?labik?rzowe abecadło Tyn artikel je narychtowany we ?labik?rzowym z?pisie ?l?nskij g?dki. Coby sie przewiedzie? wiyncyj, wejzdrzij do artikla o nim .

Piyrsz? wojna ?wiatow?
Piyrsz? wojna ?wiatow?
Czas	od 28 lipnia 1914 do 11 listopada 1918
Plac	Ojropa , Afryka i Azyj? , Atlantycki Ocean , Pokojny Ocean , Indyjski Ocean
Wynik	zwyciynstwo Yntynty
Zajty boju
Yntynta : Francyj? Brytyjske Imperyjum Rusyj? Syrbij? Jap?nij? Italij? Zjednocz?ne Sztaty a inksi...	Cyntralne moce : Niymce Austro-Madziary Osma?ske Imperyjum Bułgaryj?
K?mandyry
Raymond Poincare Jorg V. Nikolaus II. Woodrow Wilson a inksi...	Wilhelm II. Franc Jozef I. Mehmed V. Ferdinand I. a inksi...
Siyły
Cuzamyn: 42,928,000	Cuzamyn: 25,248,000
Straty
Zabitych woj?k?w: 5,525,000 Rannych woj?k?w: 12,832,000	Zabitych woj?k?w: 4,386,000 Rannych woj?k?w: 8,388,000
Galeryj? we Wikimedia Commons

Piyrsz? wojna ?wiatow? to b?ła wojna ?wiatow? , co trwoła od 28 lipnia 1914 do 11 listopada 1918. Obyjmowała zasiyngym działa? wojynnych bezma cołko Ojropa , Azyjo , Afryka a wszyjske oceany. Zajtami wojaczki b?ły: yntynta (Tr?jugoda), to je Brytyjske Imperyjum , Francusk? Republika , Ruske Imperyjum , Kr?lestwo Syrbije , Cys?rstwo Jap?nije , Kr?lestwo Italije (od 1915) i Zjednocz?ne Sztaty (od 1917), a cyntralne moce (Tr?jsztama), to je Austro-Madziary i Niymiecke Cys?rstwo , ze sparciym od Osma?skigo Imperyjum a Carstwa Bułgaryje .

B?ł to nojsrogszy k?nflikt zbrojny we Ojropie od czasu napole??skich wojyn , skirz czego b?ł on mianowany Wielg?m Wojn?m przed drug?m wojn?m ?wiatow?m . Wojna zwyciyn?yły kr?je yntynty. Umarło w nij bez 14 milij?n?w ludzi. Wyznaczyła symboliczny k?niec 19. stoleci? jak ty? k?niec hegym?nije ojropejskij na ?wiecie. Od onyj abszlusu cor?z srogszo rola we miyndzynacyjnych relacyjach zaczły odegr?wa? Zjednocz?ne Sztaty i utworz?ny we 1922 roku Sojusz Socjalistycznych Sowieckich Republik .

Zacz?ntek wojny [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

We 1914 roku b?ło fest wiela wojskowych um?w p?miyndzy ojropejskimi kr?jami, w tym ug?da miyndzy Niymcami a Austro-Madziarami a ug?da miyndzy Francyj?m, Wielg?m Brytanij?m i Rusyj?m. Trefiyniym, co dokludziyło do wojaczki, b?ło zabicie arcyprinca Franciszka Ferdinanda , n?stympcy kor?ny austryj?ckij, i onego ?lubnyj Zofie Chotek von Chotkowa we Sarajewie 28 czyrwnia 1914 roku bez modego syrbskigo sztudynta Gavrilo Principa . Ze sparciym od Niymc?w, Austryj?-Madziary wysłoły wyk?z rzeczy, co Syrbij? musiała sie na niy zgodzi? abo by sie zaczła wojna. Kej Austryj? niy dostała k?ntyntuj?ncyj odpowiedzi od Syrbije, napadła j?m 29 lipnia 1914 roku.

Rozt?majte um?wy wojskowe sprawiyły, i?e Niymce prziwstoły do ?wojny po zajcie austryjo-madziarskij ? a Francyj? i Rusyj? zacz?nły p?m?ga? ??Syrbije. Dziy? niyskorzij Wielg? Brytanij? prziwstoła do wojaczki po zajcie Francyje i Rusyje.

