O
Ζυλι?ν Οφρ? ντε Λα Μετρ?
(23 Νο?μβρη 1709
[8]
? 11 Νο?μβρη 1751) ?ταν Γ?λλο? ιατρ??,
φιλ?σοφο?
και ?να? απ? του? πρ?του? Γ?λλου?
υλιστ??
του
Διαφωτισμο?
. Ε?ναι ευρ?τερα γνωστ?? για το ?ργο του
L'homme machine
(Ο ?νθρωπο? μηχαν?)
[9]
Ο Λα Μετρ? γενν?θηκε στη
Βρεττ?νη
στι? 23 Νοεμβρ?ου 1709 και ?ταν γιο? ε?πορου εμπ?ρου υφασμ?των. Τα πρ?τα του σχολε?α ?ταν κολ?για στο
Κουτ?ν?
και το
Κα?ν
. Αργ?τερα παρακολο?θησε το College du Plessis στο Παρ?σι, και φα?νεται να απ?κτησε ενδιαφ?ρον στο να γ?νει ιερ?α?, αλλ? ?ταν μελ?τησε θεολογ?α για μερικ? χρ?νια, το ενδιαφ?ρον του ξεθ?ριασε και απομακρ?νθηκε απ? την
Καθολικ? Εκκλησ?α
. To 1725 ο Λα Μετρ? εισ?χθη στο College d'Harcourt για να μελετ?σει φιλοσοφ?α και φυσικ? επιστ?μη, και πιθαν?ν να αποφο?τησε γ?ρω στο 1728. Τ?τε το D'Harcourt was ?ταν πρωτοπ?ρο στη διδασκαλ?α του
Καρτεσιανιασμο?
στη Γαλλ?α.
[10]
Το 1734, ξεκ?νησε να σπουδ?ζει υπ? τον Hermann Boerhaave ?να γνωστ? ιατρ? ο οπο?ο?, και αυτ?? αρχικ? επιθυμο?σε να γ?νει ιερ?α?. Υπ? τον Boerhaave ο Λα Μετρ? επηρε?στηκε για τι? μεταρρυθμ?σει? ιατρικ?? εκπα?δευση? στη Γαλλ?α..
[11]
Με το π?ρα? των σπουδ?ν του μαζ? με τον D'Harcourt, ο Λα Μετρ? αποφ?σισε να ακολουθ?σει το επ?γγελμα του ιατρο?. ?να? φ?λο? τη? οικογ?νεια? του, ο Francois-Joseph Hunauld, ο οπο?ο? θα ελ?μβανε την ?δρα τη? Ανατομ?α? στο Jardin du Roi, φα?νεται να τον επηρ?ασε σε αυτ? του την απ?φαση.
[10]
Το 1733, π?ντω?, αναχ?ρησε για το Λ?ιντεν για να μελετ?σει υπ? τον δι?σημο ιατρ? Herman Boerhaave. Η παραμον? του στην Ολλανδ?α θα ?ταν σ?ντομη αλλ? αρκετ? σημαντικ?. Τα επ?μενα χρ?νια, ο Λα Μετρ? ?σκησε την ιατρικ? στην γεν?τειρ? του κ?νοντα? γνωστ?? τι? θεωρ?ε? και το ?ργο του. Νυμφε?θηκε το 1739 αλλ? ο γ?μο? του, στον οπο?ο απ?κτησε δυο παιδι?, δεν του πρ?σφερε ευτυχ?α και ?τσι, το 1742 εγκατ?λειψε την οικογενειακ? στ?γη και ταξ?δεψε στο Παρ?σι. Εκε? δο?λεψε ω? στρατιωτικ?? χειρουργ?? στο ‘’Gardes Francaises’’ και ?λαβε μ?ρο? σε αρκετ?? μ?χε? του πολ?μου διαδοχ?? τη? Αυστρ?α?. Η εμπειρ?α του, του προκ?λεσε απ?χθεια για τη β?α, κ?τι το οπο?ο φα?νεται στα φιλοσοφικ? γραπτ? του.
