Боливия
Republica de Bolivia

Шиор : ≪¡Morir antes que esclavos vivir!≫
Суруди милл? : ≪[[Суруди миллии Боливия|Bolivianos, el Hado Propicio ]]≫
Р?зи исти?лолият	(аз Испания , 6 август соли 1825 )
Забони расм?	Забони испан? , Забони кечва? , Забони аймара?
Пойтахт	Сукре
Ша?ри калонтарин	Санта-Крус-де-ла-Сиерра, Эль-Альто, Ла-Пас
Идораи давлат	унитар?
Президент	Эво Моралес
Масо?ат   ? ?амаг?   ? Фоизи об.	27-ум ?ой дар ?a?он 1,098,581 км² 1.29% %
А?ол?   ? ?амаг?   ? Зич?	-ум ?ой дар ?a?он 9,182,000 нафар/км²
Пули милл?	Боливиано (BOB, код 68)
Интернет-Домен	.bo
Коди телефон	+591
Соат	UTC -4
Имр?з ?исми	{{{Имр?з}}}

Боливия ( исп.   Bolivia ), номи расмиаш ? Давлати бисёрмиллати Боливия ( исп.   Estado Plurinacional de Bolivia [es?taðo plu?inasjo?nal de βo?liβja] ) ? кишвар дар бахши марказиии Амрикои ?ануб? . Дар шимол ва ?арб бо Бразилия, дар ?ануби шар?? бо Парагвай, дар ?арб бо Чили ва Перу, дар ?ануб бо Аргентина ?амсар?ад аст. Масо?аташ 1098581 км², а?олиаш 11 639 909 ^[1] (2020). Пойтахти расмиаш ? Сукре , маъмулиаш ? Ла-Пас. Ба 9 департаменти расм?: Кочабамба, Ла-Пас, Оруро, Пандо, Потоси, Санта-Крус, Тариха ва Чукисака ?удо мешавад. Иди милл? ? Р?зи Исти?лол ? 6 август (аз 1825), во?иди пул? ? боливиано.

Сохтори давлат? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Боливия ?ум?урии во?иди президентист. Сардори давлат, ?укумат ва сарфармонде?и ?увва?ои мусалла?аш Президент буда, ?амро?и ноиби президент (дар р?йхатти ягона) ба му?лати 5 сол интихоб мешавад. Ма?оми олии ?онунгузори Боливия Конгресси милл? мебошад, ки аз Палатаи намояндагон (130 нафар, намояндагони ?изб?о ва ?аракат?о) ва Палатаи сенатор?о (36 нафар) иборат аст. Додго?и Ол?, додго??ои округ? ва ма?алл? амал мекунанд. Аъзои Додго?и Ол? ва Додго?и конститутсион? аз ?умлаи аъзои Конгресси милл? ба му?лати 10 сол, бидуни ?у?у?и азнавинтихобшав?, баргузида мешаванд. Боливия узви СММ, Хазинаи Байналмилалии Асъор, Созмони Давлат?ои Амрико, Гур??и Анд ва ?. мебошад.

Табиат [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Боливия дар минта?а?ои субэкватор? ва тропикии Нимкураи ?ануб? во?еъ буда, дар ?арб ?исми асосии Анди Марказ? ва дар ша?ри пасти?ои па?новарро иш?ол кардааст. Силсилаи к???ои Анд ба ду шоха ? ?-к??и ?арб? ва ?-к??и Шар?? (дар байнашон теппак???ои Пуна, баландиашон то 3-4 ?азор м) та?сим шуда, дар ?арб ба Кордил йераи ?арб? ва дар ша?ри ба Кордилйера-Реал (?аторк???ои баландтаринаш Иллимани ? 6682 м, Анковма ? 6550 м) мепайванданд. Аз Кордилйераи Шар?? бо сарга?и д-?ои Бени ва Маморе, дараву води?ои он?о ?удо гардидаанд. ?амвори?ои ?исми шимоли шар?ии мамлакат то ба Пасти?ои Амазония мерасанд.

