Polako
|
---|
|
Katutubo sa
| Polonya
Minoridad:
Belarus
,
Ukranya
,
Litwaniya
,
Latbiya
,
United Kingdom
,
Rumanya
,
Republikang Tseko
,
Rusya
,
Brasil
,
Estados Unidos
,
Ireland
,
Pransiya
,
Israel
at iba pa.
|
---|
Mga natibong tagapagsalita
| 45 milyon (2012)
|
---|
| |
---|
| Latin
, bersiyong Polako
|
---|
|
ISO 639-1
| pl
|
---|
ISO 639-2
| pol
|
---|
ISO 639-3
| pol
|
---|
Ang wikang
Polako
o
Polones
(
j?zyk polski
o
polszczyzna
;
Ingles
:
Polish
) ay isang wikang Kanlurang
Eslabo
.
[1]
Ito ang opisyal na wika ng
Polonya
at ang pangalawang pinakamalaking wikang Eslabo (pagkatapos ng
Ruso
), na may halos 45 milyong tagapagsalita. Ang nakasulat na pamantayan nito ay ang
alpabetong Polako
na tumutugma sa karaniwang alpabetong Latin na may ilang mga karagdagan.
Sa kabila ng panggigipit ng mga 'di-Polakong tagapamahala sa Polonya na madalas tinangka upang sugpuin ang wikang ito, ang isang mayamang panitikan binuo sa loob ng mga siglo at ang mga wika sa kasalukuyan ay ang pinakamalaki sa mga tuntunin ng mga nagsasalita ng groupong Kanlurang Eslabo.
Dinedeklara ng halos 97% ng mga mamamayan ng Polonya na ang Polako ang kanilang inang wika. Ito ay bumubuo ng makabuluhang minorya sa
Litwaniya
,
Belarus
, at
Ukranya
. Ang Polako ay ang pinaka-malawak na ginagamit na wika ng minoryang Polako sa Litwaniya, lalo na sa Kondado ng Vilnius (kung saan isinasalita ang Polako ng 26% ng populasyon, ayon sa resulta ng sensus ng 2001), at ito rin ay sa iba pang mga bansa. Sa Ukranya, ang Polako ay madalas na naririnig sa mga lungsod ng Lviv at Lutsk. Sa Kanlurang Belarus ay may minoryang Polako rin, lalo na sa Brest at rehiyon ng Grodno.
Ang mga nagsasalita ng Polako ay naninirahan rin sa:
Alemanya
,
Andorra
,
Arhentina
,
Aserbayan
,
Australia
,
Austria
,
New Zealand
,
Belhika
,
Brasil
,
Bulgarya
,
Croatia
, ang
Republikang Tseko
,
Dinamarka
,
Estonya
,
Espanya
, ang
Kapuluang Peroe
,
Gresya
,
Ireland
,
Islandia
,
Israel
,
Italya
,
Canada
,
Kazakhstan
,
Latbiya
,
Libano
,
Luxembourg
,
Mehiko
, ang
United Kingdom
,
Noruwega
,
Olanda
,
Pinlandiya
,
Peru
,
Pransiya
,
Rumanya
,
Rusya
,
Serbya
,
Suwesya
,
Slovakia
,
Timog Aprika
,
UAE
,
Unggarya
,
Urugway
at ang
Estados Unidos
.
Sa
Estados Unidos
, tinatayang higit pa sa 11 milyon ang bilang ng mga taong may lahing Polako, ngunit marami dito ay hindi na nagsasalita ng Polako. Ayon sa sensus ng 2000, 667,414 Amerikano na nasa edad 5 taon pataas ay gumagamit ng Polako bilang wikang pantahanan: mahigit kumulang sa 1.4% ng mga tao na nagsasalita ng mga wikang maliban sa
Ingles
, o 0.25% ng populasyon ng Estados Unidos. Ang pinakamalaking konsentrasyon ng mga nagsasalita ng Polako ay iniulat sa sensus (higit sa 50%) sa tatlong estado:
Ilinoy
(185,749),
Bagong York
(111,740) at
New Jersey
(74663).
