한국   대만   중국   일본 
H? ? Wikipedia ti?ng Vi?t B??c t?i n?i dung

H?

S?a lien k?t
Bach khoa toan th? m? Wikipedia
H?
H? Siberia (Panthera tigris altaica)
Tinh tr?ng b?o t?n
Phan lo?i khoa h?c
Gi?i ( regnum ) Animalia
Nganh ( phylum ) Chordata
L?p ( class ) Mammalia
B? ( ordo ) Carnivora
H? ( familia ) Felidae
Chi ( genus ) Panthera
Loai ( species ) P. tigris
Danh phap hai ph?n
Panthera tigris
( Linnaeus , 1758 ) [2]
Phân bổ trong lịch sử của hổ (vàng nhạt) và 2006 (xanh lá)[3]
Phan b? trong l?ch s? c?a h? (vang nh?t) va 2006 (xanh la) [3]
Phan loai
Danh phap đ?ng ngh?a
Felis tigris Linnaeus , 1758 [2]

Tigris striatus Severtzov , 1858

Tigris regalis Gray , 1867

H? hay con g?i la c?p (va cac ten g?i khac nh? Ong ba m??i , k?nh , khai ) la m?t loai đ?ng v?t co vu thu?c h? Meo đ??c x?p vao m?t trong n?m loai " meo l?n " thu?c chi Panthera . [4] H? la m?t loai thu ?n th?t , chung d? nh?n bi?t nh?t b?i cac s?c v?n d?c s?m mau tren b? long mau đ? cam v?i ph?n b?ng tr?ng. H? la loai thu l?n nh?t trong h? nha Meo va la đ?ng v?t l?n th? ba trong cac loai thu ?n th?t (sau g?u B?c C?c va g?u nau ). H? la m?t trong nh?ng loai đ?ng v?t co bi?u t??ng loi cu?n va d? nh?n bi?t nh?t tren th? gi?i v?i nh?ng s?c v?n v?n khong l?n vao đau đ??c. Chung n?i b?t trong th?n tho?i va v?n hoa dan gian c? đ?i, ti?p t?c đ??c mieu t? trong cac b? phim va v?n h?c hi?n đ?i, xu?t hi?n tren nhi?u la c? , phu hi?u ao giap va lam linh v?t cho cac đ?i tuy?n th? thao. đ?c bi?t trong v?n hoa ph??ng đong, h? đ??c m?nh danh la " chua s?n lam ". Do đo, chung la bi?u t??ng qu?c gia c?a nhi?u n??c nh? ?n đ? , Bangladesh , Malaysia va Han Qu?c .

Ph?n l?n cac loai h? s?ng trong r?ng va đ?ng c? (nh?ng khu v?c ma kh? n?ng ng?y trang c?a chung phu h?p nh?t). Trong s? cac loai meo l?n , ch? co h? va bao đ?m la b?i gi?i, va thong th??ng ng??i ta hay th?y h? t?m trong ao , h? va song . H? kem meo nha va bao hoa mai v? kh? n?ng leo treo. H? đi s?n đ?n l?, th?c ?n c?a chung ch? y?u la cac đ?ng v?t ?n c? c? trung binh nh? h??u , nai , l?n r?ng , trau , v.v. Tuy nhien chung c?ng co th? b?t cac lo?i m?i c? to hay nh? h?n n?u hoan c?nh cho phep. H? co t?p tinh lanh th? cao va noi chung la m?t loai s?n m?i đ?n đ?c nh?ng co nhi?u đ?c đi?m xa h?i, đoi h?i cac khu v?c sinh s?ng ti?p giap r?ng l?n, h? tr? cac nhu c?u c?a no đ?i v?i con m?i va nuoi d??ng con cai. Nh?ng con h? con ? v?i m? c?a chung trong kho?ng hai n?m, tr??c khi chung tr? nen t? l?p va r?i kh?i ph?m vi nha c?a m? chung đ? tim lanh th? rieng c?a minh. H? la m?t trong s? nhi?u loai đ?ng v?t ?n th?t n?m ? m?t xich cu?i cung c?a cac chu?i th?c ?n trong h? sinh thai t? nhien. Chung co tu?i th? trung binh kho?ng 20 n?m.

H? t?ng co ph?m vi phan b? r?ng l?n t? vung đong Anatolia thu?c Th? Nh? K? ? phia tay đ?n l?u v?c song Amur va ? phia nam t? chan đ?i c?a day Himalaya đ?n đ?o Bali ? qu?n đ?o Sunda . K? t? đ?u th? k? 20, qu?n th? h? đa m?t it nh?t 93% ph?m vi l?ch s? c?a chung va đa b? tuy?t ch?ng ? Tay va Trung A , t? cac đ?o Java , Bali va ? cac khu v?c r?ng l?n ? đong Nam A , Nam A , Trung Qu?c . Qu?n th? h? ngay nay b? chia c?t, tr?i dai t? r?ng on đ?i Siberia đ?n r?ng nhi?t đ?i va c?n nhi?t đ?i ? ti?u l?c đ?a ?n đ? va Sumatra . H? đ??c li?t ke la loai co nguy c? tuy?t ch?ng trong Sach đ? IUCN k? t? n?m 1986. Tinh đ?n n?m 2015, qu?n th? h? hoang da toan c?u đ??c ??c tinh co kho?ng t? 3.062 đ?n 3.948 ca th? tr??ng thanh, gi?m kho?ng 100.000 (95%) so v?i đ?u th? k? 20, v?i h?u h?t cac qu?n th? con l?i x?y ra trong cac khu v?c nh? b? co l?p v?i nhau. Nh?ng ly do chinh cho s? suy gi?m s? l??ng h? bao g?m pha h?y moi tr??ng s?ng, phan m?nh moi tr??ng s?ng va n?n s?n tr?m. H? th??ng b? s?n b?t đ? l?y da , x??ng , hay cac b? ph?n khac. đi?u nay, cung v?i vi?c chung th??ng s?ng ? m?t s? n?i đong dan tren Trai đ?t , đa gay ra nh?ng xung đ?t đang k? v?i con ng??i .

Phan lo?i va di truy?n h?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

N?m 1758, Carl Linnaeus đa mo t? con h? trong tac ph?m Systema Naturae va đ?t cho no cai ten khoa h?c Felis tigris . N?m 1929, nha phan lo?i h?c ng??i Anh Reginald Innes Pocock đa đ?t ten cho loai nay d??i chi Panthera b?ng ten khoa h?c Panthera tigris .

Ti?n hoa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ph?c ch? h?p s? Panthera zdanskyi , m?t loai h? đa tuy?t ch?ng co hoa th?ch đ??c tim th?y ? phia tay b?c Trung Qu?c

H? hang g?n nh?t c?a loai h? tr??c đay đ??c cho la s? t? , bao hoa mai va bao đ?m c?a chi Panthera. H? co l? đa t?ng co chung ngu?n g?c t? nh?ng t? tien chau Phi xa x?a, cach đay 2 tri?u n?m tr??c, m?t nhanh c?a chung đa di c? v? phia đong (t?c chau A) va phat tri?n c? th? v?i nh?ng s?c mau đen, cam, tr?ng nh? ngay nay. Th?m chi cho đ?n 16,000 n?m tr??c, s? di chuy?n ng??c l?i c?a chung v? h??ng tay ch? m?i đ?n ?n đ?. M?t khi đa đ?nh c? t?i vung đong B?c A, chung khong bao gi? tr? v? que h??ng chau Phi. Qua th?i gian l?ch s?, loai h? đa ch?n chau A lam n?i đ?nh c? lau dai va t?o nen r?t nhi?u phan h?. Cac giai đo?n b?ng ha va hang rao đ?a ly đ??c cho la nh?ng nguyen nhan chinh gay kho kh?n cho s? h?i h??ng c?a loai h?. Ngoai ra, t?p tinh c?a hai loai s? t? va h? trai ng??c nhau c?ng đ??c can nh?c la m?t nguyen nhan. Trong khi loai s? t? s?ng va s?n m?i theo b?y đan, r?t thich h?p tren moi tr??ng đ?ng c? savan, thi loai h? s? h?u tinh cach đ?n đ?c trong cu?c s?ng, l?i t??ng thich v?i khong gian r?m r?p c?a r?ng m?a nhi?t đ?i, c?n ph?i co binh phong đ? che gi?u cho m?t cu?c ph?c kich [5] .

K?t qu? phan tich di truy?n ch? ra r?ng kho?ng 2,88 tri?u n?m tr??c, h? va bao tuy?t tach kh?i cac loai Panthera khac, va c? hai co th? lien quan ch?t ch? v?i nhau h?n so v?i s? t?, bao hoa mai va bao đ?m. P. t. palaeosinensis t? th?i k? Pleistocene s?m ? mi?n b?c Trung Qu?c la loai h? nguyen th?y nh?t đ??c bi?t đ?n cho đ?n nay. Hoa th?ch c?a Panthera zdanskyi đa đ??c khai qu?t t?i t?nh Cam Tuc thu?c tay b?c Trung Qu?c. Loai nay s?ng vao đ?u k? Pleistocene kho?ng hai tri?u n?m tr??c va đ??c coi la m?t loai anh em c?a loai h? hi?n đ?i. No co kich th??c b?ng m?t con bao đ?m va co th? co m?t m?u long khac. M?c du đ??c coi la "nguyen th?y" h?n, nh?ng no co ch?c n?ng va c?ng co th? t??ng t? v? m?t sinh thai v?i loai h? hi?n đ?i. Tay B?c Trung Qu?c đ??c cho la ngu?n g?c c?a dong doi h?. Nh?ng con h? đa t?ng kich th??c, co th? la đ? đap ?ng v?i b?c x? thich nghi c?a cac loai con m?i nh? h??u va bo, co th? đa x?y ra ? đong Nam A trong th?i k? đ?u c?a Pleistocene.

Phan loai Panthera tigris trinilensis s?ng cach đay kho?ng 1,2 tri?u n?m va đ??c bi?t đ?n t? cac hoa th?ch đ??c khai qu?t g?n di ch? Trinil ? Java . Loai h? Wanhsien, Ng Shandong, Trinil va Nh?t B?n đa tuy?t ch?ng trong th?i ti?n s? . Nh?ng con h? đ?n ?n đ? va B?c A vao cu?i k? Pleistocene, đ?n phia đong Beringia , Nh?t B?n va Sakhalin . M?t s? h?p s? hoa th?ch khac bi?t v? m?t hinh thai so v?i s? s? t?, co th? cho th?y s? hi?n di?n c?a h? ? Alaska trong th?i k? b?ng ha cu?i cung , kho?ng 100.000 n?m tr??c. Hoa th?ch h? đ??c tim th?y ? qu?n đ?o Palawan nh? h?n hoa th?ch h? đ?i l?c, co th? la do b?nh lun n?i t?ng. Hoa th?ch c?a h? c?ng đ??c khai qu?t ? Sri Lanka , Trung Qu?c , Nh?t B?n, Sarawak co nien đ?i cu?i th? Pliocene , Pleistocene va th? Holocene s?m. H? Borneo đa co m?t ? Borneo gi?a cu?i k? Pleistocene va Holocene, nh?ng co th? đa tuy?t ch?ng trong th?i ti?n s?.

Ph?m vi h? ti?m n?ng trong giai đo?n cu?i Pleistocene va Holocene đ??c d? đoan s? ap d?ng mo hinh thich h?p sinh thai d?a tren h?n 500 h? s? đ?a ph??ng h? k?t h?p v?i d? li?u th?i ti?t sinh h?c. Mo hinh k?t qu? cho th?y m?t ph?m vi h? ti?p giap t? mi?n nam ?n đ? đ?n Siberia ? C?c đ?i b?ng ha cu?i cung , cho th?y dong gen khong b? c?n tr? gi?a cac qu?n th? h? ? l?c đ?a chau A trong su?t th?i k? cu?i c?a Pleistocene va Holocene. Cac qu?n th? h? tren qu?n đ?o Sunda va l?c đ?a chau A co th? b? tach ra trong cac th?i k? gian b?ng . K?t qu? c?a m?t nghien c?u v? th?c v?t h?c cho th?y r?ng t?t c? nh?ng con h? con s?ng đ?u co nien đ?i chung 72.000-108.000 n?m v? tr??c. Trinh t? b? gen đ?y đ? c?a h? đa đ??c xu?t b?n vao n?m 2013. No đa đ??c tim th?y co thanh ph?n l?p l?i t??ng t? nh? cac b? gen meo khac va m?t cu phap đ??c b?o t?n đang k?.

Phan loai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?i quan h? phat sinh c?a qu?n th? h?

Theo mo t? đ?u tien c?a Linnaeus v? loai nay, m?t s? m?u h? đa đ??c mo t? va đ? xu?t nh? la phan loai. Tinh h?p l? c?a m?t s? phan loai h? đa đ??c đ?t cau h?i vao n?m 1999. H?u h?t cac phan loai gi? đ?nh đ??c mo t? trong th? k? 19 va 20 đ??c phan bi?t d?a tren chi?u dai long va mau s?c, ki?u s?c va kich th??c c? th?, do đo cac đ?c đi?m khac nhau trong qu?n th?. V? m?t hinh thai, h? t? cac khu v?c khac nhau r?t it va dong gen gi?a cac qu?n th? trong cac khu v?c đo đ??c coi la co th? x?y ra trong th?i k? Pleistocene. Do đo, đ? xu?t ch? cong nh?n hai phan loai h? la h?p l?, c? th? la P. t. tigris ? l?c đ?a chau A va P. t. sondaica ? qu?n đ?o Sunda.

K?t qu? phan tich s? c?a 111 h?p s? h? t? cac qu?c gia đong Nam A cho th?y s? h? Sumatra khac v?i s? h? đong D??ng va h? Java , trong khi s? h? Bali co kich th??c t??ng t? s? h? Java. Cac tac gi? đa đ? xu?t phan lo?i h? Sumatra va h? Java la cac loai khac nhau, P. sumatrae va P. sondaica v?i h? Bali la phan loai P. sondaica balica.

Trong n?m 2015, cac đ?c đi?m hinh thai, sinh thai va phan t? c?a t?t c? cac phan loai h? gi? đ?nh đa đ??c phan tich theo cach ti?p c?n k?t h?p. K?t qu? h? tr? phan bi?t hai nhom ti?n hoa l?c đ?a va h? Sunda. Cac tac gi? đ? xu?t cong nh?n ch? co hai phan loai la P. t. tigris bao g?m cac qu?n th? h? Bengal, Ma Lai, đong D??ng, Hoa Nam, Siberia va Caspia, va P. t. sondaica bao g?m cac qu?n th? h? Sumatra, Java va Bali. Cac tac gi? c?ng l?u y r?ng vi?c phan lo?i l?i nay s? ?nh h??ng đ?n qu?n ly b?o t?n h?. M?t chuyen gia b?o t?n hoan nghenh đ? xu?t nay vi no s? lam cho cac ch??ng trinh nhan gi?ng nuoi nh?t va tai t?o trong t??ng lai c?a nh?ng con h? sinh ra trong v??n thu d? dang h?n. M?t nha di truy?n h?c đa nghi ng? nghien c?u nay va cho r?ng chin phan loai hi?n đ??c cong nh?n co th? đ??c phan bi?t v? m?t di truy?n.

N?m 2017, L?c l??ng chuyen trach v? phan lo?i meo c?a Nhom chuyen gia nghien c?u v? cac loai meo c?a IUCN đa s?a đ?i phan lo?i h? meo va hi?n cong nh?n qu?n th? h? ? l?c đ?a chau A la P. t. tigris , va nh?ng con h? ? qu?n đ?o Sunda la P. t. sondaica , nh? v?y theo cach phan lo?i m?i thi loai h? ch? co 02 ph? loai.