Сохти заминшинохт? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

?исми ?арбии Боливия дар ?удуди минта?аи чиндори к???ои Анд, ?исми шар?иаш дар платформаи Амрикои ?ануб? ?ой гирифта, аз минта?а?ои вулканафшони давраи кайнозой (Кордилйера)-и фур?хамидаги?ои тар?ишдори ?ишри замин (Алтиплано) иборат аст. Кордилйера?ои Марказию Шар?? аз ?абат?ои ба?рии давра?ои кембрий, ордовик, силур ва девон, та?нишаст?ои ?итъавии карбон, бур ва палеоген, ?исми платформаи Амрикои ?анубии мансуби Боливия аз гнейс?ои давраи токембрий, сланетс?о ва гранит?о ташаккул ёфтаанд. Захира?ои бузурги минерал, нафт, газ, волфрам, сурма, ну?ра, тило, мис, улексит, кон?ои о?ан, марганетс, уран, кварс, намаксанг, мармар, бентонит, санг?ои ?имат? дорад.

И?лим [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Боливия дар минта?аи и?лими тропикии баландк?? (Пуна, Кордилйераи ?арб?) ва нимбиёбон (дар ?арб) во?еъ гардида, ?арорати миёнаи июл 3-7°С, январ ? 9 ?11°С мебошад. Бод?ои шадид ва зудта?йирёбии и?лим мушо?ида мегардад; барфи ?улла?ои баланду пирях?о об намешаванд. ?амвори?ои ?исмати шар?? 4-5 мо?, шимол Боливия то 9 мо? ба хушкшав? гирифтор мешаванд. Дар ?ануби мамлакат ?арорати миёнаи июл 17-22°С, январ 24-28 ⁰ С, ми?дори бориши солона дар шимол 1300?1600 мм, дар ?ануб то 800 мм мебошад. Боливия захира?ои обии фаровон дорад: к?ли бузурги Титикака (дар баландии 3810 м); р?д?ои Десагуадеро, Бени, Маморе, Гуапоре як?о шуда, р?ди Мадейра (шохоби Амазонка)-ро ташкил меди?анд. Р?дхона?ои ?исми шар?ии Боливия, ?айри Пилкомайо ва Парапети аз шиддати гармо мехушканд.

Хок, наботот [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Алтипламои ?арбиро нимбиёбон?о, ?исмати шар?ии мамлакатро дашт?ои тропикии баландк?? иш?ол кардаанд. Нишеби?ои шар?ии к???ои Анд аз беша?ои тропик?, ?амвори?ои шар?? аз саванна?о, ?исми ?ануб? аз ботло?зор?о иборатанд. Дар беша?о дарахтони нахл, каучук, ?инн?, буттаи кока, найшакар, авокадо, муз ва ?. мер?янд. Олами ?айвонот бештар аз лама, гуанако, маймун?о, тапир?о иборат буда, паранда, хоянда, хазанда ва ?ашароти гуногуни бум? (та??о?) вомех?ранд. 12 бо?и милл? дорад (маш?уртаринашон ? Ноэл Кемпфф Меркадо, ки соли 2000 ба Р?йхати Мероси умуми?а?онии ЮНЕСКО ворид гардид). Обхези?о, сармои шадид, дар баландк???о ? хатар?ои таби?; косташавии ?удуди бешазорон, бодлеси (эрозия)-и хок, биёбоншав?, камшавии намуд?ои мав?удоти биолог?, аз байн рафтани навъ?ои эндемик?, ифлосшавии об масоили экологии Боливия мебошанд.

А?ол? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Асоси а?олии Боливия-ро дурага?о (метис?о)-и испанию ?индуии ба ном чоло ташкил меди?ад, ки шумораашон аз ?исоби омезиш бо намояндагони дигар ?абила?ои ?инду афзун мегардад. ?инду?ои кечва 30 %, аймора 25 % ва насли сафедп?сти бо аврупои?о даромехта (бештар бо испани?о) 15 дарсади а?олиро ташкил меди?анд. Сокинони беша?ои тропикии шар?и мамлакатро ≪?инду?ои ?ангал?≫ меноманд. Забон?ои расм? испан?, кечва, аймора буда, ≪?инду?ои ?ангал?≫ ба забон?ои гуногуни мансуби оилаи забон?ои туп?-гуарон? ва аравак? ?арф мезананд. 95 дарсади а?олии Боливия католик?о, бо?имонда муъта?идони маз?аб?ои анъанавии ма?алл? ва дин?ои дигар мебошанд. ?исоби миёнаи дарозумр? 65,5 сол (мард?о ? 62,9, зан?о ? 68.2) буда, а?ол? бештар аз бемори?ои саратон, вара?а, сил, ис?оли хунин мефавтад. Зичии а?ол? ба ?исоби миёна 80,1 нафар дар 1 км². 63 дарсади а?ол? ша?рнишин, дар департамент?ои Кочабамба ва Ла-Пас беш аз 8 дарсади а?олии ?обили ме?нат бекор (2010) буда, 93 дарсади мард?о ва 80 дарсади зан?о босаводанд.

