Ten artykuł dotyczy gatunku zwierz?t. Zobacz te?: azjatyckie tygrysy , tygrys (ujednoznacznienie) .

Tygrys azjatycki

Panthera tigris [1]
( Linnaeus , 1758) [2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Krolestwo	zwierz?ta
Typ	strunowce
Podtyp	kr?gowce
Gromada	ssaki
Podgromada	?yworodne
Infragromada	ło?yskowce
Rz?d	drapie?ne
Rodzina	kotowate
Podrodzina	pantery
Rodzaj	lampart
Gatunek	tygrys azjatycki
Synonimy Felis tigris Linnaeus, 1758 [2] Felis virgata Illiger , 1815 [3] Tigris regalis J.E. Gray, 1842 [4] Felis tigris altaicus Temminck , 1844 [5] Felis tigris sondaicus Temminck, 1844 [5] Tigris striatus Severtzov , 1858 [6] Tigris longipilis Fitzinger , 1868 [7] Felis tigris amurensis Dode , 1871 [8] Felis tigris montanus Sterndale , 1884 [9] Felis tigris fluviatilis Sterndale, 1884 [9] Felis tigris coreensis Brass , 1904 [10] Felis ( Tigris ) tigris septeritrionalis Satunin, 1904 [11] Felis tigris amoyensis Hilzheimer , 1905 [12] Felis tigris balica Schwarz , 1912 [13] Felis tigris trabata Schwarz, 1916 [14] Tigris mikadoi Satunin , 1915 [15] Felis tigris mandshurica Baykov, 1925 [16] Panthera tigris styani Pocock , 1929 [17] Panthera tigris sumatrae Pocock, 1929 [18] Panthera tigris corbetti Mazak, 1968 [19] Panthera tigris jacksoni Luo, Kim, W.E. Johnson, van der Walt, Martenson, Yuhki, Miquelle, Uphyrkina, Goodrich, Quigley, Tilson, Brady, Martelli, Subramaniam, McDougal, Hean, Huang, Pan, Karanth, Sunquist, Smith & O’Brien, 2004
Podgatunki [20] [21]
P. t. tigris (Linnaeus, 1758) [2] P. t. sondaica (Temminck, 1844) [5]
Kategoria zagro?enia ( CKGZ ) [22]
zagro?ony
Zasi?g wyst?powania
Zasi?g wyst?powania : pomara?czowy ? rok 1900 czerwony ? rok 1990
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Tygrys azjatycki ^[23] , tygrys ^[24] ( Panthera tigris ) ? gatunek du?ego, drapie?nego ssaka ło?yskowego z podrodziny panter (Pantherinae) w rodzinie kotowatych (Felidae), najwi?kszego ze wspołczesnych ^[a] pi?ciu gatunkow dzikich kotow z rodzaju Panthera , jeden z najwi?kszych drapie?nikow l?dowych (wielko?ci? ust?puje jedynie niektorym nied?wiedziom ). Dorosłe samce osi?gaj? ponad 300 kg masy ciała przy ponad 3 m całkowitej długo?ci. Rekordowa masa ciała samca, z podgatunku tygrysa syberyjskiego , wynosi 423 kg ^[25] . Dobrze skacze, bardzo dobrze pływa, poluje zwykle samotnie. Dawniej liczny w całej Azji, zawsze budz?cy groz?, stał si? obiektem polowa? dla sportu, pieni?dzy lub prewencyjnej obrony (ludzi i zwierz?t hodowlanych) ^[26] . Wyt?piony w wielu regionach, zagro?ony wygini?ciem , został obj?ty programami ochrony. Najwi?ksza dzika populacja ?yje w Indiach (gdzie w niektorych regionach tygrysy s? uwa?ane za zwierz?ta ?wi?te).

Słowo ?tygrys” pochodzi od greckiego wyrazu tigris , ktore z kolei ma najprawdopodobniej ira?skie korzenie.

Został opisany przez Linneusza w 10. edycji Systema Naturae (1758) jako Felis tigris ^[2] . W 1858 roku rosyjski przyrodnik Nikołaj Siewiercow opisał tego dzikiego kota pod nazw? Tigris striatus . W 1929 Pocock zaliczył go do rodzaju Panthera .

Obecnie wi?kszo?? zoologow zgadza si? z przynale?no?ci? tygrysa do tego wła?nie rodzaju. Dokładniej przeprowadzone badania anatomiczne wykazały jednak, ?e tygrys mo?e by? blisko spokrewniony z panter? mglist? . Przynale?no?? rodzajowa tego kota jest wi?c niepewna. Obecnie prowadzone s? szczegołowe badania anatomiczne, genetyczne oraz molekularne, ktorych celem jest ustalenie relacji pokrewie?stwa mi?dzy przedstawicielami Pantheriinae.

Pochodzenie tygrysa [ edytuj | edytuj kod ]

Filogeneza tygrysow nie została jednoznacznie wyja?niona. Wspołczesna wiedza o pochodzeniu tych drapie?nikow opiera si? na niewielkiej ilo?ci materiału kopalnego. Wszystkie ?yj?ce wspołcze?nie du?e koty zaliczane s? do podrodziny Pantheriinae. Najstarszym znanym gatunkiem o mo?liwym du?ym stopniu pokrewie?stwa jest znaleziony w połnocnych Chinach i na Jawie wczesnoplejstoce?ska , mniejsza od tygrysa Panthera palaeosinensis . Najprawdopodobniejszym prekursorem linii kotowatych, z ktorej powstał Panthera tigris , jest wymarła przed kilkoma milionami lat Panthera schreuderi . Nie ma jednak pewno?ci, gdy? jego skamieniało?ci nie wskazuj? jednoznacznie na pokrewie?stwo ze znanym wspołcze?nie tygrysem ^[27] .

