한국   대만   중국   일본 
Mozori-Sharif - Vikipediya Kontent qismiga o?tish

Mozori-Sharif

Koordinatalari : 35°42′0″N 67°07′0″E  /  35.70000°N 67.11667°E  / 35.70000; 67.11667
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Mozori Sharif
shahar
35°42′0″N 67°07′0″E  /  35.70000°N 67.11667°E  / 35.70000; 67.11667
Mamlakat Afg?oniston
viloyat Balx viloyati
Hukumat
 ?  hokim Abdulhaq Xurramiz
Maydon 83 km 2 (32 kv mi)
Aholisi
  (2021-yil)
500 207 kishi [1]
Mozori Sharif xaritada
Mozori Sharif
Mozori Sharif
Moviy masjid

Mozori-Sharif ( dariycha : ???????? ) ? aholi soni bo?yicha Afg?onistonning to?rtinchi yirik shahri bo?lib, 2021-yilda aholi soni taxminan 500 207 kishini tashkil qiladi [1] . Balx viloyatining ma?muriy markazi. Sharqda Qunduz , janubi-sharqda Kobul , janubi-g?arbda Hirot , shimolda Termiz shaharlari bilan avtomobil yo?llari orqali bog?langan. Shahar O?zbekiston chegarasidan 55 km (34 mi) uzoqlikda joylashgan. Mozori-Sharif, shuningdek, mashhur ziyoratgohlari, shuningdek, islomiy va yunon arxeologik yodgorliklar tufayli sayyohlarni jalb qiladi. Qadimiy Balx shahri ham yaqin.

Mozori-Sharif atrofidagi hudud tarixan Xurosonning bir qismi bo?lib, asrlar davomida Tohiriylar , Safforiylar , Somoniylar , G?aznaviylar , G?uriylar , Elxoniylar , Temuriylar , Buxoro xonligi va Durroniylar (1751-yildan) tomonidan nazorat qilingan. 1849-yilda Afg?oniston mustaqil bo?lgunga qadar shahar bir nechta mahalliy hukmdorlar qo?l ostida bo?ldi.

O?rta asrda Mozori-Sharif o?rnida kichik Xayron qishlog?i (keyinchalik Xo?ja-Xayron) bo?lgan. Naqlga ko?ra, bu yerga Hazrat Ali ko?milgan. 1481?1482-yillarda u yerga Moviy masjid (Hazrat Ali maqbarasi) qurilgach, ziyoratgohga aylangan.

Mozori-Sharif ? Baqtriya iqtisodiy-geografik rayonining yirik hunarmandchilik, savdo, sanoat shahri va transport yo?llari punkti. Mashina ta?mirlash va metallsozlik, oziq-ovqat (shakarqand, un, yog?moy), to?qimachilik (ip gazlama va shoyi), teri oshlash, paxta tozalash, g?isht va oyna korxonalari bor. Issiklik elektr stansiyasi va azotli o?g?itlar zavodi qurilgan. Gilam to?qiladi. Hunarmandchilikda shoyi va ip gazlama, do?ppi, uy-ro?zg?or buyumlari tayyorlanadi. Shaharda qorako?l teri , jun, don, meva, yong?oq va ko?ncharm bilan savdo qilinadi. Mozori-Sharif shahridan janubi-g?arbda yirik oltingugurt koni bor [2] .

Mozori Sharif Afg?oniston shimolidagi mintaqaviy markaz bo?lib, O?zbekiston va Tojikistonga yaqin joylashgan. Bu yerda xalqaro aeroport ham faoliyat ko?rsatadi. U barcha Afg?oniston viloyatlari markazlari ichida eng o?zlashtirilgan yerlarga (91%) ega [3] ega va u munitsipalitet chegarasidan tashqarida joylashgan, lekin kattaroq shahar hududining bir qismini tashkil etuvchi qo?shimcha qurilish maydoniga ega. Bu, shuningdek, dengiz sathidan taxminan 357 metr (1,171 ft) balandlikda joylashgan mamlakatdagi eng pastgi nuqtada joylashgan yirik shahardir. Shahar Sovet-Afg?on urushi va undan keyingi fuqarolar urushi davrida mamlakatning boshqa yirik shaharlarida sodir bo?lgan vayronagarchiliklardan xalos bo?lgan va uzoq vaqt davomida mamlakatdagi eng xavfsiz shaharlardan biri hisoblangan [4] .

2021-yil 14-avgustda Mozori-Sharif Tolibon jangarilari tomonidan bosib olindi va bu Tolibonning 2021-yilgi keng qamrovli hujumi doirasida bosib olingan yigirma beshinchi viloyat markaziga aylandi.

Etimologiyasi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Mozori Sharif nomi ?muqaddas qabr“ degan ma?noni anglatadi, bu nom payg?ambar Muhammadning amakivachchasi, kuyovi va hamrohi Hazrati Ali ibn Abu Tolibning qabriga ishoradir. Maqbara shahar markazidagi Ali ziyoratgohi yoki Moviy masjid deb nomlanuvchi katta, ko‘k koshinli ziyoratgoh va masjidda joylashgan [5] .

