Манатов Ш?риф ?хм?тй?н улы

Был мәҡәлә һайланған мәҡәләләр исемлегенә керә
Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Ш?риф ?хм?тй?н улы Манатов
Флаг
Флаг
Баш?орт м?рк?з шура?ы р?йесе
20.02.1917 ? 04.02.1918
 
Тыу?ан: 20 октябрь 1892 ( {{padleft:1892|4|0}}-{{padleft:10|2|0}}-{{padleft:20|2|0}} )
Ырымбур губерна?ы Сил?бе ?й??е ?атай улусы (х??ерге ?ур?ан ?лк??е ?лм?н районы ) Манат ауылы
?лг?н: 1936 ( {{padleft:1936|4|0}} )
Сил?бе ?лк??е Смородинка ауылы
Ерл?нг?н: Баш?орт АССР-ы Учалы районы К?с?к ауылы
?атыны: ??йш? Манатова
Партия: РСДРП ?инуар ? июнь 1917
РКП(б), ВКП(б) май 1918 ? 31 октябрь 1935
Белеме: Бехтерев институты
Профессия?ы: Журналист

Манатов Ш?риф (Ш?рифй?н) ?хм?тй?н улы ( 20 октябрь 1892 йыл ? 1936 йыл ) ? баш?орт д??л?т эшм?к?ре, Баш?орт милли-азатлы? х?р?к?те ет?ксел?рене? бере?е, Баш?ортостан автономиялы республика?ына ниге? ?алыусылар?ы? бере?е.

Биография?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

1920 йылда Тбилисила т?рки ??м Кавказ халы?тары эмигранттарыны? осрашыуы.
Ултыралар (у?дан ?ул?а): Ш?риф Манатов , ?хм?т Цаликов, Мостафа Шо?ай.
Ба?ып торалар (у?дан ?ул?а): Солтан Алдиев, ??м?р Тере?олов, Усман То?омб?тов .

Ш?риф ?хм?т улы Манатов 1892 (икенсе сы?ана?тар буйынса 1893) йылды? 20 октябренд? Ырымбур губерна?ы Сил?бе ?й??е ?атай улусыны? (х??ерге ?ур?ан ?лк??е ?лм?н районы ) Манат ауылында мулла ??ил??енд? тыу?ан.

Ш?риф 5 й?шенд? ?с?н?н етем ?ала. 1905 йылда 13 й?шлек был зир?к малай алы? юл?а сы?а: ?ф?г? килеп, баш?орттар ара?ынан у?ымышлы кешел?рг? юлы?а ??м улар?ы? яр?амы мен?н ≪??ли?≫ м??р?с??ен? у?ыр?а урынлаша. Артабан, м??р?с?не тамамлау мен?н, Семипалатинск и?а барып, у?ытыусылар семинария?ына имтихан тота ??м уны 1910 йылда тамамлай [1] .

1910 йылда Санкт-Петербургка юл тота, бында ул 1911 йылды? сентябренд? Бехтерев институты ны? тарих-филология факультетына ?абул ител?. Ш?риф Манатовты? с?й?си эшм?к?рлеге н?? ошо осор?а башланып кит?. Ул, а?мы-к?пме а?са табыу ?с?н, ш?хси д?рест?р бир?, Петербургта ??м ?ф?л? сы??ан мосолман г?зитт?ренд?, батша Р?с?й империя?ыны? милли с?й?с?тен фашлап, м???л?л?р ба?тыра, студенттар х?р?к?тенд? ?атнаша, халы?ты б?лг?нл?кк? т?ш?р??се Беренсе донъя ?у?ышына ?аршы сы?ыш я?ай.

1914 йылды? октяберенд?, охранканы? э??рлекл??ен?н ?асып, III курста у?ыуын тамамламайынса, эмиграция?а сы?ып кит?. Т???? Истанбулда у?ый [2] , ?у?ынан Швейцарияны? Цюрих , Берн ?алаларында й?ш?й, а?а? Женевала урынлашып, шоколад фабрика?ында ?лс??се булып эшл?й. Бында ул ?? алдына белем алыуын дауам ит?, эмиграцияла?ы рус революционер?ары мен?н таныша, В. И. Ленин осраша. Эмиграцияла ?тк?рг?н ?с йыл ва?ыт эсенд? Ш?риф Манатов й?н? инглиз , немец , француз , ??р?п телд?рен ?йр?н?, с?й?си ???би?т мен?н ны?лап мауы?ып кит?. ????мт?л?, 1917 йылды? ?инуарында РСДРП (меньшевик-интернационалистар) сафына а?за булып кер? [3] .