[2]
Ang
Canada
ay mayroon ring isang malaking minoryang Polako. Ang census 2006 ay naitala ang mahigit kumulang 242,885 ang mga nagsasalita ng Polako, sa pamamagitan ng isang makabuluhang konsentrasyon sa lungsod ng
Toronto
,
Ontario
(91,810 tagapagsalita).
[3]
Ang wikang Polako ay naging mas kalat sa ikalawang hati ng ika-20 na siglo, dahil sa paglipat ng ilang milyong Polako mula sa silangan papunta sa kanluraning bahagi ng bansa matapos kunin ng
Sobyet
ang
Kresy
(mga Silagang Lupaing Hangganan) noong 1939 na dating bahagi ng Polonya.
Ang mga naninirahan sa ibat-ibang rehiyon ng Polonya ay nagsasalita ng pamantayang
diyalekto
kahit may maliit na pagkakaiba. Ang mga natural na nagsasalita ng wikang ito ay hindi nahihirapan sa pagkakaintindihan, ngunit ang mga hindi natural na nagsasalita nito ay nahihirapan sa pagtukoy ng pagkakaiba sa mga diyalekto ng mga rehiyon.
Ang pagkakaiba sa bawa't rehiyon ay tumutukoy sa kumang dibisyon ng mga tribo mahigit-kumulang isang libong taon na nakalipas; ang mga pinakakilala sa dami ng mga mananalita ay sa mga sumusunod:
- Greater Polish (sinasalita sa kanluran)
- Lesser Polish (sinasalita sa timog at timog silangan)
- Mazovian (Mazur) sinasalita sa silangan at sentral na bahagi ng bansa. Ang Mazovian ay may ilang katangian tulad ng the wikang Kashubian.
- Silesian, sinasalita sa timog kanluran (may kontrobersiya)
Ilang mga kilala ngunit hindi gaanong kalat ay ang mga sumusunod:
- Ang diyalektong Podhale (
Goralski
) sa mga malabunduking lugar na katabi ng
Republikang Tseko
at
Eslobakya
. Ang Gorale (taga-bundok) ay saludo sa kanilang diyalekto at kultura. Ito ay nagpapakita ng impluwensiyang kultural mula sa mga pastol na Vlach na lumiupat papuntang Wallachia (timog
Rumanya
) noong ika-14 hanggang ika-17 na siglo. Ang wika ng
pangkat-etniko
ng Silangang Slavonic, ang mga Lemko, na nagpapakita ng pagkatulad sa diyalektong Goralski at Ukranyo, ay walang Vlach o ibang impluwensiya ng mga wika galing Rumanya. Nahihirapan ang karamihan sa mga Polako sa pag-unawa ng diyalektong ito.
[4]
- Sa kanluranin at hilagang rehiyon na kung saan ang mga Polako na isinama ng
Unyong Sobyet
ay tumira, ang mas lumang henerasyon ay nagsasalita ng diyalektong Polako ng
Silanganing Lupaing Hangganan
(
Eastern Borderlands
) o
Kresy
, na kapareho ng wikang Ukranyo at Rusyn ? lalo na sa pinahabang bigkas ng mga patinig.
- Ang
wikang Kasubyo
(
Kashubian
), na sinasalita sa rehiyon ng Pomeranya, sa kanluran ng Gda?sk sa
Dagat Baltiko
. Isa itong wika na katulad sa Polako, na minsa'y binibilang din ng ibang tao bilang isang diyalekto ng Polako. Ngunit may maraming natatanging pagkakaiba ang Kasubyo para itukoy ito bilang isang hiwalay na wika; halimbawa, ito ay hindi gaanong naiintindihan ng mga nagsasalita ng Polako ngunit mas maiintindihan ito kung nakasulat. May mahigit-kumulang 53,000 tagapagsalita ng Kasubyo ayon sa sensus ng 2002.
- Ang diyalektong Silesyo, sinasalita sa rehiyon ng Silesya sa kanluran ng lungsod ng
Katowice
. May humigit kumulang na 60,000 na mananalita ayon sa sensus ng 2002.
