado
|
|---|
| Vintraj
|
|
|---|
|