Ci?ng wojny [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

1914 rok [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Niymce odniosły wcza?ne zwyciynstwa na zachodnim fr?ncie we bataliji granicznyj (14 siyrpnia - 24 siyrpnia). Jednak Rusy napadli wesch?d, czym zmusiyli Niymc?w do przeciepani? onych woj?k?w zm?cniaj?ncych zachodni fr?nt na wesch?d . Niymce ze reskyrowaniym od Paula von Hindenburga odniosły zwyciynstwo nad Rusyj?m we seryji bataliji mianowanych cuzamyn batalij?m pod Tannenbergym (17 siyrpnia - 2 wrze?nia), nale skuli k?nieczno?ci przeciepniy?ci? resorc?w na wesch?d a zawalatego lifrowani? resorc?w na fr?nt kery zaobycz opiyroł sie na k?niu i wozie, plan od Schlieffena niy m?g by? doimyntnie wdro??ny. We piyrszyj bataliji nad Marne (5 wrze?nia - 12 wrze?nia) francusk? armij?, ze p?moc?m od Brytyjczyk?w, skutecznie zapobiygała niymieckimu najazdowi.

We piyrszyj bataliji pod Ypres (pa?dziyrnik-listopad 1914) Brytyjczyki a onych sojuszniki sztopnyli niymiecki naj?zd, nale straty woj?k?w po ob?ch zajtach b?ły zgolyme. We listopadzie Osma?ske Imperyjum prziwstoło do wojaczki po zajcie cyntralnych moc?w. Od 11 listopada do 6 grudnia Rusy kludziyli ?l?nsko ofensywa , co zak??czyła sie taktycznym sukcesym Rusyje, nale strategicznie b?ła to pora?ka ^{[1] [2]} .

1915 rok [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Armij? Brytyjskigo Imperyjum, co we nij byli zaobycz ludzie ze Australije i Nowyj Zelandyje, podyjmła pr?ba zdobyci? B?ny Gallipoli we lutym 1915 roku. Chcieli zdoby? Stambuł , stolica Osma?skigo Imperyjum. Otworziłoby to ciy?nina do Cz?rnego Morza i dozwolyłoby przeciepowanie strzodk?w wojynnych na p?moc dl? Rusyje.

Batalij? pod Gallipoli trwoła do stycznia 1916 roku, kej Turki zmusiyli Brytyjczyk?w do nawrotu. Ta batalij? zrobiyła Mustafa Kemala Ataturka bohatyrym tureckij nacyje.

7 m?ja brytyjski pasa?erski szif RMS Lusitania zat?n?ł bez torpeda wystrzel?no ze niymieckigo podwodnego szifu U-20 przi połedniowym wybrzy?u Irlandyje . Zginyło 1198 ludzi, a kole 228 z nich to byli obywatele ameryk??scy. To fest pogorszyło relacyje miyndzy Niymcami a Zjednocz?nymi Sztatami.

1916 rok [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Na zacz?ntku 1916 roku sytuacyj? na zachodnim fr?ncie zrobiyła sie sztabiln?, a p?ra pr?b przebici? sie ob?ch zajt b?ły niypodarz?ne. K?mandyr niymieckij armije Erich von Falkenhayn uzdoł naj?zd na Verdun we Francyji. Batalij? pod Verdun , trwaj?nc? od 21 lutego do 18 grudnia, to b?ła jedna ze nojw??niyjszych a nojbarzij krw?wych bataliji wojaczki; po ob?ch zajtach zginyło beze sztwier? milij?na woj?k?w, a co nojmynij milij?n b?ło rani?ne.

Na sztarcie naj?zdu Niymce zdobyły trocha terytorium. 25 lutego zdobyły Fort Douaumont . Jyneroł Philippe Petain b?ł wyznacz?ny do k?mandyrowani? francuskij obr?nie i spowolni?ł niymiecki naj?zd. Dozwolyło to Francuz?m przikludzynie srogszyj wielo?ci woj?k?w i resorc?w na pole batalije wzdu? Voie Sacree .

Ataki trwoły miesi?ncami, ze zgolymymi stratami po ob?ch zajtach. 1 m?ja jyneroł Robert Nivelle zast?mpi?ł jyneroła Petaina. 22 czyrwnia 1916 roku Niymce po r?z piyrszy we czasie wojaczki u?yli truj?ncego gazu .

1 lipnia zaczła sie batalij? nad Somme , co miała zmy?szy? presa na Verdun. We trwaj?ncyj do listopada bataliji nad Somme zginyło abo ostało rannych bez 1,5 milij?na woj?k?w. Alianty, zaobycz brytyjske jednotki społym ze francuskimi, pr?bowały przebi? sie beze niymiecke linije wzdu? 19 km fr?ntu na p?łnoc i połednie od rzyki Somme we p?łnocnyj Francyji. Batalij? je fest pamiyntan? ze onyj piyrszego dnia ? 1 lipnia 1916 roku ? kej brytyjsk? armij? straciyła 67 470 woj?k?w, 19 240 zabitych; nojsrogszo wielo?? we swojij gyszychcie.

Francuzy napadli Verdun 21 pa?dziyrnika 1916 roku, a 24 pa?dziyrnika zdobyli Fort Douaumont. Do czasu ostatnij francuskij ataki, co zaczła sie 11 grudnia, Niymce dokludziyli jejich bezma do p?nktu wyj?ci?. 6 grudnia David Lloyd George ostoł prymierym Wielgij Brytanije.

