Баш?ортостан автономия?ы

Был мәҡәлә яҡшы мәҡәләләр исемлегенә инә
Википедия ? ирекле энциклопедия м??л?м?те
Баш?ортостан автономия?ы
Флаг
Флаг

Башҡортостан автономияһының дәүләт флагы
Баш?ортостан автономия?ыны? д??л?т флагы

 
 
15 ноябрь 1917 [1] [2]  ? 20 март 1919 [3] [4]
Баш ?ала

Ырымбур
Тем?с

Май?аны

78 439 км²

Хал?ы

1 219 852

Идара ите? форма?ы

Автономия

  Баш?ортостан автономия?ы Викимилект?

Баш?ортостан автономия?ы  ? Баш?орт Х?к?м?те 1917 йылды? 15 ноябренд? и?лан итк?н ??м III Б?т? баш?орттар ?оролтайы ра?лан?ан милли-территориаль автономия [5] [6] [7] .

Тарихы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Викикитапхана логотибы
Викикитапхана логотибы
Ошо тема?а Викикитапханала текстар бар
Ойоштороусы ?оролтай?ы? ?арар?ары ??м резолюциялары
Викикитапхана логотибы
Викикитапхана логотибы
Ошо тема?а Викикитапханала текстар бар
Баш?орт Х?к?м?те фармандары

Р?с?й??ге 1917 йыл?ы Февраль революция?ынан ?у? Баш?орт милли х?р?к?тене? баш?орттар?ы? милли-территориаль автономия?ын т???? процессы башлана. 1917 йылды? июль ? авгусында Ырымбур ??м ?ф? ?алаларында I ??м II Б?т? баш?орт ?оролтай?ары у?а, унда делегаттар федератив Р?с?й составында милли-территориаль формала демократик республика т???рг? ?арар ит?. I ??м II ?оролтай?ар мен?н ?айлан?ан Баш?орт Х?к?м?те Ырымбур?а?ы Каруан?арай?а эшл?й ??м 1918 йылды? ?инуарында ?т?с?к Б?т? Р?с?й Ойоштороу йыйылышына ??ерл?н?. Октябрь революция?ы автономия ??ешен? ы??ай йо?онто я?ай.

Баш?орт М?рк?з Шура?ы 1917 йылды? 11 ноябренд? донъя к?рг?н 1-се ?анлы фарманында баш?орттар?а ?? милли идара?ы к?р?клеген ра?ланы [8] . ? инде 15 ноябр?? Баш?орт м?рк?з шура?ы 2-се ?анлы фарман мен?н Баш?ортостан автономия?ын и?лан ит?. Был тарихи документ?а шура р?йесе Ш?риф Манатов , уны? урынба?ары ?хм?тз?ки В?лидов ??м с?рк?тибе Ш?йехзада Бабич , ??м алты шураны? б?лек м?дир??ре ????рене? ?ултам?аларын ?уя. [9] . Фарманда былай итеп я?ыл?ан: ≪Баш?орт м?рк?з шура?ы ?ф?, Пермь, ?амар ??м Ырымбур губерналарыны? баш?орт территория?ын Р?с?й республика?ыны? автономиялы ?л?ш? тип и?лан ит?≫. ??ск?р??р, банктар, тимер юлдары, почта, телеграф, ?алым йыйыу Баш?ортостанды? д??л?т учреждениеларына к?с?, ? губерналар ??м ?й????рг? административ б?лене? кантондар?а б?лене? мен?н алыштырыла.

Был фармандар 1917 йылды? декабренд? Ырымбур?а у??ан III Б?т? баш?орт ойоштороусы ?оролтайында ра?лана. Ойоштороусы ?оролтай Баш?ортостан автономия?ы мен?н идара ите? сараларын билд?л?й. Кесе ?оролтай (предпарламент) булдырыла, унда ??р 100 ме? т?б?к хал?ынан бер?р в?кил ?айлана [10] .

Баш?ортостан автономия?ын т??гел?р??н булып Ойоштороу йыйылышына а?залар комитеты (КОМУЧ) таны?ан. 1918 йылды? сентябренд? КОМУЧ ??м Баш?орт Х?к?м?те мен?н килеше? т???л?, унда комитет милли-территориаль автономия?ын таный [11] .