- Ang mga Polako na naninirahan sa
Litwaniya
(lalo na sa rehiyon ng
Vilnius
, ang kabisera ng naturang bansa), sa
Belarus
(lalo na sa hilagang kanluran), at sa hilagang silangan ng Polonya ay nagsasalita pa rin ng diyalekto ng Silanganing Lupaing Hangganan na may ibang tunog kaysa sa pamantayang Polako. Madali itong tukuyin dahil mas mahaba ang mga patinig nito, na ayon sa ibang Polako ay mas malapit sa pagbigkas ng
Ruso
.
- Ang ibang naninirahan sa mga lunsod, ay may sarili nilang diyalekto ? halimbawa ang diyalekto ng
Warsaw
, ay sinasalita pa rin ng populasyon sa silangan ng Vistula, lalo na sa mga distrito ng
Praga Południe
(Hilagang Praga) at
Praga Połnoc
(Timog Praga). Ang Praga ay ang nag-iisang bahagi ng Warsaw kung saan hindi namatay ang populasyon nito noong
Ikalawang Digmaang Pandaigdig
. Gayunpaman, karamihan ng mga diyalektong ito ay wala na dahil sa pagsanib nito sa pamantayang wikang Polako.
- Ang ilang mga Polako ay lumipat na sa ibang lugar (halimbawa, sa
Estados Unidos
) na ang kanilang mga pamilya ay umalis ng Polonya matapos ang Ikalawang Digmaang Pandaigdig, ay nanatili ang ilang katangiang karaniwang noong unang hati ng ika-20 siglo, ngunit ngayon ay hindi na karaniwan sa mga Polakong naninirahan pa rin sa Polonya.
Dahil sa resulta ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig
ang Polonya ay nagpalit ng hangganan nito, na hindi naman daliang tumutukoy sa hangganan ng mag etnikong Polonay. Ang pag-palit ng mga hangganan ay nagresulta ng paglipat. Ang Ethnic cleansing(tumutukoy sa parusa sa pamamagitan ng pagkakalulong, pagpapa-alis, o pagpatay ng mga miyembre ng isang maliit na pangkat-etniko ng isang mas malaking pangkat-etniko para makamit ang pagkontrol sa lugar na iyon.)
[5]
ng mga Polako ay resulta ng massacres ng mga Polonya sa Volhynia na nagresulta ng pagkakakibang demograpiko sa nasabing rehiyon. Ang mga teritoryo ng ng polonya na inilipoat sa
Unyong Sobyet
matapos ang
Ikalawang Digmaang Pandaigdig
ay hnidi na lumipat ng Polonya matapos ang 1945 at nanatili na roon.
Ang wikang Polako ay may anim na oral at dalawang nasal na
pating
. Ang sistema ng
katinig
ay nagpapakita ng pagka-kumpliakado: ang mga kabilang sa mga letra nito ay may affricate at palatal na katinig na galing sa apat na Proto-Slavonic palatalization at dalawa pang palatalization na nasa wikang Polako at sa Belarusian. Ang stress ay nasa ilalim ng penultimate (pangalawa sa huli) na pantig.
Ang alpabeto ng Polako ay mula sa
alpabetong Latin
ngunit gumagamit ng palatuldikan tulad ng
kreska
(pahilis),
kropka
(tuldok sa ibabaw) at
ogonek
("maliit na buntot").
Nangingiba ang Polako sa ibang mga wikang
Slavonic
(maliban sa wikang Kasubyo) dahil hindi tinanggap ng mga Polako ang mga reporma ni
Jan Hus
na naging batayan ng palabaybayang Tseko, at nagsilbing batayan para sa mga ibang wikang Slavonic na gumagamit ng alpabetong Latin.
Malaking
titik
|
Kodigong
HTML
|
Maliit
na titik
|
Kodigong
HTML
|
Pangalan ng titik
|
Karaniwang
halagang ponetiko
|
Ibang
halagang ponetiko
|
A
|
|
a
|
|
a
|
[a]
|
|
?
|
Ą
|
?
|
ą
|
?
|
[???]
|
[?]