1917 йыл?ы Февраль революция?ынан ?у? Ш?риф Манатов, илг? ?айтып, ?ф?л? ≪Тормош≫ г?зите редакция?ына эшк? урынлаша. 1917 йылды? 20?27 июленд? Ырымбур ?ала?ында ?тк?релг?н I Баш?орт ?оролтайында ?атнаша. ?оролтай?а Ш?риф Манатов Баш?орт м?рк?з шура?ы а?за?ы ??м р?йесе итеп ?айлана [4] . ?хм?тз?ки В?лиди буйынса, Ш?риф Манатов Баш?орт м?рк?з шура?ы р?йесе итеп ?орбан??лиевтар яр?амы мен?н ?айлана [5] . 1917 йылды? 22?29 авгусында ?ф?л? у??ан II Баш?орт ?оролтайында ?атнаша. ?оролтай?а сы?ыш я?ап, Р?с?й?? унитар д??л?т ?с?н к?р?ше?сел?рг?, милл?тт?р?е? ??билд?л?нешен таныр?а тел?м??сел?рг? ?аршы тора [6] . Бында Ш?риф Манатов й?н? Баш?орт м?рк?з шура?ы а?за?ы ??м р?йесе итеп ?айлана [4] , ? ?хм?тз?ки В?лидов был ва?ытта уны? яр?амсы?ы, Ш?йехзада Бабич  ? шураны? с?рк?тибе итеп ра?лана. Б?т? Р?с?й Ойоштороу йыйылышына Ырымбур губерна?ынан 9-сы ?анлы Баш?орт федералистары исемлеге буйынса кандидат итеп ?айлана [7] .

1917 йылды? 16 ноябренд? Баш?орт м?рк?з шура?ыны? Баш?ортостан автономия?ын и?лан итк?н тарихи фарманы ла Ш?риф Манатов ?ултам?а?ы мен?н донъя к?р?. Манатов ет?кселегенд? х?к?м?т Баш?ортостан автономия?ын бойом?а ашырыу юлында м??им эшт?р ат?ара. 1917 йылды? 8?20 декабренд? III Б?т? баш?орт ?оролтайы автономия т?????е ра?лай. Был съезда Ш?риф Манатов Баш?орт х?к?м?те ??м Кесе ?оролтай а?за?ы итеп ?айлана. Съезд барышында Ырымбур губерна мосолман х?рби шура?ы ультиматив р??ешт? ?оролтай?ы ?ыуыу мен?н янап, шул у? осор?а ?ф?л? демонстратив р??ешт? ултырыштар ?тк?рг?н Милл?т м?жлесен? ?арата т?н?ит ?????р??н баш тартыр?а талап итк?н, бы?а яуап итеп ?оролтай делегаттары Милл?т м?жлесе а?заларын Петроград?а й?ки ?азан?а ?ыуыр?а тиг?н т??димд?р я?а?андар. Шул ва?ытта Баш?орт м?рк?з шура?ы р?йесе Ш?риф Манатов былай тип белдерг?н: ≪…Для нас всё равно, пускай уберутся хоть в горящий ад≫ [8] .