Tarixi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Qadimgi tarixi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Ahamoniylar bu hududni miloddan avvalgi 6-asrdan boshlab boshqargan. Aleksandr Makedonskiy bu hududni zabt etdi, biroq vafotidan keyin Salavkiylar davlati tarkibiga qo?shildi. Salavkiylar davlatining tanazzulga yuz tutishi Yunon-Baqtriya podsholigi vujudga kelishiga olib keldi. Miloddan avvalgi 130-yillarda saklar bu hududni egalladi va Yunon-Baqtriya podsholigi quladi. Yuyechjilar Mozori-Sharif va uning atrofidagi hududlarni egallab olishdi, bu esa Kushon podsholigining vujudga kelishiga olib keldi. Kushonlar qulagandan keyin sosoniylar bu hududni nazorat qildilar. Musulmonlar 651-yilda Mozori-Sharifgacha yetib keldi [6] .

9-asrdan 1919-yilgacha [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Mozori-Sharif atrofidagi hudud tarixan Katta Xuroson tarkibiga kirgan va Tohiriylar , so?ngra Safforiylar , Somoniylar , G?aznaviylar , G?uriylar , Elxoniylar , Temuriylar va Buxoro xonligi tomonidan boshqarilgan. Naqlga ko?ra, Mozori-Sharif shahri bir tush sababli bunyod etilgan. 12-asr boshlarida mahalliy mullalardan biri tush ko?rib, hazrati Ali ibn Abu Tolibning Balx shahri yaqinida yashirincha dafn etilganini ma?lum qiladi.

[[File:Mazar-i-Sharif & Band-e-Amir Fan.jpg|thumb|Mozori-Sharif shahri va atrofining XKSdan ko?rinishi, 2016-yil

Mashhur Jaloliddin Rumiy ham shu hududda tug?ilgan, biroq ko?plab tarixiy shaxslar singari uning aniq tug?ilgan joyini ma?lum emas. Uning otasi Baho Valad birinchi xalifa Abu Bakr avlodidan bo?lib, mashhur faylasufning ukasi Ahmad G?azzoliy g?oyalari ta?sirida bo‘lgan. Baho Valadning va?zlari nashr etilgan va hozirgacha ?Ilohiy ilmlar“ (Maorif) sifatida mavjud. Rumiy 1273-yilda vafotidan oldin ?Masnaviy“ deb nomlangan oltita tasavvufiy she?r va ertak kitobini yozib tugatdi.

Saljuqiylar sultoni Ahmad Sanjar 12-asrda tadqiqotlar amalga oshirib, Ali dafn etilgan joy atrofida shahar va ziyoratgoh qurishni buyurdi. 13-asrda esa Chingizxon boshchiligidagi mo?g?ullar tomonidan vayron etiladi. Mozor keyinchalik qayta tiklangan bo?lsa-da, qo?shnisi Balx soyasida qolardi. O?n to?qqizinchi asrda, drenaj tizimining yo?qligi va mintaqaning zaif iqtisodiyoti tufayli, hududdagi ortiqcha suv aholi punktlari yaqinidagi ko?plab gektar yerlarni suv bosdi va mintaqada bezgak epidemiyasini keltirib chiqardi. Shu tariqa Shimoliy Markaziy Afg?oniston hukmdori poytaxtni Mozori-Sharif shahridan ko?chirishga qaror qildi [7] .

Shahar Amudaryoning janubidagi mintaqa bilan birga taxminan 1751-yilda Durroniylar davlati tarkibiga kirdi (biroq mintaqaning aksariyat qismi mustaqil o?zbek hokimlar tomonidan nazorat qilingan). 1788?1790-yillardagi Buxoro-Durroniy urushidan so?ng Qilich Alibek Xulmiy Balxdan Oybek Sayg?on , Kahmard, Darrayi-Suf va Qunduzgacha cho?zilgan kichik imperiya tuzdi [8] . 1817-yilda u vafot etgach, Balx va Mozori-Sharif shahri Aqchaga qaram bo?lgan mustaqil shahar-davlatga aylanadi. 1837-yil noyabrida buxoroliklar shaharni bosib olishadi, ammo Balx hali ham muxtoriyatni saqlab qola oldi [9] [10] . 1849-yilda shahar bosib olindi va Afg?onistonga qo?shib olindi.

20-asr oxiri [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

1980-yillarda Sovet-Afg?on urushi davrida Mozori-Sharif Sovet armiyasi uchun strategik ahamiyatga ega bo?lgan, chunki ular bu aeroportdan turib mujohidlarga havo hujumlari uyushtirgan. Mozori-Sharif shimoldagi Sovet hududi, ayniqsa O?zSSRga olib boruvchi yo?llar bilan bog?langan asosiy shahar ham edi. Sovetlar qo?llovidagi afg?on armiyasining garnizoni sifatida shahar general Abdulrashid Do?stum qo?mondonligi ostida edi. Hizbi Vahdat va Jamiyati Islomiy mujohid jangarilari shaharni egallashga harakat qilishdi, biroq bu hujumlar armiya tomonidan qaytarildi. Do?stum 1992-yilning 19-martida Muhammad Najibullo hukumatiga qarshi isyon ko?tarib, hukumat qulashidan oldin o?zining Junbishi Milliy partiyasi va armiyasini tuzdi. Ertasi kuni partiya shaharni egallab oldi. Keyinchalik Mozori-Sharif Do?stum hukmronligi ostidagi Afg?oniston shimolidagi nisbatan barqaror va dunyoviy proto-davlatning de-fakto poytaxtiga aylandi. Shahar tinch va farovon bo?lib qoldi, Afg?onistonning qolgan qismi esa parchalanib ketdi va asta-sekin fundamentalist Tolibon kuchlari tomonidan bosib olindi [11] . Shahar o?sha paytda ?Afg?onistonning kaltaklangan tojidagi yaltiroq marvarid“ deb atalgan. Do?stum yaqin munosabatlar o?rnatgan Rossiya , Turkiya va yaqinda mustaqillikka erishgan O?zbekiston va boshqa xorijiy donorlardan pul kelib turgan [12] . U mintaqa uchun o?z valyutasini emissiya qildi va o?zining aviakompaniyasini yaratdi. Mamlakat janubidagi Tolibon hukmronlik qilgan hududlardan farqli o?laroq, qo?shma maktablar va pul tikish kabi faoliyatlar qonuniy bo?lgan Kobuldagi kabi shahar nisbatan Mozori-Sharif liberal bo?lib qoldi [13] .