1917 rok [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

We Rusyji mał? dostympno?? kustu i niyzadowolynie ze role kr?ju we czasie wojny dokludziyły do tm. lutowyj ??rewolucyje 1917 roku , kej kr?lestwo od ruskigo cara Nikolausa II. b?ło zast?mpi?ne dymokratycznym regyr?nkym. We okresie tm. pa?dziyrnikowyj rewolucyje Sowiety utworzili tymczasowy regyr?nek ze kerowaniym od Władimira Lynina .

6 kwietnia Zjednocz?ne Sztaty wypedziały wojna Niymc?m, skirz atak od niymieckich szif?w podwodnych na onych szify. 9 kwietnia brytyjske, kanadyjske i australijske wojska zaczły ataka mianowano batalij? pod Arras . Trwoła do 16 m?ja; trocha ziymie ostało zdobyte.

Batalij? pod Cambrai (20 listopada - 3 grudnia) prziniosła piyrsze podarz?ne u?ycie tank?w od brytyjskij armije. Piyrsz? tajla batalije zyskała terytorium, nale ostała bezma doimyntnie odbit? bez niyskorniyjszo niymiecko k?ntrataka.

1918 rok [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

Po ruskij rewolucyji 3 marca podpisan? b?ła ugoda brzesko-litowsk? miyndzy Rusyj?m a Niymcami. Rusyj? straciyła p?ra terytori?w, coby dostała pok?j. Dozwolyło to Niymc?m na przeciepniyncie wojsk na zachodni fr?nt. Po drugij zajcie do boj?w przil?nczyła sie cor?z srogsz? wielo?? ameryk??skich woj?k?w.

Bułgaryj? podpisała zawieszynie br?ni 29 wrze?nia, a 30 pa?dziyrnika poddało sie Osma?ske Imperyjm 24 pa?dziyrnika italija?sk? armij? zaczła nowo ofensywa przeciwko Austro-Madziar?m. 3 listopada Austryj?-Madziary wyst?mpiyły o zawieszynie br?ni.

We Niymcach zaczła sie rewolucyj? a 9 listopada ogłosz?n? b?ła republika. Cys?rz Wilhelm II. uciyk do Niderland?w . We Compiegne Yntynta podpisała zawieszynie br?ni ze Niymcami , a o godzinie jedyn?styj rano 11 listopada 1918 roku wojna sie sk??czyła.

28 czyrwnia 1919 roku po pokojowyj k?nferyncyji we Pary?u podpisan? b?ła um?wa wersalsk? miyndzy Niymcami a aliantami. Niyskorzij podpisane b?ły ug?dy ze Austryj?m, Madziarami, Bułgaryj?m i Osma?skim Imperyjum.

W??ne batalije piyrszyj wojny ?wiatowyj [ edytuj | edytuj zdrz?dło ]

• 1914
  • 12 siyrpnia - Batalij? pod Cer
  • 14 siyrpnia - 2 wrze?nia - Batalij? pod Tannenbergym
  • 17 siyrpnia - Batalij? pod Stalluponen
  • 21 siyrpnia - Batalij? o Ardyny
  • 23 siyrpnia - Batalij? pod Mons
  • 28 siyrpnia - Batalij? o Helgoland
  • wrzesiy? - Piyrsz? batalij? nad Marn?m
  • 31 pa?dziyrnika-22 listopada - Piyrsz? batalij? pod Ypres
  • 1 listopada - Batalij? pod Coronelym
  • 11 listopada - Batalij? pod Łodzi?m
• 1915
  • 22 kwietnia - 25 m?ja - Drug? batalij? pod Ypres
  • 9 m?ja - Drug? Batalij? pod Artois
  • 6 siyrpnia - Batalij? pod Sari Bair
  • 25 wrze?nia-28 wrze?nia - Batalij? pod Loos
• 1916

• • luty-grudziy? - Batalij? pod Verdun
  • 27 kwietnia - Batalij? pod Hulluch
  • 31 m?ja - Batalij? Jutlandzk?
  • 7 lipnia - Batalij? pod Lasym Mametz
  • 27 pa?dziyrnika - Batalij? pod Segale
• 1917
  • 26 marca - Piyrsz? batalij? o Gaza
  • 31 lipnia - 10 listopada - Batalij? pod Passchendaele
  • 24 pa?dziyrnika 9 listopada - Batalij? pod Caporetto
• 1918
  • 1 czyrwnia ? Batalij? pod lasym Belleau
  • 15 lipnia - Drug? batalij? nad Marn?m
  • siyrpiy? - Batalij? pod Amiens
  • wrzesiy? - Batalij? pod Megiddo

Przipisy