Декабрь а?а?ында Манатов Б?т? Р?с?й Ойоштороу йыйылышы депутаты булара? Баш?ортостан автономия?ын РСФСР я?ынан танылыуына ирешер ?с?н Петроград?а еб?рел? ??м ул унда 1918 йылды? 6 ?инуарында барып т?ш?. ВЦИК Б?т? Р?с?й Ойоштороу йыйылышын таратыу тура?ында ?арар ?абул ит?. 1918 йылды? 7 ?инуарында Манатов В. И. Ленин мен?н осраша, Ленин баш?орт милли х?р?к?тен контрреволюцион тип и??пл?м?й ??м ≪?г?р ?? И. В. Сталин мен?н берлект? эш ит??ге?, тел?геге? тормош?а ашаса?≫ тип ?йт? [2] . 1918 йылда Манатов РКП(б) сафына а?за булып кер? [3] . 17 ?инуар?а М. В?хитов, ?. Ибра?имов, Ш. Манатов составында И. В. Сталин ет?кселегенд?ге Милл?тт?р эше буйынса халы? комиссариаты (Наркомнац) эрг??енд? Мосолман эшт?ре комиссариатын ойоштороу тура?ында декрет ба?ылып сы?а. Уны? комиссары итеп М. В?хитов, комиссар?ы? ипт?шт?ре сифатында ?. Ибра?имов ??м Ш. Манатов ра?лана. Ш?риф Манатов ??ене? ма?сатына тулы?ынса иреш? алмай, ?мм? Баш?ортостан автономия?ын Совет власы я?ынан танылыу ?с?н ниге? ??ерл?п ?лг?р?. Манатов ???к властарыны? Баш?ортостан Совет Республика?ын т???? буйынса саралар к?рерг? ??ер булыуы тура?ында Баш?орт х?к?м?тен? телеграф аша х?б?р ит?. 1918 йылды? 27 ?инуарында Баш?орт х?к?м?те артабан?ыса яуап итеп телеграмма еб?р?: ≪Высокую власть Советов принимаем, при возможности самостоятельно заниматься нашими внутренними делами, образовать собственный полк≫. Ти???н Ш?риф Манатов ашы?ыс р??ешт? Баш?ортостан автономия?ы проектын т???р ?с?н В?лидов ет?кселегенд? комиссия ойоштороп илде? баш ?ала?ына киле?ен ?орап й?н? телеграмма я?а [9] . Л?кин ва?и?алар икенсе я??а ??г?р? ??м февралд? Ырымбур большевиктары Баш?орт х?к?м?те а?заларын ?ул?а ала. Ырымбур губерна?ы ревкомы Манатовты ла ?ул?а алыр?а к?р?клеге тура?ында баш ?ала?а х?б?р ит?л?р, ?мм? ???к властары бы?а ?аршы булалар [10] . Шулай у? 1918 йылды? ?инуарында Ш?риф Манатов Каруан?арай?ы баш?орттар?а ?айтарыу м?сь?л??е буйынса В. И. Ленин мен?н ??г?м?л?ш?. Ленин ??ерл?нг?н проектты у?ы?ас, ул ≪Баш?орт йорто≫ ?????ре ара?ына ≪халы? йорто≫ ???ен индерг?н. 1918 йылды? 6 февраленд?ге РСФСР-?ы? Милл?тт?р эшт?ре буйынса халы? комиссариатыны? (Наркомнац) декретына ярашлы, Каруан?арай?ы баш?орт хал?ына тапшырыу и?лан ител?.

1918 йылды? 12 мартында ≪Я?ы ва?ыт≫ г?зите х?б?р ите?енс?, Петроградта большевистик х?к?м?тт? эшл??се Ш?риф Манатов ?ф?нде Баш?ортостан автономия?ын ойоштороу буйынса ?ур эш алып бара. ?мм? шул у? ва?ытта Мулланур В?хитов ет?кселегенд?ге Мосолман эшт?ре буйынса комиссариат, Ш. ?. Манатовты? фекере мен?н и??пл?шм?йенс?, Татар-Баш?орт республика?ы тура?ында положение проектын эшл?й, апрель ??м май ай?арында т?рл? ким?лд? к???шм?л?р ойоштороп, баш?орттар?ы? позиция?ын ?ан?а ?у?майынса, шул проектты хуплаусы ?арар?ар сы?арыу?а ?лг?ш?. Был к???шм?л?р?? Ш?риф Манатов ф???т ?? аллы Баш?орт автономия?ын булдырыу?ы я?лап сы?ыш я?ай. Ни?ай?т, май айында ул ??лимй?н Ибра?имов мен?н берг? ?ф?г? кил? ??м к?тм?г?нд?, бер нинд?й с?б?п?е?, т?рм? р?ш?тк??е артына барып эл?г?. Был ха?та ул ??е, И. В. Сталин?а хат мен?н м?р?ж???т итеп, ошолай тип я?а [11] :