Cac phan loai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H? Siberia
H? Bengal
H? đong D??ng
H? tr?ng

Co chin noi (phan loai) h? khac nhau, ba trong s? đo đa tuy?t ch?ng va m?t co th? c?ng s? tuy?t ch?ng trong t??ng lai g?n. C? th? nh? sau:

Khu v?c sinh s?ng trong l?ch s? c?a chung (thu nh? m?t cach đang k? ngay nay) ch?y t? Nga , Siberia , Iran , Afghanistan , ?n đ? , Trung Qu?c va đong Nam A , bao g?m c? qu?n đ?o Indonesia . D??i đay la cac noi con s?ng sot, theo tr?t t? t?ng d?n c?a qu?n th? hoang da:

  • H? Hoa Nam ?南虎 ( Panthera tigris amoyensis , ch? amoyensis trong ten khoa h?c c?a no xu?t x? t? ten đ?a danh Amoy , con g?i la Xiamen t?c H? Mon), la noi đang n?m trong tinh tr?ng nguy hi?m nh?t, va g?n nh? s? tr? thanh tuy?t ch?ng. Co th? la con h? hoang cu?i cung đ??c bi?t đ?n ? mi?n nam Trung Qu?c đa b? b?n h? vao n?m 1994 , va trong hai m??i n?m g?n đay nh?t ng??i ta khong nhin th?y m?t con h? con s?ng nao trong khu v?c sinh s?ng c?a chung. N?m 1959 , Mao Tr?ch đong tuyen b? r?ng h? la m?t con v?t co h?i, va s? l??ng c?a chung đa nhanh chong gi?m t? kho?ng 4.000 con xu?ng con kho?ng 200 con n?m 1976 . N?m 1977 chinh ph? Trung Qu?c s?a đ?i l?i lu?t, va c?m ch? vi?c gi?t h? hoang, nh?ng đi?u nay co l? đa qua mu?n đ? co th? b?o v? noi nay. Hi?n t?i con 59 con con đang b? nuoi nh?t, t?t c? ? trong Trung Qu?c , nh?ng chung ch? sinh đ??c co sau con. Vi th?, tinh đa d?ng di truy?n khong đ??c duy tri, lam cho kh? n?ng tuy?t ch?ng v?nh vi?n tr? nen ro net.
  • H? Sumatra ( Panthera tigris sumatrae ) tim th?y ? đ?o Sumatra (Indonesia). Qu?n th? hoang da co kho?ng 400 đ?n 500 con, n?m ch? y?u ? 5 v??n qu?c gia tren đ?o. Vi?c th? nghi?m gen g?n đay đa phat hi?n ra s? t?n t?i c?a cac d?u hi?u gen duy nh?t, ch? ra r?ng no co th? phat tri?n thanh cac loai rieng bi?t, n?u no khong b? lam cho tuy?t ch?ng. đi?u nay d?n t?i gi? thi?t la h? Sumatran co t?m quan tr?ng l?n h?n trong vi?c b?o t?n h?n b?t k? m?t noi nao khac. S? pha h?y moi tr??ng s?ng la m?i đe d?a chinh t?i s? t?n t?i c?a qu?n th? nay (vi?c s?n b?t th?m chi con di?n ra trong cac v??n qu?c gia n?m d??i s? b?o v?), 66 con đa b? b?n gi?t trong nh?ng n?m t? 1998 t?i 2000 ?g?n 20% c?a t?ng s? h?.
  • H? Siberia ( Panthera tigris altaica ), con g?i la h? Amur , hay h? Man Chau (Trung Qu?c g?i la h? đong B?c ?北虎), g?n nh? toan b? b? ham trong nh?ng khu v?c r?t h?n ch? c?a mi?n đong Nga , ? đo hi?n nay chung đ??c b?o v?. Trong t? nhien co it h?n 400 con (bay gi? đa t?ng len 540 con), va qu?n th? nay v? t??ng lai la kho t?n t?i v? m?t di truy?n, do th?m h?a ti?m ?n c?a vi?c lai cung dong. H? Siberia la noi h? co kich th??c l?n nh?t v?i con đ?c th??ng dai trung binh 2,7 met va n?ng kho?ng 360 kg, v?i b? long day va nh?ng đ??ng v?n l?n mau vang nh?t.
  • H? Ma Lai ( Panthera tigris jacksoni , đ?ng ngh?a: Panthera tigris malayensis ), ti?ng Ma Lai : Harimau Malaya ), ch? đ??c tim th?y t?i khu v?c phia nam c?a ban đ?o Ma Lai . Cho đ?n t?n n?m 2004 no đa khong đ??c cong nh?n la m?t phan loai h? theo đung ngh?a ma no đang đ??c cong nh?n. Phan lo?i m?i ch? co sau khi di?n ra cu?c nghien c?u c?a Luo S-J va ctv. t? Phong thi nghi?m đa d?ng b? Gen, m?t ph?n c?a Vi?n Ung th? Qu?c gia Hoa K? . [6] Hi?n t?i, ng??i ta ??c tinh co kho?ng 600-800 ca th? h? Ma Lai trong t? nhien, lam cho no tr? thanh qu?n th? h? l?n th? ba, ch? sau h? Bengal va h? đong D??ng . Tuy nhien, no v?n la phan loai đang nguy c?p. V? kich th??c, tr?ng l??ng va s?c m?nh thi no g?n gi?ng nh? h? đong D??ng.
  • H? đong D??ng ( Panthera tigris corbetti ), đ??c th?y ? Campuchia , Trung Qu?c , Lao , Malaysia , Myanma , Thai Lan va Vi?t Nam . Qu?n th? ??c tinh c?a chung la 1.200?1.800, co l? la ? m?c th?p c?a kho?ng nay. Qu?n th? l?n nh?t hi?n nay ? Malaysia, la n?i vi?c s?n b?n tr?m b? ki?m soat ch?t ch?, nh?ng t?t c? cac qu?n th? nay n?m ? m?c nguy hi?m cao do s? phan tan n?i sinh s?ng va lai cung dong . T?i Vi?t Nam, g?n 3/4 l??ng h? đa b? gi?t đ? cung c?p ngu?n cho y h?c Trung Qu?c.
  • H? Bengal ( Panthera tigris tigris ) đ??c tim th?y trong r?ng gia va đ?ng c? c?a Bangladesh , ?n đ? , Bhutan , Trung Qu?c va Nepal . [7] No la con v?t qu?c gia c?a c? Bangladesh va ?n đ?. Qu?n th? hoang da ??c tinh c?a chung la d??i 2.000 con, [8] ph?n l?n s?ng ? ?n đ? va Bangladesh. H? thu?c noi nay ph?i ch?u nhi?u ap l?c t? vi?c thu nh? moi tr??ng s?ng t?i vi?c s?n b?n tr?m; m?t s? lo?i bi?t d??c c?a y h?c c? truy?n Trung Qu?c (đ?c bi?t trong đi?u tr? b?nh li?t d??ng) c?n cac b? ph?n c?a h?. D? an H? , m?t d? an b?o t?n c?a ?n đ? b?t đ?u t? n?m 1972 , đ?t đ??c nh?ng thanh cong khong đang k? trong vi?c b?o v? noi nay.
  • H? Bali ( Panthera tigris balica ) đa co tren đ?o Bali . Noi h? nay b? s?n b?n đ?n tuy?t ch?ng; con h? Bali cu?i cung đ??c cho la b? gi?t ? Sumbar Kima, tay Bali vao ngay 27 thang 9 , n?m 1937 ; no la m?t con h? cai tr??ng thanh. Khong co m?t con h? Bali nao con s?ng trong tinh tr?ng nuoi nh?t. H? v?n đong m?t vai tro quan tr?ng trong ton giao c?a đ?o Hindu ? Bali.
  • H? Java ( Panthera tigris sondaica ) đa t?n t?i tren đ?o Java c?a Indonesia. Noi nay co l? đa tuy?t ch?ng t? nh?ng n?m th?p nien 1980 , nh? la h?u qu? c?a vi?c s?n b?n va pha h?y moi tr??ng s?ng, nh?ng s? tuy?t ch?ng c?a chung co th? di?n ra t? nh?ng n?m 1950 tr? đi (khi đo ng??i ta cho r?ng ch? con it h?n 25 con trong t? nhien). Con h? cu?i cung đ??c nhin th?y n?m 1979 .
  • H? Caspi hay h? Ba T? ( Panthera tigris virgata ) đa tuy?t ch?ng t? nh?ng n?m cu?i th?p nien 1960 , v?i con cu?i cung đ??c nhin th?y vao n?m 1968 . Tr??c kia, chung phan b? ? Afghanistan , Iran , Iraq , Pakistan , Lien Xo c? va Th? Nh? K? .

Khong co nhi?u hoa th?ch c?a loai h? đ??c tim th?y, ngo?i tr? nh?ng hoa th?ch tim th?y h?u h?t ? đong Nam A thu?c k? Pleistocene . Tuy nhien, co nh?ng ph?n hoa th?ch 100.000 n?m tu?i c?a h? tim th?y ? Alaska. Co l? thong qua đ??ng n?i gi?a Siberia va Alaska trong k? B?ng ha , con h? nay thu?c qu?n th? h? B?c M? c?a noi h? Siberia. Ngoai ra, cac nha khoa h?c c?ng phat hi?n m?i t??ng đ?ng gi?a x??ng h? v?i loai s? t? B?c M? : m?t loai h? meo tuy?t ch?ng đa th?ng tr? vung B?c M? kho?ng 10.000 n?m tr??c. Nh?ng phat hi?n mau thu?n nay d?n đ?n m?t gi? thuy?t r?ng loai s? t? chau M? co ngu?n g?c la m?t loai h? l?c đ?a m?i. Nh?ng hoa th?ch c?a loai h? đ??c khai qu?t đ??c ? Nh?t B?n cho th?y loai h? Nh?t B?n khong l?n h?n cac noi h? thu?c cac đ?o cung th?i k?. Hi?n t??ng nay co l? la do m?i t??ng quan gi?a kich th??c c? th? va kho?ng khong gian tr?ng c?ng nh? m?t đ? con m?i khong nhi?u.

Lai t?o [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H? trong đi?u ki?n nuoi nh?t đ??c lai t?o v?i s? t? đ? t?o ra cac gi?ng lai g?i la liger ( S? h? ) va tigon ( H? s? ). Chung chia s? ph?m ch?t th? ch?t va hanh vi c?a c? hai loai b? m?. Nhan gi?ng lai hi?n khong đ??c khuy?n khich do s? nh?n m?nh vao b?o t?n.

Liger la con lai gi?a s? t? đ?c va h? cai. Ligers th??ng co chi?u dai t? 10 đ?n 12 ft (3.0 đ?n 3.7 m) va n?ng t? 800 đ?n 1.000 lb (360 đ?n 450 kg) tr? len. B?i vi s? t? đ?c truy?n gen thuc đ?y t?ng tr??ng, nh?ng gen ?c ch? t?ng tr??ng t??ng ?ng t? h? cai khong co, S? h? phat tri?n l?n h?n nhi?u so v?i cac loai b? m?.

Tigon it ph? bi?n h?n la s? giao thoa gi?a s? t? cai va h? đ?c. B?i vi h? đ?c khong truy?n gen thuc đ?y t?ng tr??ng va s? t? cai truy?n gen ?c ch? t?ng tr??ng, Tigon sinh ra co kich th??c t??ng đ??ng v?i b? m? chung. M?t s? con cai co kh? n?ng sinh s?n va đoi khi đa sinh ra cac litigons khi giao ph?i v?i m?t con s? t? cai chau A .

Phan b? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Ph?m vi sinh s?ng trong qua kh? c?a h?

H? t?ng co ph?m vi r?ng kh?p l?c đ?a chau A t? phia đong Th? Nh? K? va Transcaucasia đ?n day nui Altai , h? Baikal va b? bi?n Nh?t B?n , va ? phia nam t? ti?u l?c đ?a ?n đ? qua đong Nam A đ?n cac đ?o Sunda c?a Sumatra , Java va Bali . K? t? khi k?t thuc th?i k? b?ng ha cu?i cung kho?ng 20.000 n?m tr??c, s? phan b? c?a chung ? cac qu?c gia phia b?c co l? đa b? h?n ch? b?i th?i k? tuy?t sau keo dai h?n sau thang. Chung ch? y?u g?n bo v?i moi tr??ng s?ng trong r?ng. Phan b? c?a chung g?n ch?t v?i phan b? va m?t đ? c?a cac loai đ?ng v?t mong gu?c . Qu?n th? h? phat tri?n m?nh n?i qu?n th? thu?c b? hu?u nai , trau bo va l?n ?n đ?nh.

Kho?ng m?t ch?c ghi chep l?ch s? đ??c bi?t đ?n t? Th? Nh? K? ch? ra r?ng h? ch? s?ng ? nh?ng vung xa xoi c?a mi?n đong Anatolia, co th? cho đ?n cu?i th? k? 20. ? Iraq , m?t con h? đa b? b?n g?n Mosul vao n?m 1887. Ca th? nay co l? la m?t con h? di c? t? phia đong nam Th? Nh? K?, vi đay la h? s? đ??c xac nh?n duy nh?t ? n??c nay. ? vung Kavkaz , h? sinh s?ng ? vung đ?i nui va vung đ?t th?p. Cac ghi chep l?ch s? ? Iran ch? đ??c bi?t đ?n t? b? bi?n phia nam c?a Bi?n Caspi va day nui Alborz li?n k?. Cac ghi chep ? Trung A cho th?y h? xu?t hi?n hang đ?u trong cac khu r?ng Tugay ven song d?c theo song Atrek, Amu Darya , Syr Darya , Hari Rud , Chuy va Ili va cac nhanh c?a chung. N?m 2003, chung đa đ??c đanh gia la tuy?t ch?ng khu v?c ? Tay va Trung A k? t? cu?i th? k? 20, vi con h? cu?i cung đ??c nhin th?y ? khu v?c nay vao đ?u nh?ng n?m 1970.

? đong A , h? sinh s?ng ? r?ng thong Tri?u Tien va r?ng la r?ng va h?n h?p on đ?i ? Vi?n đong Nga . R?ng ven song la moi tr??ng s?ng quan tr?ng cho c? đ?ng v?t mong gu?c va h? vi chung cung c?p th?c ?n va n??c u?ng, va đong vai tro la hanh lang phan tan. T?i Trung Qu?c , h? đa tr? thanh m?c tieu c?a cac chi?n d?ch quy mo l?n 'ch?ng sau b?nh vao đ?u nh?ng n?m 1950. S?n h? cung v?i n?n pha r?ng, co th? lam gi?m kh? n?ng s?n co c?a con m?i va tai đ?nh c? c?a ng??i dan đ?n cac vung nong thon d?n đ?n s? phan m?nh c?a moi tr??ng s?ng c?a h?. M?c du s?n b?n h? đa b? c?m vao n?m 1977, s? l??ng v?n ti?p t?c gi?m. Khong co con h? nao đ??c ghi nh?n trong cac cu?c kh?o sat th?c đ?a n?m 2001 t?i tam khu v?c đ??c b?o v? trong n??c. ? phia Khu b?o t?n thien nhien qu?c gia Hunchun thu?c đong B?c Trung Qu?c , b?y ?nh đa ghi l?i đ??c h? v?i b?n con l?n đ?u tien vao n?m 2012. Trong cac cu?c đi?u tra sau đo, t? 27 đ?n 34 con h? đa đ??c ghi nh?n d?c bien gi?i Trung Qu?c-Nga. Khong co b?ng ch?ng cho s? hi?n di?n c?a h? ? b?t k? t?nh nao khac c?a Trung Qu?c. Chung đ??c coi la co th? đa tuy?t ch?ng tren ban đ?o Tri?u Tien .

M?t con h? b?ng qua song ? Sundarbans

H? t?ng co m?t ? kh?p cac t?nh mi?n nui Vi?t Nam . Hi?n nay ch? con ? cac t?nh co r?ng nui h?o lanh thu?c bien gi?i Vi?t?Lao, Lam đ?ng , Ngh? An , Qu?ng Tr? . đ? che ph? r?ng ? Vi?t Nam đa b? gi?m xu?ng d??i 15% so v?i ban đ?u tr??c nh?ng n?m 1940, do chi?n tranh , khai thac g? b?t h?p phap, va đ?t r?ng đ? phat tri?n nong nghi?p. H? đ??c b?o v? h?p phap ? n??c nay t? n?m 1960, nh?ng vi?c buon ban cac b? ph?n c? th? h? v?n ti?p t?c đ?n gi?a nh?ng n?m 1990. H? v?n con hi?n di?n ? mi?n b?c Vi?t Nam giap Trung Qu?c vao nh?ng n?m 1990. K? t? n?m 2015, qu?n th? nay đ??c coi la co kh? n?ng tuy?t ch?ng.

T?i Lao , Khu b?o t?n đa d?ng sinh h?c qu?c gia đ??c thanh l?p vao n?m 1993. Vao th?i đi?m đo, dan s? h? đa c?n ki?t. đ?n cu?i nh?ng n?m 1990, h? v?n co m?t ? it nh?t n?m khu v?c b?o t?n. S?n h? đ? buon ban b?t h?p phap cac b? ph?n c? th? va s?n b?t c? h?i đ??c coi la m?i đe d?a chinh đ?i v?i qu?n th? h? c?a đ?t n??c. N?m con h? rieng l? đa đ??c ghi nh?n t?i Khu b?o t?n qu?c gia Nam Et-Phou Louey trong cu?c kh?o sat b?y camera gi?a thang 4 n?m 2003 va thang 6 n?m 2004. Con m?i hoang da l?n xu?t hi?n v?i m?t đ? th?p bu?c h? ph?i s?n con m?i nh? va gia suc, co th? ?nh h??ng tieu c?c đ?n sinh s?n c?a chung.

? Campuchia , h? v?n đ??c nhin th?y ? nh?ng khu v?c r?ng h?o lanh vao gi?a nh?ng n?m 1980. Cac khu v?c đ??c b?o v? đ??c thanh l?p vao n?m 1993, nh?ng cac khu r?ng r?ng l?n ben ngoai cac khu v?c nay đa đ??c đ?a ra nh? m?t s? nh??ng b? khai thac g? cho cac cong ty n??c ngoai. M?t cu?c kh?o sat ph?ng v?n đ??c th?c hi?n gi?a cac th? s?n vao mua xuan n?m 1998 cho th?y s? hi?n di?n c?a h? trong chin khu v?c bao g?m Phnom Kravanh va day nui Damrei . Trong cac cu?c đi?u tra b?y ?nh đ??c th?c hi?n t? n?m 1999 đ?n 2007 t?i chin khu v?c đ??c b?o v? va h?n 300 đ?a đi?m tren c? n??c, h? ch? đ??c ghi l?i trong Khu r?ng đ??c b?o v? ? Mondulkiri va trong V??n qu?c gia Virachey . Do đo, qu?n th? h? c?a Campuchia đ??c coi la c?c k? nh?. K? t? n?m 2015, chung đ??c coi la co th? b? tuy?t ch?ng.

? Thai Lan , r?ng đ??c b?o v? b?ng cach thanh l?p 81 v??n qu?c gia, 39 khu b?o t?n đ?ng v?t hoang da va 49 khu v?c c?m s?n b?n trong kho?ng th?i gian t? 1962 đ?n 1996, bao g?m 12 khu v?c đ??c b?o v? r?ng h?n 1.000 km2 (390 d?m vuong). Khai thac r?ng đa b? c?m vao n?m 1989. M?c du m?ng l??i khu v?c đ??c b?o v? r?ng rai nay, h? đa đ??c ghi nh?n ? 10 trong s? 17 khu ph?c h?p đ??c b?o v? trong cac cu?c kh?o sat tren toan qu?c t? n?m 2004 đ?n n?m 2007. M?t đ? h? th?p h?n d? đoan d?a tren moi tr??ng s?ng co s?n c?a r?ng. Qu?n th? h? ? Myanmar b? gi?i h?n ? Vung Tanintharyi va Khu b?o t?n h? thung l?ng Hukawng n?m 2006. ? ban đ?o Ma Lai , h? ch? xu?t hi?n ? b?n khu v?c đ??c b?o v? r?ng h?n 400 km2 (150 d?m vuong). ? Sumatra , qu?n th? h? tr?i dai t? cac khu r?ng đ?m l?y than bun ? vung đ?t th?p đ?n cac khu r?ng tren nui g? gh?.

? ti?u l?c đ?a ?n đ? , qu?n th? h? phan m?nh c? tru ? Sundarbans , khu v?c đ??c b?o v? c?a l?u v?c song Brahmaputra va Terai thu?c ?n đ? va Nepal . ? chan đ?i c?a day nui Himalaya , h? co th? sinh s?ng ? đ? cao h?n 3.500 m (11.500 ft) trong cac khu r?ng on đ?i c?a Bhutan . đ?n n?m 2007, ch??ng trinh D? an H? (Project Tiger) c?a ?n đ? bao g?m 37 khu b?o t?n h? v?i di?n tich kho?ng 37.700 d?m vuong (98.000 km2).