Kilka milionow lat temu niemal w całej Azji dominował P. t. acutidens , od ktorego pochodzi tygrys chi?ski ( Panthera tigris amoyensis ). Jedna z teorii zakłada, ?e wszystkie tygrysy, ktore zasiedlaj? tereny inne, ni? Indonezja , wywodz? si? wła?nie od tego podgatunku. Około 1,2 miliona lat temu w Indonezji pojawił si? Panthera tigris trinilensis ( tygrys z Trinil ) odkryty na stanowisku archeologicznym Trinil na Jawie. Według wi?kszo?ci zoologow jest on przodkiem wszystkich znanych indonezyjskich podgatunkow tygrysa i nie wywodzi si? od wcze?niejszego P. t. acutidens .

Skamieliny tygrysow znajdowano rownie? na Borneo , we wschodniej Beringii i na Sachalinie . W Indiach i połnocnej Azji tygrys pojawił si? pod koniec plejstocenu.

Zasi?g wyst?powania i siedlisko [ edytuj | edytuj kod ]

Dawniej był szeroko rozprzestrzeniony w Azji ? od wschodniej Turcji i Morza Kaspijskiego po wschodni? Rosj? ^[22] (do Morza Ochockiego ) i Mand?uri? ^[25] . Południowa granica zasi?gu ci?gn?ła si? od połnocnego Iranu po Połwysep Malajski , Jaw? i Bali ^[25] .

Obecnie wyst?puje w Azji południowej i wschodniej, a wła?ciwie w małych, izolowanych populacjach na obszarze mi?dzy Indiami a Wietnamem i Tajlandi? oraz w Chinach, na wschodzie Rosji i na Sumatrze . Na przestrzeni ostatnich 100 lat utracił około 93% z dawnego zasi?gu ^[22] .

Zajmuje ro?norodne siedliska ? od wiecznie zielonych tropikalnych lasow deszczowych , przez namorzyny i południowe zbocza Himalajow po za?nie?on? tajg? syberyjsk?. Preferuje tereny z dost?pem do wody, g?sto poro?ni?te wysok? ro?linno?ci?, zasobne w du?e ssaki kopytne .

Budowa [ edytuj | edytuj kod ]

Tygrys jest najpot??niejszym przedstawicielem rodziny kotowatych i jednym z najwi?kszych drapie?nikow l?dowych. Osi?gana przez dorosłe samce masa ? w zale?no?ci od podgatunku ? mo?e przekracza? 300 kg przy całkowitej długo?ci ciała ponad 3 m. Nieco wi?ksze od niego były wymarłe smilodony i lwy jaskiniowe , a wspołcze?nie jedynie legrysy , pochodz?ce ze skrzy?owania tygrysicy z lwem, osi?gaj? wi?ksze rozmiary. Rozmiary tygrysow zmieniaj? si? w zale?no?ci od wysoko?ci zajmowanych terenow, najmniejsze ?yj? w terenach ni?ej poło?onych ^[28] .

Najwi?kszym podgatunkiem jest tygrys syberyjski ? notowana rekordowa masa samca wynosi 384 kg, a najmniejszym tygrys sumatrza?ski . Mniejszy od niego tygrys balijski został wyt?piony przez człowieka w 1937. Był przeci?tnie dwukrotnie mniejszy od swojego syberyjskiego krewniaka.

Masywne ciało o silnej budowie z krotkimi, bardzo muskularnymi nogami zako?czone jest długim ogonem ułatwiaj?cym utrzymanie rownowagi. Tygrysy maj? bardzo dobrze rozwini?t? t? zdolno?? ^[29] . Jak u wszystkich kotow przednie łapy maj? pi??, a tylne cztery palce. Wszystkie palce zako?czone s? ostrymi pazurami o sierpowatym kształcie. Odpowiednia budowa ostatniego paliczka oraz obecno?? mi??ni poruszaj?cych ten paliczek powoduj?, ?e pazury mog? by? cofane ^[30] . Umiej?tno?? chowania pazurow umo?liwia tygrysowi bardzo ciche st?panie przy podkradaniu si? do ofiary, a ich wysuni?cie ułatwia przytrzymywanie i rozrywanie zdobyczy. Wysuni?te pazury tygrysa stanowi? bardzo gro?n? bro?. Słu?? rownie? do czyszczenia futra, zachowywania rownowagi przy pokonywaniu nierownych przeszkod oraz zaznaczania terytorium poprzez rysowanie ?ladow na ziemi i korze drzew.

Nieco dłu?sze tylne łapy s? przystosowane do skakania. Tygrys jest drugim po pumie rekordzist? w skoku wzwy? ? potrafi wskoczy? na wysoko?? 5 m ? i drugim po lwie w skoku w dal ? jednym skokiem pokonuje odległo?? 8?9 m ^[31] . Na wysoko?? 2 m wskakuje trzymaj?c zdobycz wa??c? 50 kg. Jednym uderzeniem łapy jest w stanie zabi? zwierz? wielko?ci du?ego psa, a nawet człowieka.

Kolejnym elementem przystosowania do drapie?nego trybu ?ycia jest budowa szcz?ki tygrysa ? uz?bienie tn?co-krusz?ce z silnie rozwini?tymi kłami i łamaczami. W szcz?ce osadzonych jest 30 z?bow. Długie do ok. 75 mm kły ^[29] słu?? do zabijania ofiary i rozrywania mi?sa.

Najlepiej rozwini?tym zmysłem tygrysow jest słuch. Wychwytuj? d?wi?ki o cz?stotliwo?ci od 200 Hz do 100 kHz , pi?ciokrotnie wy?sze ni? słyszane przez człowieka (do 20 kHz). Prawdopodobnie tygrysy potrafi? rozpozna? gatunki zwierz?t po wydawanych przez nie odgłosach, co wyja?niałoby du?? precyzj? w odnajdywaniu ulubionych gatunkow ^[31] .

Zmysł w?chu u tygrysa nie nale?y do wysoko rozwini?tych. Jest zdecydowanie słabszy ni? u psow. Do rozpoznawania zapachow wykorzystywany jest pomocniczo narz?d Jacobsona . Podobnie do lwow, aby ułatwi? dopływ powietrza do receptorow w?chowych, tygrysy otwieraj? pysk i wysuwaj? j?zyk w charakterystycznym grymasie.