[10]
Αυτ? τα χρ?νια, κατ? τη δι?ρκεια εν?? πυρετο? ?κανε παρατηρ?σει? στον εαυτ? του, σε σχ?ση με την ταχυκαρδ?α που προ?κυπτε καθ?? σκεφτ?ταν, κ?τι τον οπο?ο οδ?γησε στο συμπ?ρασμα πω? η σκ?ψη ?ταν αποτ?λεσμα οργανικ?ν αλλαγ?ν στο μυαλ? και νευρικ? σ?στημα. Το συμπ?ρασμα αυτ? το κατ?γραψε στο πρ?το του φιλοσοφικ? βιβλ?ο ‘’
Histoire naturelle de l'ame’’
(1745). Τ?σο μεγ?λη ?μω? ?ταν η κατακραυγ? που προκ?λεσε ?στε ο Λα Μετρ? αναγκ?στηκε να εγκαταλε?ψει τη θ?ση του στον στρατ? και να βρει καταφ?γιο στο Λ?ιντεν. Εκε? αν?πτυξε περισσ?τερο τη θεωρ?α του, πιο θαρραλ?α και ολοκληρωμ?να την οπο?α κατ?γραψε στο ‘’L'Homme machine’’ μια βιαστικ? γραμμ?νη πραγματε?α, βασισμ?νη σε συγκροτημ?νη υλιστικ? και σχεδ?ν αθε?στικ? β?ση..
[10]
Ο υλισμ?? του Λα Μετρ? ?ταν προ??ν των ιατρικ?ν του ανησυχι?ν, συνεχ?ζοντα? τα ανησυχ?ε? προκατ?χων του, ?πω? ο επικουριστ?? ιατρ?? Guillaume Lamy.
[12]
Τι? ηθικ?? συν?πειε? των πιο π?νω συμπερασμ?των και αρχ?ν του, θα τι? επεξεργαζ?ταν στο ?ργο του ≪
Discours sur le bonheur≫ το οπο?ο ο Λα Μετρ? το θεωρο?σε ω?
magnum opus
.
[13]
Σε αυτ? το βιβλ?ο αν?πτυξε τη θεωρ?α τη? μετ?νοια?, δηλαδ? την ?ποψ? του για τι? επιβλαβε?? επιπτ?σει? που ?χουν τα αισθ?ματα τ?ψη? που προκαλο?νται στα παιδι? κατ? τη δι?ρκεια ?νταξη? του? σε μια κουλτο?ρα. Αυτ? ?ταν η ιδ?α που τον ?φερε σε εχθρ?τητα σχεδ?ν με ?λου? του? φιλ?σοφου? και μελετητ?? του Γαλλικο? διαφωτισμο? και του επ?φερε
damnatio memoriae
[α]
[14]
το οπο?ο αναιρ?θηκε ?να αι?να αργ?τερα απ? τον Friedrich Albert Lange στο βιβλ?ο του για την ιστορ?α του υλισμο? ≪Geschichte des Materialismus≫.
Ο Ζουλι?ν ντε λα Μετρ? θεωρε?ται ?να? απ? του? πιο σημαντικο??
ντετερμινιστ??
του 18ου αι?να. Ο ?διο? θεωρο?σε τον εαυτ? του ω? μηχανιστικ? υλιστ?.
Ο Λα Μετρ? π?στευε πω? οι σκ?ψει? ε?ναι προ??ν του σ?ματο?. Εξ?φρασε αυτ?? τι? σκ?ψει? στο πιο σημαντικ? του ?ργο: ?νθρωπο? Μηχαν?. Εκε? εξ?φρασε την εκτ?μηση του πω? ?λο? ο ανθρ?πινο? οργανισμ?? δο?λευε σαν μηχαν?. Η θεωρ?α αυτ? φα?νεται να ε?ναι κτισμ?νη στο ?ργο του Καρτ?σιου.
[15]
Π?ντω?, παρ?λο που βο?θησε να γ?νουν πιο γνωστ?? οι απ?ψει? του Ντεκ?ρτ, επιχειρηματολ?γησε εναντ?ον τη? δυικ?τητα? του μυαλο?.
[16]
Πριν το ≪?νθρωπο? Μηχαν?≫, εξ?δωσε το
The Natural History of the Soul
το 1745. Επιχειρηματολ?γησε πω? οι ?νθρωποι ?ταν τ?σο περ?πλοκοι ?σο τα ζ?α.
[16]
Αρκετ? συζ?τηση προκλ?θηκε απ? την ?ποψη του ?τι απ? τα ζ?α στον ?νθρωπο δεν υπ?ρχει ασυν?χεια.