đ?c đi?m [ s?a | s?a ma ngu?n ]

B? x??ng c?a h? Bengal

H? co than hinh v?m v? v?i chan tr??c m?nh m?, đ?u to va đuoi dai kho?ng m?t n?a c? th?. X??ng ch?u c?a no day va n?ng, va mau s?c khac nhau gi?a cac s?c thai c?a mau cam va mau nau v?i cac vung b?ng mau tr?ng va cac s?c đen d?c đ?c bi?t la duy nh?t ? m?i ca th?. Cac s?c co kh? n?ng thu?n l?i cho vi?c ng?y trang trong th?m th?c v?t nh? c? dai v?i cac ki?u anh sang va bong ram th?ng đ?ng, mau cam giup chung tr? nen tang hinh trong m?t nh?ng con m?i. H? la m?t trong s? it loai meo co s?c; ng??i ta khong bi?t t?i sao hoa v?n đ?m va hoa h?ng/hoa mai la ki?u ng?y trang ph? bi?n h?n trong s? cac loai h? meo .

M?u long c?a h? v?n co th? nhin th?y khi no đ??c c?o. đi?u nay khong ph?i do s?c t? da, ma la do rau va nang long dinh trong da, t??ng t? nh? rau ng??i, va ph? bi?n v?i nh?ng con meo l?n khac. Chung co b? long phat tri?n gi?ng nh? b?m quanh c? va ham va rau dai, đ?c bi?t la ? con đ?c. Con ng??i co hinh tron v?i trong vang. đoi tai nh?, tron co m?t đ?m tr?ng n?i b?t ? m?t sau, đ??c bao quanh b?i mau đen. Nh?ng "con m?t" gi? nay, đ??c g?i la ocelli, d??ng nh? đong m?t vai tro quan tr?ng trong giao ti?p tr?c quan.

H?p s? c?a h? t??ng t? nh? h?p s? c?a s? t?, v?i vung phia tr??c th??ng it b? lom ho?c x?p, va vung sau h?p th? dai h?n m?t chut. H?p s? s? t? cho th?y m? m?i r?ng h?n. Do s? thay đ?i kich th??c h?p s? c?a hai loai, c?u truc c?a ham d??i la m?t ch? s? đang tin c?y đ? nh?n d?ng chung. H? co ham r?ng kha to; r?ng nanh h?i cong c?a no la dai nh?t trong s? cac con meo con s?ng v?i chi?u dai len t?i 90 mm (3,5 in).

Kich th??c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Co m?t s? d? hinh gi?i tinh đang chu y gi?a đ?c va cai, v?i con cai luon nh? h?n con đ?c. S? khac bi?t v? kich th??c gi?a con đ?c va con cai l?n h?n t??ng ?ng trong cac phan loai h? l?n, v?i con đ?c n?ng h?n t?i 1,7 l?n so v?i con cai. Con đ?c c?ng co mi?ng đ?m tr??c r?ng h?n con cai. Ng??i ta đa đ?a ra gi? thuy?t r?ng kich th??c c? th? c?a cac qu?n th? h? khac nhau co th? t??ng quan v?i khi h?u va đ??c gi?i thich b?ng cach đi?u ch?nh nhi?t va quy t?c c?a Bergmann, ho?c b?ng cach phan ph?i va kich th??c c?a cac loai con m?i co s?n.

Thong th??ng, con h? đ?c khac nhau v? t?ng chi?u dai t? 250 đ?n 390 cm (8.2 đ?n 12.8 ft) va n?ng t? 90 đ?n 306 kg (198 va 675 lb) v?i chi?u dai h?p s? dao đ?ng t? 316 đ?n 383 mm (12,4 đ?n 15,1 in). Con cai khac nhau v? t?ng chi?u dai t? 200 đ?n 275 cm (6,56 đ?n 9,02 ft), n?ng t? 65 đ?n 167 kg (143 đ?n 368 lb) v?i chi?u dai h?p s? dao đ?ng t? 268 đ?n 318 mm (0.879 đ?n 1.043 ft). Trong c? hai gi?i, đuoi dai kho?ng 0,6 đ?n 1,1 m (24 đ?n 43 in). Nh?ng con h? Bengal va Siberia la m?t trong nh?ng con meo cao nh?t v? chi?u cao ngang vai. Chung c?ng đ??c x?p h?ng trong s? nh?ng con meo l?n nh?t t?ng t?n t?i. Nh?ng con h? c?a qu?n đ?o Sunda nh? h?n va it n?ng h?n h? ? l?c đ?a chau A, hi?m khi v??t qua tr?ng l??ng 142 kg (313 lb).

Nh?ng con h? Siberia đ?c l?n đ?t t?ng chi?u dai h?n 3,5 m (11,5 ft) tren cac đ??ng cong va 3,3 m (10,8 ft) gi?a cac ch?t, v?i tr?ng l??ng len t?i it nh?t 300 kg (660 lb). Con s? nay l?n h?n đang k? so v?i tr?ng l??ng 75 đ?n 140 kg (165 đ?n 309 lb) ma con h? Sumatra đ?t đ??c. ? vai, h? co th? cao t? 0,7 đ?n 1,22 m (2,3 đ?n 4,0 ft).

Nh?ng con h? Bengal đ?c co t?ng chi?u dai t? m?i đ?n đuoi t? 270 đ?n 310 cm (110 đ?n 120 in) va n?ng t? 180 đ?n 258 kg (397 đ?n 569 lb), trong khi con cai dao đ?ng t? 240 đ?n 265 cm (94 đ?n 104 in) va n?ng t? 100 đ?n 160 kg (220 đ?n 350 lb). ? mi?n b?c ?n đ? va Nepal, h? Bengal co kich th??c trung binh la l?n h?n; con đ?c n?ng t?i 235 kg (518 lb), trong khi con cai trung binh la 140 kg (310 lb). Tr?ng l??ng c? th? đ??c ghi nh?n c?a cac ca th? hoang da ? đay cho th?y chung n?ng h?n h? hoang da Siberia.

M?c du h?p s? c?a h? t??ng t? nh? c?a s? t?, c?u truc ham d??i la m?t ch? s? đang tin c?y c?a loai

Con h? hoang da l?n nh?t t?ng đ??c bao cao co t?ng chi?u dai c? th? la 3,38 m (11,1 ft) tren cac đ??ng cong. Con h? b? giam c?m n?ng nh?t la m?t con h? Siberia n?ng t?i 465 kg (1.025 lb). Con h? hoang da n?ng nh?t đ??c ghi nh?n la m?t con h? Bengal t? phia b?c ?n đ? đa b? b?n vao n?m 1967. No đ??c cho la n?ng t?i 388,7 kg (857 lb), m?c du c?n l?u y r?ng no đa co m?t b?a ?n no tr??c khi b? gi?t, m?c du n?u ch?a ?n thi no c?ng n?ng it h?n khong đang k?. H?p s? h? dai nh?t la 16,25 in (413 mm) đ??c đo "tren x??ng"; ca th? nay đa b? b?n vao n?m 1927 ? mi?n b?c ?n đ?.

Mau s?c [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H? tr?ng ? v??n thu Haifa

Mau c?a chung co th? la b?t k? mau nao trong kho?ng t? vang đ?n đ?-da cam, v?i nh?ng khu v?c mau tr?ng tren ng?c, c?, c?ng nh? ph?n ben trong c?a chan. M?t vai bi?n th? v? mau s?c c?a h? đ??c ghi nh?n nh?: [9]

  • H? tr?ng (B?ch h?): M?t bi?n th? gen l?n ph? bi?n, co th? xu?t hi?n v?i s? t? h?p phu h?p c?a b? m? chung, chung khong ph?i la nh?ng con thu b?ch t?ng .
  • H? vang hay h? khoang vang: Chung co mau vang nh?ng nh?t h?n mau c?a h? binh th??ng va cac v?n la mau nau. Bi?n th? v? mau s?c nay r?t hi?m, ch? co m?t nhom nh? h? khoang vang t?n t?i va đ?u trong tinh tr?ng b? giam c?m (Hi?n co kho?ng 30 con h? khoang vang đ??c nuoi d??ng t?i cac v??n thu tren toan th? gi?i).
  • H? đen hay h? nhi?m h?c t? (H?c h?): C?ng đ??c thong bao la co, nh?ng ch?a co cac m?u s?ng ki?m ch?ng.
  • H? xam hay hum xam, h? lam (Thanh h?): Trong cac tai li?u co nh?c đ?n h? lam, th?c ra la co tong mau xam b?c, m?c du ch?a co ch?ng c? th?t đang tin c?y.

Cac v?n c?a ph?n l?n cac noi h? dao đ?ng trong kho?ng nau/xam t?i đen thu?n, m?c du h? tr?ng co r?t it cac v?n. Hinh d?ng va m?t đ? cac v?n thay đ?i theo t?ng noi, nh?ng ph?n l?n cac noi đ?u co tren 100 v?n. H? Java nay đa tuy?t ch?ng co th? co nhi?u h?n. Cac m?u v?n la duy nh?t cho t?ng ca th?, va vi th? co th? s? d?ng đ? xac đ?nh t?ng ca th? gi?ng nh? m?u van tay ? ng??i. Tuy nhien đi?u nay khong ph?i la ph??ng phap đ??c ?a thich đ? xac đ?nh, vi s? kho kh?n trong vi?c ghi chep cac m?u v?n c?a h? hoang da. M?c đich c?a cac v?n co l? la đ? ng?y trang, giup chung coi la ?n đ?i v?i cac con m?i (co r?t it cac loai thu co c?m giac mau nh? con ng??i, vi th? mau s?c ch?a h?n đa la v?n đ? quan tr?ng nh? ng??i ta v?n ngh?).

T?p tinh va sinh thai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

H? co kh? n?ng nhin r?t t?t trong đem t?i

Ho?t đ?ng th??ng ngay [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Khi khong ch?u s? xao tr?n c?a con ng??i, h? ch? y?u ho?t đ?ng ban ngay. Gi?ng nh? cac loai trong h? meo khac, h? co kh? n?ng treo cay nh?ng chung khong qua kheo leo trong vi?c nay, nen r?t hi?m khi treo; tuy nhien co cac tr??ng h?p đ?c bi?t đa đ??c ghi nh?n l?i nh? m?t con h? đa c? g?ng leo cay đ? s?n kh? [ c?n d?n ngu?n ] . Chung la m?t v?n đ?ng vien b?i l?i c? khoi va th??ng t?m trong ao, h? va song đ? gi? mat trong cai nong ban ngay. Cac ca th? co th? v??t song r?ng t?i 7 km (4,3 mi) va co th? b?i t?i 29 km (18 mi) trong m?t ngay. Trong nh?ng n?m 1980, m?t con h? đa đ??c quan sat th?y th??ng xuyen s?n con m?i qua h? n??c sau trong Cong vien Qu?c gia Ranthambhore.

H? la m?t loai đ?ng v?t co lanh th? ho?t đ?ng r?t r?ng, va cac ca th? phan tan tren kho?ng cach len t?i 650 km (400 d?m) đ? đ?n v?i qu?n th? h? ? cac khu v?c khac. Nh?ng con h? đ??c quan sat ? Cong vien Qu?c gia Chitwan b?t đ?u phan tan kh?i khu v?c t? nhien c?a chung s?m nh?t ? tu?i 19 thang. B?n con cai phan tan trong kho?ng t? 0 đ?n 43,2 km (0,0 đ?n 26,8 mi) va 10 con đ?c trong kho?ng 9,5 đ?n 65,7 km (5,9 đ?n 40,8 mi). Khong ai trong s? chung v??t qua cac khu v?c canh tac m? r?ng h?n 10 km (6,2 mi), nh?ng di chuy?n qua moi tr??ng s?ng co r?ng.

H? r?t thich n??c va th??ng ngam minh d??i n??c đ? tranh nong
M?t con h? đ??c nuoi nh?t đang ch?i trong m?t h? n??c

H? tr??ng thanh co cu?c s?ng đ?n đ?c. Chung thi?t l?p va duy tri cac lanh th? nh?ng co ph?m vi n?i ? r?ng h?n nhi?u đ? chung đi lang thang. Nh?ng ca th? tr??ng thanh ? c? hai gi?i th??ng gi?i h?n cac chuy?n đ?ng c?a chung trong ph?m vi lanh th? c?a minh, trong đo chung đap ?ng nhu c?u c?a minh va nh?ng ca th? đang phat tri?n. Cac ca th? co chung khu v?c nh?n th?c đ??c cac ho?t đ?ng c?a nhau. Kich th??c c?a ph?m vi lanh th? ch? y?u ph? thu?c vao s? phong phu c?a con m?i, khu v?c đ?a ly va gi?i tinh c?a ca th?. ? ?n đ?, ph?m vi lanh th? d??ng nh? la t? 50 đ?n 1.000 km2 (19 đ?n 386 d?m vuong) trong khi ? Man Chau , chung co di?n tich t? 500 đ?n 4.000 km2 (190 đ?n 1.540 d?m vuong). ? Nepal, cac vung lanh th? đ??c b?o v? đ??c ghi nh?n la 19 đ?n 151 km2 (7,3 đ?n 58,3 d?m vuong) đ?i v?i đ?c va 10 đ?n 51 km2 (3,9 đ?n 19,7 d?m vuong) đ?i v?i cai.

Nh?ng con h? cai con tr? thi?t l?p lanh th? đ?u tien c?a chung g?n v?i m? c?a chung. S? ch?ng cheo gi?a lanh th? c?a con cai va m? gi?m d?n theo th?i gian. Tuy nhien, con đ?c di c? xa h?n so v?i con cai va b?t đ?u ? đ? tu?i tr? h?n đ? đanh d?u khu v?c lanh th? c?a chung. M?t con đ?c thu nh?n lanh th? b?ng cach tim ki?m m?t khu v?c khong co h? đ?c khac, ho?c s?ng t?m th?i trong lanh th? c?a con đ?c khac cho đ?n khi no tr??ng thanh th?t s? va đ? m?nh đ? thach th?c con đ?c đang lam ch?. Nh?ng con đ?c non th??ng tim cach t? l?p nen t? l? t? vong cao nh?t (30-35% m?i n?m) trong s? nh?ng con h? tr??ng thanh.

đ? xac đ?nh lanh th? c?a minh, con đ?c đanh d?u lanh th? b?ng cach phun n??c ti?u va d?ch ti?t tuy?n h?u mon, c?ng nh? đanh d?u nh?ng con đ??ng mon b?ng phan va đanh d?u cay ho?c m?t đ?t b?ng mong vu?t c?a chung. Con cai c?ng s? d?ng cac "v?t x??c" nay, c?ng nh? cac d?u hi?u n??c ti?u va phan. D?u hi?u mui h??ng c?a lo?i nay cho phep m?t ca th? nh?n thong tin v? danh tinh, gi?i tinh va tinh tr?ng sinh s?n c?a con h? đang lam ch?. Con cai trong đ?ng d?c s? bao hi?u s? s?n co c?a chung b?ng cach đanh d?u mui h??ng th??ng xuyen h?n va t?ng ti?ng keu c?a chung đ? thu hut b?n tinh.

M?t con h? Amur đang b?i ? s? thu Wuppertal

M?c du ph?n l?n tranh nhau, h? khong ph?i luc nao c?ng co lanh th? va m?i quan h? gi?a cac ca th? co th? ph?c t?p. M?t con h? tr??ng thanh thu?c c? hai gi?i tinh đoi khi s? chia s? con m?i c?a minh v?i con h? khac, ngay c? nh?ng ca th? co th? khong lien quan đ?n chung. George Schaller quan sat m?t con đ?c chia s? m?t con m?i v?i hai con cai va b?n con non. Khong gi?ng nh? s? t? đ?c, h? đ?c cho phep con cai va đan con ?n th?t tr??c khi con đ?c ?n cu?i cung; t?t c? nh?ng ca th? lien quan noi chung d??ng nh? c? x? than thi?n, trai ng??c v?i hanh vi c?nh tranh đ??c th? hi?n b?i đan c?a s? t?.

Th?nh tho?ng, h? đ?c tham gia nuoi đan con, th??ng la c?a chung, nh?ng đi?u nay c?c k? hi?m va khong ph?i luc nao c?ng đ??c hi?u ro. Vao thang 5 n?m 2015, h? Amur đa b? ch?p ?nh b?i b?y ?nh trong Khu b?o t?n ? Sikhote-Alin . Cac b?c ?nh cho th?y m?t con h? Amur đ?c đi ngang qua, theo sau la m?t con cai va ba con non trong kho?ng hai phut. ? Ranthambore, m?t con h? đ?c đa nuoi n?ng va b?o v? hai con non m? coi sau khi m? chung ch?t vi b?nh. đan con v?n đ??c no ch?m soc, no cung c?p cho chung th?c ?n, b?o v? chung kh?i thien đ?ch va cac con h? khac, va ro rang c?ng đa hu?n luy?n chung.

Nh?ng con h? đ?c th??ng khong khoan dung v?i nh?ng con đ?c khac va khoan dung h?n v?i nh?ng con cai trong lanh th? c?a chung. Tranh ch?p lanh th? th??ng đ??c gi?i quy?t b?ng cach hi?n th? m?i đe d?a ch? khong ph?i la s? gay h?n hoan toan. M?t s? s? c? nh? v?y đa đ??c quan sat trong đo con h? c?p d??i mang l?i th?t b?i b?ng cach l?n len l?ng va đ? l? b?ng trong t? th? ph?c tung. M?t khi s? th?ng tr? đa đ??c thi?t l?p, m?t con đ?c co th? tha th? cho nh?ng ca th? d??i quy?n trong ph?m vi c?a no, mi?n la chung khong s?ng ? khu v?c qua g?n. Tranh ch?p gay g?t nh?t co xu h??ng x?y ra gi?a hai con đ?c khi con cai đang đ?ng d?c, va đoi khi d?n đ?n cai ch?t c?a m?t trong nh?ng con đ?c.