Jak wszystkie wielkie koty z rodzaju Panthera , tygrys potrafi rycze?. Głos rycz?cego krola d?ungli słyszany jest z odległo?ci 3 km. Tygrys potrafi te? pływa?, a płyn?c mo?e zabi? ?cigan? ofiar?. Bardzo dobrze czuje si? w wodzie, potrafi przepłyn?? rzek? o szeroko?ci 6?8 km, a z nurtem rzeki 29 km ^[31] .

W oku tygrysa wyst?puj? dwa typy czopkow ^[32] . Tygrysy maj? okr?głe ?renice i ?ołte t?czowki ^{[29] [31]} . W nocy ?wiatło odbite od oczu tygrysa przybiera kolor od czerwono?ołtego do niebieskozielonego ? w zale?no?ci od ?rodła ?wiatła i k?ta jego padania. Na zdj?ciach robionych w ?wietle lampy błyskowej powstaje tzw. efekt czerwonych oczu . Tygrysy, jak wszystkie koty, maj? oko osłoni?te przesłon? migawkow? , tzw. trzeci? powiek?.

Podstawowe dane (samce s? wi?ksze od samic)
( dane liczbowe u?rednione z uwzgl?dnieniem poszczegolnych podgatunkow ) [25]
Długo?? całkowita	172?330 cm
Długo?? (bez ogona)	119?290 cm
Długo?? ogona	53?116 cm
Wysoko??	80?115 cm
Masa ciała	91?423 kg (samce); 65?160 kg (samice)
Liczba chromosomow	2n=38
Po?ywienie	du?e i małe kr?gowce ? od młodych słoni po małpy i gryzonie
Ci??a	96?111 dni

Umaszczenie [ edytuj | edytuj kod ]

Jest uzale?nione od podgatunku i pory roku, od ?ołtawego do czerwonopomara?czowego z czarnymi, wyrazistymi pr?gami. Boki głowy i strona brzuszna s? białe. Kształt i rozmieszczenie pr?g s? zale?ne od podgatunku, a szczegołowy układ ? unikalny dla ka?dego osobnika ^[25] ? mo?e stanowi? podstaw? do identyfikacji. Podgatunki połnocne maj? generalnie ja?niejsze futro ^[31] .

Owłosienie tygrysow pełni funkcj? zmysłu dotyku. Wibryssy wyst?puj? na brwiach, policzkach i ? najdłu?sze, mierz?ce do 15 cm ? na gornej wardze po obydwu stronach pyska ^[31] . Włosy czuciowe rozło?one s? nierownomiernie na całej skorze zwierz?cia. U podgatunkow południowych przeci?tna długo?? włosow waha si? od 7?20 mm na grzbiecie do 15?35 mm na brzuchu. G?sto?? futra jest zale?na od czynnikow geograficznych i pory roku ^[29] .

Białe tygrysy [ edytuj | edytuj kod ]

Jest to jeden z wielu wariantow umaszczenia Panthera tigris , głownie podgatunku nominatywnego . Jego cechami charakterystycznymi s?: białe umaszczenie sier?ci, ciemnobr?zowe lub o barwie serpii pasy, niebieskie oczy, ro?owy nos oraz ro?owe poduszki łap. Nie s? to osobniki albinotyczne ^[33] . W antycznej indyjskiej literaturze odniesienia do białych tygrysow nie wyst?powały. Były one jednak obecne w chi?skich wierzeniach i przedstawiano je w figurach, st?d najpewniej były znane Chi?czykom ju? w czasach antycznych. W Indiach donoszono o ich obserwacjach dopiero w XIX wieku ^[34] .

Rzadziej białe osobniki wyst?puj? u tygrysa amurskiego ( Panthera tigris altaica ). Wszystkie białe tygrysy trzymane w ogrodach zoologicznych pochodz? od jednego ojca o imieniu Mohan , ktorego schwytano w 1851 roku ^[33] . Był jednym z czterech koci?t zwyczajnie umaszczonej tygrysicy. Trojk? młodych i matk? zabito, za? Mohana schwytano do niewoli ^[34] . Gen warunkuj?cy biały kolor sier?ci jest dziedziczony autosomalnie recesywnie . Tygrysy te maj? stosunkowo wi?cej problemow zdrowotnych, ni? umaszczone normalnie ^[33] ; dotykaj? ich m.in. rozszczep wargi i podniebienia , zez oraz skolioza . Jest to wynik chowu wsobnego , ktory stosowany jest ze wzgl?du na parcie na uzyskanie białych tygrysow, popularnych w ogrodach zoologicznych. Gen warunkuj?cy biał? sier?? wyst?puje naturalnie jedynie u 1 na 10 tys. osobnikow ^[35] .

Czarne tygrysy [ edytuj | edytuj kod ]

Cho? pojawiały si? doniesienia o czarnych tygrysach, nie pozyskano nigdy ?adnego okazu czy cho?by skory. Zachowały si? jedynie doniesienia o upolowanych egzemplarzach. Te nietypowo umaszczone osobniki wzbudziły zainteresowanie kryptozoologow ^[36] .

Niebieskie tygrysy [ edytuj | edytuj kod ]

W 1910 roku ameryka?ski misjonarz Harry R. Caldwell podczas polowania na tygrysy zauwa?ył osobnika ma?ci niebieskiej na obrze?ach miasta Fuzhou . Okoliczni mieszka?cy mieli w okolicy dostrzec wi?cej takich tygrysow. Barwa sier?ci przypominała t? u kotow malta?skich ^{[34] [37]} .

Golden Tabby [ edytuj | edytuj kod ]

Tygrysy ?Golden Tabby” (zwane rownie? ?Strawberry”) to odmiana kolorystyczna tygrysa wyst?puj?ca jedynie w niewoli. Powstaje w wyniku kojarzenia białych i zwykłych tygrysow ^[35] . Barwa ich sier?ci jest złocista, jasna, maj? jasne nogi i pomara?czowe pasy. Ich sier?? jest grubsza ni? u zwyczajnie umaszczonych tygrysow. W 2016 w niewoli ?yło około 30 tak umaszczonych okazow. Przeci?tnie s? one wi?ksze od zwyczajnie umaszczonych osobnikow, podobnie jak białe tygrysy ^[38] .