[17]
Αργ?τερα, ισχυρ?στηκε πω? τα ζ?α και οι ?νθρωποι ε?ναι κατασκευασμ?νοι απ? εν?ργανη ?λη. Εκτιμο?σε πω? οι ?νθρωποι και τα ζ?α δι?φεραν στην πολυπλοκ?τητα τη? οργ?νωση? τη? ?λη?. Συν?κρινε τι? διαφορ?? ανθρ?που με ζ?α, ω? να ?ταν ?μοιε? με τι? διαφορ?? των ωρολογ?ων ακριβε?α? με εκκρεμ??, με τα συνηθισμ?να ρολ?για. ?λεγε ≪Ο ?νθρωπο? ε?ναι για τον π?θηκο και για το πιο ?ξυπνα ζ?α, ?τι ε?ναι το εκκρεμ?? του
Κρ?στιαν Χ?υχεν?
για το ρολ?ι του Julien Roy.≫
[17]
H ιδ?α ?τι δεν υπ?ρχαν διαφορ?? βασιζ?ταν στον εντοπισμ? α?σθηση? στα ζ?α και τα φυτ?
[18]
Παρ?λο που αναγν?ριζε πω? μ?νο οι ?νθρωποι μπορο?ν να μιλ?νε μια γλ?σσα, π?στευε πω? τα ζ?α ?ταν ικαν? να μ?θουν μ?α. ?φερνε για παρ?δειγμα του? πιθ?κου? για του? οπο?ου? π?στευε ω? αν εκπαιδε?ονταν καλ?, θα γ?νονταν τ?λειοι ?νθρωποι
[15]
Επ?ση?, τ?νιζε πω? οι ?νθρωποι μαθα?νουν μ?σω μ?μηση?, ?πω? τα ζ?α
Οι απ?ψει? του για την σχ?ση ανθρ?πων και ζ?ων βασιζ?ταν σε δ?ο τ?που? συν?χεια?. Ο πρ?το? τ?πο?- αδ?ναμη? συν?χεια?- ?ταν ?τι τα ζ?α και οι ?νθρωποι ε?ναι κατασκευασμ?νοι απ? την ?δια ουσ?α, διαφορετικ? ?μω? οργανωμ?νη. Ο δε?τερο? τ?πο? ισχυρ?? συν?χεια? ?ταν ?τι η ψυχολογ?α και συμπεριφορ? των ζ?ων και των ανθρ?πων δεν ?ταν διαφορετικ?.
O Λα Μετρ? π?στευε πω? ο ?νθρωπο? ζο?σε ω? μηχαν?, καθ?? οι σκ?ψει? του ?ταν αποτ?λεσμα του σ?ματο? του. Υποστ?ριξε πω? η οργ?νωση τη? ?λη? σε υψηλ? και πολ?πλοκο επ?πεδο, ε?χε ω? αποτ?λεσμα την ανθρ?πινη σκ?ψη. Δεν π?στευε στην ?παρξη θεο?. Επ?λεξε να υποστηρ?ζει πω? η οργ?νωση των ανθρ?πων ?ταν τ?τοια ?στε να προκαλε? την καλ?τερη δυνατ? διαχε?ριση τη? ?λη?..
[16]
Ο Λα Μετρ? κατ?ληξε σε αυτ? το συμπ?ρασμα μετ? απ? μια ασθ?νεια που επηρ?ασε το σ?μα και το μυαλ?, ?τσι οδηγ?θηκε να συνδ?σει μυαλ? και σ?μα. Αφο? συν?λεξε αρκετ? στοιχε?α, τα παρουσ?ασε σε βιβλ?ο του..
[19]
Μερικ?? απ? τι? αποδε?ξει? τι? οπο?ε? παρουσ?ασε ο Λα Μετρ?, απορρ?φθηκαν λ?γω τη? φ?ση? του?. Για παρ?δειγμα, υποστ?ριξε πω? γεγον?τα ?πω? ?να αποκεφαλισμ?νο κοτ?πουλο να τρ?χει, ? μια καρδι? απ? ?να ζ?ο η οπο?α αφαιρ?θηκε πρ?σφατα και ακ?μη ε?ναι σε λειτουργ?α, δε?χνουν πω? το μυαλ? συνδ?εται με το υπ?λοιπο σ?μα. Παρ?τι αρκετ?? θεωρ?ε? του Λα Μετρ? επιβεβαι?θηκαν αργ?τερα, το ?ργο του δεν ?ταν απαρα?τητα επιστημονικ?. Μ?λλον τα ?ργα του ?ταν περισσ?τερο προκλητικ? και αμφιλεγ?μενα.