Ырымбур казак даир??е атаманы А. И. Дутов 1917?1918 йылдар?а шулай у? автономияны я?ла?ан [12] . Ул Баш?орт Х?к?м?те р?йесе Ш?риф Манатов?а былай тип х?б?р итк?н:

≪Мы, казачие, так же будем управлять сами собой; конечно, вы имеете полное право на такое управление [12] ≫.

1918 йылды? сентябренд? ?ф?л? у??ан Д??л?т к???шм??енд? Баш?орт Х?к?м?те а?залары ла ( Ю. Ю. Бикбов , А. К. ??е??мов ??м баш?алар) ?атнаша. К???шм?л? ≪Б?т? Р?с?й ю?ары идаралы?ы барлы??а киле?е тура?ында акт≫ ( ?ф? директория?ы ) ?абул ител?, у?а автономия исемен?н Иск?нд?р Солтановта ?ул ?уя [13] .

1918 йылды? 18 ноябренд? А. В. Колчак х?рби т??к?релеш я?ай ??м ??ен Р?с?й?е? ю?ары ет?ксе?е ??м ю?ары баш командующийы итеп и?лан ит?. Адмирал Колчак баш?орттар?ы? автономия?ын танымай. Б?т? т?б?к х?к?м?тт?рен? ??-??ен б?т?р?рг? т??дим ител?. Бындай шарттар?а Баш?ортостан автономия?ы ет?ксел?рен? 1919 йылда Советтар мен?н ??йл?ше???р башлар?а тура кил?. О?а? бар?ан ??йл?ше???р??н ?у? 1919 йылды? 18 февраленд? Баш?орт Х?к?м?те ??м Баш?орт армия?ы Советтар я?ына сы?а [14] .

1919 йылды? 20 мартында М?ск???? ≪ ???к Совет власы мен?н Баш?орт х?к?м?те ара?ында Баш?орт совет автономия?ы тура?ында килеше?г?≫ ?ул ?уйыла. Был документ?а ?ул ?уйып, Совет х?к?м?те 1917 йылдан алып й?ш?г?н милли-территориаль автономияны таный [11] .

Республиканы? д??л?т органдары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Баш?ортостан автономия?ыны? и? ю?ары органы булып парламент ? Кесе-?оролтай булып тор?ан. Парламент депутаттары итеп 22 й?шт?н кесе булма?ан, т?рл? енест?ге, шулай у? милли ??м дини айырмалы??ы? ??р кеше ?айлана ал?ан. Депутаттар?ы? хо?у? ва?ыты ? 3 йыл. Республиканы? предпарламенты Б?т? баш?орт ?оролтай?арында 22 а?за итеп ?айланыл?ан [15] . Предпарламентты? республиканы? министрларын ??м х?к?м?т а?заларын т???йенл?? хо?у?ы бул?ан. Кесе ?оролтай?ы? беренсе р?йесе итеп Юныс Юлбары? улы Бикбов ?айлана.

Баш?орт Х?к?м?те  ? Баш?ортостан Х?к?м?те 1917?1919 йылдар?а автономияны? баш?арма хакими?те булып тор?ан.

1917 йылды? ноябренд? т?б?нд?ге б?лект?р??н тор?ан:

  1. Х?рби ? Илдархан Мутин ;
  2. Финанс ? Ф?тих Д??л?тшин;
  3. И?тисад ? Йы?анг?р?й ?миров ;
  4. Халы? м??арифы ? Муса Сма?ов ;
  5. Статистика ? ??ли?хм?т Х?с?нов ;
  6. Ер эшт?ре ? ??ли?хм?т Айытбаев ;
  7. Рухи эшт?ре ? С??ит Мер??ов .

1918 йылды? июленд? й?м?и?т т?ртибен ?а?лау ?с?н баш?орт милиция?ы ойошторола, уны? мен?н ?хм?т Бейешев ет?кселек ит?.

?оролтай?ар?а?ы ?абул ителг?н ?арар?ар буйынса, автономия территория?ында мир ??м д?й?м суд органдары т???л?, улар урта? д??л?т ?анундары буйынса эш ит? [16] .

12-се ?анлы ?арар?а динде? д??л?тт?н айырылыуын ??м б?т? динд?р?е? ти? хо?у?лы булыуы и?лан ител?. Бойондоро??о? Баш?ортостан мосолмандары дини? назаратына ?? тел?ге буйынса рухи ??м баш?а рухи-м???ни ??м м???риф-а?артыу учреждениялары (м?кт?п, м??р?с?, китапхана ??м баш?алар) асыу?а хо?у? бирел? [17] .

