Rozbiory Polski ? okres w historii Polski i Litwy w latach 1772?1795, gdy Rzeczpospolita Obojga Narodow za spraw? s?siednich pa?stw : Imperium Rosyjskiego , Krolestwa Prus oraz Monarchii Habsburgow ^[a] , dokonała na ich rzecz cesji cz??ci swojego terytorium , jako wynik przegranej wojny, b?d? pod gro?b? u?ycia siły.

Geneza [ edytuj | edytuj kod ]

Polityka monarchii ?koncertu połnocnego” [ edytuj | edytuj kod ]

Narzucenie Rzeczypospolitej rosyjskiego protektoratu w czasie Wielkiej Wojny Połnocnej skutkowało oficjaln? propozycj? idei rozbioru osłabionej Polski przez dyplomacj? Krolestwa Prus w 1709 roku. Kieruj?cy Rosj? car Piotr I Wielki odrzucił pruskie propozycje ^[2] usiłował utrzyma? Rzeczpospolit? jako wył?czny protektorat Rosji, wbrew naciskowi mocarstw europejskich. Uzyskał w tym ostatecznie poparcie Krolestwa Prus, d???cego do utrzymania słabo?ci Rzeczypospolitej ^[3] i zainteresowanego uzyskaniem w zamian za popieranie Rosji Kurlandii ^[4] oraz Gda?ska ^[5] . Kolejne plany rozbiorowe Prusy zaproponowały Rosji w zamian za poparcie jej stara? o siłowe narzucenie Polsce krola w latach 1733?1735 w czasie wojny o sukcesj? polsk? ^[6] . Pomimo ich odrzucenia interesy Rosji i Prus w Polsce pozostały w znacznym stopniu zbie?ne, a narzucanie Rzeczypospolitej przez Rosj? władcow i kontrolowanie polityki wewn?trznej Polski spotkało si? z aprobat? rz?du pruskiego ^[7] .

Plany pruskie l?dowego poł?czenia Brandenburgii z Prusami Wschodnimi poprzez zabor polskiego Pomorza , uj?cia Wisły i dorzecza Noteci stały si? ponownie aktualne w wyniku wojny siedmioletniej 1756?1763 ^[8] . Pokonana Francja ograniczyła swoje działania polityczne w Europie ?rodkowej, a Krolestwo Pruskie utrzymały teren zaj?ty podczas wojen ?l?skich (czyli wi?kszo?? ?l?ska), co wzmocniło Prusy pogarszaj?c sytuacj? geopolityczn? Polski ^[9] . Rosja skierowała swoj? aktywno?? na ekspansj? w kierunku południowym, celem zdobycia tureckich wybrze?y Morza Czarnego i potrzebowała sojusznika politycznego, ktorego mogłaby przeciwstawi? prowadz?cej odmienn? polityk? antytureck? Austrii oraz pomocy Prus w utrzymaniu zale?no?ci Polski ^[8] . Kierowana przez Katarzyn? II Wielk? Rosja pierwotnie d??yła do kontynuacji polityki Piotra I Wielkiego zachowania całego polskiego protektoratu ^[10] i dalszego ograniczenia jej autonomii ^[11] i udzieliła w 1768 r. Rzeczypospolitej gwarancji integralno?ci terytorialnej ^[8] . Musiała jednak bra? pod uwag? ponawiane ??dania terytorialne sprzymierzonych Prus ^[8] . W tej sytuacji cz??? polskich przywodcow politycznych uznała, ?e jedyn? szans? na zachowanie integralno?ci terytorialnej Rzeczypospolitej jest ?cisły sojusz z Rosj? ? czołowymi przedstawicielami tego kierunku politycznego zostali Czartoryscy , kieruj?cy stronnictwem Familii ^[12] .