[20]
Ο Λα Μετρ?, επιπλ?ον εξ?φρασε τι? απ?ψει? του λ?γοντα? πω? ε?ναι
ντετερμινιστ??
.
[15]
Διαφωνο?σε με τι? χριστιανικ?? απ?ψει? και τ?νιζε π?σο σημαντικ?? ?ταν οι ηδονιστικ?? εμπειρ?ε?.
[18]
Επιπλ?ον, εξετ?ζοντα? την ανθρ?πινη συμπεριφορ?, αμφισβητο?σε πω? οι ?νθρωποι ?χουν περισσ?τερη ηθικ? απ? τα ζ?α. Σημε?ωνε πω? τα ζ?α σπαν?ω? βασ?νιζε ?να το ?λλο, και υποστ?ριζε πω? ?χουν κ?ποιο επ?πεδο ηθικ??.
[16]
O Λα Μετρ? επηρ?ασε τον
Pierre Jean Georges Cabanis
, ?να γνωστ? Γ?λλο ιατρ?. Συν?χισε να ασχολε?ται με τι? απ?ψει? του Λα Μετρ? αν και τι? λε?ανε για να μην ε?ναι τ?σο ακρα?ε?. Οι ακρα?ε? απ?ψει? του Λα Μετρ? απορρ?φθηκαν, ?μω? η εργασ?α του βο?θησε την ψυχολογ?α, κυρ?ω? τον
συμπεριφορισμ?
.
[18]
Π?ντω?, η επ?θεση κατ? του Λα Μετρ? ?ταν τ?σο ?ντονη, που αρκετο? συμπεριφοριστ?? δεν ?ξεραν τ?ποτε σχεδ?ν για τον Λα Μετρ?, αλλ? ?κτισαν τι? γν?σει? του? απ? υλιστ?? με παρ?μοια επιχειρ?ματα.
[16]
Ο
ηδονισμ??
του Λα Μετρ? και οι υλιστικ?? αρχ?? του, προκ?λεσαν οργ? μ?χρι και στη σχετικ? ανεκτικ?
Ολλανδ?α
. Τ?σο ισχυρ? ?ταν το εναντ?ον του κλ?μα, ?στε το 1748 αναγκ?στηκε να εγκαταλε?ψει το Λ?ιντεν και να βρει καταφ?γιο στην
Πρωσ?α
του
Μεγ?λου Φρειδερ?κου
, ο οπο?ο? ?χι μ?νο τον ?φησε να εργ?ζεται ω? γιατρ??, αλλ? τον δι?ρισε και στο δικαστ?ριο ω? αναγν?στη. Εκε? ο Λα Μετρ? ?γραψε το
Discours sur le bonheur
(1748), το οπο?ο εξ?ργισε του? κορυφα?ου? διανοητ?? του Διαφωτισμο? ?πω? οι
Βολτα?ρο?
,
Ντιντερ?
,
Βαρ?νο? του Χ?λμπαχ
για τι? αισθησιακ?? και αχαλ?νωτε? ηδονιστικ?? αρχ??, τι? οπο?ε? ?θετε σε προτεραι?τητα και υπερ?νω οτιδ?ποτε ?λλου.
[12]
Η αναζ?τηση τη? ηδον?? απ? τον Λα Μετρ?, φα?νεται να οδ?γησε στον θ?νατ? του. Ο Γ?λλο? πρ?σβη? στην Πρωσ?α, ο Tirconnel, για να ευχαριστ?σει τον Λα Μετρ? ο οπο?ο? τον ε?χε θεραπε?σει απ? μια ασθ?νεια, οργ?νωσε φεστιβ?λ προ? τιμ? του. Υποστ?ριξε πω? ο Λα Μετρ?, θ?λοντα? να δε?ξει ?τι μπορο?σε να φ?ει αρκετ?, ? τη δυνατ? του κρ?ση, καταν?λωσε μεγ?λη ποσ?τητα απ? φασιαν? πατ? με τρο?φε? το οπο?ο τον οδ?γησε σε γαστρικ? προβλ?ματα, πυρετ? και θ?νατο.