Баш?орт Х?к?м?те р?йест?ре [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Кесе ?оролтай [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Предпарламент а?залары булып й?шерен тауыш биреп т?б?нд?гел?р ?айлан?ан: Юныс Бикбов (р?йес), полковник Ша?их?й??р А?сулпанов , Аллабир?е Й???ф?ров , С?йетг?р?й Ма?азов , ?абдрахман Ф?хретдинов , Нури??з?м Та?иров , ??йнулла ?ирфанов, ?хм?тз?ки В?лидов , Х?жи?хм?т Р?миев, Муса Сма?ов , ??ли?хм?т Айытбаев , Хабибулла ??битов , Ризаитдин Ф?хретдинов , Ш?риф Манатов , С??ит Мер??ов , Харис Йома?олов , Йы?анг?р?й ?миров , ??м?р ?ыуатов , Илдархан Мутин , Иск?нд?рб?к Солтанов , Усман То?омб?тов , ?абдулла И?елбаев [18] [19] .

Д??л?т символдары [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Баш?ортостан автономия?ыны? д??л?т флагы

Баш?ортостан автономия?ыны? д??л?т флагы ?с горизонталь ??-ара тиге? ?ы?аттан тор?ан: к?к т?? баш?орттар?ы? т?рки халы?тар?а ?арауын, й?шел ? ислам т???, а? т??? ? тыныслы??а, б?хетк? ??м именлекк? ынтылышты а?лат?ан [20] . Флаг 1918 йылды? 20 авгусында Баш?орт М?рк?з Шура?ыны? 4547-се ?анлы фарманына ярашлы р?сми ?абул ителг?н [21] .

Баш?орт ??ск?р??ре частарыны? ??ене? айырым байра?тары ??м формалары бул?ан [22] .

Территория?ы ??м хал?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

?хм?тз?ки В?лиди проекты буйынса Баш?ортостан автономия?ыны? сикт?ре

Ойоштороусы ?оролтай Баш?ортостанды? милли-территорриаль автономия?ын и?лан ите??е ра?ла?андан ?у?, республиканы? сикт?ре тура?ында м?сь?л? к?т?рел?. Баш?ортостан автономия?ы сикт?рене? ике проект т??дим ител? ??м улар ике?е л? III Б?т? баш?орттар ?оролтайы мен?н ра?лана:

  • Б?л?к?й Баш?ортостан≫ исемле 1-се проекты буйынса автономия составына ?ф?, Пермь, ?амар ??м Ырымбур губерналарыны? ?ай?ы бер баш?орт ер??ре ин?;
  • Оло Баш?ортостан≫ исемле 2-се проект буйынса республика составына ?ф? губерна?ы б?т?нл?й ??м Пермь, ?амар ??м Ырымбур губерналарыны? ?л?шт?ре ин? [23] .

?хм?тз?ки В?лиди Баш?ортостан автономия?ыны? карта?ын т???г?н [24] , ул 1922 йыл?ы ≪Оло Баш?ортостан≫ территория?ынанда ?ур була, с?нки унан баш?а Минз?л? ??м Златоуст ?й????рен, Верхнеурал ?й??ене? ?л?шен, ??м та?ы ла Троицк , Сил?бе ??м Шадринск ?й????рене? баш?орт улустарын ??ен? [25] . Граждандар ?у?ышы ва?и?алары ар?а?ында ?оролтай?ы? был проекты тормош?а аша алма?ан, шу?а ла Баш?ортостан автономия?ы ?ы?ылдар ?улында бул?ан ?ф? мен?н а?тар ?улында бул?ан Ырымбур ара?ында урынлаш?ан территорияны ?? эсен? ал?ан ≪Б?л?к?й Баш?ортостан≫ проектын тормош?а ашыра башлай.