Tryb ?ycia [ edytuj | edytuj kod ]

Wi?kszo?? tygrysow ?yje w lasach tropikalnych oraz na terenach poro?ni?tych przez zaro?la trawiaste, trzcinowe i bambusowe. S? bardzo aktywnymi drapie?nikami naziemnymi, rzadko wchodz? na drzewa. Na miejsce odpoczynku najch?tniej wybieraj? cie? pod drzewami, a na stepach syberyjskich ? rozpadliny skalne.

Pokarm i strategia polowania [ edytuj | edytuj kod ]

Tygrys jest drapie?nikiem stoj?cym na najwy?szym poziomie piramidy ekologicznej . Poluje na wszelkie zwierz?ta niezale?nie od wielko?ci. Jedynie dorosłe, zdrowe nosoro?ce i słonie potrafi? skutecznie obroni? si? przed jego atakiem, a mimo tego zdarzaj? si? utarczki pomi?dzy nimi a tygrysem. Podobnie wygl?daj? konfrontacje z wi?kszymi od tygrysa nied?wiedziami brunatnymi . Chocia? obydwa olbrzymy wzajemnie si? unikaj? (obecnie obydwa gatunki s? bardzo rzadkie) dochodzi mi?dzy nimi do walk, w ktorych nied?wied? nierzadko zostaje pokonany. Zwykle tygrysy zabijaj? nied?wiedzie młode lub te, ktore zapadły w sen zimowy lub dopiero si? z niego wybudziły.

Tygrys najch?tniej poluje na du?e ssaki kopytne ( sambary , gaury , bawoły , dzikie ?winie ), nie gardzi młodym słoniem lub nosoro?cem, ktory oddalił si? od stada , zdarza mu si? zabija? krokodyle , a nawet du?e ryby , na ktore czatuje przy brzegu. Poluje z ukrycia. Wykorzystuj?c słuch i wzrok oraz g?stwiny podkrada si? do ofiary. St?pa bardzo cicho, poniewa? ? jak wi?kszo?? kotow ? potrafi chowa? pazury i przyczajony wyczekuje, a? cel ataku zbli?y si? do niego. Potrafi biec z pr?dko?ci? 60 km/h . Przednimi łapami powala atakowane zwierz? na ziemi? i wbija kły w jego kark cz?sto przerywaj?c tym uderzeniem rdze? kr?gowy, tchawic?, ?ył? lub t?tnic? szyjn? ofiary. Du?ym zwierz?tom rozrywa gardło i czeka, a? ofiara skona. Tylko 1 na 10?20 atakow ko?czy si? sukcesem drapie?nika. Du?a zdobycz wystarcza mu na kilka dni. Jednorazowo zjada 20?35 kg mi?sa ^[25] , wygłodniały ? nawet do 50 kg ^[39] .

Podchodzi pod osiedla ludzkie. Stare tygrysy czasami wybieraj? na swoje ofiary ludzi i zwierz?ta domowe, zwłaszcza bydło . Jest to spowodowane prawdopodobnie utrat? sprawno?ci łowieckiej, np. przez wady uz?bienia. Osłabiony osobnik zmuszony jest do opuszczenia swojego terytorium w poszukiwaniu łatwiejszej zdobyczy. Zdarza si?, ?e młody tygrys napada na człowieka, ale takie zdarzenia tłumaczone s? jako przypadkowe. Poluje zarowno w dzie?, jak i w nocy, przy czym najwi?ksz? aktywno?? wykazuje przed i po zachodzie sło?ca, noc? zwykle patroluj?c zajmowane terytorium. Zbiorowe polowania w małych grupach rodzinnych ? podobnie jak to robi? lwy ? zdarzaj? si? tygrysom, ale nale?y to do rzadko?ci ^[28] . Wod? pije pobieraj?c j? lekko wywini?tym j?zykiem ? sposobem stosowanym jedynie przez kotowate i psowate .

Terytorium [ edytuj | edytuj kod ]

Samce obejmuj? tereny o powierzchni 60?100 km², a samice do 20 km² ^[38] . Wielko?? terytorium zale?y od warunkow ?rodowiska, a szczegolnie od ilo?ci pokarmu jak? mo?e dostarczy? tygrysowi. Im mniej pokarmu tym wi?ksze terytorium. Terytoria s? znakowane moczem, odchodami i wydzielin? gruczołow zapachowych. Znakowanie przyczynia si? do ograniczania liczby star? pomi?dzy gospodarzem terenu a przybyszami poszukuj?cymi nowych, nieobj?tych we władanie terytoriow.

Obszar kontrolowany przez jednego samca mo?e zawiera? areały osobnicze kilku samic. Zarowno samce, jak i samice obejmuj? areały osobnicze nienakładaj?ce si? z areałami innych przedstawicieli tej samej płci. Areał osobniczy samicy jest mniejszy, poniewa? w czasie polowania nie mo?e si? ona zbytnio oddala? od miejsca, w ktorym ukryła swoje młode.

Zachowania socjalne [ edytuj | edytuj kod ]

Zachowania socjalne tygrysow nie nale?? do skomplikowanych. Podstawow? jednostk? rodzinn? stanowi samica z młodymi. Samce czasem przebywaj? w towarzystwie samicy i swoich młodych. Spotykane czasami dorosłe tygrysy w?druj?ce w małych grupach s? ze sob? spokrewnione. W przypadku samic jest to zwykle matka z cork?. W warunkach naturalnych nie spotyka si? grup niespokrewnionych ze sob? osobnikow. Sytuacje takie maj? miejsce w niewoli i na terenach o wymuszonym, nienaturalnym dla tych zwierz?t zag?szczeniu ^[31] .