,
[?m]
,
[?n]
,
[?ŋ]
,
[??]
,
[?j?]
|
B
|
|
b
|
|
be
|
[b]
|
[p]
|
C
|
|
c
|
|
ce
|
[t?s]
|
[d?z]
,
[t??]
|
?
|
Ć
|
?
|
ć
|
cie
|
[t??]
|
[d??]
|
D
|
|
d
|
|
de
|
[d]
|
[t]
|
E
|
|
e
|
|
e
|
[?]
|
[e]
pagkatapos at sa gitna ng palatal na katinig
|
?
|
Ę
|
?
|
ę
|
?
|
[???]
|
[?]
,
[?m]
,
[?n]
,
[?ŋ]
,
[??]
,
[?j?]
|
F
|
|
f
|
|
ef
|
[f]
|
[v]
|
G
|
|
g
|
|
gie
|
[g]
|
[k]
|
H
|
|
h
|
|
ha
|
[x]
|
[?]
,
[?]
(Eastern Bordelands, Silesia)
|
I
|
|
i
|
|
i
|
[i]
|
[i?]
, walang tunog (ipinapadulas ang tunog ng katinig bago nito)
|
J
|
|
j
|
|
jot
|
[j]
|
[i]
|
K
|
|
k
|
|
ka
|
[k]
|
[g]
|
L
|
|
l
|
|
el
|
[l]
|
|
Ł
|
Ł
|
ł
|
ł
|
eł
|
[w]
|
[?]
sa mas lumang bigkas at sa mga silangan na diyalekto
|
M
|
|
m
|
|
em
|
[m]
|
|
N
|
|
n
|
|
en
|
[n]
|
[ŋ]
,
[?]
|
?
|
Ń
|
?
|
ń
|
e?
|
[?]
|
|
O
|
|
o
|
|
o
|
[?]
|
|
O
|
Ó
|
o
|
ó
|
o kreskowane
|
[u]
|
|
P
|
|
p
|
|
pe
|
[p]
|
[b]
|
R
|
|
r
|
|
er
|
[r]
|
|
S
|
|
s
|
|
es
|
[s]
|
[z]
,
[?]
|
?
|
Ś
|
?
|
ś
|
e?
|
[?]
|
[?]
|
T
|
|
t
|
|
te
|
[t]
|
[d]
|
U
|
|
u
|
|
u
o
u otwarte
|
[u]
|
[u?]
|
W
|
|
w
|
|
wu
|
[v]
|
[f]
|
Y
|
|
y
|
|
igrek
|
[?]
|
|
Z
|
|
z
|
|
zet
|
[z]
|
[s]
,
[?]
|
?
|
Ź
|
?
|
ź
|
ziet
|
[?]
|
[?]
|
?
|
Ż
|
?
|
ż
|
?et
|
[?]
|
[?]
|
Ang mga laminal na postalveolar na
[?]
,
[?]
,
[t??]
,
[d??]
,posibleng pinaka wasto gamit ng IPA ang
[s?]
,
[z?]
,
[t???]
,
[d???]
.Makikita rin na ang Polakong
?
(makikita rito bilang
[?]
) ay hindi palatal,magkapareho ang lugar sa
[?]
at
[?]
. Angunit ang IPA ay walang simbolo para sa nasal alveolo-palatal na katinig, mas maiging gamitin ang
[n?]
o ang
[?]
.
Ang mga letrang
Q
(ku),
V
(fau) at
X
(iks) ay wal sa alpabetong Polako, ngunit puwede silang gamitin sa mga pangkalakalan
(commercial)
na paraan at sa ibang salitang banyaga. Hindi sila kasama pero madalas silang gamitin. Hindi sila kailangan sa pagbigkas ng mga Polako. sila ay pinapalitan ng K, W at KS/GZ. Ang ibang letra tulad ng
Y
at
W
ay may ibang bigkas.