Б?л?к?й Баш?ортостан≫ кантондары

Баш?ортостан автономия?ы т??ге осор?а ??ене? составына т?б?нд?ге территориялар?ы индерг?н: Пермь губерна?ыны? Красноуфимск ?й??ене? к?нья? ?л?ш?н, Екатеринбург ?й??ене? к?нья?-к?нсы?ыш ?л?ш?н, Шадринск ?й??ене? к?нья?-к?нбайыш ?л?ш?н; Ырымбур губерна?ыны? Сил?бе ?й??ене? к?нья?-к?нбайыш, Орск ?й??ене? т?нья?-к?нбайыш ?л?ш?н, Ырымбур ?й??ене? т?нья? ?л?ш?н, Троицк ?й??ене? ??м Верхнеурал ?й??ене? к?нбайыш ?л?шт?рен; ?ф? губерна?ыны? ?ф? ?й??ене? , Б?р? ?й??ене? ??м Ст?рлетама? ?й??ене? к?нсы?ыш ?л?ш?н, ?амар губерна?ыны? Бо?орослан ?й??ене? к?нсы?ыш ?л?ш?н ?? эсен? ал?ан.

1917 йылды? декабренд? III Б?т? баш?орт ойоштороу ?оролтайы ≪Баш?ортостанды? автономиялы идара?ы тура?ында≫ ?арарын ?абул ит?, у?а ярашлы Баш?ортостан м?хт?ри?те ту?ы? кантондан тора: Барын-Табын , Б?рй?н-Т??г??ер , Ете ырыу , И?кен-?атай , ?ыпса? , ?ыуа?ан, Тамъян, Ту?-Соран ??м ???рг?н [26] [27] . 1919 йылды? башына ?арата Баш?ортостан м?хт?ри?те 13 кантондан тора: Ар?аяш , Б?рй?н-Т??г??ер , Дыуан , Ете ырыу , К???й , ?ошсо , ?ыпса? , Табын , Тамъян-?атай , Ту?-Соран , ???рг?н , Юрматы ??м Ялан [28] .

Ба?алау буйынса автономияны? территория?ы 78 439 км² тир??е т?шкил итк?н, хал?ы ? 1 219 852 кеше бул?ан.

Баш?ортостанды? урында?ы хакими?т органдары (1918 йылды? сентябрен? ?арата) [29] [30]
Кантон Административ ???к Кантон идаралы?ы р?йесе Кантон составында?ы улустар Халы? ?аны, кеше
Ар?аяш кантоны Ар?аяш ауылы Нури??з?м Та?иров ?ы??ы, М??лит, М?х?м?т?олой, М?т?л, Сыр?ы, ?олтай, ?мин, Баш?орт-Т??ес, ?онша?, Т?л?к, Б?ре, Байбур-Ас?ар, Б?г?р?ктама?, ?уна?бай, ?ары, ?арабола?, Макрушин 82 186
Б?рй?н-Т??г??ер кантоны Таналык (Байма?) ауылы М?х?м?тй?н Булатов 1-се Б?рй?н, 2-се Б?рй?н, 3-се Б?рй?н, Б?рй?н-Таналы?, 4-се Б?рй?н, ?ара?ай-?ыпса?, Байназар, 1-се Т??г??ер, 2-се Т??г??ер 64 847
Дыуан кантоны Ар?ауыл ауылы Шакир Т?хв?туллин Н?сибаш, ?алма?к?л, 1-се ?йле, 2-се ?йле, Мыр?алар, ?рге ?ыпса?, Дыуан-М?сетле, Я?ы Бай, Я?ы Бала?атай, Т?б?нге ?ый?ы, Яхъя, Ибрай 84 115
Ете ырыу кантоны Иман?ол ауылы Ф?тт?х С?лт?шев Иман?ол, Аллабир?е, Б?рй?н, Мораптал, Тайма? 33 943
К???й кантоны Таут?м?н ауылы М?хм?т ?отоев Урман-К???й, Илек, Б?л?к?й К???й, Иглин 59 668
?ошсо кантоны Оло А?а ауылы М?х?м?тхай ??з?йеров Бил?н, Ш?к?р, Тел?ш, Оло А?а, Я?ы Златоуст, Сажин, ?же?ол, Маншыр, Юва, Оло ?ошсо 66 748
?ыпса? кантоны Мора? (?ы?ыл м?сет) ауылы Ми?ран Сыртланов Б?рй?н-?ыпса?, 1-се ?ара ?ыпса?, 2-се ?ара ?ыпса?, Йома?ужа, Бошман-?ыуын-?ара ?ыпса? 65 328
Табын кантоны Е?ем-?аран ( Архангел ) ауылы Ша?иб?к ?зб?ков Бишаул-Ун?ар, Бишт?к?, К?лсер-Табын, Кесе Табын, Биш?айын, Дыуан-Табын, Я?ы Андреевка, ?рш?к-Ме?, Г?р?й-?ыпса? 17 941
Тамьян-?атай кантоны Верхнеурал ?ала?ы Талха Р?с?лев Тамьян-Т??г??ер, К?б?л?к-Тел??, Типт?р-Учалы, Ахун, ?атай, Усман-?йле, Бай?а?ал, Та??атар, Мулда?ай 92 685
Ту?-Соран кантоны И?ке ??м?р ауылы Абдрахман Ильясов ?ыпса?, Я?ы Баш?орт, Йомран-Табын, Ту? 23 436
???рг?н кантоны Ей?нсура ауылы М?х?м?т?алим ?ыуатов С?лих, 1-се ???рг?н, 2-се ???рг?н, 3-се ???рг?н, 4-се ???рг?н, 5-се ???рг?н, 6-се ???рг?н, ???рг?н-Х?йбулла 132 743
Юрматы кантоны Ерг?н ауылы ??х??и Ишмыр?ин ?арамыш, Петровка, Макаровка, Илсек-Тимер, А?най, Бошман-?ыпса?, М?л??ез, ?ура?ош, Сытырман, ?ал?аш, Петровка, Татьяновка, Рязановка 152 695
Ялан кантоны Т??рек?л ауылы ??лимй?н Та?анов И?ке, ?атай, ?арт-?алма?, ?арт-?бдр?шит, Карасевка 33 092