Dorosły samiec jest najcz??ciej samotnikiem z wysoko rozwini?tym terytorializmem . Tylko w okresie rozrodu tworzy rodziny, dziel?c swoj rozległy rewir z kilkoma samicami. W konfrontacji z innymi osobnikami wykazuje siln? agresj? bez wzgl?du na to, czy ma do czynienia z samcem, czy z samic?. Z reguły dochodzi do demonstracji kłow i wymiany odgłosow. W skrajnych przypadkach ? cho? zdarza si? to stosunkowo rzadko ? konfrontacje mi?dzy tygrysami ko?cz? si? ?mierci? jednego z jej uczestnikow. Czasami obserwowano przypadki wzajemnej tolerancji ^[25] .

Do komunikowania si? pomi?dzy sob? tygrysy u?ywaj? ro?norodnych d?wi?kow. Rycz?c informuj? inne tygrysy o zajmowanej pozycji. Cz??ciej od gło?nego ryczenia wydaj? ro?nego rodzaju pomruki, warczenie, parskanie, prychanie i miauczenie. W?rod obserwatorow nie ma zgody co do tego, czy tygrysy potrafi? mrucze? ^[31] . W komunikacji bezpo?redniej du?? rol? odgrywaj? ruchy ogona.

Rozrod i rozwoj [ edytuj | edytuj kod ]

Samice osi?gaj? dojrzało?? płciow? pomi?dzy 3?4 rokiem ?ycia, samce ?rednio o rok po?niej. W ciepłej strefie klimatycznej samice mog? przyst?powa? do rozrodu o ka?dej porze roku, ale najcz??ciej (oraz w strefie zimnej) nast?puje to od ko?ca listopada do pocz?tku kwietnia. Wchodz?c w okres rui samice nawołuj? samca gło?nym ryczeniem i spryskuj? moczem okoliczne drzewa i skały, sygnalizuj?c w ten sposob gotowo?? do rozpocz?cia okresu godowego ^[40] . Takie zachowania powtarza do czasu kopulacji lub zako?czenia rui. Przy malej?cej liczbie tygrysow zdarza si?, ?e samica nie znajduje partnera do rozrodu. Do ponownej rui dochodzi po 10?60 dniach, okres ten jest ro?ny u poszczegolnych samic ^[41] .

Ci??a trwa 93?114 dni (najcz??ciej 104?106 dni), w miocie rodzi si? zwykle 3?4 ^[25] , ale zdarzaj? si? mioty od 1?7 młodych. Młode tygrysi? po urodzeniu jest ?lepe i bezradne. Wa?y ok. 1 kg. ?miertelno?? młodych w pierwszym roku ?ycia si?ga 1/3, a w dwoch pierwszych latach ?ycia mo?e przekroczy? 50%. Szacuje si?, ?e tylko jedno tygrysi? z miotu osi?gnie dojrzały wiek ^[41] . Najsłabsze w miocie cz?sto ginie tu? po urodzeniu ^[31] . Wiele młodych ginie na skutek powodzi, a tak?e po?arow wzniecanych przez ludzi przy wyr?bie lasow pod uprawy rolne ^[28] . Samiec obejmuj?cy nowe terytorium, na ktorym znajduj? si? samice z młodymi zabija wszystkich potomkow swojego poprzednika, aby przyspieszy? gotowo?? samicy do kopulacji. Po utracie młodych samica wchodzi w estrus w ci?gu kilku miesi?cy, a wychowuj?c młode ? po 2?3 latach od poprzedniej rui.

Około 8 tygodnia ?ycia młode s? zdolne do opuszczenia kryjowki i pod??ania za matk?, ktora wychowuje je bez pomocy samca. Jego udział w wychowaniu potomstwa ogranicza si? do obrony terytorium przed intruzami, czasem do zabawy z młodymi. W okresie wychowywania potomstwa tygrysica jest najbardziej niebezpieczna dla ka?dego potencjalnego wroga ^[39] . Wiele z dokonanych przez tygrysic? atakow na człowieka miało miejsce w wyniku zaskoczenia jej w okresie opieki nad młodymi ^[41] .

Wymiana z?bow mlecznych na z?by stałe rozpoczyna si? ok. 6 miesi?ca ?ycia ^[31] . Młode tygrysy wdrapuj? si? na drzewa, ale z wiekiem staj? si? ci??sze i robi? to coraz rzadziej. Samodzielno?? młode tygrysy uzyskuj? około 18 miesi?ca ?ycia, ale pozostaj? z matk? do 2?2,5 roku ^[25] . Młode samice obieraj? sobie nowe terytorium w pobli?u matki, natomiast samce wyruszaj? na poszukiwanie nowych terenow wdaj?c si? w walki z innymi samcami. Na wolno?ci ?yj? 10?15 lat, w niewoli 16?20 ^[29] . Zanotowano jeden przypadek 26-letniego tygrysa ^[31] .

Zagro?enia dla tygrysa [ edytuj | edytuj kod ]

Wysoka ?miertelno?? młodych, zwyczaje obejmowania terytorium poprzez walk? mi?dzy samcami, upodobanie do polowania na du?e ssaki kopytne, ktore broni?c si? potrafi? zabi? tygrysa oraz walki z nied?wiedziami lub stadami wilkow ? to naturalne przyczyny ?mierci tygrysow. Jednak najwi?kszym wrogiem tygrysa jest człowiek i azjatycka medycyna ludowa ^[31] , uznawana obecnie za ?przekle?stwo tygrysow”. Nowell i Jackson z Cat Specialist Group (IUCN) za najwi?ksze zagro?enia dla istnienia gatunku uznali profesjonalnie zorganizowane kłusownictwo , zmniejszaj?c? si? na skutek przełowienia liczebno?? zwierz?t stanowi?cych baz? pokarmow? tygrysow oraz utrat? siedlisk ^[42] .

Futro z tygrysa ? uwa?ane za cenne trofeum my?liwskie ? słu?y do zdobienia ubiorow, m.in. tybeta?skie stroje ludowe chuba ^[43] , a ko?ci, wibryssy ^[31] i inne cz??ci ciała s? wykorzystywane w chi?skiej medycynie ludowej i jako afrodyzjaki , na ktore ro?nie popyt wraz ze wzrostem zamo?no?ci w niektorych krajach azjatyckich ^[26] . Małe tygrysy s? szczegolnie ch?tnie zabijane przez kłusownikow, z powodu wysokiej ceny uzyskiwanej na czarnym rynku ^[41] .