N??c mi?ng c?a h? co th? kh? trung nen h? th??ng li?m nh?ng ch? b? th??ng. H? r?t thinh v?i mui mau , chung t? ra phat cu?ng khi chung ng?i mui c?a m?t h?p ch?t h?u c? trong mau, so v?i nh?ng loai ?n th?t khac. H? t? ra h?ng kh?i nh?t khi ng?i mui h?p ch?t trans-4,5-epoxy-(E)-2-decenalc , chung con h?ng ph?n h?n c? cho hoang chau A va chau Phi, c?ng nh? cho đ?ng c? Nam M?. [10] H? co s?c b?t r?t t?t, chung co th? nh?y cao 5 m va nh?y xa t? 9?10 m.

M?t con h? cai ? khu b?o t?n Kanha th? hi?n ph?n ?ng flehmen .

C? con đ?c va con cai đ?u th? hi?n ph?n ?ng flehmen , m?t cai nh?n m?t đ?c tr?ng khi đanh h?i d?u v?t n??c ti?u nh?ng ph?n ?ng flehmen th??ng lien quan đ?n con đ?c phat hi?n cac d?u hi?u do h? cai phat ra trong mua đ?ng d?c. Gi?ng nh? cac loai Panthera khac, h? co th? g?m len, đ?c bi?t la trong cac tinh hu?ng ma chung đang hung h?ng, trong mua giao ph?i ho?c khi gi?t m?i. Co hai ti?ng g?m khac nhau: ti?ng g?m "th?t" đ??c t?o ra b?ng b? may hyoid va bu?c ph?i m? mi?ng khi no d?n d?n đong l?i, va ti?ng g?m ki?u "ho" ng?n h?n, tho h?n đ??c t?o ra b?ng mi?ng m? va r?ng l? ra. Ti?ng g?m "th?t" co th? đ??c nghe th?y ? cach xa t?i 3 km (1,9 d?m) va đoi khi đ??c phat ra ba ho?c b?n l?n lien ti?p. Khi c?ng th?ng, h? s? ren r?, m?t am thanh t??ng t? nh? ti?ng g?m nh?ng tr?m l?ng h?n va đ??c t?o ra khi mi?ng b? đong m?t ph?n ho?c hoan toan. Co th? nghe th?y ti?ng ren cach xa 400 m (1.300 ft). Ti?ng kh?t m?i m?m m?i, t?n s? th?p, kh?t t??ng t? nh? ti?ng riu rit ? nh?ng con meo nh? h?n đ??c nghe trong nh?ng tinh hu?ng than thi?n h?n. Cac ki?u giao ti?p khac c?a h? bao g?m ti?ng cau nhau, am tr?m, ti?ng g?m g?, ti?ng ren r?, ti?ng rit va ti?ng g?m r?ng.

Ch? đ? ?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t con h? đang g?m x??ng th?t, h? co ki?u ?n m?t ben ham

Trong t? nhien, h? ch? y?u s?n nh?ng đ?ng v?t co kich th??c l?n va trung binh, chung đ?c bi?t thich nh?ng đ?ng v?t mong gu?c n?ng it nh?t 90 kg (200 lb) th?m chi la c? g?u nau, te giac du r?t hi?m. Chung th??ng khong co ?nh h??ng qua x?u đ?n qu?n th? con m?i. Nai , H??u đ?m , H??u đ?m l?y ?n đ? , l?n r?ng , bo tot , linh d??ng bo lam va c? trau r?ng l?n trau nha la nh?ng con m?i chinh c?a h? ? ?n đ? . Gi?ng nh? nhi?u loai s?n m?i khac, h? la loai s?n m?i c? h?i va co th? ?n nh?ng con m?i nh? h?n nhi?u, ch?ng h?n nh? kh? , cong va cac loai chim tren m?t đ?t khac, th? đ?ng , nhim va ca . Chung c?ng co th? s?n b?t nh?ng đ?ng v?t ?n th?t khac, bao g?m cho , bao hoa mai , tr?n , g?u l?n va ca s?u . M?c du h?u nh? ch? ?n th?t, h? th?nh tho?ng s? ?n th?c v?t đ? l?y ch?t x? nh? trai cay c?a cay v?ng . M?t con h? trung binh co th? ?n t?i 27 kg m?t ngay va co th? nh?n ?n kho?ng 2 ho?c 3 ngay. R?ng nanh c?a h?, co th? dai t?i 7,5 cm, dung đ? g?m x??ng m?t cach d? dang [11] .

? Siberia , cac con m?i chinh la nai Man Chau va l?n r?ng (hai loai nay chi?m g?n 80% con m?i đ??c h? ch?n), ti?p theo la h??u sao , nai s?ng t?m , ho?ng Siberia va h??u x? . G?u đen chau A va g?u nau Ussuri c?ng co th? tr? thanh con m?i c?a h?, va chung chi?m t?i 40,7% kh?u ph?n ?n c?a h? Siberia tuy thu?c vao đi?u ki?n đ?a ph??ng va qu?n th? g?u. ? Sumatra, con m?i bao g?m nai, mang , l?n r?ng, l?n voi va đ??i ??i . Trong khi s?n nai, con m?i chi?m t?i 60% l??ng th?c ?n c?a chung ? ?n đ?, nh?ng con h? đa gi? ti?ng keu c?a nh?ng con nai đ?c đ? thu hut chung.

H? Bengal t?n cong l?n r?ng ?n đ? ? v??n qu?c gia Tadoba

H? th??ng khong s?n b?t voi chau A va te giac ?n đ? nh?ng đa co cac s? c? đ??c bao cao. Th??ng xuyen h?n, đo la nh?ng con non d? b? t?n th??ng h?n co th? b? h? t?n cong. Tuy nhien, đoi khi te giac tr??ng thanh th?c t? đa tr? thanh n?n nhan c?a h?, nh? đa đ??c ghi nh?n trong it nh?t ba s? c? rieng bi?t. H? đa đ??c bao cao la t?n cong va gi?t ch?t nh?ng con voi đ??c th? s?n c??i trong khi s?n h? trong th? k? 19. Khi ? g?n con ng??i, h? đoi khi c?ng s? s?n nh?ng loai v?t nuoi trong nha nh? gia suc , ng?a va l?a . Nh?ng con h? gia ho?c b? th??ng, khong th? b?t đ??c con m?i hoang da, co th? tr? thanh nh?ng k? ?n th?t ng??i ; mo hinh nay đa tai di?n th??ng xuyen tren kh?p ?n đ?. M?t ngo?i l? la ? Sundarbans , n?i nh?ng con h? kh?e m?nh th??ng t?n cong ng? dan va dan lang đi tim ki?m lam s?n, khi?n con ng??i t? đo t?o thanh m?t ph?n nh? trong ch? đ? ?n c?a h?.

H? la loai ?n kh?e nh?t trong h? nha meo va c?ng la loai đ?ng v?t r?t pham ?n, chung co nhu c?u tieu th? th?c ?n hang ngay r?t l?n. Nh?ng ??c tinh cho th?y, trung binh m?i n?m, m?t con h? c?n s?n đ??c 50 con h??u ho?c l?n r?ng đ? cung c?p đ? ngu?n th?c ph?m cho s? t?n t?i c?a chung. Trong đo m?t con h? co kich th??c trung binh co th? ?n t?i 27 kg th?t m?i b?a. H? Bengal co th? ?n t?i kho?ng 30 kg (66 lb) th?t m?t ngay. M?c du r?t pham ?n, kh? n?ng nh?n đoi c?a h? kha t?t. M?t con h? co th? ?n t?i 20?30 kg m?t ngay va co th? nh?n ?n kho?ng vai ngay, ngoai ra m?t con h? tr??ng thanh co th? đi lang thang t?i hai tu?n ma khong c?n ?n, sau đo co th? tieu th? đ?n 34 kg (75 lb) th?t cung m?t luc. Trong đi?u ki?n nuoi nh?t, h? tr??ng thanh đ??c cho ?n 3 đ?n 6 kg (6,6 đ?n 13,2 lb) th?t cac lo?i nh? th?t l?n , th?t ga , th?t bo m?i ngay (nhi?u v??n thu cho h? ?n 5 kg th?t m?t ngay, trong đo, co 4 kg th?t bo b?p, ho?c th?n va 1 kg s??n l?n, n?u h? đ?n giai đo?n h? tr??ng thanh thi co th? cho ?n cac lo?i đ?u, chan, canh ga). M?i ngay, m?t con h? tr??ng thanh co th? ?n 10 kg th?t bo.

Ph??ng phap s?n m?i va chi?n đ?u [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t con h? đang r??t v? m?t con h??u

Trong t? nhien, h? la loai đ?ng v?t thu?c nhom đ?ng v?t ?n th?t đ?u b?ng , v?i than th? to l?n, tinh hung han d? t?n, b? long v?n v?n, ham r?ng kh?e, mong vu?t nguy hi?m, s?c m?nh, b?n l?nh, tinh kien tri va t?c đ? ch?y kha t?t (cao nh?t len đ?n 65 km/h) nen h? đ??c m?nh danh la chua s?n lam va it khi co k? thu t? nhien. Nh?ng con h? đ??c cho la ch? y?u la đ?ng v?t s?n m?i v? đem, nh?ng ? nh?ng khu v?c ma con ng??i khong hi?n di?n, nh?ng thi?t b? đi?u khi?n t? xa va b?y camera đa ghi l?i c?nh chung s?n m?i vao ban ngay. H? s?n m?i theo ki?u rinh va v? , ch? ng? con m?i c?a chung t? m?i goc, thong th??ng t? nh?ng cu?c t?p kich va b?t ng? c?n vao c?, thong th??ng la đ? lam gay c?t s?ng hay khi qu?n c?a con m?i, hay lam t?n th??ng t?nh m?ch ho?c đ?ng m?ch ch?. La m?t con thu b?i l?i gi?i, h? co kh? n?ng gi?t ch?t con m?i ngay c? khi chung đang b?i. [12] M?t s? con h? th?m chi ph?c kich c? cac con thuy?n đ? b?t ng??i hay ca c?a h?.

R?ng nanh c?a h? (? tren) va g?u đen chau A (ben d??i). Nh?ng chi?c r?ng nanh l?n c?a h? giup nh?ng cu c?n c?a chung tr? nen uy l?c va dung đ? xe th?t con m?i.

H? s?n m?i thich n?i co lum cay đ? ?n n?p, t?n cong b?t ng?, nh?ng khi đua gi?n, hanh h? con m?i thi no tim n?i đ?t tr?ng [13] Khi s?n m?i, h? ti?p c?n con m?i m?t cach ron ren, t?n d?ng nh?ng than cay, b?i r?m, m?m đa đ? ?n minh va hi?m khi chung r??t đu?i con m?i t? xa. Chung di chuy?n m?t cach c?n tr?ng va nh? nhang khong gay ra ti?ng đ?ng, ep sat than xu?ng đ?t đ? con m?i kho phat hi?n đ??c. Khi ap sat con m?i thi h? kh?ng ch? con m?i t? m?i goc đ?, trong đo co hai ph??ng phap chinh la t?n cong t? đ?ng sau va c?n vao c? đ? lam gay c?t s?ng ho?c c?n vao khi qu?n c?a con m?i, ho?c lam t?n th??ng t?nh m?ch , đ?ng m?ch c?nh . đ?i v?i nh?ng loai thu nh?, can n?ng ch?a b?ng m?t n?a tr?ng l??ng c? th? c?a con h?, thi chung gi?t con m?i b?ng cach c?n vao gay, chung s? dung r?ng nanh k?p ch?t đ?t x??ng c?, dung s?c m?nh c?a ham b? gay x??ng c?, tach chung ra kh?i t?y s?ng. đ?i v?i nh?ng con m?i l?n h?n, chung th??ng c?n vao c? h?ng va s? d?ng chan tr??c m?nh m? c?a chung đ? gi? ch?t con m?i, th??ng đ?ng th?i v?t l?n no xu?ng đ?t. H? v?n c?n ch?t c? con m?i cho đ?n khi m?c tieu c?a chung ch?t vi b? ngh?t th?. B?ng ph??ng phap nay, bo tot va trau n??c n?ng h?n m?t t?n đa b? gi?t b?i nh?ng con h? n?ng ch? b?ng m?t ph?n sau tr?ng l??ng c?a chung. M?c du h? co th? gi?t ch?t nh?ng con tr??ng thanh kh?e m?nh, nh?ng h? th??ng ch?n nh?ng con be ho?c con non c?a nh?ng loai co kich th??c r?t l?n. Nh?ng con m?i tr??ng thanh kh?e m?nh nh? bo tot, voi, te giac co th? nguy hi?m cho chung đ? co th? gi?i quy?t; vi s?ng, chan va nga dai, m?nh đ?u co kh? n?ng gay t? vong cho h?. Khong co loai s?n m?i nao l?i th??ng xuyen t? minh b?t nh?ng con m?i l?n nh? v?y. T? l? s?n m?i thanh cong c?a h? khong cao, trung binh 20 l?n đi s?n m?i đ??c m?t l?n thanh cong.

Sau khi gi?t ch?t con m?i, đoi khi h? keo m?i đi đ? che gi?u no trong l?p ph? th?c v?t, th??ng keo no b?ng cach l?y mi?ng c?a chung ng?m t?i v? tri c?a v?t c?n. đi?u nay c?ng co th? đoi h?i s?c m?nh th? ch?t tuy?t v?i. Trong m?t tr??ng h?p, sau khi m?t con h? gi?t ch?t m?t con bo tot tr??ng thanh, no đa đ??c quan sat đ? keo xac con m?i kh?ng l? tren m?t kho?ng cach 12 m (39 ft). Khi 13 ng??i đan ong đ?ng th?i c? g?ng keo cung m?t con v?t x?u s? nay sau đo, h? đa khong th? di chuy?n đ??c no.

đ?i v?i vi?c t?n cong con ng??i, h? khong th??ng xuyen xam nh?p vao khu đ?nh c? c?a con ng??i ma th??ng ch?n gi?i phap ph?c kich [14] [15] H? la loai c?c k? tinh khon, co khi no n?m l? gi? ch?t c? ngay. đ?i v?i nh?ng con h? con non thi chung l?i hung h?ng, li?u l?nh h?n, s?n sang s?n m?i b?t k? luc nao, k? c? vao ban ngay nh?ng trai ng??c l?i, nh?ng con h? l?n l?i t? ra đ?c bi?t tinh ranh, ban ngay, chung n?m im b?t đ?ng, ch? đ?n t?i m?i b?t đ?u cu?c s?n m?i. Nh?ng con m?i ma h? ch?n th??ng đ??c theo doi r?t k?. Sau khi đa xac đ?nh đ??c m?c tieu, v?i m?t cu v? nhanh nh? ch?p, con m?i đa b? h? g?c ma khong k?p keu len ti?ng nao. Tuy nhien, n?u b? con m?i phat hi?n ra tr??c, h? th??ng s? t? b? cu?c s?n thay vi đu?i theo con m?i ho?c chi?n đ?u v?i no. [16]

Tiger attacking a sambar in Ranthambore
H? Bengal t?n cong m?t con nai ? khu b?o t?n h? Ranthambore

Thong th??ng nh?ng con h? cai khi ch?n t?n cong con ng??i th??ng t?p kich m?t cach len lut nh?t la khi con ng??i đang cui xu?ng lam vi?c ho?c khi đang c?t c?, nh?ng co th? no s? thoi y đ?nh nay khi m?t ng??i đa đ?ng th?ng. H? th??ng t?n cong b?t ng? n?n nhan t? phia ben ho?c t? phia sau ho?c la ti?p c?n h??ng gio ho?c n?m trong ch? đ?i theo h??ng gio. [17] no s? t?n cong ng??i khi đ?n đ?c, no r?t kien nh?n đ? ch? đ?i đi?u nay qua qua trinh rinh r?p va đeo đu?i dai d?ng [18] Thong th??ng h? s? t?n cong b?t ng? t? đ?ng sau, n?u con ng??i b? ch?y no s? đu?i theo v?, h? luon luon co nh?ng cu v? đ?y ch?t choc. [19] Khi con ng??i ch?ng l?i va đ?i m?t, no s? g??m va th? th?, l?y đa ch?p m?i, n?u no đ?p đuoi ben ph?i, s? phong v? ben trai, va ng??c l?i, v? th?ng thi đuoi du?i th?ng, [20] khi h? t?n cong m?c tieu, chung s? v?t t?i v? đ?i th? ho?c v?t d?y tat m?nh b?ng ban chan tr??c, h? s? th?c hi?n m?t cu tat, cu tat c?a h? co th? h? s? khi?n c? trau, bo ph?i gay, tr?o đi, ho?c lam v? s? c?a m?t con gia suc, gay l?ng c?a m?t con g?u l??i hay d? dang l?y m?ng c?a m?t con soi l?a. Th??ng tr??c khi h? t?n cong, no s? khom ng??i xu?ng l?y t?n đ?nh phi t?i, khi v? h?t, chung s? d?ng it giay chu?n b? cho m?t cu v? khac.

Khi giao đ?u v?i ng??i co mang theo v? khi thi h? luon mu?n đo?t v? khi c?a ng??i r?i m?i dung chan tat m?t cu chi m?ng hay v? đ?n c?n xe. Luc mu?n đo?t v? khi, chung s? gi??ng vu?t va ch?m len, [21] h? th??ng t?n cong theo ki?u lao len khong trung r?i phong xu?ng ch?p m?i, nen no r?t s? co v?t nh?n gi??ng len tr?i. [22] [23] Trong khi chi?n đ?u h? con co m?t tuy?t chieu ma gi?i vo h?c g?i la th? trau v?ng v?i vi?c con h? khi chi?n đ?u th??ng n?m ng?a, ch?ng b?n chan len tr?i đ? th? đ? l?a gi?t con m?i, n?u con ng??i s? y nh?y vao t?n cong la s? b? t?n cong b?ng m?t đon chi m?ng [24] H? con tao t?n dam t?n cong c? con ng??i khi đang c??i voi. M?c du con h? th??ng tranh voi, nh?ng no co th? nh?y v?t va phoc len l?ng voi đ? t?n cong ng??i qu?n t??ng c??i tren l?ng voi. [25] H? con la manh thu hoang da nguy hi?m nh?t đ?i v?i cac con v?t khac c?ng nh? v?i con ng??i, m?t con h? co th? t?n cong, gi?t ch?t 3-4 ng??i đang s?c thanh nien nh? th??ng.