[10]
[15]
Ο Μ?γα? Φρειδερ?κο? ?δωσε ομιλ?α για την κηδε?α του, η οπο?α παραμ?νει σημαντικ? βιογραφικ? πηγ? για την ζω? του Λα Μετρ?. Ε?πε: ≪Ο Λα Μετρ?, π?θανε στο σπ?τι του Milord Tirconnel, Γ?λλου πρ?ξενου, τον οπο?ο ε?χε επαναφ?ρει στη ζω?. Φα?νεται, πω? η ασθ?νεια, γνωρ?ζοντα? με ποιον ε?χε να κ?νει, ?ταν ?ξυπνη αρκετ? να του επιτεθε? πρ?τα στο μυαλ?, ?στε να τον καταστρ?ψει με ασφ?λεια. ?να? υψηλ?? πυρετ?? με ?ντονο παραλ?ρημα ακολο?θησε. ?ταν αναγκασμ?νο? να απευθυνθε? σε ?λλου? συναδ?λφου? του, αλλ? δεν βρ?κε κ?ποιο τ?σο ικαν? ?σο ?ταν ο ?διο?.≫’.
[1]
" Ο Φρειδερ?κο? τον περι?γραψε ω? καλ? δι?βολο και γιατρ?, αλλ? πολ? κακ? συγγραφ?α..
[21]
- Histoire Naturelle de l'Ame
. 1745 (anon.)
- Ecole de la Volupte
. 1746, 1747 (anon.)
- Politique du Medecin de Machiavel
. 1746 (anon.)
- L'Homme Machine
. 1748 (anon.)
- L'Homme Plante
. 1748 (anon.)
- Ouvrage de Penelope ou Machiavel en Medecine
. 1748 (pseudonym: Aletheius Demetrius)
- Discours sur le bonheur
ou
Anti-Seneque
[Traite de la vie heureuse, par Seneque, avec un Discours du traducteur sur le meme sujet]. 1748 (anon.)
- L'Homme plus que Machine
. 1748 (anon.)
- Systeme d'Epicure
. 1750 (anon.)
- L'Art de Jouir
. 1751 (anon.)
- Aram Vartanian (ed.):
La Mettrie's L'homme machine.
A Study in the Origins of an Idea, (Princeton: Princeton University Press, 1960)
- John F. Falvey (ed.):
La Mettrie. Discours sur le bonheur
in
Studies on Voltaire and the Eighteenth Century
, vol. cxxxiv (Banbury, Oxfordshire: The Voltaire Foundation, 1975)
- Ann Thomson (ed.):
La Mettrie's Discours preliminaire.
in
Materialism and Society in the Mid-Eighteenth Century
(Geneve: Librairie Droz, 1981)
- Theo Verbeek (Ed.):
Le Traite de l'Ame de La Mettrie
, 2 vols. (Utrecht: OMI-Grafisch Bedrijf, 1988)
- ↑
damnatio memoriae : λατινικ? φρ?ση που σημα?νει πω? δεν πρ?πει να μ?νει η αν?μνηση τη? ?παρξη? κ?ποιου
- ↑
1,0
1,1
Roglo
.
p=julien;n=offray+de+la+mettrie;oc=3
.
- ↑
Εθνικ? Βιβλιοθ?κη τη? Γαλλ?α?
: (
Γαλλικ?
)
καθιερωμ?νοι ?ροι τη? Εθνικ?? Βιβλιοθ?κη? τη? Γαλλ?α?
.
data
.bnf
.fr
/ark:
/12148
/cb11910297t
. Ανακτ?θηκε στι? 10 Οκτωβρ?ου 2015.
- ↑
(
Αγγλικ?
)
SNAC
.
w60c64w6
. Ανακτ?θηκε στι? 9 Οκτωβρ?ου 2017.
- ↑
≪
Encyclopædia Britannica
≫
(
Αγγλικ?
)
biography/Julien-Offroy-de-La-Mettrie
. Ανακτ?θηκε στι? 9 Οκτωβρ?ου 2017.
- ↑
Εθνικ? Βιβλιοθ?κη τη? Γαλλ?α?
: (
Γαλλικ?
)
καθιερωμ?νοι ?ροι τη? Εθνικ?? Βιβλιοθ?κη? τη? Γαλλ?α?