Ang ortograpiya ng wikang Polako ay may kasama pang pitong digraphs:
Malaking
titik
|
Kodigong
HTML
|
Maliit
na titik
|
Kodigong
HTML
|
Karaniwang
halagang ponetiko
|
Ibang
halagang ponetiko
|
Ch
|
|
ch
|
|
[x]
|
[?]
|
Cz
|
|
cz
|
|
[t??]
|
[d??]
|
Dz
|
|
dz
|
|
[d?z]
|
[t?s]
,
[d??]
,
[d-z]
|
D?
|
DŹ
|
d?
|
dź
|
[d??]
|
[t??]
,
[d-?]
|
D?
|
DŻ
|
d?
|
dż
|
[d??]
|
[t??]
,
[d-?]
|
Rz
|
|
rz
|
|
[?]
|
[?]
,
[r-z]
|
Sz
|
|
sz
|
|
[?]
|
[?]
|
Ang ortograpiyang Polako ay sumusunod sa mga linyang phonetikang-morpolohical, ang ibang mga tunog ay puwedeng maipakita sa iisang letra lamang:
- [x]
puwedeng
h
o
ch
- [?]
puwedeng
?
o
rz
(ang
r?
ay hindi
[r-?]
na klaster)
- [u]
puwedeng
u
o
o
- ang ibang mga patinig ay puwedeng ibigkas na
?
,
d?
,
?
,
?
,
?
, o
ci
,
dzi
,
ni
,
si
,
zi
(
?
,
?
at iba pa ay ibibinabaybay bago ang isang katinig o sa dulo ng salita, ngunit ang
ci
,
ni
at iba pa ay ginagamit bago sa mga patinig na a, ?, e, ?, o, u;
c
,
dz
,
n
,
s
,
z
ay ginagamit bago ang
i
.)
Ang dalawang katinig
rz
ay madalas na may tunog "r z", hindi
[?]
, halimbawa na lang ay ang salitang "zamarza?" (maging yelo), "marzn??" (malamig na pakiramdam) o ang pangalang "
Tarzan
".
Ang bigkas ng mga geminate (dalawang katinig) sa wikang Polako ay may pagkakakiba. Hindi dapat sila binibigkas nang pahaba, tulad sa
Pinlandiya
at sa
Italyano
, ngunit madalas itong nangyayari sa mga pag-uusap na hindi pormal. Sa tamang bigkas, ang mga mananalita ay dapat ilabas ang mga katinig nang hiwalay. Ang paghaba ay isang ulit sa katinig. Halimbawa, ang salitang
panna
(dalaga) ay hindi dapat ibigkas kapareho ng
pana
(mister/panginoon), ngunit dapat ibigkas na pan-na, na may dalawang
n
. Ang pamamaraang ito ay hindi lamang limitado sa mga Polakong salita (tulad ng
panna
o
oddech
), ngunit ang iba pang mga salita (
lasso
,
attyka
). Sa wikang polako, ang mga geminate ay puwedeng makita sa mga unahan ng mga salita, tulad ng,
czczenie
(pananampalataya),
d?d?ownica
(bulate),
ssak
(mammal),
wwoz
(pag-luluwas),
zst?pi?
(pagbaba), at
zza
(mula sa likod) ngunit hindi magpapakita sa dulo ng salita sa mga salitang may Slavonic na pinangalingan.
Ang wikang Polako ay pinapanatili ang sistemang Slavonic case na may pitong kaso para sa
pangngalan
,
panghalip
, at
pang-uri
.
- nominative (mianownik)
- genitive (dopełniacz)
- dative (celownik)
- accusative (biernik)
- instrumental (narz?dnik)
- locative (miejscownik)
- vocative (wołacz)
Ang wikang Polako ngayon ay may isahan and maramihan. Noong nakaraan, mayroon pang dalawahan, na tumutukoy sa mga pares. Ito ay nawala na noong ika-15 na siglo at bihira na lang. Halimabawa, ang
salawikaing
"M?drej głowie do?? dwie słowie" (Ang dalawang salita ay pupuwede na sa may matalinong ulo) ay mukhang mali sa balarila ("M?drej głowie do?? dwa słowa"), pero ito ay isang dalawahan.
Gaya ng ibang wikang
Slavonic
, gaya ng
Wikang Ruso
, ang wikang ito ay walang depenidong o di-depenidong mga artikulo.