Bu tinchlik 1997-yil may oyiga kelib buzildi. Do?stumning generallaridan biri sarkarda Abdulmalik Pahlavon Tolibon bilan yashirin muzokaralar olib borib, shaharni ularga berishga kelishadi. Toliblar Pahlavon orqali Mozorni egallashga intilayotgan paytda, Do?stum shaharni tark etadi. Shundan keyin Pahlavonning o?zi bu kelishuv bo?yicha Tolibonga isyon etdi va 1997-yilning may-iyul oylarida general Pahlavon 1995-yilda Abdulali Mozoriyning o?limi uchun qasos sifatida minglab Tolibon a?zolarini qatl etgani, ko?plab mahbuslarni shaxsan o?zi o?ldirgani xabar qilindi. ?U Mozori-Sharifga taklif qilingan 3000 ga yaqin Tolibon mahbuslarini vaxshiyona qirg?in qilinishida javobgar bo?lgan, deb ishoniladi“ [14] . Tolibonning bir qanchasi qirg?indan qochib, nima bo?lganini aytib berishdi. Bu orada Do?stum qaytib kelib, shaharni Pahlavondan tortib oladi.

Biroq, Tolibon 1998-yilda shaharga hujum qilib, taxminan 8000 tinch aholini o?ldiradi. 1998-yil 8-avgust kuni tonggi soat 10da Tolibon shaharga kirib keldi va keyingi ikki kun mobaynida o?zlarining pikaplarini Mozori-Sharifning tor ko?chalari bo?ylab haydab ?chapga va o?ngga o?q uzib, harakatlangan hamma narsani ? do?konchilar, aravachilar, xaridor ayollar, yosh bolalar va hatto echkilar va eshaklarni o?ldirdilar“ [15] . 8000 dan ortiq tinch aholi Mozori-Sharifda va keyinchalik Bomiyonda o?ldirilgani xabar qilindi [16] . Qolaversa, Tolibon birinchi olti kun davomida jasadlarni dafn etishni taqiqlab qo‘yishi natijasida (islom dinining zudlik bilan dafn qilishni talab qiladigan amrlariga zid tarzda) jasadlar yoz jaziramasida chirishi va itlar yeb ketishi ortidan tanqid qilindi [17] . Xabarlarga ko?ra, Tolibon ham Mozorni nazorat qilgan holda hazoralarni qidirib topib, qirg?in qilgan [15] .

2001-yildan keyin [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

2001-yil 11-sentabr voqealaridan keyin, Mozori-Sharif AQSh qo?llovidagi Shimoliy ittifoq (Birlashgan front) qo?liga o?tgan birinchi afg?on shahri bo?ldi. Tolibonning Mozordagi mag?lubiyati Afg?onistonning qolgan shimoliy va g?arbiy qismlaridagi mag?lubiyatlariga ulanib ketdi. 2001-yil noyabr oyidagi Mozori-Sharif jangidan keyin shahar Shimoliy ittifoq kuchlari tomonidan rasman egallandi. Ularga AQSh Maxsus operatsiyalar kuchlari qo?shildi va AQSh Havo kuchlari samolyotlari tomonidan qo?llab-quvvatlandi. Taslim bo?lgan 3000 ga yaqin Tolibon jangarilari jangdan so?ng Shimoliy ittifoq tomonidan qirg?in qilingani va xabarlarga ko?ra, qirg?in joyida AQSh Quruqlik qo?shinlari ham bo?lganligi ma?lum qilindi [18] . Irlandiyaning ? Afg?on qirg?ini:O?lim karvoni “ hujjatli filmi ushbu da?volarni o?rganib chiqdi. Rejissyor Doranning aytishicha, minglab qurbonlarning ommaviy qabrlari BMT tergovchilari tomonidan topilgan [19] . Xabarlarga ko?ra, Bush ma?muriyati voqea bo?yicha tergov jarayonlarga to?sqinlik qilgan [20] .

[[File:Luftwaffe Tornados in Afghanistan.jpg|thumb| Kamp Marmal shaharning janubida, Mozori Sharif xalqaro aeroporti yonida joylashgan.]]