Działania wojenne na terenie Kambod?y, Laosu i Wietnamu to kolejny czynnik, ktory zredukował liczb? zwierz?t w południowej Azji.

Tygrysy s? rownie? zabijane lub trute z powodu atakow na ludzi i na ?ywy inwentarz. W wi?kszo?ci przypadkow atakow na ludzi dokonuj? osobniki zranione, nierzadko przez kłusownikow ^[44] .

  Osobny artykuł: Ataki tygrysow na ludzi .

Liczba tygrysow ?yj?cych na wolno?ci jest szacowana na 3200 osobnikow (dane World Wildlife Fund z 2010 roku) ^[45] . Nowell i Jackson (1996) oraz Seidensticker i inni (1999) szacowali, ?e dawna populacja licz?ca ok. 100 000 tygrysow została zredukowana do 2500 dorosłych osobnikow, z czego ?adna z subpopulacji nie przekraczała 250 osobnikow zdolnych do rozrodu ^[22] , a wi?kszo?? nie przekracza 120 osobnikow. Populacje te s? zbyt nieliczne, aby zapewni? reprodukcj? i wymian? genetyczn?. Informacje rz?du indyjskiego o szacowanej liczbie 3100?4500 osobnikow tygrysa bengalskiego (dane z 2002) s? ju? prawdopodobnie nieaktualne. P.K. Sen, dyrektor WWF India’s tiger and wildlife program ocenia indyjsk? populacj? tygrysow na mniej ni? 2000 osobnikow.

Ochrona [ edytuj | edytuj kod ]

Tygrys jest obj?ty konwencj? CITES (zał?cznik I) ^[46] . W Czerwonej Ksi?dze IUCN został wpisany w kategorii gatunkow zagro?onych wygini?ciem (EN) jako Panthera tigris , dwa z dziewi?ciu wymienionych tam podgatunkow zaliczono do kategorii krytycznie zagro?onych (CR), cztery do kategorii zagro?onych (EN) i trzy do wymarłych (EX) ^[22] .

Za rz?dow Indiry Gandhi tygrys został obj?ty ochron? rz?du indyjskiego. W Parku Narodowym Jima Corbetta utworzono 23 rezerwaty w ramach Project Tiger .

W ramach programu Conserving Tigers in the Wild: A WWF Framework Strategy for Action 2002?2010 okre?lono siedem najwa?niejszych regionow oraz cztery dodatkowe obszary ochrony tygrysow. Na terenach tych World Wildlife Fund zamierza ustanowi? i prowadzi? obszary skutecznej ochrony, zredukowa? kłusownictwo i wyeliminowa? handel cz??ciami ciała tygrysow ^[26] .

Programy ochrony przewiduj? przenoszenie szczegolnie agresywnych osobnikow na tereny oddalone od ludzkich osiedli (dotyczy osobnikow uznanych za niestanowi?ce bezpo?redniego zagro?enia dla ludzi) lub umieszczane w ogrodach zoologicznych (uznane za szczegolnie niebezpieczne dla ludzi). Złapane i wypuszczane ponownie na wolno?? tygrysy s? wyposa?ane w nadajniki umo?liwiaj?ce ich monitorowanie ^[44] .

W 1900 roku ?wiatowa populacja tygrysow wynosiła 100 tysi?cy. W 2010 roku ?yło dziko ok. 3200 sztuk, w 2016 roku ju? 3890 ? z czego 2226 w Indiach. 13 krajow, w ktorych tygrysy ?yj? na wolno?ci, przyj?ło wspolny cel, jakim jest podwojenie ?wiatowej populacji tych zwierz?t do 2022 roku ^[47] .

Rezerwaty tygrysow w Indiach [ edytuj | edytuj kod ]

Stworzenie rezerwatow w Indiach wymagało bardzo zdecydowanej postawy rz?du, aby narzuci? polityk? ochrony naturalnych zasobow kraju. Około 6000 wiosek przesiedlono poza teren rezerwatow do stref buforowych. Ł?cznie rezerwaty zajmuj? dzisiaj powierzchnie 28 000 km², z czego około 10 000 km² stanowi stref? całkowitej ochrony, wolnych od wszelkiej działalno?ci człowieka, a reszta to strefy buforowe, w ktorych działalno?? ludzka jest ograniczona. W ten sposob liczebno?? populacji tygrysow zwi?kszyła si? z 262 osobnikow w 1972 roku do 1327 w 1989 roku, z czego 269 tygrysow zamieszkuje tylko jeden rezerwat Sunderbans . Z poprawy warunkow siedlisk tygrysow skorzystały tak?e inne zagro?one zwierz?ta.

Rezerwat	Nazwa stanu	Powierzchnia w km²	Liczba tygrysow w 1989 r.
Bandipur	Karnataka	866	50
Buaxar	Bengal Zachodni	759	33
Corbett	Uttar Pradesh	521	91
Dudhwa	Uttar Pradesh	811	90
Indravati	Madhya Pradesh	2799	28
Kanha	Madhya Pradesh	1945	97
Manas	Asam	2840	92
Melghat	Maharasztra	1618	77
Mundanthurai	Tamilnadu	800	22
Nagarjunasagar	Andhra Pradesh	3568	94
Namdapha	Arunachal Pradesh	1985	47
Palamau	Bihar	928	55
Periyar	Kerala	777	45
Ranthambhor	Rad?astan	825	44
Sariska	Rad?astan	800	19
Simlipal	Orissa	2750	93
Sunderbans	Bengal Zachodni	2585	269
Valmiki	Bihar	840	81

?wi?tynia tygrysow [ edytuj | edytuj kod ]