.
data
.bnf
.fr
/ark:
/12148
/cb11910297t
. Ανακτ?θηκε στι? 10 Οκτωβρ?ου 2015.
- ↑
CONOR.SI
.
209709411
.
- ↑
≪
Library of the World's Best Literature
≫
.
Library of the World's Best Literature
. 1897.
- ↑
For La Mettrie's birth in literature one finds at least three different calendar dates; the date given here is most probably the correct one. Cf.: Birgit Christensen: Ironie und Skepsis, Wurzburg 1996, p. 245, fn. 2
- ↑
The 1748 English translation bore the title
Man a machine
, but Ann Thomson, in her recent translation, chooses the title
Machine Man
(Thomson 1996)
- ↑
10,0
10,1
10,2
10,3
10,4
Aram Vartanian,
La Mettrie's
L'Homme Machine
: A Study in the Origins of an Idea
(Princeton University Press, 1960), p. 2-12
- ↑
Nyirubugara, Olivier.
≪A Sociobibliographic Study of L'homme machine≫
(PDF)
. σελ?δε? 3, 4. Αρχειοθετ?θηκε
απ? το πρωτ?τυπο
(PDF)
στι? 18 Απριλ?ου 2016
. Ανακτ?θηκε στι? 9 Μα?ου 2018
.
- ↑
12,0
12,1
Thompson, Ann (1996).
Machine Man and Other Writings
. Cambridge: Cambridge University Press.
- ↑
Julien Offray de La Mettrie:
Discours sur le bonheur.
Critical edition by John Falvey. Banbury: The Voltaire Foundation 1975.
Introduction
by John Falvey, p. 12: "central and culminating part of his thinking".
- ↑
Kathleen Wellman:
La Mettrie ? Medicine, Philosophy, and Enlightenment
. Durham: Duke University Press 1992, chap. 8, pp. 213-245, part. pp. 213, 220
- ↑
15,0
15,1
15,2
15,3
King, D. Brett· Viney W.· Woody W. (2009).
A History of Psychology: Ideas and Context
(4 ?κδοση). Boston: Pearson Education Inc. σελ. 169.
ISBN
0-205-51213-5
.
- ↑
16,0
16,1
16,2
16,3
16,4
Greenwood, John (2009).
A Conceptual History of Psychology
. Boston: McGraw-Hill.
ISBN
978-0-07-285862-4
.
- ↑
17,0
17,1
Offray de la Mettrie, Julien.
≪Man a Machine≫
.
- ↑
18,0
18,1
18,2
Brennan, James (2003).
History and Systems of Psychology
(6 ?κδοση). Upper Saddle River: Prentice Hill. σελ.
169
.
ISBN
0-13-048119-X
.
- ↑
Watson, Robert (1968).
The Great Psychologists
. Philadelphia: J.B. Lippincott Company. σελ. 168.
- ↑
Robinson, Daniel (1995).
An Intellectual History of Psychology
(3 ?κδοση). Madison: The University of Wisconsin Press. σελ.
253
.
ISBN
0-299-14840-8
.
- ↑
Pagden, Anthony (2013).
The Enlightenment: and why it still matters
. Oxford University Press. σελ.
112
.
ISBN
019966093X
.
- Friedrich Albert Lange
,
Geschichte des Materialismus
, 1866 (Eng. trans.
The History of Materialism
by E. C. Thomas, ii. 1880)
- Jakob Elias Poritzky,
J. O. de Lamettrie. Sein Leben und seine Werke
, (1900, reprint 1970)
- Kathleen Wellman,
La Mettrie. Medicine, Philosophy, and Enlightenment
, Durham and London, Duke University Press 1992
(
ISBN
0-8223-1204-2
)
- Birgit Christensen,
Ironie und Skepsis.
Das offene Wissenschafts- und Weltverstandnis bei Julien Offray de La Mettrie. Wurzburg: Konigshausen & Neumann 1996
(
ISBN
3-8260-1271-2
)
- Hartmut Hecht, ed.,
La Mettrie. Ansichten und Einsichten
. Berlin: Berliner Wissenschafts-Verlag, 2004 (Proceedings of Potsdam/Berlin La Mettrie Conference, 2001)
(
ISBN
3-8305-0558-2
)
- Bernd A. Laska:
La Mettrie - ein gewollt unbekannter Bekannter
. In: Aufklarung und Kritik, Sonderheft 14/2008, pp. 64?84