Shahar 2002-yildan keyin asta-sekin prezident Hamid Karzay boshchiligidagi Karzay ma?muriyati nazoratiga o?tdi. Afg?oniston shimoliga harbiy yordam ko?rsatadigan Afg?on milliy armiyasini 209-korpusi (Shohin) Mozori-Sharifda joylashgan. Afg?oniston chegara politsiyasining Shimoliy hudud bo?yicha qarorgohi ham shu shaharda joylashgan. Xavfsizlik choralari ko?rilganiga qaramay, Tolibon harakati va qabila oqsoqollarining suiqasdi to?g?risida xabarlar chiqib turadi. Mozori-Sharif rasmiylarining xabar berishicha, so?nggi bir necha yil ichida Balx viloyatida 20-30 nafar afg?on qabila oqsoqollari o?ldirilgan. Qotilliklar ortida kim turgani haqida aniq dalil yo?q, ammo qurbonlarning aksariyati Hizbi Islomiy siyosiy partiyasiga aloqador bo?lgani aytiladi [21] .

Tomas de Mezyer, Germaniya mudofaa vaziri, Balx gubernatori Atta Muhammad Nur bilan 2010-yil.
2011-yil may oyida Balx universitetiga tashrif buyurgan AQSh senatori Jon Kerri.
Mozori-Sharifdagi gilam sotuvchi

Turli qo?mondonlarga tegishli bo?lgan harbiylar o?rtasidagi kichik miqyosdagi to?qnashuvlar 2002-yil davomida davom etdi va BMTning tinchlikka vositachilik va qurolsizlanish bo?yicha intensiv dasturining diqqat markazida bo?ldi. Ba?zi bosimlardan so?ng Afg?oniston Inson huquqlari bo?yicha mustaqil komissiyasi idorasi 2003-yil aprel oyida Mozorda o?z vakolatxonasini ochdi. Shimoliy Pushtun aholisi boshqa guruhlar, asosan etnik tojiklar, hazoralar va o?zbeklar tomonidan etnik jihatdan tozalangani haqida xabarlar bor edi [22] .

Shahar va uning atrofidagi NATO boshchiligidagi tinchlikparvar kuchlari Afg?oniston hukumatiga yordam ko?rsatdi. Germaniya boshchiligidagi ISAF Shimoliy mintaqaviy qo?mondonligi Mozori Sharif xalqaro aeroporti yonida joylashgan Kamp Marmalda joylashdi. 2006-yildan beri Mozori-Sharif viloyat qayta qurish guruhida Shvetsiyadan ISAFga ijaraga olingan bo?linmalar komandirlari bor edi. Birlik Kamp Marmaldan o?n kilometr (olti milya) g?arbda joylashgan Shimoliy chiroqlar lagerida joylashgan. Kamp Marmalning ichidagi Kamp Nidarosda Latviya va Norvegiyadan askarlar bor va uni Norvegiyadan kelgan ISAF ofitseri boshqaradi.

2006-yilda yangi ellinistik qoldiqlar topilganligi e?lon qilindi [23] .

2011-yilning 1-aprelida BMTning Afg?onistonga yordam missiyasida (UNAMA) ishlagan o?n nafar chet ellik xodim shaharda g?azablangan namoyishchilar tomonidan o?ldirilgan. Namoyish AQShning Florida shtatida 21-mart kuni pastorlar Terri Jons va Ueyn Sappning Qur’on yoqib yuborganiga o?ch olish maqsadida uyushtirildi [24] . Halok bo?lganlar orasida besh nafar nepallik, Norvegiya, Ruminiya va Shvetsiya fuqarolari bo?lgan, ulardan ikki nafarining boshi tanasidan judo qilingani aytilgan [25] . Islomning muqaddas kitobini yoqib yubormoqchi bo?lgan amerikalik pastor Terri Jons gijgijlash uchun javobgarligini rad etdi [26] . Prezident Barak Obama Qur’onni yoqishni ham ?o?ta murosasizlik va mutaassiblik“ harakati, ham namoyishchilarning ?g?azabnok“ hujumlarini keskin qoralab, ularni ?insonlik odob va qadr-qimmatini haqorat qilish“ deb atadi. ?Hech bir din begunoh odamlarning o?ldirilishi va boshi kesilishiga toqat qilmaydi va bunday sharmandali va ayanchli xatti-harakatni oqlab bo?lmaydi“ [27] . AQSh qonun chiqaruvchilari, xususan Senatdagi ko?pchilik yetakchisi Harri Rid ham yonish va zo?ravonlikni qoraladi [28] .

2011-yil iyuliga kelib zo?ravonliklar qo?zg?olonda rekord darajaga ko?tarildi [29] . 2011-yil iyul oyi oxirida NATO qo?shinlari bir necha kishining o?limiga olib kelgan bombalashdan bir necha kun o?tib, xavfsizlik xavotirlari kuchaygan bir pallada Mozori-Sharifda nazoratni mahalliy kuchlarga topshirdi. Mozori-Sharif afg?on nazoratiga o?tadigan yetti hududning oltinchisi bo?lsa-da, tanqidchilarning aytishicha, vaqt siyosiy va Afg?onistonning Tolibon isyonchilariga qarshi kurashish qobiliyatiga shubha bor.