Thien đ?ch c?nh tranh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t b?c tranh minh h?a c?nh h? b? đan soi đ? t?n cong

Nh?ng con h? th??ng thich ?n con m?i ma chung t? b?t đ??c, nh?ng chung c?ng khong b? qua vi?c ?n xac th?i trong nh?ng luc khan hi?m th?c ?n va th?m chi co th? c??p con m?i t? nh?ng đ?ng v?t ?n th?t l?n khac. M?c du cac đ?ng v?t ?n th?t th??ng tranh nhau, nh?ng n?u m?t con m?i b? tranh ch?p ho?c g?p ph?i đ?i th? c?nh tranh nghiem tr?ng, vi?c th? hi?n s? gay h?n la ph? bi?n ? h?. N?u nh?ng đi?u nay la khong đ?, cac xung đ?t co th? tr? nen b?o l?c; h? co th? gi?t ch?t cac đ?i th? c?nh tranh nh? bao hoa mai , soi đ? , linh c?u v?n , cho soi , g?u , tr?n va ca s?u . H? c?ng co th? gi?t va ?n th?t cac đ?i th? nay. T?n cong vao nh?ng k? s?n m?i nh? h?n, ch?ng h?n nh? l?ng , linh mieu va cao , g?n nh? ch?c ch?n la vi m?c đich s?n m?i. Trong khi đo, ca s?u, g?u va b?y soi đ? co s? l??ng l?n co th? chi?n th?ng trong cac cu?c xung đ?t v?i h? va trong m?t s? tr??ng h?p th?m chi gi?t chung.

Bao hoa mai th??ng tranh s? c?nh tranh v?i h? b?ng cach s?n m?i vao nh?ng th?i đi?m khac nhau trong ngay va s?n nh?ng con m?i khac nhau. Trong Cong vien qu?c gia Nagarhole c?a ?n đ?, h?u h?t cac con m?i đ??c bao l?a ch?n la t? 30 đ?n 175 kg (66 đ?n 386 lb) so v?i s? thich con m?i n?ng h?n 176 kg (388 lb) c?a nh?ng con h?. Tr?ng l??ng con m?i trung binh ? hai con meo l?n t??ng ?ng ? ?n đ? la 37,6 kg (83 lb) so v?i 91,5 kg (202 lb). V?i con m?i t??ng đ?i d?i dao, h? va bao đ??c nhin th?y cung t?n t?i thanh cong ma khong co s? lo?i tr? c?nh tranh ho?c phan c?p th?ng tr? gi?a cac loai co th? ph? bi?n h?n đ?i v?i đ?ng c? chau Phi, n?i con bao t?n t?i cung v?i s? t?. Cho r?ng vang co th? la con m?i khong th??ng xuyen khac c?a h?. Nh?ng con h? d??ng nh? c? tru ? nh?ng ph?n sau c?a m?t khu r?ng trong khi nh?ng k? s?n m?i nh? h?n nh? bao va soi đ? đ??c đ?y l?i g?n ria.

Sinh s?n va vong đ?i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hai con h? cai (ben trai) va h? đ?c (ben ph?i), h? cai co voc dang nh? h?n h? đ?c nh?ng đanh đa h?n, h? đ?c to l?n nh?ng đi?m t?nh h?n va chung th??ng t? ra d?u dang v?i con cai trong th?i k? tr?ng m?t
Hai con h? con đang ch?i bong t?i v??n thu Frankfurt

H? la loai đ?c c? , ch? đ?n th?i k? giao ph?i chung m?i đ?n s?ng cung nhau. Thong th??ng nh?ng h? đ?c co tinh tr?ng hoa, con cac con h? cai thi l?i kha chung tinh nh?ng r?t ken ch?n trong vi?c l?a ch?n b?n tinh . đ? tu?i phat d?c c?a loai h? t??ng đ?i gi?ng nhau. H? cai kho?ng 3 tu?i r??i, con h? đ?c thi mu?n h?n. Th?i k? đ?ng d?c c?a h? di?n ra t? thang 11 đ?n thang 2 n?m sau. Trong th?i gian nay, ti?ng g?m c?a h? r?t vang, co th? đ?t đ?n 2 km, xa h?n binh th??ng g?p nhi?u l?n đ? co th? quy?n r? b?n tinh. M?t con h? 3 tu?i co th? giao ph?i va sinh s?n, h? cai mang thai kho?ng 102-106 ngay. M?i l?a sinh kho?ng t? 2-4 con, h? con m?i sinh n?ng t? 780 đ?n 1.600 g (1,72 đ?n 3,53 lb).

Kh? n?ng t? vong c?a h? con khi chao đ?i t??ng đ?i cao, khi sinh h? con khong th? nhin. Chung m? m?t khi đ??c sau đ?n 14 ngay tu?i. R?ng s?a c?a chung đ?t pha ? tu?i kho?ng hai tu?n. Chung b?t đ?u ?n th?t ? tu?i tam tu?n. Vao kho?ng th?i gian nay, con cai th??ng chuy?n chung sang m?t n?i m?i. Chung co th? th?c hi?n cac cu?c đi s?n ng?n v?i m? c?a chung, m?c du chung khong đi v?i con cai khi no đi lang thang cho đ?n khi chung l?n len. Gi?i khoa h?c tin r?ng nh?ng đ?m tr?ng ? m?t sau c?a tai h? la d?u hi?u ch? d?n đ? h? con co th? bam theo m?. Con cai cho con bu trong n?m đ?n sau thang. Trong kho?ng th?i gian chung đ??c cai s?a, chung b?t đ?u đi cung m? tren nh?ng chuy?n đi trong lanh th? va đ??c d?y cach s?n m?i.

M?t con non chi?m ?u th? xu?t hi?n ? h?u h?t cac l?a, th??ng la con đ?c. đan con chi?m ?u th? h?n so v?i anh ch? em c?a no va d?n đ?u trong tro ch?i c?a chung, cu?i cung r?i kh?i m? va tr? nen đ?c l?p s?m h?n. Cac con h? con b?t đ?u t? s?n m?i s?m nh?t ? tu?i 11 thang va tr? nen đ?c l?p vao kho?ng 18 đ?n 20 thang tu?i. Chung tach kh?i m? khi đ??c hai đ?n hai tu?i r??i, nh?ng v?n ti?p t?c phat tri?n cho đ?n n?m tu?i. Con cai đ?t đ?n đ? chin v? tinh d?c ? ba đ?n b?n n?m, trong khi con đ?c ? b?n đ?n n?m tu?i. Nh?ng con h? đ?c lang thang khong lien quan th??ng gi?t ch?t đan con đ? khi?n con cai d? ti?p nh?n, vi h? cai co th? sinh ra m?t l?a khac trong vong n?m thang n?u nh?ng con c?a l?a tr??c b? m?t. T? l? t? vong c?a h? con la kho?ng 50% trong hai n?m đ?u. R?t it loai s?n m?i khac dam t?n cong đan h? con do s? t?n tam va hung d? c?a h? m?. Ngoai con ng??i va nh?ng con h? khac, nguyen nhan ph? bi?n gay t? vong c?a đan con la ch?t đoi, đong b?ng va nh?ng tai n?n.

Qua trinh lam quen va c?p đoi c?a h? ph?c t?p va lau. Trong su?t m?y thang rong, nh?ng con h? đ?c ph?i lang thang kh?p n?i đ? tim cho đ??c ng??i b?n tinh. M?t h? cai co th? co đ?n 4-5 h? đ?c theo đu?i, do đo trong t? nhien th??ng x?y ra nh?ng tr?n huy?t chi?n gi?a nh?ng con h? đ?c la đ?i th? c?nh tranh gianh h? cai va con h? nao th?c s? đ? m?nh đ? chi?n th?ng cac đ?i th? c?nh tranh m?i gianh quy?n giao ph?i v?i con cai, nhi?u con h? đ?c co th? b? th??ng n?ng ho?c t? vong. đay ch? la m?t ph?n c?a cu?c chi?n vi k? chi?n th?ng v?n co th? b? t? ch?i b?ng nh?ng ph?n ?ng r?t d? d?i t? con h? cai vi ch?a ?ng y. đ? chi?u long h? cai, nh?ng con h? đ?c con ph?i s?n m?i đem v? cho con h? cai ?n. Khi hai con h? g?p nhau, r?i l?i tach ra. N?u h? cai v?n ?n u?ng, vui đua, khong co bi?u hi?n gi x?y ra, thi coi nh? no khong thich con h? đ?c đo, con n?u no ng?n ng?, l?m li, th?m chi b? ?n, thi đo la bi?u hi?n s? quy?n luy?n con h? đ?c con khi h? cai len c?n đ?ng d?c, thi h? đ?c c?ng s? c?m th?y r?t b?c xuc, chung g?m g? d? d?i, đi lo?i loanh quanh va thoi h?n d??ng v?t h? ra ngoai. [26]

Cac con h? cai khi đ?ng d?c th??ng phat ra ti?ng keu h?ng ph?n, ch? đ?ng ti?p c?n h? đ?c. Cac c?p tinh nhan h? c?ng khong bao gi? v?i vang. Tr??c khi lam tinh, h? đ?c va h? cai bao gi? c?ng co thoi quen ng?i mui c?a nhau, chung phi pho g? g?m nhau. Sau khi h? cai d?i ma, c? mong vao b?n tinh, khi c?n đ?ng đ?c di?n ra thi con h? cai đi ti?u b?n ra m?t th? n??c tr?ng đ?c nh? n??c vo g?o va ng?i up b?ng xu?ng. Sau đo, h? đ?c m?i t? t? đi ra phia sau h? cai va cu?c lam tinh b?t đ?u, h? đ?c phi len l?ng, ngo?m vao ga, co chan va giao ph?i. H? cai th??ng co thoi quen phat ra ti?ng keu h?ng ph?n va kich đ?ng trong khi đang an ai v?i b?t c? chu h? đ?c nao. Con h? đ?c l?i co thoi quen c?n nh? vao ph?n đ?u va gay c?a h? cai, sau đo du con h? đ?c d?ng manh nh?t c?ng ngay l?p t?c ph?i th?i lui sau khi l?n giao ph?i k?t thuc vi con h? cai r?t d? d?n. [26]

Thong th??ng thi cac c?p h? th??ng lam tinh v?i nhau vao bu?i sang s?m trong lanh va yen t?nh. M?i ngay, chung g?p kho?ng 2-3 l?n, m?i l?n cach nhau kho?ng 15 phut, cu?c tinh gi?a m?t c?p h? keo dai trong kho?ng 3-5 ngay, cu?c giao ph?i gi?a m?t c?p h? keo dai khong qua m?t phut. T?ng c?ng, m?i ngay, 24 gi?, chung quan h? kho?ng 30 l?n trong 2 ti?ng chung ch? quan h? đ??c v?i nhau 5-7 l?n. Co th? th?y, loai h? ch?a bao gi? la loai v?t m?nh m? trong chuy?n sinh ly chung ch? gi?i nanh s?c vu?t nh?n, khong h? co th? m?nh trong quan h? [ c?n d?n ngu?n ] va tren ph??ng di?n nay chung thua xa s? t? .

Sau th?i gian nay, n?u h? cai co bi?u hi?n g?m ghe đu?i con h? đ?c đi thi co ngh?a la no đa đ?u thai va co mang. [26] H? cai 1-2 n?m m?i sinh n? m?t l?n, m?i l?n mang thai keo dai 105 ngay, m?i l?n mang thai t? 1-5 h? con, thong th??ng thi ch? co hai con. H? m? ch?u trach nhi?m nuoi n?ng h? con cho đ?n khi h? con tr??ng thanh, thong th??ng kho?ng th?i gian nay la 3 n?m. H? đ?c sau cu?c tinh th??ng tr? v? v?i lanh đ?a c?a minh va tim ki?m m?t con h? cai m?i. C?ng co tr??ng h?p ng??i ta th?y h? đ?c cung v? va cac con s?ng cung nhau thanh m?t gia đinh h?. Tuy nhien, tr??ng h?p nay r?t hi?m. H? thong th??ng ch? s?ng kho?ng t? 10-15 n?m trong moi tr??ng hoang da. Trong đi?u ki?n nuoi nh?t, chung co th? s?ng đ?n 20 n?m. Con h? b? nuoi nh?t s?ng th? nh?t đ??c ghi nh?n la 26 n?m.

B?o t?n [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: B?o t?n loai h?
S? l??ng h? ? cac qu?c gia (2016) [27]
Qu?c gia ??c tinh
Bangladesh Bangladesh 106
Bhutan Bhutan 103
Campuchia Campuchia 0
Trung Quốc Trung Qu?c >7
Ấn Độ ?n đ? 2,226
Indonesia Indonesia 371
Lào Lao 2
Malaysia Malaysia 250
Myanmar Myanmar khong ro
Nepal Nepal 198
Nga Nga 433
Thái Lan Thai Lan 189
Việt Nam Vi?t Nam <5
T?ng c?ng 3,890

Vao nh?ng n?m 1990, m?t cach ti?p c?n m?i v? b?o t?n h? đa đ??c phat tri?n: Cac đ?n v? b?o t?n h? (TCU), la cac moi tr??ng s?ng co kh? n?ng b?o t?n qu?n th? h? trong 15 lo?i moi tr??ng s?ng trong n?m vung sinh h?c. T?ng c?ng 143 TCU đa đ??c xac đ?nh va ?u tien d?a tren kich th??c va tinh toan v?n c?a moi tr??ng s?ng, ap l?c s?n tr?m va tinh tr?ng dan s?. Chung co kich th??c t? 33 đ?n 155.829 km2 (13 đ?n 60.166 d?m vuong).

N?m 2016, m?t ??c tinh v? qu?n th? h? hoang da toan c?u v?i kho?ng 3.890 ca th? đa đ??c trinh bay trong H?i ngh? B? tr??ng Chau A l?n th? ba v? B?o t?n h?. WWF sau đo tuyen b? r?ng s? l??ng h? hoang da tren th? gi?i đa t?ng l?n đ?u tien trong m?t th? k?.

Cac m?i đe d?a chinh đ?i v?i h? bao g?m pha h?y moi tr??ng s?ng, phan m?nh moi tr??ng s?ng va s?n tr?m long va cac b? ph?n c? th?, đ?ng th?i đa lam gi?m đang k? qu?n th? h? trong t? nhien. ? ?n đ?, ch? co 11% moi tr??ng s?ng c?a h? l?ch s? con l?i do s? phan m?nh moi tr??ng s?ng. Nhu c?u v? cac b? ph?n c?a h? đ? s? d?ng trong y h?c c? truy?n Trung Qu?c c?ng đ??c coi la m?i đe d?a chinh đ?i v?i qu?n th? h?. Vao đ?u th? k? 20, ng??i ta ??c tinh co h?n 100.000 con h? trong t? nhien, nh?ng s? l??ng đa gi?m d?n ben c?nh nh?ng ca th? b? giam c?m t? 1.500 đ?n 3.500 con. M?t s? ??c tinh cho th?y r?ng co it h?n 2.500 ca th? nhan gi?ng tr??ng thanh, khong co qu?n th? ph? co ch?a h?n 250 ca th? tr??ng thanh. Qu?n th? h? hoang da toan c?u đ??c Qu? Thien nhien Th? gi?i ??c tinh la 3.200 vao n?m 2011 va 3.890 trong n?m 2015, Vox đa bao cao r?ng đay la l?n t?ng đ?u tien trong m?t th? k?.

M?t con h? cai ? khu b?o t?n h? Tadora Andhari

?n đ? la n?i co qu?n th? h? hoang da l?n nh?t th? gi?i. M?t cu?c đi?u tra n?m 2014 ??c tinh qu?n th? co 2.226 con, t?ng 30% k? t? n?m 2011. N?m 1973, D? an H? c?a ?n đ?, do c? th? t??ng Indira Gandhi kh?i x??ng, đa thanh l?p nhi?u khu b?o t?n h?. D? an đ??c cho la đa t?ng g?p ba s? l??ng h? hoang da t? kho?ng 1.200 vao n?m 1973 đ?n h?n 3.500 vao nh?ng n?m 1990, nh?ng m?t cu?c đi?u tra dan s? n?m 2007 cho th?y s? l??ng đa gi?m xu?ng con kho?ng 1.400 con h? vi b? s?n tr?m. Sau bao cao, chinh ph? ?n đ? đa cam k?t 153 tri?u đo la cho sang ki?n ??nay, thi?t l?p cac bi?n phap ch?ng s?n tr?m, h?a s? tai tr? cho 200.000 dan lang đ? gi?m t??ng tac gi?a ng??i va h?, va thi?t l?p tam khu b?o t?n h? m?i. ?n đ? c?ng du nh?p h? vao Khu b?o t?n h? Sariska va đ?n n?m 2009, ng??i ta cho r?ng n?n s?n tr?m đa b? ng?n ng?a hi?u qu? t?i Cong vien qu?c gia Ranthambore.

B?y camera hi?n th? m?t con h? Sumatra

Vao nh?ng n?m 1940, h? Siberia đang tren b? v?c tuy?t ch?ng v?i ch? kho?ng 40 ca th? con l?i trong t? nhien ? Nga . Do đo, cac bi?n phap ki?m soat ch?ng s?n tr?m đa đ??c Lien Xo ap d?ng va m?t m?ng l??i cac khu v?c đ??c b?o v? (zapondniks) đa đ??c thi?t l?p, d?n đ?n qu?n th? t?ng len hang tr?m con. Vi?c s?n tr?m m?t l?n n?a tr? thanh m?t v?n đ? vao nh?ng n?m 1990, khi n?n kinh t? Nga s?p đ?. Tr? ng?i chinh trong vi?c b?o t?n cac loai la lanh th? kh?ng l? ma h? yeu c?u (t?i đa 450 km2 c?n thi?t cho m?t con cai va nhi?u h?n th? n?a cho m?t con đ?c). Nh?ng n? l?c b?o t?n hi?n t?i đ??c lanh đ?o b?i chinh quy?n đ?a ph??ng va t? ch?c phi chinh ph? ph?i h?p v?i cac t? ch?c qu?c t?, nh? Qu? b?o v? thien nhien th? gi?i va Hi?p h?i b?o t?n đ?ng v?t hoang da. Vi?c lo?i tr? c?nh tranh c?a nh?ng con soi b?i nh?ng con h? đa đ??c cac nha b?o t?n Nga s? d?ng đ? thuy?t ph?c nh?ng ng??i th? s?n ch?u đ?ng nh?ng con meo l?n. Nh?ng con h? co tac đ?ng it h?n đ?n qu?n th? mong gu?c so v?i nh?ng con soi va co hi?u qu? trong vi?c ki?m soat s? l??ng sau nay. Vao n?m 2005, ng??i ta đa ngh? r?ng co kho?ng 360 con h? ? Nga, m?c du chung co r?t it s? đa d?ng di truy?n. Tuy nhien, trong m?t th?p k? sau đo, đi?u tra dan s? v? h? Siberia đ??c ??c tinh t? 480 đ?n 540 ca th?.