Баш ?ала?ы [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

Баш?ортостан автономия?ыны? т??ге баш ?ала?ы Ырымбур бул?ан [11] . Баш?орт Х?к?м?те ??м Кесе ?оролтай?ы? резиденция?ы Каруан?арай?а урынлаш?ан [31] . Август башынан республиканы? д??л?т учреждениелары я?ынан Ырымбур?а ?айта. Колчак т??к?релешен?н ?у? ??м а?тар мен?н м?н?с?б?тт?ре бо?олоу с?б?пле Баш?орт х?к?м?те ??ене? эшен Тем?с ауылында дауам итерг? м?жб?р була.

И?к?рм?л?р [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  1. Постановление Учредительного Курултая Башкурдистана
  2. Касимов С. Ф. Ахметзаки Валидов и образование автономии башкирского народа
  3. Переговоры Башкирского правительства с представителями Советской республики завершились подписанием 20 марта 1919 года Соглашения Российского рабоче-крестьянского правительства с Башкирским правительством о советской автономии Башкирии. В результате республика Башкурдистан была преобразована в Советскую Автономную Социалистическую Республику ? Башкирскую АССР

    ? Еникеев З. И., Еникеев А. З. История государства и права Башкортостана. ? Уфа: Китап, 2007. ? С. 417. ? 432 с. ? ISBN 978-5-295-04258-4 .