≪Х?рм?тле Сталин ипт?ш! ?ф?г? киле? мен?н, мине ?й?? Кр??ти?нд?р Советыны? ? унда бары?ы ла С. Р. а?залары... ? ?арары мен?н ??лимй?н Ибра?имов т?рм?г? яптыр?ы. Унан бе??е Сарапул ?ала?ына о?аттылар... Мине? т?рм?л? интеге?ем? ти???н ике ай була. ?ф? следствие комиссия?ы тарафынан ?орау алыу?ар ?тк?релм?не. Шулай у? ??йепл?? ?? бул?аны ю?. Мин, ?ис шик?е?, С. Р. флагы а?тында эш ите?се татар шовинистарыны? яла я?ыу ??м ш?ре?с? интрига ?орбанына ?йл?ндем≫

.

Хат 1918 йылды? июль баштарында я?ыл?ан. Ошонан ?у? ярты йыл буйы Ш?риф Манатовты? ?ай?а бул?анлы?ы б?т?нл?й билд??е?. 1919 йылды? ?инуарынан 1920 йылды? октябрен? тиклем ул коммунистар фир???ен т???? эшт?ре буйынса Т?рки?л? була. Т?рки? коммунистар фир???ене? Анкара комитеты президиумы а?за?ы итеп ?айлана, т?р?к теленд? ≪Я?ы донъя≫ г?зитен ойоштора ??м м?х?ррир вазифа?ын баш?ара.

1920 йылды? 21 декабренд? Манатов Халы? Комиссар?ары Советыны? декреты мен?н РСФСР-?ы? Милли м?сь?л?л?р буйынса халы? комиссариатыны? (Наркомнац) Баш?орт АССР-ы х?к?м?те ?арама?ында?ы тулы хо?у?лы в?киле итеп билд?л?н?. Шул у? декрет ниге?енд? ул бер ?к ва?ытта Баш?орт АССР-ыны? ???к Баш?арма Комитеты ??м Халы? Комиссар?ары Советында к???ш бире? хо?у?ы мен?н а?за булып тора. 1921 йылды? октябрен?н Ш?риф Манатов ? М?ск???? Милл?тт?р эшт?ре буйынса халы? комиссариатында Баш?ортостан в?киле, уны? Коллегия?ы а?за?ы.

1923 йылды? мартынан Манатов Т?рк?стан Совет Республика?ы М??ариф халы? комиссариатыны? Коллегия?ы а?за?ы. 1924 йылды? ?инуарында й?н? Баш?ортостан?а ?айта ??м шул у? йылды? к???н? тиклем М??ариф халы? комиссариатыны? Академик ???ген? м?дире итеп т???йенл?н?.

1925?1932 йылдар?а Ярославль педагогия институтында у?ыта, Ба?ыла ?зербайжан Компартия?ы ???к Комитетыны? матбу?ат б?леге м?дире, педагогия институты ректоры, Тбилиси?а партия эшенд? була, ?ырымда Комвузда тарих буйынса лекциялар у?ый.

1932?1934 йылдар?а ул СССР Ф?нд?р академия?ы аспиранты, 1934 йылдан ? ?ыр?ы? д??л?т педагогия институтыны? д?й?м тарих буйынса профессоры. 1935 йылды? 31 октябренд? Фрунзе ?ала?ы фир?? комитетыны? ≪как не изживший контрреволюционного буржуазно-националистической идеологии≫ тиг?н ?арары буйынса ВКП(б)-нан сы?арыла ??м Манатов СССР Ф?нд?р академия?ынан китерг? м?жб?р була [1] .

Был осор?а Сил?бе ?лк??ене? Мей?с ?ала?ы янында Черновское тиг?н совхозда Смородинка ауылында ??зизулла исемле а?а?ына Манатов Фрунзенан ?айтып т?ш?. Ш?рифте? ?атыны, ?с бала?ы артабан ?ф?г? табан юл тота. 1936 йылды? к???нд? ул ошо Смородинка ауылында донъя ?уя. Ш?риф Манатов Учалы районыны? К?с?к ауылы зыяратында ерл?н?. 1962 йылда а?лана [12] .