Tr??c đo đa t? ch?i phong trao b?o v? moi tr??ng do ph??ng Tay lanh đ?o, Trung Qu?c đa thay đ?i l?p tr??ng vao nh?ng n?m 1980 va tr? thanh m?t thanh vien c?a hi?p ??c CITES . đ?n n?m 1993, n??c nay đa c?m buon ban cac b? ph?n c?a h? va đi?u nay đa lam gi?m vi?c s? d?ng x??ng h? trong y h?c c? truy?n Trung Qu?c. Ng??i dan Tay T?ng buon ban da h? c?ng la m?t m?i đe d?a đ?i v?i h?. Nh?ng chi?c ao lot đ??c s? d?ng trong qu?n ao, ao chuba lam b?ng da h? đ??c m?c nh? th?i trang. Vao n?m 2006, đ?c đ?t Lai L?t Ma th? 14 đa b? thuy?t ph?c đ? đ?a ra v?n đ?. K? t? đo, đa co m?t s? thay đ?i v? thai đ?, v?i m?t s? ng??i Tay T?ng cong khai đ?t chubas c?a h?.

N?m 1994, Chi?n l??c b?o t?n h? Sumatra c?a Indonesia đa gi?i quy?t cu?c kh?ng ho?ng ti?m tang ma h? ph?i đ?i m?t ? Sumatra. D? an h? Sumatra (STP) đ??c kh?i x??ng vao thang 6 n?m 1995 t?i va xung quanh V??n qu?c gia Way Kambas đ? đ?m b?o kh? n?ng t?n t?i lau dai c?a h? Sumatra hoang da va tich l?y d? li?u v? đ?c đi?m l?ch s? c?a h? trong vi?c qu?n ly cac qu?n th? hoang da. đ?n thang 8 n?m 1999, cac đ?i c?a STP đa đanh gia 52 đ?a đi?m sinh s?ng c?a loai h? ti?m n?ng ? t?nh Lampung, trong đo ch? co 15 khu v?c nay con nguyen v?n đ? b?o t?n h?. Trong khuon kh? c?a STP, m?t ch??ng trinh b?o t?n d?a vao c?ng đ?ng đa đ??c th?c hi?n đ? ghi l?i dan s? con ng??i trong v??n qu?c gia nh?m cho phep cac c? quan b?o t?n gi?i quy?t xung đ?t gi?a ng??i va h? d?a tren c? s? d? li?u toan di?n thay vi giai tho?i va y ki?n.

Hi?p h?i b?o t?n đ?ng v?t hoang da va t?p đoan Panthera đa thanh l?p s? h?p tac c?a Tigerers Forever, v?i cac khu v?c th?c đ?a bao g?m khu b?o t?n h? l?n nh?t th? gi?i, Thung l?ng Hukaung 21.756 km2 (8.400 d?m vuong) ? Myanmar. Cac khu b?o t?n khac n?m ? Ghats Tay ? ?n đ?, Thai Lan, Lao, Campuchia, Vi?n đong c?a Nga co t?ng di?n tich kho?ng 260.000 km2 (100.000 d?m vuong).

H? đa đ??c nghien c?u trong t? nhien b?ng nhi?u k? thu?t. So l??ng h? đa đ??c ??c tinh b?ng cach s? d?ng phoi th?ch cao c?a d?u chan c?a chung, m?c du ph??ng phap nay b? ch? trich la khong chinh xac. Cac k? thu?t g?n đay h?n bao g?m vi?c s? d?ng b?y camera va nghien c?u DNA t? phan h?, trong khi vi?c đeo vong vo tuy?n đa đ??c s? d?ng đ? theo doi h? trong t? nhien. Mui n??c ti?u c?a chung đa đ??c đanh gia la t?t h?n, la m?t ngu?n DNA kh? thi h?n so v?i phan.

S? l??ng chinh xac c?a h? hoang da la khong ro, vi nhi?u ??c tinh la l?i th?i ho?c nh?ng cach đoan giao d?c; m?t vai ??c tinh d?a tren cac cu?c đi?u tra khoa h?c đang tin c?y. B?ng nay cho th?y cac ??c tinh theo tai kho?n Sach đ? IUCN va cac chinh ph? ph?m vi qu?c gia co t? n?m 2009 đ?n thang 4 n?m 2016.

D? an tai du nh?p [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t con h? Hoa Nam đ??c th? tr? l?i thien nhien đang s?n Linh d??ng m?t tr?ng .

N?m 1978, nha b?o t?n ng??i ?n đ? Billy Arjan Singh đa c? g?ng th? m?t con h? vao Cong vien Qu?c gia Dudhwa; đay la con h? cai đ??c nuoi nh?t ten Tara. Ngay sau khi con h? đ??c phong thich, nhi?u ng??i đa b? gi?t va ?n th?t b?i m?t con h? sau đo b? b?n. Cac quan ch?c chinh ph? tuyen b? đo la Tara, m?c du Singh đa tranh lu?n đi?u nay. Tranh cai them đa n? ra v?i vi?c phat hi?n ra Tara la m?t ph?n c?a h? Siberia.

T? ch?c " C?u h? Trung Qu?c " đa c? g?ng tai t?o nh?ng con h? Hoa Nam , v?i m?t ch??ng trinh nhan gi?ng va hu?n luy?n t?i m?t khu b?o t?n Nam Phi đ??c g?i la Khu b?o t?n Thung l?ng Lao h? (LVR) va cu?i cung gi?i thi?u chung tr? l?i vung hoang da c?a Trung Qu?c.

M?t d? an xay d?ng l?i trong t??ng lai đa đ??c đ? xu?t cho nh?ng con h? Siberia đ??c thi?t l?p l?i cho cong vien Pleistocene phia b?c n??c Nga. Nh?ng con h? Siberia đ??c g?i đ?n Iran cho m?t d? an nuoi nh?t ? Tehran đ??c thi?t l?p đ? tai t?o va du nh?p l?i tren ban đ?o Miankaleh, đ? thay th? nh?ng con h? Ba T? đa tuy?t ch?ng.

Quan h? v?i con ng??i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

T?n cong con ng??i [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: H? v? ng??i va đ?ng v?t ?n th?t ng??i

H? v? ng??i hay h? v? ch?t ng??i, h? c?n ch?t ng??i, h? ?n th?t ng??i la thu?t ng? ch? nh?ng v? h? t?n cong con ng??i v?i nhi?u nguyen nhan va cac tr??ng h?p khac nhau. đay la m?t hinh th?c c?c đoan va c?c đi?m c?a vi?c xung đ?t gi?a con ng??i va đ?ng v?t hoang da . Vi?c h? t?n cong ng??i đa đ??c ghi nh?n t? lau trong l?ch s? đ?c bi?t la đ?i v?i cac n??c chau A n?i phan b? c?a loai h?. Nhi?u s? ki?n đa đi vao v?n hoa dan gian c?a cac n??c nh? m?t n?i am ?nh khi?p đ?m đ?n m?c nhi?u vung mi?n co t?c th? h? vi s? b? h? d? lam h?i. Ngay nay, nhi?u v? vi?c h? t?n cong con ng??i do nh?ng s? c?, tai n?n x?y ra trong cac v??n thu , r?p xi?c gay ra nh?ng v? vi?c n?i c?m gay kinh hoang trong d? lu?n . Do la loai đ?ng v?t co b?n tinh hung d?, h? khong th? b? thu?n hoa ma ch? co th? nuoi nh?t va hu?n luy?n. [28]

B?c ?nh l?p th? (1903), co ten la "K? ?n th?t ng??i khet ti?ng' ? Calcutta ? ch?u trach nhi?m cho cai ch?t c?a 200 ng??i bao g?m c? đan ong, ph? n? va tr? em, sau khi b? b?t

Nh?ng th?ng ke cho th?y h? la con v?t t?n cong va gay thi?t m?ng cho loai ng??i nhi?u h?n b?t k? loai meo l?n nao khac. Ng??i ta ??c tinh r?ng it nh?t đa co 373.000 ng??i b? thi?t m?ng do h? v? t? giai đo?n n?m 1800 đ?n n?m 2009 . [29] Ph?n l?n cac cu?c t?n cong x?y ra ? Nam A va đong Nam A , ? đong Nam A, cac cu?c t?n cong gi?m d?n sau khi đ?t đ?nh trong th? k? XIX , nh?ng cac cu?c t?n cong ? Nam A v?n ? m?c cao, đ?c bi?t la ? Sundarbans , t?i đay hang n?m cac con h? đa v? va gi?t ch?t kho?ng 50 đ?n 250 ng??i. [30] [31] Ch? tinh rieng gi?a n?m 1876 va n?m 1912 , nh?ng con h? gi?t ch?t 33.247 ng??i ? ?n đ? luc nay la thu?c đ?a c?a Anh . [32] Cac cu?c t?n cong x?y ra do h? b? kich đ?ng, vi h? ch?c ch?n t?n cong sau khi chung b? th??ng trong khi chinh chung b? s?n đu?i. Ngoai ra, cac cu?c t?n cong đoi khi co th? do con ng??i vo tinh kich đ?ng chung, vi khi con ng??i lam b?t ng? h? ho?c vo tinh xu?t hi?n gi?a m? va con c?a chung. Th?nh tho?ng h? xem con ng??i la con m?i. Nh?ng cu?c t?n cong nh? v?y la ph? bi?n nh?t ? nh?ng khu v?c co s? gia t?ng dan s?, khai thac g? va nuoi tr?ng đa gay ap l?c len moi tr??ng s?ng c?a h? va lam gi?m con m?i hoang da c?a chung.

H?u h?t nh?ng con h? ?n th?t ng??i đ?u gia, m?t r?ng va khong th? b?t đ??c con m?i ?a thich c?a chung. Vi d?, con h? cai Champawat , m?t con h? đ??c tim th?y ? Nepal va sau đo la ?n đ?, co hai chi?c r?ng nanh b? gay. No ch?u trach nhi?m cho kho?ng 430 ng??i ch?t, v? t?n cong đ??c bi?t đ?n nhi?u nh?t b?i m?t đ?ng v?t hoang da, vao th?i đi?m no b? b?n vao n?m 1907 b?i th? s?n Jim Corbett . Theo Corbett, h? t?n cong con ng??i la binh th??ng vao ban ngay, khi m?i ng??i đang b?n lam vi?c ngoai tr?i va khong c?nh giac đ? phong. Nh?ng bai vi?t ban đ?u c?a Corbett co xu h??ng mo t? nh?ng con h? ?n th?t ng??i la hen nhat vi chi?n thu?t ph?c kich c?a chung. H? ?n th?t ng??i la m?t v?n đ? đ?c bi?t trong nh?ng th?p k? g?n đay ? ?n đ? va Bangladesh , đ?c bi?t la ? Kumaon, Garhwal va vung đ?m l?y ng?p m?n Sundarbans ? Bengal , n?i m?t s? con h? kh?e m?nh đa s?n lung con ng??i.

Do m?t moi tr??ng s?ng nhanh chong do bi?n đ?i khi h?u, cac cu?c t?n cong c?a h? đa gia t?ng ? Sundarbans. Khu v?c Sundarbans co 129 ng??i ch?t vi h? t? n?m 1969 đ?n 1971. Trong 10 n?m tr??c th?i k? đo, kho?ng 100 v? t?n cong m?i n?m ? Sundarbans, v?i m?c cao kho?ng 430 trong m?t s? n?m c?a th?p nien 1960. B?t th??ng, trong m?t s? n?m ? Sundarbans, nhi?u ng??i b? h? gi?t h?n la ng??c l?i. N?m 1972, s?n l??ng m?t ong va sap ong c?a ?n đ? đa gi?m 50% khi it nh?t 29 ng??i thu th?p cac nguyen li?u nay b? h? ?n th?t. Vao n?m 1986 t?i Sundarbans, vi h? h?u nh? luon t?n cong t? phia sau, m?t n? co m?t ng??i đ??c đeo sau gay, theo ly thuy?t r?ng h? th??ng khong t?n cong n?u b? con m?i nhin th?y. đi?u nay lam gi?m s? l??ng cac cu?c t?n cong ch? t?m th?i. T?t c? cac ph??ng ti?n khac đ? ng?n ch?n cac cu?c t?n cong, ch?ng h?n nh? cung c?p them con m?i ho?c s? d?ng ng??i gi? đi?n khi hoa, ho?t đ?ng kem hi?u qu?.

N?m 2018, chinh quy?n ?n đ? đa s? d?ng n??c hoa Obsession c?a Calvin Klein , co ch?a x? h??ng, đ? c? g?ng thu hut va do đo b?y m?t con h? hoang da, đ??c g?i la 'T-1', tr??c đo đa t?n cong va gi?t ch?t h?n m?t ch?c ng??i. Cu?i cung, con h? đa b? gi?t đ? t? v?, sau khi v?n hung h?ng t?n cong nh?ng ng??i đang c? g?ng tr?n an no. It nh?t 27 ng??i đa b? gi?t ho?c b? th??ng n?ng b?i nh?ng con h? b? nuoi nh?t ? Hoa K? t? n?m 1998 đ?n 2001. Trong m?t s? tr??ng h?p, thay vi s?n m?i, h? t?n cong con ng??i d??ng nh? la đ? b?o v? lanh th? trong t? nhien. It nh?t trong m?t tr??ng h?p, m?t con h? cai v?i đan con c?a no đa gi?t ch?t tam ng??i vao lanh th? c?a minh ma khong h? ?n th?t h?.

S?n h? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: S?n h?
S?n h? tren l?ng voi ? ?n đ?, 1808
M?t nhom s?n b?n v?i m?t con h? Java b? gi?t, 1941

S?n h? hay s?n b?t h? la vi?c b?t gi? hay gi?t h?i h?. Ngay nay, v?i cac quy đ?nh phap lu?t v? b?o v? loai h? thi ph?m tru nay con đ??c m? r?ng ra v?i cac hanh vi nh? nuoi nh?t, tang tr?, v?t chuy?n, gi?t m? trai phep đ? l?y cac s?n ph?m t? h?. [33] M?c dung trong moi tr??ng t? nhien h? la đ?ng v?t ?n th?t đ?u b?ng va khong co nhi?u k? thu dam đe d?a đ?n sinh m?ng, nh?ng con ng??i la m?i đe d?a nghiem tr?ng nh?t đ?i v?i s? t?n vong c?a con h? b?i vi?c s?n b?t b?t h?p phap. H? Bengal la phan loai ph? bi?n nh?t c?a con h?, chi?m kho?ng 80% toan b? dan s? h?, va đ??c tim th?y ? Bangladesh , Bhutan , Myanmar , Nepal , ?n đ? va đa b? s?n b?t trong nhi?u th? k? .

T?c s?n h? đa co t? lau trong l?ch s? va con h? la m?t đ?ng v?t ph? bi?n c?a nh?ng tro ch?i ch?t choc , chung đa b? s?n b?t đ? th? hi?n uy danh, s?c m?nh c?a con ng??i c?ng nh? nh?ng danh hi?u đ?t đ??c khi s?n đ??c h?. Trong l?ch s?, h? đa b? s?n b?t b?ng cac hinh th?c khac nhau nh? chuy?n hanh trinh (đi b?), tren l?ng ng?a, va ph? bi?n nh?t la tren l?ng voi . Ngay nay, n?n s?n b?t tr?m v?n ti?p t?c l?ng hanh ngay c? sau khi vi?c s?n b?n h? đa tr? thanh hanh vi b?t h?p phap va loai h? đa đ??c phap lu?t b?o v?. đi?u nay đa d?n đ?n nguy c? tuy?t ch?ng cho loai h? tren kh?p th? gi?i. [34] So v?i s? t? thi h? đ??c coi la kho kh?n h?n khi s?n b?n vi thoi quen sinh s?ng trong r?ng r?m , cac b?i cay r?m r?p va it khi g?m ru ?n ao đ? kh?ng đ?nh s? hi?n di?n c?a minh nh? s? t?. [35]

Nh?ng con h? hoang da la m?t trong nh?ng loai b? đe d?a nh?t tren hanh tinh . Cac y?u t? chinh đe d?a s? t?n t?i c?a nh?ng con h? chinh la con ng??i đ? ph?c v? cho nhu c?u, do ni?m tin tin ng??ng , th?c hanh nghi l? va s? gia t?ng dan s? c?a con ng??i c?ng v?i va ch?m gi?a con ng??i va khu v?c sinh s?ng c?a h?, m?c du qu?n th? h? ch? y?u b? ?nh h??ng b?i suy thoai moi tr??ng s?ng va gi?m m?t đ? con m?i . H? th??ng b? s?n b?t đ? l?y da , x??ng , hay cac b? ph?n khac. N?n s?n b?t, buon ban h? khi?n s? l??ng loai đ?ng v?t quy hi?m nay gi?m 95% so v?i đ?u th? k? XX. Ngay nay tren th? gi?i ch? con kho?ng 5.000 - 7.000 ca th? h? hoang da, trong đo co kho?ng 200 con ? Vi?t Nam va 1.500 con ? ?n đ? . [36] Loai h? đa đ??c đ?a vao danh sach cac loai đang g?p nguy hi?m . T? ch?c đ?ng v?t hoang da Qu? Qu?c t? B?o v? Thien nhien (WWF) ??c tinh ch? con 3.200 con h? s?ng trong moi tr??ng hoang da tren toan th? gi?i, rieng t?i Vi?t Nam ch? con 30 con. [37] N?m 2010, s? l??ng h? ? Vi?t Nam ch? con v?n v?n 30 con va toan khu v?c song Me Kong ch? con kho?ng 350 con h?. C? th? gi?i ch? con 3500 con h?. đ?i v?i Vi?t Nam n?m 2010 c?ng co th? la n?m cu?i cung c?a h?. N?m 2022, theo cac d? đoan c?a Qu? B?o t?n Thien nhien Qu?c t? (WWF) h? s? bi?n m?t ? vung song Me Kong. [38]

Trong đi?u ki?n nuoi nh?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Hinh ?nh cong khai c?a hu?n luy?n vien đ?ng v?t Gunther Gebel-Williams v?i m?t s? con h? đa đ??c hu?n luy?n c?a anh ?y, qu?ng ba anh ?y la "sieu sao" c?a Ringling Brothers va Barnum va r?p xi?c Bailey vao kho?ng n?m 1969.