Таърих [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар ?удуди кунунии Боливия аз замон?ои ?адим ?абила?ои ?индуёни Амрико ? офарандагони тамаддуни баланди Вискачани (аср?ои 10-8 то м.) ва Тиауанако (?азорсолаи 1 то м. ? ?азорсолаи 1 м.) маскунанд. Дар асри 14 хал?ияти аймора, ки дар байнашон коля?о буданд, аз ?ониби инк?о (кечва) тасарруф ва ба яке аз ча?ор музофот ? Колясуйуи давлати Тавантинсуйу ?амро? карда шуданд. Сол?ои 1532-38 Колясуйуро испани?о ?асб намуда, ба ?айати ноиб-шо?игарии Перу, ки Перуи Боло ё Бошишго?и шо?и Чаркас ном дошт, ворид карданд (1776 дар таркиби Ла-Плата). Дар он замон Перу бузургтарин истихро?кунандаи ну?ра ва Патоси калонтарин ша?р дар ?удуди мулк?ои испанияг? буданд. А?олии та??о? зидди истибдодгарони испанияг? ш?риш мебардошт (хур??и сол?ои 1780-81 та?ти сарварии бародарон Катари). ?амсангари муборизи шу?ратманди Амрикои ?ануб? Симон Боливар ? А. Сукре дар наздики?ои мавзеи Аякучо лашкари Испанияро сарк?б кард. 6.8.1825 Перуи Боло со?ибисти?лол эълон шуда, ?ум?урии ?авонро ба шарафи Боливар Боливия ном ни?оданд. Конститутсияи аввалин соли 1826 ?абул гардид. Сол?ои 1836-39 Боливия ба Конфедератсияи Перу ? Боливия дохил буд. Дар асри 19 Боливия ба номунтазамии ?аёти сиёс?-и?тимо? ва табаддулоти сершумор муво?е? буд. Зиддият бо давлат?ои ?амсоя м??иби аз даст рафтани як ?исми ?удудаш гашт. Дар нати?аи ?анг?о барои дарёфти нуфуз дар У?ёнуси Ором (1864-66 ва 1879-84) Боливия аз ро?и баромад ба со?ил ма?рум шуд. Дар давраи ?анги якуми ?а?он? (1914-18) Боливия, агарчи сиёсати бетарафиро пеш мебурд, Антантаро бо ма?сулоти саноати к??кор? таъмин мекард; соли 1917 муносибат?ои дипломатиашро бо Олмон ?атъ кард. ?ангоми ?анги байни Чаку Парагвай (1932-35) Боливия аз се ду ?иссаи ?удуди ба?сноки минта?аи нафтдори Чако-Бореалро аз даст дод. Баъди табаддулоти ?арб? ва сари ?удрат омадани Х. Д. Торо Руйлова (1936-37) ва Х. Буш Бесерра (1937-39) фаъолияти монополия?ои хори?? ма?дуд ва тамоми захира?ои табиии мамлакат милл? кунонида шуданд. Дар апрели 1943 Боливия зидди Олмон, Итолиё ва ?опон ?анг эълон кард. Зимни табаддулоти ?арбии мо?и декабри 1943 ?укумати миллатгарои Г. Вилярроэл сари ?удрат омада, баъди куштори ? (1946) ?окимият ба дасти хунтаи ?арб? гузашт. Дар нати?аи ин?илоби соли 1952 саноати к??кор? милл?, маориф демократ?, ?у?у?и ?инду?о бо сокинони дигар баробар карда шуд. Нобасомони?ои и?тисодии сол?ои 1952-56 ва 1960-64 ?укумати миллатгароёни Боливия-ро водор кард, ки ба хусусигардонии объект?ои бахши давлат? ва ёрии созмон?ои мададгори Амрикои ?ануб? ва давлат?ои дигар р?й оварад. Сол?ои 1964-82 дар Боливия чандин ?укумату низом ?амдигарро иваз карданд (аз давраи со?ибисти?лол эълон шудан Боливия 190 табаддулоти давлатиро аз сар гузаронд), аз ?умла отряди партизании Боливия Э. Че Гевара торумор карда шуд. И?тисоди Боливия пасту боло мерафт, ба бу?рон?о гирифтор мешуд. ?аракату ?изб?ои дар парламент ?олибомада ?ам го? муваффа? мешуданду го? ба истеъфо мерафтанд. Мас., давраи начандон т?лон? В. Пас Эстенссоро бори ча?орум (1985-89) президенти Боливия интихоб шуд. Пешвои ?аракати ин?илобии чапгаро Х. Паса Самора (1989-93), намояндаи ?аракати MNR Г. Санчес де Лосада (1993-97) ва дигар шахсони сари ?удратомада наметавонистанд масоили и?тисодию сиёс?, бекор?, мухолифати байни ?авм?о ва ?-ро ?ал намоянд. Минбаъд ди??ати асос? боз ба хусусигардонии и?тисодиёт, либерализатсияи савдои хори??, паст кардани бе?адршавии пули милл? ва чора?ои дигар равона шуд, аммо суръати сусти рушди и?тисод болоравии во?еиро таъмин карда натавонист. Соли 1997 ?укумфармои соби? У. Бансер Сварес президенти Боливия интихоб шуда, соли 2001, аз сабаби вазъи бади саломат?, истеъфо дод (соли 2002 вафот кард). Соли 2002 президенти навинтихобшуда Г. Санчес де Лосада ба эътироз?ои хунини оммавии хал? тоб наоварда, ма?буран ба истеъфо рафт. К. Д. Месса ?ам баъди чанде ?укуматрон? (2003-05) вазифаро тарк кард. Соли 2003 дар мамлакат ≪?анги газ≫ рух дод. Ш?ришгарон милликунонии саноати газ ва та?ти назорати давлат ?арор додани онро талаб мекарданд. 10.6.2009 Президенти Боливия Эво Моралес Айма декрете ба имзо расонд, ки мувофи?и он Боливия ≪Давлати бисёрмиллати Боливия≫ номида шуд. 20.10.2010 Боливия бо Перу ?арордод ба имзо расонд, ки мувофи?и он як ?итъа замини наздисо?илии Перу ба му?лати 99 сол ба Боливия и?ора дода шуд, то дар он барои худ бандар созад. ?амин тари?, барои Боливия баъди 127 сол боз ро? ба у?ёнус кушода шуд.