2016-yilning 10-noyabrida xudkush hujumchi Mozori Sharifdagi Germaniya konsulligi devoriga bomba o?rnatilgan yuk mashinasini urib yubordi. Natijada sakkiz kishi halok bo?ldi, yana yuzdan ortiq kishi yaralandi [30] [31] .

2017-yil 21-aprelda Mozori-Sharifdagi Afg?oniston armiyasi bazasi sanalgan Kamp Shahinda Tolibonning muvofiqlashtirilgan hujumi natijasida 100 dan ortiq odam halok bo?ldi [32] .

2018-yil noyabrda ?Amerika ovozi“ Mozori-Sharif shahri yaqinidagi Qoziloboddagi 40 ta uy qurilish materiallari sifatida portlamay qolgan Sovet ?Grad“ yer-yer raketalaridan foydalangani haqida xabar berdi. Natijada bir necha yillar davomida portlashlar natijasida bir necha kishi halok bo?ldi va yaralandi. 1989-yilda Sovet-Afg?on urushi oxirida Sovet Armiyasi tomonidan qoldirilgan bu raketalar qishloqning kambag?al aholisi tomonidan arzon qurilish materiallari sifatida ishlatilgan. Hisob-kitoblarga ko?ra, 400 dan ortiq raketalar qishloqqa devor va shift to?sinlari, eshik to?siqlari va hatto bolalar tomonidan foydalaniladigan piyoda ko?prigi sifatida kiritilgan. Dunyoning qolgan qismi bu haqiqatni aniqlaganida, Daniya Qochqinlar kengashining Daniya minalardan tozalash guruhi qishloqqa keldi va aholidan so?rab, qishloqni minalardan tozalash va qayta qurish, O?zbekiston bilan chegarada nazorat ostida portlash orqali raketalarni xavfsiz olib tashlash va yo?q qilishni boshladi [33] [34] [35] .

Prezident G?ani 2021-yil 11-avgust kuni shaharga tashrif buyurib, mahalliy harbiy qo?mondonlarni Tolibonga qarshi kurashish uchun yig?di [36] . 14-avgust kuni Tolibon Mozori-Sharifni Paktika va Kunar viloyatlari markazlari Sharana va Asadobod bilan birga egallab oldi [37] [38] [39] . Mahalliy hukumat kuchlari va mintaqa rahbarlari Abdulrashid Do?stum va Ato Muhammad Nur qo?shni O?zbekistonga qochib ketishdi [40]

2022-yil 21-aprelda Islom davlati ? Xuroson viloyati shia masjidini portlatib, 31 kishini o?ldirdi. Oradan bir hafta o?tib, qo?shaloq portlashda 11 kishi halok bo?ldi.

Mozori-Sharif Sarbonning ?Bia ke berem ba Mozar“ ( Keling, Mozorga boraylik) nomli afg?oncha qo?shig?i bilan ham mashhur [41] .

Demografiyasi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Mozori Sharifliklar 2012-yilda oilaviy kichik istirohat bog‘ida sayr qilishmoqda

Mozori Sharif shahrida jami 500 207 kishi istiqomat qiladi [1] va aholi soni bo?yicha Afg?onistonda to?rtinchi o?rinda turadi [42] . Uning umumiy yer maydoni 8304 gektar bo?lib, 77 615 ta turar joydan iborat [43] .

National Geographic jurnalining 2003-yil noyabr sonida etnik tarkibi pushtunlar (30%), hazoralar (10%), tojiklar (40%), turkmanlar (10%) va o?zbeklardan (20%) iborat ekanligi ko?rsatilgan [44] . So?nggi o?n yilliklarda mintaqada vaqti-vaqti bilan etnik zo?ravonliklar, asosan, pushtunlar va boshqa guruhlar o?rtasida qayd etilgan [22] [45] [46] [47] . 2011-yilgi xabarlarda bu hududda sodir etilgan suiqasdlar haqida so‘z bordi, lekin ularning ortida kim turgani haqida hech qanday dalil yo‘q edi [21] .

Mozori Sharifda asosiy til dariy tili , undan keyin pushtu tili va o?zbek tilidir .

Iqtisodiyoti [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Mozori Sharifda rus tilida nomlangan, nomi kirill alifbosida yozilgan do‘kon

Mozori Sharif Afg?oniston shimolidagi yirik savdo markazi vazifasini o?taydi. Mahalliy iqtisodiyotda savdo, qishloq xo?jaligi va qorako?lchilik ustunlik qiladi. Kichik hajmdagi neft va gazdan foydalanish ham shahar istiqbolini oshirdi. Shuningdek, shaharda savdo va siyosiy aloqalar uchun Hindiston va Pokiston , O?zbekiston konsulliklari faoliyat olib boradi [48] [49] [50] .

Diqqatga sazovor joylari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Zamonaviy Mozori Sharif shahri Moviy masjid atrofida joylashgan. Ko?p marotaba qayta tiklangan, Afg?onistonning eng ulug?vor obidalaridan biri. Mozori Sharif tashqarisida qadimiy Balx shahri joylashgan. Shahar an?anaviy ko?pkari sporti markazi bo?lib, Moviy masjid Afg?oniston shimolidagi Navro?z bayramini nishonlash markazi hisoblanadi. Aksariyat musulmonlar Alining haqiqiy qabri Iroqning Najaf shahridagi Imom Ali haramida ekanligiga ishonishsa ham, boshqalar Mozori Sharifga hurmat bajo keltirish uchun kelishadi.