Vao th?i La Ma c? đ?i , nh?ng con h? đ??c nuoi nh?t đ? đ??c tr?ng bay, hu?n luy?n va di?u hanh, va th??ng b? khieu khich đ? chi?n đ?u v?i con ng??i va nh?ng con thu k? l? khac. T? th? k? 17, h?, la loai quy hi?m va hung d?, đa đ??c tim ki?m đ? gi? t?i cac lau đai chau Au nh? la bi?u t??ng cho s?c m?nh c?a ch? nhan. Nh?ng con h? tr? thanh trung tam c?a v??n thu va tri?n lam xi?c vao th? k? 18: m?t con h? co th? co gia len t?i 4.000 franc ? Phap (đ? so sanh, m?t giao s? c?a Beaux-Arts t?i Lyon ch? ki?m đ??c 3.000 franc m?i n?m), ho?c len t?i 3.500 đo la ? Hoa K?, n?i m?t con s? t? co gia khong qua 1.000 đo la.

Trung Qu?c (2007) co h?n 4.000 con h? b? giam c?m, trong đo 3.000 con đ??c gi? b?i kho?ng hai m??i c? s? l?n, ph?n con l?i đ??c gi? b?i kho?ng 200 c? s? nh? h?n. Hoa K? (2011) co 2.884 con h? trong 468 c? s?. 19 ti?u bang đa c?m cac s? h?u t? nhan đ?i v?i h?, 15 bang yeu c?u ph?i co gi?y phep va 16 ti?u bang khong co quy đ?nh. T? tien di truy?n c?a 105 con h? b? giam c?m t? m??i b?n qu?c gia va khu v?c cho th?y r?ng 49 ca th? thu?c v? n?m phan loai; 52 ca th? co ngu?n g?c phan loai h?n h?p. Nh? v?y, "nhi?u con h? Siberia trong cac s? thu ngay nay th?c s? la k?t qu? c?a vi?c lai v?i h? Bengal."

K? ho?ch sinh t?n c?a loai h? đa len an vi?c nhan gi?ng h? tr?ng, cho r?ng chung co ngu?n g?c h?n h?p va dong doi khong xac đ?nh. Cac gen ch?u trach nhi?m cho mau tr?ng đ??c đ?i di?n b?i 0,001% qu?n th?. S? t?ng tr??ng khong can x?ng v? s? l??ng h? tr?ng ch? ra s? c?n huy?t gi?a cac ca th? l?n đ?ng h?p t?. đi?u nay s? d?n đ?n tr?m c?m c?n huy?t va m?t kh? n?ng bi?n đ?i gen.

đong Y [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: Cao h? c?t va Pin h?

Nhi?u ng??i Trung Qu?c v?n luon tin r?ng nhi?u b? ph?n c?a con h? co tac d?ng trong y h?c, bao g?m cac tac d?ng gi?m đau. [39] đ?c bi?t quan ni?m cho r?ng h? la đ?ng v?t m?nh m? b?c nh?t nui r?ng nen kh? n?ng tinh d?c c?a chung la r?t t?t va th? hi?n qua pin h? s? giup cho ng??i đan ong t?ng c??ng sinh l?c, b? th?n trang d??ng theo ni?m tin ?n gi b? n?y. Khong co b?t c? m?t b?ng ch?ng khoa h?c nao ch?ng minh đi?u nay. Vi?c s? d?ng cac b? ph?n c?a h? trong y h?c đa b? c?m ? Trung Qu?c, va chinh ph? đa li?t m?t s? t?i lien quan đ?n vi?c s?n tr?m h? vao lo?i co th? b? x? t? hinh. H?n n?a, t?t c? vi?c buon ban cac b? ph?n c?a h? đ?u la trai phep d??i cong ??c v? vi?c buon ban qu?c t? cac loai đ?ng th?c v?t hoang da va vi?c ban trong n??c c?ng đa b? c?m ? Trung Qu?c n?m 1993. Cho đ?n nay, v?n t?n t?i nh?ng tr?i ch?n nuoi h? đ? thu l?i nhu?n. ??c tinh r?ng co kho?ng t? 5.000 đ?n 10.000 con đ??c thu?n hoa m?t ph?n va đang đ??c nuoi nh?t trong cac tr?i h? hi?n nay. [40] [41] [42]

H? trong v?n hoa [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: H? trong bi?u t??ng v?n hoa
H? trong v?n hoa đ?i chung
M?t h?a ph?m v? h? tren tranh s?n d?u
Danh x?ng
Vung v?n hoa ?nh h??ng
Y ngh?a bi?u t??ng
  • S?c m?nh, uy quy?n, hung d?
  • V? đ?p, s? hoang da, oai linh
  • Ac thu
Trong v?n hoa, hinh t??ng con h? - Chua S?n Lam bi?u t??ng cho s?c m?nh, s? hung d?, tao t?n uy manh, v? đ?p va tam linh nh?ng c?ng đ?ng th?i la loai thu d? h?i ng??i

Trong v?n hoa đ?i chung , hinh t??ng con h? hay Chua S?n Lam đa xu?t hi?n t? lau đ?i va g?n bo v?i l?ch s? c?a loai ng??i . H? va ph?m ch?t sieu pham c?a chung la ngu?n say me c?a nhan lo?i t? th?i c? đ?i, va chung th??ng đ??c nhin th?y nh? nh?ng h?a ti?t v?n hoa va truy?n thong quan tr?ng. Chung c?ng đ??c coi la m?t trong nh?ng con v?t loi cu?n, va đ??c s? d?ng nh? la b? m?t c?a cac chi?n d?ch b?o t?n tren toan th? gi?i. Trong nhi?u n?n v?n hoa khac nhau th? gi?i , hinh ?nh con h? g?i len nh?ng lien t??ng v? s?c m?nh , s? oai linh, v? đ?p r?c r? nh?ng đ?y bi hi?m, s? uy?n chuy?n v?i c? th? v?n v?n th?p thoang l??n song c?ng tinh hung han , thu tinh c?a m?t đ?ng v?t s?n m?i hang đ?u va la m?t bi?u t??ng c?a đ?ng c?p chi?n binh [43] c?ng nh? toat len v? đ?p hung v? va s?c m?nh [44] [45] V? b?n ch?t t? nhien, h? la da thu co s?c m?nh, to kh?e, nhanh nh?n, thu?n th?c v? k? thu?t chi?n đ?u, thanh th?o v? k? n?ng s?n m?i , loai v?t nay con đ?c tr?ng b?i tinh hung d?, tao b?o, li?u l?nh, dam t?n cong hay đ?i đ?ch nhi?u thu to kh?e khac cung v?i ti?ng g?m r?ng rung chuy?n nui r?ng gay khi?p đ?m cho muon loai va con la đ?ng v?t tinh khon t? đo h? đ??c ng??i ta ton len v? tri Chua t? c?a r?ng nui va coi h? la con v?t linh thieng. [46] [47]

Trong th?i hi?n đ?i, hinh t??ng con h? đa tr? nen ng? ngh?nh, đang yeu h?n r?t nhi?u so v?i hinh ?nh c?a m?t loai ac thu tr??c đo nh?m đ? cao y th?c b?o v?, b?o t?n loai h? khi loai nay đa tr? thanh m?t đ?ng v?t quy hi?m va co nguy c? b? tuy?t ch?ng . M?t cu?c th?m do d? lu?n c?a kenh truy?n hinh Animal Planet cho k?t qu? h? la con v?t đ??c yeu thich nh?t tren th? gi?i v?i k?t qu? đi?u tra đ?i v?i h?n 50.000 ng??i xem đ?n t? 73 qu?c gia, theo k?t qu? b? phi?u thi h? nh?n đ??c 21% s? phi?u b?u va đ?ng h?ng nh?t, ti?p theo la cho v?i s? phi?u sat sao 20%, ca heo đ?t 13%, ng?a đ?t 10%, s? t? ch? đ?t 9%, r?n đ??c 8%, ti?p theo la voi , tinh tinh , đ??i ??i va ca voi [48] [49] [50] Ngay nay, c? th? gi?i đa danh rieng m?t ngay đ? k? ni?m v? loai h? đo la Ngay qu?c t? v? b?o t?n h? (nh?m ngay 29 thang 7 hang n?m) [51] [52] [53] l?n đ?u tien, ngay nay đa di?n ra t?i Vi?t Nam vao n?m 2011 , t?i cong vien Th?ng Nh?t di?n ra mit tinh va h?i th?o v? t?ng c??ng cong tac b?o t?n h? nhan Ngay qu?c t? v? B?o t?n h? nh?m nang cao nh?n th?c c?a c?ng đ?ng đ?i v?i v?n đ? b?o t?n loai h?. [54] [55]

Th?n tho?i va truy?n thuy?t [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Bai chi ti?t: T?c th? h?
H? va chim ac la ? Minhwa, cu?i th? k? 19.
Kim lo?i Sogdiana kh?c hinh con h?

đ?i v?i nhi?u n??c chau A la Chau l?c ma loai h? ph?n b? thi h? con la bi?u t??ng c?a s?c m?nh , uy quy?n va tam linh . T?i đay, h? đ??c coi la co v? tri th?ng tr? trong gi?i đ?ng v?t nen nhan dan ? m?t s? n??c ph??ng đong đa th?n thanh hoa loai nay v?i t?p t?c th? h? hay th? th?n h? đa đi vao tin ng??ng dan gian c?a nhi?u dan t?c, c?ng đ?ng [56] [57] nh?t la ? nh?ng ch?n r?ng nui sau th?m thi h? luon đ??c th? ph?ng, [58] m?t s? dan t?c khac con ton th? h? nh? th?n giam h? , nhi?u qu?c gia tren th? gi?i s? d?ng hinh ?nh con h? la bi?u t??ng c?a đ?t n??c , la v?t t? c?a dan t?c minh.

Hinh ?nh con h? đa đi sau vao v?n hoa , l?ch s? , ngh? thu?t nh? Trung Qu?c , Han Qu?c , Vi?t Nam , ?n đ? , Nh?t B?n , cac n??c đong Nam A .... ? m?t s? n?i khac, h? c?ng t??ng tr?ng cho quy?n uy, s?c m?nh uy manh va ? m?t khia c?nh nao đo la bi?u hi?n cho nhi?u ph?m ch?t cao quy, đ?p đ? c?a con ng??i nh? ph?m ch?t kien tri theo m?t s? quan ni?m do v?i t?p tinh c?a no, con h? con th? hi?n ph?m ch?t kien nh?n va d?ng c?m vi b?n n?ng cac con h? bi?t khi nao nen n?m yen ph?c kich con m?i nh?ng c?ng bi?t v? l?y c? h?i khi con m?i m?t c?nh giac. Nhin t? quan đi?m c?a ng??i ph??ng Tay thi ma h? (h? yeu tinh hay h? thanh tinh) thay th? ma soi trong v?n hoa dan gian ? chau A, ? ?n đ?, h? la nh?ng th?y phu th?y đ?c ac, trong khi ? Indonesia va Malaysia h? co ph?n lanh tinh h?n. Trong s? thi Mahabharata c?a ?n đ? giao cho r?ng nh?ng con h? hung d? va tan nh?n h?n c? s? t?.

Cac tri?u đ?i phong ki?n ? cac n??c Ph??ng đong coi h? cung v?i r?ng Trung Hoa la bi?u tr?ng cho v??ng quy?n , trong quan s? , vo h?c va cho nh?ng thanh đ?t trong khoa c?, chinh vi v?y ma hinh ?nh con h? xu?t hi?n kha ph? bi?n trong cung c?m , doanh tr?i va trong tr??ng thi [59] ? Hoang gia Trung Qu?c, m?t con h? la nhan cach hoa chi?n tranh va th??ng đ?i di?n cho t??ng quan đ?i cao nh?t (ho?c b? tr??ng qu?c phong ngay nay), trong khi hoang đ? va hoang h?u đ??c đ?i di?n b?i m?t con r?ng va ph??ng hoang, t??ng ?ng. đ?ng hang th? ba trong th?p nh? đ?a chi , h? la v? vua mang nhi?u ?n d? nh?t trong cac loai da thu. Trong th?n tho?i va v?n hoa Trung Qu?c , h? la m?t trong 12 loai đ?ng v?t thu?c cung hoang đ?o Trung Qu?c. Vo thu?t Hoa Nam H?ng Gia Quy?n d?a tren cac đ?ng tac c?a h? va s?u .

Trong dan gian Vi?t Nam, hinh ?nh con h? ph? bi?n trong cac ki?n truc đinh, mi?u, d??i ch? đ? quan ch? c?a tri?u đinh phong ki?n, hinh ?nh H? đ??c bi?u t??ng cho s?c m?nh quan s?, cho cac v? vo t??ng va th??ng đ??c theu tren ao cac vo quan hang t? ph?m [60] ? m?t khia c?nh khac, ng??i ta th??ng k? nhi?u chuy?n dan gian, s? đ?i th?i, v? tranh, t?c t??ng v? con h? r?t nhi?u va khi?n cho no tr? thanh nh?ng nhan v?t trung tam c?a nhi?u tac ph?m v?n h?c ngh? thu?t đ?i chung. [61] . B?ch H? (ti?ng Trung:; binh am: Bai H?) la m?t trong b?n bi?u t??ng c?a cac chom sao Trung Qu?c c? đ?i . đoi khi no đ??c g?i la B?ch H? c?a ph??ng Tay (ti?ng Trung: 白虎), va no đ?i di?n cho phia tay va mua thu.

đuoi h? xu?t hi?n trong cac cau chuy?n t? cac qu?c gia bao g?m Trung Qu?c va Tri?u Tien , noi chung la khong th? n?m b?t đ??c m?t con h? b?ng đuoi. Trong th?n tho?i va v?n hoa Tri?u Tien , con h? đ??c coi la ng??i b?o v? xua đu?i ta ma va m?t sinh v?t linh thieng mang l?i may m?n - bi?u t??ng c?a long d?ng c?m va s?c m?nh tuy?t đ?i. đ?i v?i nh?ng ng??i s?ng trong va xung quanh cac khu r?ng c?a Tri?u Tien, con h? đ??c coi la bi?u t??ng c?a Th?n nui ho?c Vua c?a cac loai đ?ng v?t tren nui. Vi v?y, ng??i Han Qu?c c?ng g?i h? la "San Gun" () co ngh?a la Chua t? nui. Trong Ph?t giao , h? la m?t trong ba sinh v?t vo tri, t??ng tr?ng cho s? t?c gi?n, v?i con kh? t??ng tr?ng cho long tham va con nai tinh yeu. Cac dan t?c Tungus coi h? Siberia la m?t v? th?n g?n nh? va th??ng g?i no la "Ong" hay "Ong gia". Ng??i Udege va Nanai g?i no la "Amba". Ng??i Man Chau coi con h? Siberia la "Hu Lin", t?c nha vua . Trong ?n đ? giao , th?n Shiva m?c va ng?i tren da h?. N? th?n chi?n binh m??i v? trang Durga c??i con h? cai (hay s? t? cai) Damon vao tr?n chi?n. ? mi?n nam ?n đ?, th?n Ayyappan đ??c lien k?t v?i m?t con h?.

Trong v?n h?c, ngh? thu?t va phim ?nh [ s?a | s?a ma ngu?n ]

B?n in đ?u tien c?a The Tyger ( William Blake ), c. 1795

Trong ngon ng?, ngh? thu?t, ng??i ta v?n dung đ?n hinh ?nh con h? v?i nhi?u tac ph?m n?i ti?ng co s? hi?n di?n c?a loai h?. Trong m?t s? l?nh v?c khac đ?c bi?t la l?nh v?c quan s? th?i hi?n đ?i l?i co s? hi?n di?n r?t l?n c?a hinh ?nh con h? v?i bi?u t??ng v? s?c m?nh c?a cac đ?n v? v? trang, cac lo?i v? khi.

Trong bai th? c?a William Blake ph?n Bai hat kinh nghi?m , co t?a đ? "The Tyger", am ch? h? la m?t loai đ?ng v?t đang s?. Trong cu?n ti?u thuy?t Cu?c đ?i c?a Pi đo?t gi?i Man Booker n?m 2001 c?a Yann Martel , nhan v?t chinh, s?ng sot sau v? đ?m tau ??hang thang trong m?t chi?c thuy?n nh?, b?ng cach nao đo tranh b? ?n th?t b?i m?t da thu s?ng sot khac, m?t con h? Bengal l?n. Cau chuy?n đ??c chuy?n th? trong b? phim cung ten n?m 2012 c?a Ang Lee. Jim Corbett la tac gi? c?a cu?n sach đ??c xu?t b?n n?m 1944 Nh?ng k? ?n th?t ng??i ? Kumaon k? v? m??i cau chuy?n co th?t v? qua trinh s?n nh?ng con h? ?n th?t ng??i c?a ong t?i vung đ?t ngay nay thu?c vung Uttarakhand phia b?c ?n đ?. Cu?n sach đa ban đ??c h?n b?n tri?u b?n, va la n?n t?ng c?a c? phim gi? t??ng va phim tai li?u. Trong cu?n sach Chuy?n r?ng xanh n?m 1894 c?a Rudyard Kipling , con h? Shere Khan la k? thu sinh t? c?a nhan v?t chinh la c?u be r?ng xanh Mowgli. Nh?ng nhan v?t h? hi?n lanh h?n bao g?m Tigger trong Winnie-the-Pooh c?a A. A. Milne va Hobbes c?a truy?n tranh Calvin va Hobbes, c? hai đ?u đ??c th? hi?n nh? nh?ng con thu nh?i bong đ?n gi?n tr? nen s?ng đ?ng.