Баъди бозгашт ба сохти конститутсион? дар Боливия 70 ?изби сиёс? ба ?айд гирифта шуд, ки бузургтаринашон ?аракат ба с?йи сотсиализм, ?аракати ин?илоби миллатгаро, Ва?дати милл?, Нер?и нави ?ум?уриятталаб ва ?. мебошанд. Созмон?ои иттифо??ои касабаи Боливия: Маркази коргарии Боливия, Конфедератсияи во?иди иттифо?и касабаи коргарону де??онони Боливия. Дар Боливия инчунин созмони ?аракати ?инду?ои Пачакути ва дигар созмон?ои мардуми та??о? ва ?аракат?ои эколог? фаъолият доранд.

И?тисод [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Боливия яке аз давлат?ои нодортарин ва рушднакардаи Амрикои Лотин? мебошад. Ибтидои асри 20 таъмингари асосии ашёи хоми минерал? барои саноати филиззоти рангаи ИМА ва Аврупо гашт. Баъди паст рафтани нархи ма?сулоти содирот? Боливия ба содироти гази таби?, соя ва ма?сулоти аз он тайёршуда пардохт. Азбаски шабака?ои на?лиётии комил надорад, минта?а?ои канории мамлакат аз марказ?ои и?тисод? дур афтодаанд ва додугирифтро дар сар?адоти давлат?ои ?амсоя ан?ом меди?анд. Дар и?тисодиёт бахши хусус? бартар? дорад. Ширкат?ои бузурги "Корпорасйон минера Боливяна (COMIBOL), ≪Ясимйентос петролиферос фискалес Боливянос≫ (YPFB), ?исми сайрхат?ои авиатсион?, шабака?ои телефон?, р. о., электроэнергия ва ?. хусусианд. Мабла?гузорону со?ибкорони хори?? метавонанд дар ?амаи со?а?ои и?тисоди Боливия бемамониат ва бидуни ба?айдгир? фаъолият кунанд. Боливия 9 минта?аи озоди и?тисод? дорад. Дар Боливия назорати асъор? ву?уд надорад. Мубодилаи пул? ва пардохт?о асосан (92 %) бо доллари ИМА сурат мегиранд.