Ang kasariang sistemo ng wikang Polako, gaya ng iba pang wikang Balto-Slavonic, ay mukhang kumplikado dahil sa tatlong elemento: kasarian (panlalake, pambabae, walang kasarian), pagkatao (personal laban sa hindi personal) at paggalaw (gumagalaw laban sa mga hindi gumagalaw). Ang pagkatao at paggalaw ay katulad pagdating sa panlalake ngunit hindi ang pambabae at walang kasarian. At dahil dito, lima ang mabubuong kasarian: taong panlalake, gumagalaw na panlalake, hindi gumagalaw na panlalake, pambabae at walang kasarian. Ang mga ito ay puwedeng ibase sa declension patterns, adjective-noun agreement, at pronoun-antecedent agreement.
kasarian
|
Nominative na isahan
|
Accusative na isahan
|
Nominative na maramihan
|
ibig-sabihin
|
pag-uri
|
pangngalan
|
pag-uri
|
pangngalan
|
pag-uri
|
pangngalan
|
taong panlalake
|
nowy
|
student
|
nowego
|
studenta
|
nowi
|
studenci
|
"(mga) bagong estudyante"
|
gumagalaw na panlalake
|
nowy
|
pies
|
nowego
|
psa
|
nowe
|
psy
|
"(mga) bagong aso"
|
hindi gumagalaw na panlalake
|
nowy
|
stoł
|
nowy
|
stoł
|
nowe
|
stoły
|
"(mga) bagong lamesa"
|
pambabae
|
nowa
|
szafa
|
now?
|
szaf?
|
nowe
|
szafy
|
"(mga) bagong aparador"
|
walang kasarian
|
nowe
|
krzesło
|
nowe
|
krzesło
|
nowe
|
krzesła
|
"(mga) bagong upuan"
|
Ang mga kasarian ay sumusunod sa mga sumusunod(na may kaunting hindi kasali):
- taong panlalake: accusative = genitive (parehong isahan and maramihan), may natatanging malambot na tunog ng hulihan sa nominative maramihan
- gumagalaw na panlalake: nominative isahan ay nagtatapos sa katinig (pangngalan), accusative isahan = genitive isahan, accusative maramihan = nominative maramihan
- hindi gumagalaw na panlalake: nominative isahan ay nagtatapos sa katinig (pangngalan), accusative = nominative (isahan at maramihan)
- walang kasarian: nominative isahan sa "-o" o "-e", genitive isahan sa "-a" (pangngalan), accusative = nominative (isahan at maramihan)
- pambabae: dative isahan = locative isahan, accusative maramihan = nominative maramihan.
Ang pagkakaiba ng pnalalake ay insa hindi galing sa pinangalingan nito (tao, gumagalaw, o hindi gumagalw). Sa katunayan, ang mga gumagalaw na pangngalan ay minsan nagsasama ng mga pangngalan na hindi naman gumagalaw (hal.
złoty
"zloty",
cukierek
"kendi",
papieros
"sigarilyo") kasama na rin ang mga pangnglan na tumutukoy sa mga tao (
geniusz
"henyo",
oryginał
"tunay"). Sa maramihan, ang taong panlalake ay tumutukoy sa mga grupo ng mga lalake o sa mga grupo ng parehong lalake at babae.
Para malaman ang adjective-noun agreement, apat na kasarian lang ang puwede sa isahan (puwedeng pagsamahin ang dalawang unang kaasarian), at dalawa lang ang kailang sa maramihan (ang una at ang natitirang mga ksarian na pinagsama). Para sa tamang pagpili ng mga panghalip, ang mga kasarian ay puwede na lang gawing tatlo sa isahan, at dalawa sa maramihan. Ang susunod na talahanayan ay nagpapakita ay nagpapakita ng 3rd person nominative na panghalip na tumutukoy sa mga pangnglan ng ibat-bang kasarian:
Kasarian ng antecedent
|
isahan
|
maramihan
|
taong panlalake
|
on
|
oni
|
gumagalaw na panlalake
|
one
|
hindi gumagalaw na panlalake
|
pambabae
|
ona
|
walang kasarian
|
ono
|
Ang wikang polako ay gumagamit ng mga
pandiwa
ayon sa kasarian pati na rin ang as well as pinag-uusapan at ang bilang, ngunit ang mag aspekto ay pinadali sa pagtanggal ng tatlong aspekto (ang aorist, imperpektibo, at past perfect). Ang tinatawag na Slavonic perfect ay ginagamit lamang bilang pangnagdaan o perpektibo. Sa wikang polako, ito ay maiiba sa
- tatlong aspekto (Perpektibo, Imperpektibo at Kontemplatibo)
- tatlong mood (indicatibo, imperatibo at kundisyonal)
- three voices (active, passive at reflexive).