H? c?ng la linh v?t cho cac đ?i th? thao khac nhau tren kh?p th? gi?i. Tony the Tiger la m?t linh v?t n?i ti?ng v?i mon ng? c?c Frosted Flakes c?a Kellogg. Th??ng hi?u x?ng d?u Esso (Exxon) đ??c qu?ng cao t? n?m 1969 tr? đi v?i kh?u hi?u 'đ?t m?t con h? trong b? c?a b?n' va m?t linh v?t h?; h?n 2,5 tri?u đuoi h? t?ng h?p đa đ??c ban cho nh?ng ng??i lai xe, h? bu?c chung vao n?p binh x?ng c?a h?. Bia Tiger co logo la m?t con h? đa tr? thanh lo?i bia đ?u tien c?a Singapore đ??c ? t?i chinh đ?o qu?c nay, đ??c tung ra th? tr??ng vao n?m 1932 va la th??ng hi?u đ?c quy?n hang đ?u c?a Nha may bia Chau A Thai Binh D??ng , đ??c ban t?i h?n 60 qu?c gia tren toan th? gi?i bao g?m M?, Canada, Uc, New Zealand va nhi?u n??c khac ? Trung đong, chau Au, chau A va M? Latinh.

T? Trung Anh Tigre va ti?ng Anh c? tigras (s? nhi?u) b?t ngu?n t? ti?ng Phap c? tigre , t? ti?ng Latinh tigris . đay la m?t t? m??n c?a ti?ng Hy L?p c? đ?i τ?γρι? (phien am la tigris, ten loai hi?n đ?i), m?t t? vay n??c ngoai khong ro ngu?n g?c co ngh?a la "con h?" c?ng nh? dong song Tigris . Ngu?n g?c co th? la tigra theo ti?ng Ba T? (nh?n ho?c s?c) va ti?ng Avesta tigrhi (m?i ten), co l? đ? c?p đ?n t?c đ? nh?y c?a h?, m?c du nh?ng t? nay khong đ??c bi?t co b?t k? y ngh?a nao lien quan đ?n h?. Ten chi Panthera co th? truy nguyen theo pantere c?a ti?ng Phap c?, t? panthera c?a Latin, t? panther c?a ti?ng Hy L?p c? đ?i, r?t co th? v?i ngh?a g?c la "đ?ng v?t mau vang", ho?c t? pandarah co ngh?a la "mau tr?ng vang", co th? lien quan đ?n ti?ng Ph?n pundarikas (h?). Ngu?n g?c t? ti?ng Hy L?p pan- ("t?t c?") va ther ("con thu") co th? la t? nguyen dan gian khong chinh xac.

Chinh tr? va kinh t? [ s?a | s?a ma ngu?n ]

M?t đ?ng xu b?c đ?u tien c?a vua Uttama Chola đ??c tim th?y ? Sri Lanka cho th?y Chola Tiger ng?i gi?a cac bi?u t??ng c?a Pandyan va Chera

Ngay nay, trong v?n hoa đ?i chung tren nhi?u l?nh v?c nh? th? thao , kinh t? , qu?ng cao đ?c bi?t la dung đ? ch? v? ti?m l?c hung m?nh c?ng nh? s? tr?i d?y c?a n?n kinh t? ? cac qu?c gia đ?c bi?t la ? chau A nh? B?n con h? chau A , b?n con h? con kinh t? (Tiger Cub Economies), Nh?ng con h? kinh t? m?i [62] Nh?ng con H? kinh t? (Tiger economies) la cach noi hinh t??ng danh cho nh?ng n?n kinh t? v?i t?c đ? phat tri?n r?t nhanh va m?nh, th??ng g?n li?n v?i s? c?i thi?n, nang cao ch?t l??ng cu?c s?ng . Han Qu?c, đai Loan , H?ng Kong va Singapore đ??c mo t? la B?n con h? chau A. [63] Ng??i ta c?ng s? d?ng hinh t??ng , bi?u t??ng , bi?u tr?ng , phu hi?u , nhan hi?u co th? hi?n hinh ?nh con h?.

H? la m?t trong nh?ng con v?t đ??c tr?ng bay tren con d?u Pashupati c?a n?n v?n minh l?u v?c song ?n . Con h? la bi?u t??ng c?a tri?u đ?i Chola va đ??c mieu t? tren ti?n xu, con d?u va bi?u ng?. Cac con d?u c?a m?t s? đ?ng xu Chola cho th?y con h?, con ca bi?u t??ng V??ng tri?u Pandya va cay cung bi?u t??ng Chera , cho th?y r?ng Chola đa đ?t đ??c uy quy?n chinh tr? trong hai tri?u đ?i sau. Ti?n vang đ??c tim th?y ? Kavilayadavalli ? qu?n Nellore c?a Andhra Pradesh co h?a ti?t c?a con h?, cay cung va m?t s? d?u hi?u khong ro rang. Bi?u t??ng con h? c?a đ? ch? Chola sau đo đa đ??c thong qua b?i H? Gi?i phong bang Tamil Eelam va con h? đa tr? thanh m?t bi?u t??ng c?a nha n??c khong đ??c cong nh?n c?a phong trao đ?c l?p Tamil Eelam va Tamil.

H? Bengal la đ?ng v?t qu?c gia c?a ?n đ? va Bangladesh . H? Ma Lai la đ?ng v?t qu?c gia c?a Malaysia . H? Siberia la đ?ng v?t qu?c gia c?a Han Qu?c .

Chu thich [ s?a | s?a ma ngu?n ]

  1. ^ Cat Specialist Group (2002). Panthera Tigris . Sach đ? 2006 . IUCN 2006. Truy c?p 10 thang 5 n?m 2006. M?c c?a c? s? d? li?u co kem ly gi?i t?i sao loai nay đang nguy c?p.
  2. ^ a b Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae:secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis . 1 (?n b?n 10). Holmiae (Laurentii Salvii). tr. 41 . Truy c?p ngay 8 thang 9 n?m 2008 .
  3. ^ “Wild Tiger Conservation” . Save The Tiger Fund . Truy c?p ngay 7 thang 3 n?m 2009 .
  4. ^ “Encyclopaedia Britannica Online - Tiger ( Panthera tigris )” . Truy c?p ngay 25 thang 9 n?m 2007 .
  5. ^ T?i sao h? khong s?ng ? chau Phi?
  6. ^ “Laboratory of Genomic Diversity LGD” . B?n g?c l?u tr? ngay 15 thang 4 n?m 2007 . Truy c?p ngay 26 thang 4 n?m 2010 .
  7. ^ EXPLORING MAMMALS , Marshall Cavendish, Marshall Cavendish Corporation, John L Gittleman
  8. ^ “Task force says tigers under siege” . Indianjungles.com. ngay 5 thang 8 n?m 2005. B?n g?c l?u tr? ngay 3 thang 9 n?m 2009 . Truy c?p ngay 7 thang 3 n?m 2009 .
  9. ^ đi?u đang ghi nh?n la nh?ng mau s?c c?a cac noi h? trung v?i b?c tranh dan gian đong H? Ng? h? c?a Vi?t Nam v?i cac con h? nh? B?ch h?, Hoang h?, H?c h?, Thanh h?, Xich h?
  10. ^ Tim ra ch?t khi?n ma ca r?ng them mau
  11. ^ “Th?o C?m Vien thi?u ti?n nuoi h?” . Bao đi?n t? Phap Lu?t thanh ph? H? Chi Minh . Truy c?p 8 thang 2 n?m 2018 .
  12. ^ “Nhi?u gi? thi?t v? h? s?ng chu?ng c?n ch?t ng??i - VnExpress” . VnExpress - Tin nhanh Vi?t Nam . Truy c?p 7 thang 2 n?m 2015 .
  13. ^ “Cu?c đ?u kinh hoang v?i con h? cu?i cung ? U Minh H?” . Bao đi?n t? VTC News . Truy c?p 7 thang 2 n?m 2015 .
  14. ^ Man-eaters. The tiger and lion, attacks on humans
  15. ^ Increasing tiger attacks trigger panic around Tadoba-Andhari reserve
  16. ^ H? d? b?t ng??i va ky ?c kinh hoang v? cu?c huy?t chi?n "ong ba m??i" ngay tr??c san nha Duy Khanh ? V?n Nhan 11/08/2013 14:00 (GMT+7)
  17. ^ Perry, Richard (1965). The World of the Tiger . 260. ASIN: B0007DU2IU.
  18. ^ Perry, Richard (1965). The World of the Tiger . tr. 260.
  19. ^ “Vao n?i t?ng la tam đi?m c?a ma tranh, th?n h?” . Bao đi?n t? VTC News . Truy c?p 1 thang 5 n?m 2015 .
  20. ^ “Theo d?u ng??i x?a - K? 44: Chua Dieu Quang va giai tho?i đanh c?p” . Thanh Nien Online . Truy c?p 7 thang 2 n?m 2015 .
  21. ^ “Chi?c s? c?p huy?n bi ? chua Dieu Quang” . Kienthuc.net.vn . Truy c?p 7 thang 2 n?m 2015 .
  22. ^ “M?t minh truy lung c?p chua thanh tinh” . 24h.com.vn . Truy c?p 7 thang 2 n?m 2015 . Qu?n ly CS1: đ?a đi?m ( lien k?t )
  23. ^ http://dantri.com.vn/xa-hoi/vua-san-ho-va-cai-chet-tham-545380.htm
  24. ^ “Tr?n đ? h? kinh thien đ?ng đ?a c?a mon phai Tan Khanh Ba Tra” . Bao đi?n t? Ng??i đ?a tin . Truy c?p 7 thang 2 n?m 2015 .
  25. ^ Singh, Kesri. (1959) The tiger of Rajasthan. Hale
  26. ^ a b c Chuy?n thu v? v? tinh tr??ng c?a h?
  27. ^ L?i chu thich: Th? <ref> sai; khong co n?i dung trong th? ref co ten GTF
  28. ^ “T?i sao khong th? thu?n hoa m?i đ?ng v?t? - VietNamNet” . VietNamNet . Truy c?p 7 thang 2 n?m 2015 .
  29. ^ Nyhus, P. J.; Dufraine, C. E.; Ambrogi, M. C.; Hart, S. E.; Carroll, C.; Tilson, R. (2010). “Human?tiger conflict over time”. Trong Tilson, R.; Nyhus, P. J. (bien t?p). Tigers of the world: The science, politics, and conservation of Panthera tigris (?n b?n 2). Burlington, MA: Academic Press. tr. 132?135. ISBN   978-0-8155-1570-8 . Truy c?p ngay 30 thang 3 n?m 2013 .
  30. ^ “www.bforest.gov.bd/highlights.php” . B?n g?c l?u tr? ngay 7 thang 12 n?m 2004 . Truy c?p ngay 20 thang 10 n?m 2013 .
  31. ^ http://www.dnaindia.com/report.asp?newsid=1180734&pageid=2
  32. ^ Compiled from official British records available at the Digital South Asia Library (University of Chicago and the Center for Research Libraries).
    1. " Number of persons and cattle killed in British India by wild beasts and snakes ", Statistical abstract relating to British India from 1867?68 to 1876?77 , (London: Her Majesty's Stationary Office): p. 132, 1878, retrieved ngay 30 thang 3 n?m 2013.
    2. " Number of persons and cattle killed in British India by wild beasts and snakes ", Statistical abstract relating to British India from 1876?77 to 1885?86 , (London: Her Majesty's Stationary Office): p. 240, 1887, retrieved ngay 30 thang 3 n?m 2013.
    3. " Number of persons and cattle killed in British India by wild beasts and snakes ", Statistical abstract relating to British India from 1885?86 to 1894?95 , (London: Her Majesty's Stationary Office): p. 268, 1896, retrieved ngay 30 thang 3 n?m 2013.
    4. " Number of persons and cattle killed in British India by wild animals and snakes ", Statistical abstract relating to British India from 1894?95 to 1903?04 , (London: Her Majesty's Stationary Office): p. 238, 1905, retrieved ngay 30 thang 3 n?m 2013.
    5. " Number of persons and cattle killed in British India by wild animals and snakes ", Statistical abstract relating to British India from 1903?04 to 1912?13 , (London: His Majesty's Stationary Office): p. 240, 1915, retrieved ngay 30 thang 3 n?m 2013.
  33. ^ “Kho?n 3, đi?u 5 Ngh? đ?nh s? 32/2006/Nđ-CP ngay 30/3/2006 c?a Chinh ph? V? QU?N LY TH?C V?T R?NG, đ?NG V?T R?NG NGUY C?P, QUY, HI?M” (PDF) . B?n g?c (PDF) l?u tr? ngay 14 thang 10 n?m 2017 . Truy c?p ngay 20 thang 10 n?m 2013 .
  34. ^ Vital Statistics: More Information L?u tr? 2007-09-28 t?i Wayback Machine . Vitalstatistics.info. Truy c?p ngay 26 thang 2 n?m 2012.
  35. ^ Perry, Richard (1965). The World of the Tiger. p. 260. ASIN: B0007DU2IU.
  36. ^ L?i chu thich: Th? <ref> sai; khong co n?i dung trong th? ref co ten Vi?t Nam ch? con kho?ng 200 con h?
  37. ^ http://www.bbc.co.uk/vietnamese/vietnam/2011/08/110801_viet_tigers.shtml Vi?t Nam 'ch? con 30 ca th? h?'
  38. ^ “Hanh đ?ng ngay đ? cho loai h? m?t đ??ng s?ng” . Truy c?p ngay 25 thang 2 n?m 2010 .
  39. ^ Harding, Andrew (ngay 23 thang 9 n?m 2006). “Programmes | From Our Own Correspondent | B?c Kinh's penis emporium” . BBC News . Truy c?p ngay 7 thang 3 n?m 2009 .
  40. ^ “Chinese tiger farms must be investigated” . WWF. B?n g?c l?u tr? ngay 5 thang 7 n?m 2007 . Truy c?p ngay 7 thang 3 n?m 2009 .
  41. ^ “WWF: Breeding tigers for trade soundly rejected at cites” . Panda.org. B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 3 n?m 2008 . Truy c?p ngay 7 thang 3 n?m 2009 .
  42. ^ Jackson, Patrick (29 thang 1 n?m 2010). “Tigers and other farmyard animals” . BBC News . Truy c?p 29 thang 1 n?m 2010 .
  43. ^ “Con h? trong v?n hoa th? gi?i” . T?p chi V?n hoa Ngh? thu?t . đ.T. ngay 6 thang 8 n?m 2010. B?n g?c l?u tr? ngay 6 thang 10 n?m 2014 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  44. ^ “Tigers in Popular Culture” . Tigers-World.com . ngay 15 thang 1 n?m 2013 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  45. ^ “Cu?c gianh gi?t xac ng??i v?i b?y h? đoi ? M??ng Lat” . VTC News . Le Quan. ngay 5 thang 1 n?m 2013 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  46. ^ “Chuy?n thu v? v? l? h?i b?t h? ? thung l?ng Lon Bon” . VTC News . Long Van. ngay 23 thang 6 n?m 2010 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  47. ^ “Bi m?t v? đan manh thu r?ng xanh ? Ha N?i” . VTC News . Ph?m Ng?c D??ng. ngay 27 thang 2 n?m 2010 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  48. ^ “Tiger tops dog as world's favourite animal” . Independent Online . ngay 6 thang 12 n?m 2004 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  49. ^ “CBBC Newsround | Animals | Tiger 'is our favourite animal ' ” . BBC News. ngay 6 thang 12 n?m 2004 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  50. ^ “Endangered tiger earns its stripes as the world's most popular beast | Independent, The (London) | Find Articles at BNET.com” . Findarticles.com. ngay 6 thang 12 n?m 2004. L?u tr? b?n g?c ngay 20 thang 1 n?m 2008 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  51. ^ “World's first tiger summit ends with ￡330m pledged amid lingering doubts” . The Guardian . London: Jonathan Watts. ngay 24 thang 11 n?m 2010 . Truy c?p ngay 1 thang 9 n?m 2011 .
  52. ^ “Vietnam observes International Tiger Day” . B?n g?c l?u tr? ngay 23 thang 10 n?m 2013 . Truy c?p ngay 1 thang 9 n?m 2011 .
  53. ^ “International Tiger Conservation Forum” . Tiger Conservation Forum . B?n g?c l?u tr? ngay 23 thang 9 n?m 2018 . Truy c?p ngay 1 thang 9 n?m 2011 .
  54. ^ “Ngay qu?c t? v? b?o t?n h? t?i Vi?t Nam” . TTXVN . M.P. ngay 29 thang 7 n?m 2011 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  55. ^ “L?n đ?u tien Vi?t Nam t? ch?c ngay qu?c t? H?” . VnExpress . H??ng Thu. ngay 28 thang 7 n?m 2011 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  56. ^ “Tranh dan gian ng? h?” . VOV online . Phan Quan. ngay 18 thang 2 n?m 2010. B?n g?c l?u tr? ngay 21 thang 10 n?m 2013 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  57. ^ “Xem b?y h?” . 24h . ngay 17 thang 2 n?m 2010 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  58. ^ “ ' V??ng qu?c' c?a th?n h? va ma tranh” . VTC News . Gia Linh. ngay 20 thang 7 n?m 2013 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  59. ^ “Hinh t??ng con h? trong v?n hoa Vi?t Nam” . T?p chi VH, TT & DL V?nh Phuc . Con Giang. ngay 15 thang 4 n?m 2010. B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 10 n?m 2013 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  60. ^ “Hinh t??ng chua s?n lam trong đi?u mua cung đinh "Long H?i h?i " ” . NET C? đo . Trung tam B?o t?n di tich C? đo Hu?. ngay 23 thang 7 n?m 2013 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  61. ^ “Ca dao, t?c ng?, thanh ng? v? H?” . 24h . Hipteen Sinja. ngay 7 thang 2 n?m 2010 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  62. ^ “Kinh t? Vi?t Nam co c? h?i thanh m?t 'con h?' m?i” . VnExpress . Anh Quan. ngay 21 thang 9 n?m 2011 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .
  63. ^ “Con H? Vi?t Nam va nh?ng ti?ng g?m g?” . H?i Doanh nhan . B?n g?c l?u tr? ngay 17 thang 10 n?m 2013 . Truy c?p ngay 7 thang 10 n?m 2013 .

đ?c them [ s?a | s?a ma ngu?n ]

Lien k?t ngoai [ s?a | s?a ma ngu?n ]

L?y t? “ https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=H?&oldid=71313233 ”