Саноат [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар Боливия асосан корхона?ои хурди исте?соли даст? ва ?унарманд? фаъолият доранд. Бахши ?айридавлат? ва и?тисодиёти пасипардаг? озодона амал мекунанд. Саноати истихро?кунанда (висмут, ??р?ошим, ру?, мис, ну?ра ва тило) асоси и?тисоди Боливия мебошад. Дар истихро?и сурма дар ?а?он ?ойи аввалро иш?ол мекунад. Истихро?и гази таби? ва нафт ?ам бахши му?имми содирот аст. НБО-?ои калони Боливия: Санта-Исабел дар д. Вара-Вара, Кобрани ва Кава дар д-?ои ?амном. Саноати коркарди ма?сулот асосан талаботи дохилиро таъмин мекунад (ма?сулоти ?изо?, тамоку; нассо??, мебел, чармгар?, коркарди ч?б ва ?.). Завод?ои начандон калони сементу коркарди нафт, муассиса?ои васлкунандаи та??изоту мошин?о (дар Ла-Пас) мав?уданд.

Кишоварз? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар баъзе минта?а?ои Боливия заминдори?ои калон ма?фуз мондаанд. Дар атрофи ша?р?о ва дигар мавзеъ?ои а?олинишин ма?маа?ои агросаноат? ва хо?аги?ои фермер? ташкил ёфтаанд (замин?ои корам каманд). Рустанипарвар?, сабзавоткор?, кишти ?алладона (води?ои д. Кочабамба), шол?, найшакар, кофе, какао; аз зироат?ои техник? кишти пахта ба ро? андохта шудааст. Маводди мухаддир дар доманак???ои Анд кишт карда мешаванд; аз ?и?ати кишти кока дар ?а?он ?ойи севвумро иш?ол мекунад (баъди Колумбия ва Перу). Дар чорводор? парвариши чорвои калони шохдор, г?сфанд, буз, хук, алпак афзалият доранд. Дар хо?агии ?ангал исте?соли п?стлохи дарахти ?ино, каучук бештар ба назар мерасад. Мо?идор? дар сат?и саноат? нест.

На?лиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Дар Боливия шабакаи на?лиёт тара??? накардааст. Дарозии р. о. ?амаг? 3519 км буда, Боливия-ро бо Чили, Аргентина, Бразилия ва Перу мепайвандад. Ро??ои мошингард ? наздики 70 ?азор км. Ширкат?ои ≪Эйросур≫-у ≪Ллойд аэрео боливяно≫ таъмингари асосии ро??ои ?авоиянд. Боливия 1067 аэропорт дорад (тан?о хатти давиши самолёт дар 16-тоаш асфалтп?ш аст). Ро??ои об? бештар тара??? кардаанд; бандар?ои асос? ? Кобиха (д. Акри), Рурренабаке (д. Бени) ва Пуэрто-Сварес (д. Парагвай). Л?ла?ои инти?оли газу нафт дорад. Шарикони ти?орати Боливия Бразилия, ?опон, Венесуэла, ИМА, Колумбия, Швейтсария, Русия. Боливия табиати зебо дошта бошад ?ам, со?аи сайё?? тара??? накардааст. 64 дарсади а?ол? камбизоат, 21,7 % хеле фа?иранд. Со?аи тандуруст? низ ?афомонда буда, бемори?ои сирояткунанда бисёранд. Бо ву?уди ин, Маркази тиббии Боливия (?арро?ии дилу раг) ва Маркази ташхиси радиологии ≪Докторес Контресис≫, клиника?ои назди донишго??ои Боливия маш?уранд. Футбол, голф, варзиши сабук намуд?ои маъмули варзишанд. Кумитаи олимпии Боливия соли 1932 таъсис ёфтааст.