Jednym z najbardziej znanych miejsc ochrony tygrysow była zało?ona w 1994 ?wi?tynia Tygrysow Wat Pa Luangta Bua Yanasampanno Forest Monastery ? buddyjski klasztor poło?ony w Prowincji Kanchanaburi (zachodnia Tajlandia ), ok. 300 km od Bangkoku . Mnisi z klasztoru opiekowali si? tygrysimi sierotami przyniesionymi przez okolicznych wie?niakow. Pierwsze tygrysi? trafiło do ?wi?tyni w 1999 roku. Tygrysy wychowane w?rod ludzi s? na wpoł oswojone i akceptuj? mnichow jako członkow swojej społeczno?ci, cho? podejrzewano tak?e, i? zwierz?ta były odurzane. Od czasu rozpocz?cia działalno?ci ?wi?tyni, zanotowano kilka atakow wielkiego kota na człowieka ^[48] . Obecnie w klasztorze ?yje ok. 120 tygrysow i wiele innych zwierz?t, takich jak pawie, bydło domowe czy jelenie . ?wi?tynia była otwarta dla turystow. Przed zamkni?ciem budowany był tam teren, na ktorym młode tygrysy mogłyby rosn?? przy minimalnym kontakcie z lud?mi. Dzi?ki temu tygrysy z nowego pokolenia mo?na b?dzie w przyszło?ci przywroci? naturze ^[49] . Hodowla ta jednak była nielegalna, a na skutek doniesie? o zn?caniu si? nad zwierz?tami i nielegalnym nimi handlu, tajlandzkie organy ochrony przyrody w 2016 roku rozpocz?ły przenoszenie tygrysow do uprawnionych o?rodkow, przy okazji odkrywaj?c kilkadziesi?t zwłok tygrysow ^[50] .

Podgatunki [ edytuj | edytuj kod ]

Wyro?niono kilkana?cie podgatunkow tygrysa, z czego 8?9 jest raczej powszechnie akceptowanych przez badaczy ^{[22] [51] [25]} , cho? s? autorzy postuluj?cy inne koncepcje.

Niektorzy badacze na podstawie wynikow bada? molekularnych postuluj? wyodr?bnienie do rangi gatunku P. t. sumatrae i † P. t. sondaica oraz uznanie † P. t. balica za podgatunek † P. sondaica ^{[51] [52]} .

Zamiast wyro?niania podgatunkow, ktore s? do siebie bardzo podobne, Cracraft et al. (1998) zasugerował uznanie dwoch gatunkow tygrysa ^[53] :

• P. tigris (bez podgatunkow) ? populacje kontynentalne,
• P. sumatrae ? populacje wyst?puj?ce na wyspach.

Pi?? tradycyjnie wyro?nianych podgatunkow uznano za wymarłe , a jeden prawdopodobnie wymarł w stanie dzikim . Podgatunki te zostały zdefiniowane na podstawie rozmieszczenia geograficznego, wielko?ci ciała, budowy czaszki, ro?nic umaszczenia, kształtu i rozmieszczenia pr?g. Dwa podgatunki wymarłe wiele tysi?cy lat temu zostały zdefiniowane na podstawie nielicznych skamieniało?ci.

Nazwa	Zasi?g	Status IUCN	Szacowana liczebno??	Wygl?d
tygrys bengalski ( P. t. tigris )	wyspowo w Indiach , Nepalu , Bangladeszu i zachodniej Mjanmie	EN [54]	3100?4500 w 2002, obecnie prawdopodobnie mniej ni? 2000
tygrys syberyjski ( P. t. altaica )	wschodnia Syberia ? pogranicze chi?sko-rosyjskie w dolnym biegu Amuru	EN [55]	450?500
tygrys indochi?ski ( P. t. corbetti )	Kambod?a , Laos , Mjanma , Tajlandia i Wietnam [56]	EN [56]	prawdopodobnie 420?1000, brak dokładniejszych danych [56]
tygrys sumatrza?ski ( P. t. sumatrae ) (lub P. sumatrae [52] )	Sumatra	CR [57]	441?679 [57]
tygrys chi?ski ( P. t. amoyensis )	Chiny	CR [58]	prawdopodobnie wymarły w stanie dzikim, ok. 60 osobnikow przebywa w o?rodkach zamkni?tych w południowych Chinach
tygrys malajski ( P. t. jacksoni )	południowa cz??? Połwyspu Malajskiego	EN [59]	600?800
podgatunki wymarłe
tygrys kaspijski ( P. t. virgata )	?ył na Bliskim Wschodzie i w Azji ?rodkowej	EX [60]	prawdopodobnie ostatnie osobniki zostały zabite w 1968 lub 1970
tygrys balijski ( P. t. balica ) (lub P. sondaica balica [52] )	?ył na indonezyjskiej wyspie Bali	EX [61]	ostatni osobnik został zabity w 1937. Nigdy nie był trzymany w niewoli.
tygrys jawajski ( P. t. sondaica ) (lub Panthera sondaica [52] )	był endemitem wyspy Jawa	EX [62]	prawdopodobnie ostatnie osobniki wygin?ły w latach 80. XX w.
tygrys z Trinil ( P. t. trinilensis )	odnaleziony na stanowisku Trinil na Jawie		wymarły przed 1,2 milionami lat.
P. t. acutidens	był jednym z najliczniejszych tygrysow. Zasiedlił niemal cał? Azj?		W Indonezji został wyparty przez tygrysa z Trinil. W pozostałych cz??ciach Azji znikn?ł po pojawieniu si? t. chi?skiego.

Analizy zmienno?ci morfologicznej i genetycznej przeprowadzone w 2017 roku wykazały, ?e jest niewiele dowodow na zro?nicowanie podgatunkowe ^[20] . Historycznie uznawano osiem podgatunkow, ale dwa z nich wymarły: balica i virgata ^{[63] [64]} . Niedawno zaproponowano wyro?nienie nowego podgatunku z Połwyspu Malajskiego ( jacksoni ), ale nie został on wła?ciwie opisany i stanowi nomen nudum , a jego wa?no?? taksonomiczna jest nadal przedmiotem dyskusji ^{[20] [21]} . W takim uj?ciu podgatunek nominatywmy tigris obejmuje taskony virgata , altaica , amoyensis , corbetti i jacksoni jako synonimy, a podgatunek sondaica obejmuje balica i sumatrae jako synonimy ^{[20] [21]} .

Miesza?ce [ edytuj | edytuj kod ]

  Zobacz te?: Miesza?ce z rodzaju lampartow .