  4. В период с 3 (4) февраля 1918 года по 3 (4) апреля 1918 года члены Башкирского Правительства находились под арестом в Оренбурге.
  5. Еникеев З. И. Правовой статус Башкортостана в составе России. Уфа: ≪Гилем≫, 2002. ? 374 с. ? с. 228.
  6. Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность . ? Уфа: ГРИ ≪Башкортостан≫, 2005. ? Т. 1. ? С. 49, 53. ? 304 с. ? ISBN 5-8258-0203-7 .
  7. Постановление Учредительного курултая
  8. Фарман № 1 Центрального Башкирского Шуро
  9. Зулькарнаева Е. З., Кульшарипова Н. М. Фарман. // Башкортостан: краткая энциклопедия. ? Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. ? С. 603. ? 672 с. ? ISBN 5-88185-001-7 .
  10. Сулейманова Л.   Основы федерализма в период становления автономии Башкортостана // Ватандаш . ? 2006. ? № 3. ? ISSN 1683-3554 .
  11. 11,0 11,1 11,2 Зиннатуллин З.   Караван-Сарай и 90-летие провозглашения Республики Башкортостан // Ватандаш . ? 2008. ? № 2. ? ISSN 1683-3554 .
  12. 12,0 12,1 А. В. Ганин. Оренбургское казачество и Церковь в годы Гражданской войны 1917?1922 гг. // ≪Белая Гвардия≫, 2008 № 10, с. 149.
  13. Акт об образовании всероссийской верховной власти
  14. Акдавлетов С.   В преддверии 100-летия первой республики // Ватандаш . ? 2013. ? № 4. ? ISSN 1683-3554 .
  15. Члены Кесе-Курултая
  16. Еникеев З. И.   Когда и как возникла Башкирская республика? // Ватандаш . ? 2009. ? № 3. ? ISSN 1683-3554 .
  17. Юнусова А. Б.   К истории Духовного управления мусульман Республики Башкортостан // Мир Ислама . ? 1999. ? № 1/2. ? С. 149?162.
  18. Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность . ? Уфа: ГРИ ≪Башкортостан≫, 2005. ? С. 53. ? 304 с.
  19. Постановление III Всебашкирского учредительного курултая от 20 декабря 1917 года
  20. День Государственного флага Республики Башкортостан
  21. Национальный флаг
  22. Башкирский корпус на Востоке России 2014 йыл 3 сентябрь архивлан?ан .
  23. А. А. Валидов ? организатор автономии Башкортостана. У истоков федерализма в России (1917?1920). Документы и материалы. Ч. 1. / Сост. Н. М. Хисматуллина, Р. Н. Бикметова, А. М. Галеева, Ю. Р. Сайранов. ? Уфа: Китап, 2005. ? С. 20. ? 392 с. ? ISBN 5-295-03702-9 .
  24. Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность . ? Уфа: ГРИ ≪Башкортостан≫, 2005. ? Т. 1. ? С. 51. ? 304 с. ? ISBN 5-8258-0203-7 .
  25. Таймасов Р. С., Хамидуллин С. И.   Большая Башкирия // Ватандаш . ? 2009. ? № 5. ? С. 70. ? ISSN 1683-3554 .
  26. История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? С. 128. ? 468 с.
  27. ?сф?нди?ров ?. З. Кантон // Баш?орт энциклопедия?ы . ? ?ф?: БР ДА?У ≪Баш?орт энциклопедия?ы≫ , 2015?2024. ? ISBN 978-5-88185-143-9 .
  28. Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность . ? Уфа: ГРИ ≪Башкортостан≫, 2005. ? С. 72. ? 304 с.
  29. У истоков Башкирской республики, 2017 , с. 215?216
  30. Список сведений о кантональных управах от 14 сентября 1918 года.
  31. Кутушев Р. Р., Валеева М. Г. Караван-сарай. // Башкортостан: краткая энциклопедия. ? Уфа: Башкирская энциклопедия, 1996. ? С. 324. ? 672 с. ? ISBN 5-88185-001-7 .

???би?т [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]

  • Азнагулов В. Г., Хамитова З. Г. Парламентаризм в Башкортостане: история и современность . ? Уфа: ГРИ ≪Башкортостан≫, 2005. ? 304 с.
  • Багаутдинов Р. О. Участие башкир в Белом движении (1917 ? 1920). ? Уфа, 2009.
  • Башкирское национальное движение 1917 ? 1920 гг. и А. Валиди: Зарубежные исследования // Сост. и вступительная статья И. В. Кучумова. ? Уфа: Гилем, 1997. ? 250 с.
  • Еникеев 3. И., Еникеев А. 3. История государства и права Башкортостана. ? Уфа: Китап, 2007. ? 432 с.
  • Идельгужин К. А. Башкирские движения (в 1917, 1918, 1919 гг.). ? Уфа, 1926.
  • История башкирского народа: в 7 т./ гл. ред. М. М. Кульшарипов ; Ин-т истории, языка и литературы УНЦ РАН. ? Уфа: Гилем, 2010. ? Т. V. ? 468 с.
  • Кульшарипов М. М. Башкирское национальное движение (1917?1921 гг.). ? Уфа: Китап, 2000. ? 364 с.
  • Таймасов Р. С. Участие башкир в Гражданской войне. Книга первая: В лагере контрреволюции (1918 ? февраль 1919). ? Уфа: РИЦ БашГУ, 2009. ? 200 с.
  • Юлдашбаев Б. Х. Учредительный курултай как вершина Башкирского национального движения// Этнополитическая мозаика Башкортостана. В 3 т.. ? М ., 1992. ? Т. II.

?ылтанмалар [ ??г?ртерг? | сы?ана?ты ??г?рте? ]