Ang kategoryang balarila ng pandiwa, ay umaapekto sa mga pandiwang Polako sa dalawang aspekto:
- imperpektibo
- perpektibo
Ang mga aspekto ay ang mga sumusunod:
nilalaman
|
(perpektibo)
|
(imperpektibo)
|
halimbawa ng imperpektibo
|
halimbawa ng perpektibo
|
pandiwa+
?
|
infinitive
|
infinitive
|
robi?
|
zrobi?
|
pandiwa+hulapi
|
aspektong future simple
|
pangkasalukuyan
|
robicie
|
zrobicie
|
aspektong past participle+hulapi
|
aspektong past perfective
|
aspektong past imperfective
|
robili?cie
|
zrobili?cie
|
(puwedeng ilipat ang hulapi)
|
|
co?cie robili / co robili?cie
|
co?cie zrobili / co zrobili?cie
|
Ang mga nagagalaw na hulapi (ng mga pangnagdaan na pandiwa) ay kadalasang nakadikit sa pandiwa.
Ang panlimang aspekto, ang future imperfective, pinapahiwatig sa pormang analitikal, ay naglalaman ng simple future na pandiwa na
by?
(to be sa
Ingles
) (
b?d?, b?dziesz...
), ay puwedeng infinitive o past participle (impepektibo). Ang pagpili sa mga salitang
b?dziecie robi?
at
b?dziecie robili
ay pupuwede dahil sa kapareho nulang ibig sabihin.
Minsan, ang isang pangungusap para bigyang-diin ay nilalagyan ng
-?e-
(
-?
).
Kaya ang
Ano na ba ang nagawa mo?
ay puwedeng:
- Co zrobili?cie?
- Co?cie zrobili?
- Co ?e?cie zrobili? (ngunit ito ay rehiyonal at mali para sa iba.)
Ang mga halimbawa sa itaas ay nagpapakita ng ibang uri ng "zrobi?" para simunog "ikaw" impormal; na maramihan ("wy"). Gayunman, ito ay karapat-dapat ng mga paunawa na wala sa itaas kasama ang mga halimbawa ng paksa mismo. Ang pagsasama ng mga pamagat na ito ay hindi kinakailangan dito dahil ang wikang Polako ay isang pro-drop na wika((Pronoun drop) Ito ay ang mga wika na nagtatangal ng ibang panghalip). Nangangahulugan ito na gamit ang isang pandiwa ang paksa ay hindi na kailangan na mabanggit. Sa halip, ang mga mambabasa o tagapakinig mong sabihin, sa pamamagitan ng pagtatapos sa pandiwa, na kung saan ay naiiba para sa bawat tao, isahan at maramihan, ay ang ipinahiwatig na paksa. Dahil ang paksa ay maaaring bumaba, ang gamit ito sa isang signal na pandiwa na may diin. Sa mga nasa itaas ng tatlong halimbawa, kung ang isang katutubong nagsasalita ay hindi isinama ang mga paksa sa gitna ang pangungusap ay malamang na hindi na isama ang paksa sa huli.