Хе?м?тт?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Турецкая жизнь в освещении турецкой прессы // Новый Восток. 1922. Кн. 1. С. 354?359.
  • Башкирская Автономная Республика // Жизнь национальностей. 1923. № 1. С. 40?45.

?аил??е [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Ш?риф ?хм?тй?н улы Манатов вафат бул?андан ?у? уны? ?атыны ??м д?рт бала?ы Литва ССР-ында й?ш?г?н. Улы Манатов Шамил Ш?риф улы Б?й?к Ватан ?у?ышы йылдарында х?рби осоусы бул?ан, артабан граждан авиация?ында эшл?г?н [13] .

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. 1,0 1,1 Манатов Шариф Ахметзянович. //Люди и судьбы. Биобиблиографический словарь востоковедов - жертв политического террора в советский период. (1917-1991) / Я. В. Васильков, Сорокина М. Ю.. ? Санкт-Петербург: Петербургское Востоковедение, 2003. ? ISBN 5-85803-225-7 .
  2. 2,0 2,1 Давлетшин Р. А. , Исхаков С. М. Манатов Шариф Ахметзянович. // Политические деятели России 1917 г. Биографический словарь . ? М ., 1993. ? С. 203.
  3. 3,0 3,1 Давлетшин Р. А. , Исхаков С. М. Манатов Шариф Ахметзянович. // Башкортостан: краткая энциклопедия. ? Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. ? С. 382. ? 672 с. ? ISBN 5-88185-001-7 .
  4. 4,0 4,1 А. А. Валидов ? организатор автономии Башкортостана. У истоков федерализма в России (1917?1920). Документы и материалы. /Сост. Н. М. Хисматуллина, Р. Н. Бикметова, А. М. Галеева, Ю. Р. Сайранов. ? Уфа: Китап, 2005. ? Т. 1. ? С. 53?54. ? 392 с. ? ISBN 5-295-03702-9 .
  5. Заки Валиди Тоган. Воспоминания: Книга I. ? Уфа: Башкирское издательство ≪Китап≫, 1994. ? С. 197, 212. ? 400 с. ? ISBN 5-295-01269-7 .
  6. История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? С. 121. ? 468 с. ? ISBN 978-5-7501-1199-2 .

    ≪…мы решительные противники централизации и выступаем за принцип федерализма. Если сторонники казанской платформы считают нас своими братьями, то пусть они нам не мешают, а содействуют достижению нами своих целей≫

  7. История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? С. 121?122. ? 468 с. ? ISBN 978-5-7501-1199-2 .
  8. История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? С. 131. ? 468 с. ? ISBN 978-5-7501-1199-2 .
  9. История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? С. 134?135. ? 468 с. ? ISBN 978-5-7501-1199-2 .
  10. И. В. Сталин т?б?нд?гес? яуап ?айтара: ≪Манатов утвержден членом Мусульманского комиссариата при СНК. Он по вашей телеграмме арестован не будет, не будет также снят с занимаемой им должности≫ Образование БАССР. Сборник документов и материалов, Уфа, 1959. С. 871.
  11. Насыров Р. От имени башкир / Сост. Г. Д. Иргалин, Е. П. Асабин // Возвращённые имена. Уфа, 1991. С. 203?204.
  12. Манатов Ш?риф ?хм?тй?н улы // Баш?орт энциклопедия?ы . ? ?ф?: БР ДА?У ≪Баш?орт энциклопедия?ы≫ , 2015?2024. ? ISBN 978-5-88185-143-9 .
  13. История башкирских родов. Катай. Том 24. Часть II / С. И. Хамидуллин , Б. А. Азнабаев , И. Р. Саитбатталов, И. З. Султанмуратов, Р. Р. Шайхеев, Р. Р. Асылгужин, В. Г. Волков, А. А. Каримов, А. М. Зайнуллин. ? Уфа: Китап, 2017. ? С. 150-153. ? 692 с. ? ISBN 978-5-85051-605-5 .

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]