Amerikada ishlab chiqarilgan C-5 Galaxy samolyoti Mozori Sharif aeroportida
Moviy masjid musulmon ziyoratchilar maskani
Balx hokimi saroyi
Qurilish jarayonidagi Mozori Sharif darvozasi (2012-yil iyul)
  • Aeroportlar
    • Mozori Sharif xalqaro aeroporti ? Balx viloyati aholisiga xizmat ko?rsatadi va NATO boshchiligidagi kuchlar, jumladan, Afg?oniston havo kuchlari tomonidan ham foydalanilgan. U Afg‘onistondagi 4-xalqaro aeroport bo‘lish uchun kengaytirilmoqda.
  • Masjidlar
  • Bog?lar va yodgorliklar
    • Ariana bog?i;
    • Mavlono Jaloliddin madaniyat bog?i;
    • Toshqo?rg?on saroyi;
    • Hokim saroyi;
    • Mozori Sharif darvozasi.
    • Xolid ibn al-Volid bog?i [51]
  • Universitetlar
    • Balx universiteti ;
    • Aria universiteti;
    • Sadat universiteti;
    • Mavlono universiteti;
    • Toj universiteti;
    • Turkiston univesiteti;
    • Rohi Saodat universiteti.

Sporti [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Mozori Sharifdagi professional sport jamoalari

Jamoa nomi O?ynayotgan ligasi Sport turi Stadioni Tashkil topgan yili
Balx afsonalari ( pushtucha : ? ??? ????? Da Balkh Atal?n ) Afg?oniston Premyer-ligasi Kriket Sharja kriket stadioni 2018-yil
Amo nahanglari ( pushtucha : ??? ?????? Am? Nahang?n ; dariycha : ??? ?????? ) Shpagiza Kriket ligasi Kriket Balx kriket stadioni 2013-yil
Simurg? Elburs F.C. ( ????? ????? ) Afg?oniston Chempionlar ligasi Futbol Balx stadioni 2012-yil
  • Stadionlari
    • Balx kriket stadioni
    • Buzkashi stadioni

Infratuzilmasi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Transport tizimi [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Temir yo?l [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Temir yo?l terminali

Bu Afg‘onistonning qo‘shni davlat bilan temir yo‘l orqali bog‘langan birinchi shahri bo‘ldi. Mozori Sharifdan O?zbekistonga temir yo?l qatnovi 2011-yil dekabr oyida boshlangan va yuk poyezdlaridagi yuklar Mozori Sharif xalqaro aeroporti yaqinidagi stansiyaga [52] yetib keladi, u yerda yuklar yuk mashinalari yoki samolyotlarga qayta yuklanadi va Afg?oniston bo?ylab so?nggi manzillariga jo?natiladi.

Havo transporti [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

2016-yil iyun oyidan boshlab Mozori Sharif xalqaro aeroporti Kobul , Mashad , Tehron va Istanbul shaharlari bilan to?g?ridan-to?g?ri havo aloqalariga ega edi.

Avtomobil yo?li [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

AH76 avtomagistrali Mozori Sharifni g?arbda Shibirg?on bilan, janubi-sharqda Puli Xumri va Kobul bilan bog?laydi. Sharqqa yo‘llar Qunduz bilan bog‘laydi. Shimolga olib boradigan yo?llar uni O'zbekiston bilan chegaradagi Termiz shahri bilan bog?laydi va u yerdan shimolga Samarqand va Toshkentga boradigan M39 avtomagistraliga aylanadi. Janubga olib boradigan yo?llar uni Bomiyon viloyati va markaziy Afg?onistonning tog? tizmasi bilan bog?laydi.

Mashhur shaxslari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

  • Amir Vazir Akbarxon, shaharda dafn etilgan;
  • Amir Sheralixon , shaharda dafn etilgan;
  • Ajabxon Afridiy, Britaniya Rajiga qarshi ozodlik kurashchisi;
  • Mursal Obeydi (nemis-afg‘on qotilligi qurboni) ? Mozori Sharifda tug‘ilgan,[55] uch yoshida Germaniyaga ko‘chib o‘tgan [56] va ota-onasi uni islomlashtirish uchun yuborganidan keyin sakkiz oy Mozori Sharifda yashagan.[57]
  • Zalmay Xalilzod (Afg?onistonda tug?ilgan amerikalik diplomat);
  • Vosif Boxtariy, forziyzabon afg?on shoiri, adabiyot arbobi va ziyolisi, she’r-i nimaa’i (“Nima she’riyati”)ni afg‘on-fors adabiyotiga birinchi bo‘lib kiritgan fors shoirlaridan biri, Mozori-Sharifda ulg?aygan;
  • Abdul Ali Mozoriy, etnik hazora va Hizb-i Vahdat (Islomiy birdamlik) partiyasining siyosiy rahbari, Mozori Sharif shahri janubidagi Chorkent qishloqlaridan biriida tug?ilgan.
  • Muhammad Mohaqiq, afg?on siyosatchisi, Afg?oniston parlamenti a?zosi, Afg?oniston Xalq Islom birlik partiyasi asoschisi va raisi
  • Ata Muhammad Nur, Jamiyat-i Islomiyning mujohidlarning Sovetlarga qarshi qarshilik ko?rsatish sobiq qo?mondoni, shuningdek, Ahmadshoh Masud boshchiligidagi Tolibonga qarshi Birlashgan front (Shimoliy ittifoq) qo?mondoni, ayni paytda Balx viloyatining sobiq gubernatori (2004?2018), Mozori Sharifda tug?ilgan;
  • Farshod Nur , afg?on professional futbolchisi, Afg?oniston milliy futbol jamoasida yarim himoyachi sifatida o?ynaydi.