Маорифу илм [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Маориф [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Сат?и маърифатнокии а?олии аз 19-сола боло наздики 88 %. Маориф таълимоти томактаб? (то 6-сола), ибтидо?, миёна ва олиро таъмин мекунад. Вазорати маориф, фар?анг ва варзиш дар асоси ?онуни соли 1994 ?абулшуда фаъолият мекунанд. Та?силоти ибтидо? ва миёна асосан давлатианд. 12 донишго?и давлат?, 37 донишго?и хусус? дорад.

Илм [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Та??и?оти илм? хуб ро?андоз? шудааст. Сат?и кунунии со?а соли 1991 ташаккул ёфтааст. Ро?бари ш?рои миллии илму технология?о ? ноиби президенти кишвар аст, ки ба ?айати он вазирони маориф, фар?анг, варзиш, ро?барони Кумитаи и?роияи донишго??ои Боливия, Ассотсиатсияи миллии донишго??ои хусус?, Академияи миллии илм?о, намояндагони департамент?о шомиланд. Та??и?оти илмиро ш?ро ташкилу назорат, Раёсати генералии илму технология мабла?гузор? менамояд. Марказ?ои та??и?оти илмии донишго??о мав?еи махсус доранд (паж??ишго??ои тибб?, генетик?, биологияи молекулав?, агроном?, кишоварзии тропик?, к??кор?, нафту кимиё, илм?ои ?амъият?). Пойго?и биологии Бени, Расадхонаи миллии астроном?, ин-т?ои та??и?оти фундаменталии со?а?ои нафту кимиё, технология?ои кишоварз? амал мекунанд. 160 ма?аллаи илм? ва илм?-оммав? нашр мешавад.

Адабиёти Боливия ба забон?ои испан?, кечва ва аймара э?од мешавад. Ёдгори адабии давраи токолумб? драмаи хал?ии ≪Алу-Олантой≫ мебошад, ки ба забони кечва э?од шуда, соли 1853 ба табъ расидааст. Суруд?ои гимнмонанд дар мавз?и парастиши Офтоб (хайля) маълуманд. Адабиёти кечва дар шакли шифо?? расидааст. Асар?ои Ф. Гваман Пома (?инду) ва ро?иб А. де Каланча, инчунин ахбори ≪Таърихи ша?ри империявии Потоси≫ ба мавз?и ?аёту маишати даврони мустамликав? бахшида шудаанд. Симо?ои намоёни даврони исти?лолхо??, намояндагони лирикаи ватанд?ст? Х. И. Санхинес ва Х. Валпарримачи Майта мебошанд. Адабиёти асри 19-и Боливия дар равия?ои романтизм (Р. Х. Бустаманте) ва модернизм (Р. ?аймес Фрейре, Ф. Тамайо ва Г. Рейнолдс) падид омадааст. Э?одиёти публитсист ва таърихнигор Г. Р. Морено, нависанда Н. Агирре (романи ≪Хуан де ла Роса. Ёддошти охирин сарбози ?анг барои исти?лол≫) мав?еи махсус дорад. Охири асри 19 адабиёт ба тасвири ?аёти ?абила?ои та??о?, урфу одат ва расму ойини он?о р? овард. Дар адабиёти асри 20 реализм мав?еъ пайдо кард (роман?ои ≪?аёти креол?о≫ ва ≪Нажоди бирин??≫-и А. Аргедас). ?ояи бо таъйиноти махсус ? ?амчун муно?? ва ма?д? (мессия) ба замин нозил шудани ?индувон (индей?о) дар асар?ои Т. Мароф (номи аслиаш Г. А. Наварро) ≪Светонио Пимйента≫, ≪Волл-стрит ва гуруснаг?≫ ва ?. инъикос ёфтааст. ?анги Чак (1932-35) ба инкишофи адабиёти зидди?анг? ва эътирози и?тимо? (≪Т?фони оташин≫-и О. Серруто, ≪Хуни дурага?о≫-и А. Сеспалес) мусоидат намуд. Х. Лара чун ифодагари бедории миллии ?индувон ва ?омии манфиати он?о падид омад (повести ≪Репетё≫, роман?ои ≪Янакуна≫, ≪Хуни мо≫, ≪?асорат≫). Сол?ои 1950 ва минбаъд асар?ои фалсафию равон? (А. Касерес, Ромеро) фарогири мавз?ъ?ои шикасти р???, зиддият?ои и?тимо?, модернист? ва сюрреалист? э?од шудандоктори илм?ои Бадрегал, А. Кардона Торрико, Р. Эчасу, Э. Митре, Р. Поппе, С. Мендисабл, В. Монтойа, Э. Пас Солдан адибони маш?ури охири асри 20 ва аввали асри 21-и Боливия мебошанд.