Pokrewie?stwo mi?dzy przedstawicielami rodzaju Panthera jest na tyle bliskie, ?e poszczegolne gatunki mog? si? krzy?owa? mi?dzy sob?. Mieszaniec tygrysicy i lwa nazywany jest legrysem . Legrysy osi?gaj? rozmiary wi?ksze ni? tygrysy. S? najwi?kszymi wspołcze?nie ?yj?cymi kotami i zachowuj? cechy fizyczne oraz behawioralne obojga rodzicow. Osobniki płci m?skiej s? bezpłodne, ale legrysice zwykle zachowuj? płodno??. Ze skrzy?owania lwicy i tygrysa pochodzi tyglew .

Podgatunki tygrysa s? z sob? na tyle blisko spokrewnione, ?e potomstwo powstałe z ich skrzy?owania zachowuje płodno??.

Tygrys w kulturze [ edytuj | edytuj kod ]

Mitologia i religia [ edytuj | edytuj kod ]

Tygrys jest powszechnym symbolem w kulturze i mitologii Dalekiego Wschodu. Zazwyczaj oznacza wojowniczo??, pi?kno, odwag?, nie?miertelno??, ale i krwio?erczo??, chciwo?? i gniew. Cz?sto ukazywany jako symbol ziemi, w opozycji do smoka ? symbolu nieba. Szczegoln? czci? otaczane s? białe tygrysy ? w Chinach krolowie zwierz?t, w buddyzmie symbole go?cinno?ci i pobo?no?ci, w Japonii jeden z czterech dobrych duchow (obok Ciemnego Wojownika , Szkarłatnego Ptaka , i Lazurowego Smoka ). Cz??ci ciała tego drapie?nika były uwa?ane za talizmany chroni?ce przed złymi mocami ? pazury dodawały odwagi, a tak?e, tak jak w?sy, były amuletem miłosnym, z?by przynosiły szcz??cie, zwłaszcza w hazardzie.

Tygrys jest jednym z dwunastu chi?skich znakow zodiaku . Zwierz?ta te symbolizowały najwy?szego generała armii w Cesarstwie Chi?skim, jak rownie? indyjsk? kast? wojownikow.

W Grecji tygrys był symbolem pija?stwa, gdy? zwierz?ta te ci?gn?ły woz Dionizosa .

Literatura [ edytuj | edytuj kod ]

Tygrys od dawna był przedstawiany w literaturze. Zarowno Rudyard Kipling w Ksi?dze d?ungli , jak i William Blake w Pie?niach do?wiadczenia przedstawiaj? tygrysa jako gro?ne i przera?aj?ce stworzenie. W Ksi?dze d?ungli tygrys Shere Khan jest ?miertelnym wrogiem głownego bohatera ? Mowgliego . Jednak?e inne przedstawienia s? bardziej ?yczliwe: Tygrysek z Kubusia Puchatka A.A. Milne’a jest bardzo sympatyczn? i lubian? przez dzieci postaci?. Słynny komiks Kelvin i Celsjusz opowiada o przygodach chłopca Kelwina i jego pluszowego tygrysa Celsjusza.

Kultura masowa [ edytuj | edytuj kod ]

Tygrys jest jedn? z najpopularniejszych maskotek dru?yn sportowych. Przykładami s? cho?by ameryka?ska dru?yna baseballowa Detroit Tigers , angielska dru?yna rugby Leicester Tigers i angielska dru?yna piłki no?nej Hull City .

W wi?kszej cz??ci Azji tygrys jest uwa?any za krola d?ungli, gdy? pasy na jego głowie układaj? si? w znak 王, co w chi?skim pi?mie oznacza krola ^[31] . W zwi?zku z tym w chi?skich filmach animowanych tygrysy zwykle s? rysowane ze znakiem 王 na czole.

Tygrys Hodori był oficjaln? maskotk? Letnich Igrzysk Olimpijskich w 1988 w Seulu . Oficjaln? maskotk? kolejnej korea?skiej olimpiady, Zimowych Igrzysk 2018 w Pjongczangu był z kolei biały tygrys Soohorang.

Tygrysem jest popularnie zwany najsłynniejszy niemiecki czołg II wojny ?wiatowej ? PzKpfw VI Tiger .

W 2004 w zorganizowanym przez telewizyjny kanał Animal Planet plebiscycie na ulubione zwierz? ludzko?ci tygrys zwyci??ył, zdobywaj?c 21% głosow, pokonuj?c m.in. psa ^[65] .

Mianem tygrys gospodarczy okre?la si? firmy szybko zdobywaj?ce rynek. Porownanie szybkiego wzrostu gospodarczego w kilku pa?stwach wschodnioazjatyckich do skoku tygrysa przyczyniło si? do nadania im nazwy azjatyckich tygrysow .

  Osobny artykuł: Azjatyckie tygrysy .

Nazewnictwo biologiczne [ edytuj | edytuj kod ]

W nawi?zaniu do pionowych ciemnych pr?g, a czasem do innych cech tygrysa w nazwach zwyczajowych wielu gatunkow nadawany jest epitet gatunkowy tygrysi , np. ?arłacz tygrysi , rekin tygrysi , w?? tygrysi , pyton tygrysi , gekon tygrysi , bocja tygrysia , ?aba tygrysia , ambystoma tygrysia , rozdymka tygrysia , ptasznik tygrysi , a nawet lilia tygrysia . W nazwach systematycznych u?ywany jest epitet tigrinum , np. Lilium tigrinum , Ambystoma tigrinum , Tricholoma tigrinum (truj?ca g?ska tygrysowata ). Wymarły wilk workowaty nazywany jest tygrysem tasma?skim .

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

R.I. Pocock. Tigers . ?The journal of the Bombay Natural History Society”. 33 (3 & 4), s. 505-541, 1929. ( ang. ) .  

Zobacz kolekcj? cytatow o tygrysie w Wikicytatach

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Information Resources on Tigers, Panthera tigris: Natural History, Ecology, Conservation, Biology, and Captive Care . nal.usda.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-13)]. ( ang. )