Qardosh shaharlari [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Dushanbe , Tojikiston (1991-yildan beri);

Mashhad , Eron .

Yana qarang [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

Qal’a-i-Jangi uchun kurash

Balx viloyati

Manbalar [ tahrir | manbasini tahrirlash ]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 ?Estimated Population of Afghanistan 2021?22“ . National Statistic and Information Authority (NSIA) (2021-yil aprel). 2021-yil 24-iyunda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2021-yil 21-iyun.
  2. ↑ O?zME . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
  3. ↑ ?The State of Afghan Cities Report 2015“ . 2015-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2015-yil 21-oktyabr.
  4. ↑ Boone, Jon ?Afghanistan: when gentle Mazar-e-Sharif erupted in violence“ . the Guardian (2011-yil 2-aprel). Qaraldi: 2018-yil 22-sentyabr.
  5. ↑ ?The heartbreak of Mazar-e-Sharif“ . CBC  (2004-yil 27-yanvar). 2013-yil 28-yanvarda asl nusxadan arxivlangan .
  6. ↑ International Dictionary of Historic Places, Volume 5: Asia and Oceania . Chicago: Fitzroy Dearborn Publishers, 1996 — 578?579 bet. ISBN  1-884964-04-4 .  
  7. ↑ Daud Saba. ?Balkh: The Land of Hopes“ . www.afghanmagazine.com (1998). 2001-yil 15-aprelda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2018-yil 22-sentyabr.
  8. ↑ Noelle, Christine . State and Tribe in Nineteenth-Century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826?1863) (en). Routledge, 2012-06-25. ISBN  978-1-136-60317-4 .  
  9. ↑ Noelle, Christine . State and Tribe in Nineteenth-Century Afghanistan: The Reign of Amir Dost Muhammad Khan (1826?1863) (en). Routledge, 2012-06-25. ISBN  978-1-136-60317-4 .  
  10. ↑ Lee, Jonathan L. . The "Ancient Supremacy": Bukhara, Afghanistan and the Battle for Balkh, 1731-1901 (en). BRILL, 1996-01-01. ISBN  978-90-04-10399-3 .  
  11. ↑ The Last Warlord: The Life and Legend of Dostum, the Afghan Warrior Who Led US Special Forces to Topple the Taliban Regime by Brian Glyn Williams, 2013
  12. ↑ Qala, Chris Stephen in Dashti ?Fighters to repay Taliban cruelty“ . the Guardian (2001-yil 20-oktyabr). Qaraldi: 2018-yil 22-sentyabr.
  13. ↑ Recknagel, Charles. ?Afghanistan: Taliban Tries To Consolidate Hold On Rebel Stronghold“  (2008-yil 9-aprel).
  14. ↑ ?Afghan powerbrokers: Who's who“ . BBC News  (2001-yil 19-noyabr). Qaraldi: 2011-yil 1-aprel.
  15. ↑ 15,0 15,1 Rashid, Taliban (2000), p.73.
  16. ↑ Goodson, Afghanistan?s Endless War , (2001), p.79.
  17. ↑ THE MASSACRE IN MAZAR-I SHARIF, THE FIRST DAY OF THE TAKEOVER .
  18. ↑ Harding, Luke. ?Afghan Massacre Haunts Pentagon“ . The Guardian  (2002-yil 14-sentyabr). Qaraldi: 2010-yil 12-may.
  19. ↑ Lasseter, Tom. ?As possible Afghan war-crimes evidence removed, U.S. silent“ . McClatchy Newspapers (2008-yil 11-dekabr). 2008-yil 16-dekabrda asl nusxadan arxivlangan .
  20. ↑ ?US blocked probes into Afghan prisoner killings“ . AFP (2009-yil 11-iyul).
  21. ↑ 21,0 21,1 Ehsas, Zabiullah. ?Tribal elders in Balkh worry about assassinations“ . Afghanistan: Pajhwok Afghan News (2011-yil 31-mart). 2018-yil 28-noyabrda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2011-yil 1-aprel.
  22. ↑ 22,0 22,1 Komarow, Steven. ?Pashtuns say they're being brutalized“  (2002-yil 12-may). Qaraldi: 2011-yil 1-aprel.
  23. ↑ ?Balkh Monument“ . BBC Persian (2006-yil 6-iyul). Qaraldi: 2011-yil 1-aprel.
  24. ↑ ?AFP: Koran burnt in Florida church“ . google.com . Qaraldi: 2018-yil 22-sentyabr.
  25. ↑ ?Pastor Terry Jones: 'We are not responsible'“ . BBC News  (2011-yil 1-aprel). Qaraldi: 2011-yil 1-aprel.
  26. ↑ US Legislators Condemn Quran Burning, Violent Reaction ( Wayback Machine saytida 2011-04-06 sanasida arxivlangan ), Voice of America , 3 April 2011
  27. ↑ ?Obama condemns Quran burning 'bigotry'“ , Dawn , 3 April 2011 ( Wayback Machine saytida April 8, 2011, sanasida arxivlangan )