Меъмор? ва ?унар?ои та?ассум? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Аз бо?имонда?ои а?ди ?адими Боливия хароба?ои Тиаванако, ки вобастаи санъати инк?ост, ?обили тазаккур мебошад (иншооти сангии Дарвозаи Офтоб, асри 8, дар со?или к?ли Титикака). Дар даврони мустамликав? дар меъмор? услуби бароккои испан? (≪услуби метис?≫), яъне, омехтаи ?унари биносозии испан? бо ма?алл? маъмул буд; айни он дар санъати тасвир? ?ам ба мушо?ида мерасад. Ибтидои асри 19 бино?о дар доираи услуби класситсизм, минбаъд (асри 20) дар заминаи функсионализми аврупо? сохта мешуданд (меъморон Г. Медейрос, Л. Валкарел). Санъати тасвирии аср?ои 19-20 омезиши анъана?ои милл? ва модернизми аврупоист: мусаввара?ои Н. Ногалес ва С. Гусман де Рохас, му?ассама?ои И. Римши; деворнигора?ои гур??и э?одии ≪Антео≫, асар?ои дар услуби постмодернизм офаридаи Р. Валкарел.

Муси?? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Фар?анги муси?ии Боливия бо э?одиёти мардуми та??оии сарзамин ? кечва, аймара ва креол?о (авлоди аввалин испани?о ва португали?ои дар Боливия мас куншуда) зу?ур кардааст. Суруд?ои лирикии и?рояшон гуногун: багвала, ярави, видала, ванка, тристе ва ?. маъмуланд. Аз соз?ои муси?ии милл? кена, найи Пан, эрке (нафас?), бомбо ва каха (зарб?); дар байни креол?о гитара ва чаранго маъмуланд. Муси?ии милл? бештар дар э?одиёти Т. Варгас Кандиа, С. Ронкал ва М. Валда мав?еъ дорад. Э. Каба ва Х. М. Веласко Майдана ?унармандони маш?ури бурунмарзии Боливия мебошанд. О?ангсозони касбии нимаи дуввуми асри 20 муси?ии миллиро бо унсур?ои и?рои равияи авангард омезиш додаанд. Санъати балетро дар Боливия ду гур??и касбии э?од? ? балети миллии фолклор? (аз соли 1975) ва Балети расмии Боливия (аз соли 1951) муарриф? мекунанд, ки муттасил ба давлат?ои дигари Амрикои Лотин? ва Аврупо сафар?ои ?унар? карда, ?ариб дар 60 фестивали фолклории ?а?он ширкат варзидаанд.

Театр [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Аз давраи токолумб? драмаи ≪Алу-Олантой≫ расида, дар замони мустамликав? дар Потоси аз ?ониби тар?ибгарони католитсизм са?на?о дар мавз?и Ин?ил и?ро мегардиданд. Сол?ои 1617-19 дар ша?ри Ла-Пас ду театр таъсис ёфта, аввалин пйесаи милл? (дар мавз?и ш?риши ?индувон та?ти ро?барии бародарон Катари) ба са?на гузошта шудааст. Баъди со?ибисти?лол шудани Боливия театр асосан та?ти таъсири осори са?навии испан? ?арор дошт. Соли 1834 дар Кочабамба аввалин асари милл?-пйесаи Х. Мендес ≪Ихтиёр ба духтарон≫ р?йи са?на омад. Минбаъд драматургияи милл? ба мавз?ъ?ои замон, и?тимоъ р?й овард. Сол?ои 1930 дар Боливия ?амаг? 2 театр фаъолият мекард; сол?ои 1950-60 труппа?ои зиёди нимкасб? пайдо шуданд (маш?уртаринашон Театри миллии Колясуёи назди Донишго?и техникии Оруро). Аз сол?ои 1960 санъати са?нав? дар ма?рои театри нави Амрикои Лотин? (драманависон А. Коста ду Релс ва Р. Салмон) инкишоф ёфта, як ?атор театр?ои та?рибав? ва театр?ои касб? арзи ву?уд карданд (дар Ла-Пас, Бени, Кочабамба, Сукра). Дар он?о бар замми осори классикии В. Шекспир, А. Чехов, Э. Ионеску, Г. Гарсиа Маркес, Бертолт Брехт асар?ои драматургияи милл? ба са?на гузошта мешуданд. Соли 1998 итти?одияи театр?ои касбии ≪Утопос≫ ва ассотсиатсияи ≪Театри муста?или Боливия≫ (TIBO) таъсис ёфтанд.