Ang past participle ay depende sa bilang ng kasrian, ang mga ito ay puwedeng:
- - isahan
- zrobił (nagawa/ginawa niya(lalake))
- zrobiła (nagawa/ginawa niya(babae))
- zrobiło (nagawa/ginawa nito)
- - maramihan
- zrobili (nagawa/ginawa nila(lalake))
- zrobiły (nagawa/ginawa (babae, bata))
isahan
|
maramihan
|
ja ? ako
|
my ? tayo
|
ty ? ikaw
|
wy ? kayo
|
on ? siya(lalake)
ona ? siya(babae)
ono ? ito
|
oni ? sila (may lalake)
one ? they (mga babae o walang taong tinutukoy)
|
jeden ? isa
|
dwa ? dalawa
|
trzy ? tatlo
|
cztery ? apat
|
pi?? ? lima
|
sze?? ? anim
|
siedem ? pito
|
osiem ? walo
|
dziewi?? ? siyam
|
dziesi?? ? sampu
|
jedena?cie ? labing-isa
|
dwana?cie ? labing dalawa
|
trzyna?cie ? labing tatlo
|
czterna?cie ? labing-apat
|
pi?tna?cie ? labing lima
|
szesna?cie ? labing-anim
|
siedemna?cie ? labing-pito
|
osiemna?cie ? labing-walo
|
dziewi?tna?cie ? labing-siyam
|
dwadzie?cia ? dalawampu
|
dwadzie?cia jeden ? dalawampu't isa
|
dwadzie?cia dziewi?? ? dalawampu't dalawa
|
|
trzydzie?ci ? tatlumnpu
|
czterdzie?ci ? apatnapu
|
pi??dziesi?t ? limampu
|
sze??dziesi?t ? animnapu
|
siedemdziesi?t ? pitumpo
|
osiemdziesi?t ? walumpo
|
dziewi??dziesi?t ? siyamnapu
|
sto ? isang daan
|
pi??set ? limaang daan
|
tysi?c ? isang libo
|
milion ? isang milyon
|
miliard ? isang bilyon
|
|
(
makikita ang paggamit ng mga maliliit na letra
)
czas
|
oras
|
sekunda
|
segundo
|
minuta
|
minuto
|
godzina
|
oras
|
dzie?
|
araw
|
doba
|
dalawampu't-apat na oras
|
tydzie?
|
linggo(week)
|
dwa tygodnie
|
dalawang linggo (two weeks)
|
miesi?c
|
buwan
|
rok
|
taon
|
dziesi?ciolecie
or
dekada
|
dekada
|
wiek
or
stulecie
|
siglo
|
tysi?clecie
|
isang daan na taon/milenyo
|
stycze?
|
Enero
|
luty
|
Pebrero
|
marzec
|
Marso
|
kwiecie?
|
Abril
|
maj
|
Mayo
|
czerwiec
|
Hunyo
|
lipiec
|
Hulyo
|
sierpie?
|
Agosto
|
wrzesie?
|
Setyembre
|
pa?dziernik
|
Okyubre
|
listopad
|
Nobyembre
|
grudzie?
|
Disyembre
|
bardzo zimno
|
mapaka-lamig
|
deszczowo
|
maulan
|
słonecznie
|
maalinsangan
|
mokro
|
mamasa-masa
|
pochmurno
|
maulap
|
wietrznie
|
mahangin
|
sucho
|
tuyo
|
gor?co
|
mainit
|
?ar leje si? z nieba
|
napaka-init!
|
wiosna
|
Tagsibol
|
lato
|
Tag-init
|
jesie?
|
Taglagas
|
zima
|
Taglamig
|
dom
|
bahay
|
lotnisko
|
paliparan
|
dworzec kolejowy
|
estasyon ng tren
|
dworzec autobusowy
|
estasyon ng bus
|
sklep
|
pamilihan
|
zamek
|
kastilyo
|
pla?a
|
dalampasigan
|
miasto
|
lungsod/bayan
|
wie?
|
nayon
|
kino
|
sinema
|
ko?cioł
|
simbahan
|
rynek
|
pamilihang bayan
|
wi?zienie
|
kulungan
|
poczta
|
post office
|
szkoła
|
paaralan
|
cmentarz
|
sementeryo
|
ulica
|
daan
|
May koleksyon ng mga sipi ang
Wikiquote
sa Ingles tungkol sa paksa ng artikulong ito.