  28. ↑ US Legislators Condemn Quran Burning, Violent Reaction ( Wayback Machine saytida 2011-04-06 sanasida arxivlangan ), Voice of America, 3 April 2011
  29. ↑ Enayat Najafizada.. ?NATO hands control of Mazar-i-Sharif to Afghans“ . AFP  (2011-yil 23-iyul). Qaraldi: 2011-yil 23-iyul.
  30. ↑ ?German consulate in Afghanistan“ . Fox News (2016-yil 10-noyabr). Qaraldi: 2016-yil 11-noyabr.
  31. ↑ Fahim, Hamid ?Taliban attack German consulate in Afghanistan's Mazar-i-Sharif“ . yahoo.com. Qaraldi: 2016-yil 10-noyabr.
  32. ↑ ?Afghan casualties in Taliban Mazar-e Sharif attack pass 100“ . BBC News  (2017-yil 22-aprel). Qaraldi: 2017-yil 23-aprel.
  33. ↑ Mirwais Bezhan; Mohammad Habibzada. ?Afghan Village Uses Live Rockets to Build Homes, Bridges“ . Amerika ovozi  (2018-yil 6-dekabr).
  34. ↑ ?The village built from missiles“ . BBC News .
  35. ↑ ?BBC World Service ? The Fifth Floor, The village made of missiles“ . BBC .
  36. ↑ ?Afghanistan: Taliban attack Mazar-e-Sharif ? live updates“ . Deutsche Welle  (2021-yil 14-avgust). Qaraldi: 2021-yil 14-avgust.
  37. ↑ ?Boris Johnson urged to send humanitarian assistance to Afghanistan ? follow live“  (en). The Independent (2021-yil 14-avgust). 2022-yil 12-mayda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2021-yil 14-avgust.
  38. ↑ Seir, Ahmad; Faietz, Rahim; Krauss, Joseph. ?Taliban approach capital's outskirts, attack northern city“ . Associated Press News  (2021-yil 14-avgust). Qaraldi: 2021-yil 14-avgust.
  39. ↑ ?Major northern Afghan city Mazar-i-Sharif falls to Taliban“ . Al Jazeera  (2021-yil 14-avgust). Qaraldi: 2021-yil 15-avgust.
  40. ↑ ?Afghan militia leaders Atta Noor, Dostum escape 'conspiracy'“ . Reuters  (2021-yil 14-avgust). Qaraldi: 2021-yil 14-avgust.
  41. ↑ ?On Tour in Afghanistan, Part 1: On the Highway from Kabul to Mazar-i-Sharif ? Qantara.de“ . qantara.de . Qaraldi: 2018-yil 22-sentyabr.
  42. ↑ ?The State of Afghan Cities Report 2015“ . 2015-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2015-yil 21-oktyabr.
  43. ↑ ?The State of Afghan Cities Report 2015“ . 2015-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2015-yil 20-oktyabr.
  44. ↑ ?2003 National Geographic Population Map“ . Thomas Gouttierre, Center For Afghanistan Studies, University of Nebraska at Omaha; Matthew S. Baker, Stratfor . National Geographic Society (2003-yil noyabr). 2008-yil 11-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2022-yil 28-aprel.
  45. ↑ Recknagel, Charles. ?UN Condemns Attacks On Ethnic Pashtuns“ . hewad.com . Prague: Radio Free Europe/Radio Liberty  (2002-yil 14-mart). Qaraldi: 2011-yil 1-aprel.
  46. ↑ ?Pashtuns attacked in brutal raids by rival ethnic groups“ . Guardian News . buzzle.com. 2005-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan . Qaraldi: 2011-yil 1-aprel.
  47. ↑ {{cite news|url= http://www.unhcr.org/refworld/country,,IRBC,,AFG,,3ae6aab050,0.html |title=Afghanistan: Situation in, or around, Aqcha (Jawzjan province) including predominant tribal/ethnic group and who is currently in control |date=February 1, 1999 |publisher=Immigration and Refugee Board of Canada]]/[[UNHCR |access-date=2011-04-01 |url-status=dead |archive-url= https://web.archive.org/web/20110510011619/http://www.unhcr.org/refworld/country%2C%2CIRBC%2C%2CAFG%2C%2C3ae6aab050%2C0.html |archive-date=May 10, 2011 }}
  48. ↑ ?Mazar-e-Sharif Consular Affairs ? Ministry of Foreign Affairs“ . Ministry of Foreign Affairs Government of Pakistan .
  49. ↑ ?Consulates: Mazar-e-Sharif“ . Embassies of India .
  50. ↑ ?O‘zbekiston Respublikasining xorijdagi diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassasalari“ . mfa.uz . O?zbekiston Tashqi ishlar vazirligi. Qaraldi: 23-iyun 2023-yil.
  51. ↑ ????? ?????? ???? ???? ??? ?????“ . 2014-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan .
  52. ↑ ?Afghan railway: First train runs on new line in north“ . BBC News  (2011-yil 21-dekabr). 



"
https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Mozori-Sharif&oldid=4076596
" dan olindi