Синамо [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Аввалин филми мустанад дар Боливия соли 1913, нахустин филм?ои пурраметражи беовоз соли 1925 (≪Дили Аймара≫, коргардон П. Самбарино, ≪Каромоти к?л≫ ва ≪Вар-Вара≫-и Х. М. Веласко Майдана, 1929), овоздор соли 1948 наворбардор? шудаанд. Баъди таъсиси Донишкадаи миллии кинематография (1952-67) зиёда аз 400 филми к?то?метраж э?од гардид (коргардон Х. Санхинес), ки мавз?ъ?ои до?и замон, масоили сокинони та??о? ва ?-ро дар бар мегирифт. Аз сол?ои 1990 соле 2-3 филм дар мавз?ъ?ои гуногун (детектив, маз?ака, мелодрама, барои к?дакон) та?ия мегарданд. Коргардонони ном?: К. Мерида, ХОДИМИ КАЛОНИ Валдивиа, М. Лоайса, У Ара. Дар Боливия Осорхонаи миллии бостоншинос? (1846), Осорхонаи миллии мардумшинос? ва фолклор (1956), Осорхонаи миллии санъат (1961), Осорхонаи антрополог? (1944) ва ?. амал мекунанд.

Китобхона?ои бузургтарини Боливия: Китобхонаи милл? (1838, ша?ри Сукра, шуъбааш дар Ла-Пас, дар бинои Конгресси милл?), китобхонаи Паж??ишго?и фар?анги Боливия (Ла-Пас), китобхонаи Донишго?и Сан-Андерс ва ?.

Расона?о [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Чопи р?зномаи к??антарини Боливия ≪El Diario≫ соли 1904 дар Ла-Пас шур?ъ шуда буд. Р?знома?ои умумидавлатии ≪a Razon≫ (1990) ва ≪La Jomada≫ (1964), минта?авии ≪La Prensa≫ (Ла-Пас), ≪os Tiempos≫ (Кочабамба), ≪El Peber≫ (Санта-Крус), ≪Corro del Sur≫ (Сукре), ≪El Potosi≫ (Потоси) нашрия?ои маъмули Боливия буда, медиа-маркази ≪Lider≫ ба табъ мерасонад. Нашрияи ≪El Mundo≫ (Потоси) махсус барои доира?ои со?ибкор? нашр мешавад. О?онсии давлатии "Agencia Boliviana de Informacion (ABI; 1995, Ла-Пас) тан?о аз фаъолияти давлат иттилоъ меди?ад, "Agencia de Noticias Fides (ANF, 1963, Ла-Пас) тамоми р?знома?о ва радиову телевизионро бо иттилооти дохилию хори?? таъмин менамояд. Дар Боливия зиёда аз 320 пойго?и радио ва 48 пойго?и телевизион фаъолият доранд. Bolivision (шабакаи 4), ≪Television Boliviana≫ (шабакаи 7) телевизион?ои маъмултарини давлатианд. Телевизион?ои ?айридавлатию хусус?, ?атто донишго?? фаъолият доранд.

Эзо? [ вироиш | вироиши манбаъ ]

Адабиёт [ вироиш | вироиши манбаъ ]

• Боливия / М. Шарифзода // Боз ? Вичкут. ? Д . : СИЭМТ , 2014. ? ( Энсиклопедияи Миллии То?ик  : [ тахм. 25 ?. ]  / сарму?аррир Н. Амиршо??  ; 2011?2023, ?. 3). ? ISBN 978-99947-33-46-0 .