Reakcja mocarstw na katastrofalne osłabienie Rzeczypospolitej w 2 poł. XVIII w. [ edytuj | edytuj kod ]

Po ?mierci krola Rzeczypospolitej Augusta III Sasa 5 pa?dziernika 1763 roku caryca Katarzyna II nie dopu?ciła do nowej elekcji w Polsce i, wprowadzaj?c na jej teren silne wojska, wymusiła uznanie krolem wspołpracownika Familii, krewnego Czartoryskich i swojego byłego kochanka, stolnika Stanisława Augusta Poniatowskiego ^[13] . Zarowno proba przeprowadzenia przez nowego krola reform ustrojowych, jak i dalsze ograniczenie autonomii Rzeczypospolitej spotkało si? z politycznym oporem przeciwnego Familii stronnictwa republikanow i ostatecznie zarowno Stanisław August Poniatowski, jak i obydwa najwa?niejsze stronnictwa zacz?ły zabiega? o poparcie Rosji ^[14] . D???c do obj?cia pełnej kontroli nad Polsk? przedstawiciel carycy Katarzyny II, ambasador rosyjski Nikolaj Repnin wykorzystał zam?t polityczny do narzucenia polskiemu sejmowi rosyjskich postulatow ustrojowych i religijnych. Słaby protest polityczny został rozbity przez porwanie i wywiezienie w gł?b Rosji wybranych przywodcow republikanow, co pozbawiło zebrany w Warszawie Sejm wszelkiej woli oporu wobec rosyjskich postulatow ^[15] .

Polityka Rosji ingeruj?cej w wewn?trzne sprawy Rzeczypospolitej uniemo?liwiła nowemu jej krolowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu przeprowadzenie zamierzonych reform, a magnacka opozycja skutecznie blokowała podj?cie działa? przeciwko naprawie finansow Rzeczypospolitej. Marazm ustrojowy spotkał si? z aprobat? Prus, ktore aktywnie zwalczały plany krola Polski, wszczynaj?c w 1765 r. wojn? celn? na Pomorzu ^[16] . 11 kwietnia 1764 mocarstwa ?Systemu Połnocnego” podpisały tajny aneks do traktatu sojuszniczego, w ktorym zobowi?zały si? do wspolnego wyst?pienia zbrojnego przeciwko Rzeczypospolitej, gdy strony uznaj?, ?e zagro?one s? ich interesy w tym kraju ^[17] .

Ostatecznie Rzeczpospolit? katastrofalnie osłabiła wojna domowa, b?d?ca efektem zbrojnego protestu niektorych republikanow przeciwko ingerencjom Rosji, zapocz?tkowanego w twierdzy Bar . Po nieudanych probach politycznego spacyfikowania Konfederacji barskiej stacjonuj?ce w Rzeczypospolitej wojska rosyjskie i koronne wyparły Konfederatow z Ukrainy, jednak?e chaotyczne działania trwaj?cej cztery lata wojny partyzanckiej zrujnowały Polsk? ^[18] i wywołały tureck? interwencj? antyrosyjsk?. Turcja za??dała od Rosji zaprzestania ingerencji w sprawy Rzeczypospolitej, wycofania wojsk ^[19] i w pa?dzierniku 1768 r. wypowiedziała wojn? ^[20] .

Bezpo?rednie przyczyny rozbiorow [ edytuj | edytuj kod ]

Przyczyny I rozbioru 1772 r. [ edytuj | edytuj kod ]

W sierpniu 1769 r. podczas spotkania w Nysie cesarz Austrii Jozef II i krol Prus Fryderyk II ustalili wspoln? polityk? wobec wojny turecko-rosyjskiej , celem niedopuszczenia do konfliktu pa?stw niemieckich i zaj?cia wspolnego stanowiska wobec Rosji ^[21] . Wykorzystuj?c wojn? domow? w Polsce Monarchia Habsburska zaj?ła w 1769 r. pod si?gaj?cym ?redniowiecznych sporow pretekstem nale??ce do Polski starostwa spiskie , nast?pnie w 1770 r. cz??? trzech podkarpackich powiatow, a Krolestwo Prus zaproponowało Rosji porozumienie w sprawie dokonania zaborow granicznych terytoriow w porozumieniu z Austri?, w zamian za poparcie Rosji w wojnie z Turcj? ^[22] . Na zje?dzie w Neustadt we wrze?niu 1770 r. władcy Prus i Austrii wspolnie ustalili plan d??enia do rozbiorow Polski celem zachowania rownowagi sił pomi?dzy mocarstwami ^[23] .

W 1771 r. trzy stolice oficjalnie rozpocz?ły negocjacje w sprawie traktatu rozbiorowego, gdy? dla Rosji koszty utrzymania cało?ci polskiego protektoratu wobec zbrojnego oporu konfederatow okazały si? zbyt du?e ^[24] . W styczniu 1772 r. podczas wizyty ksi?cia Henryka Pruskiego , brata krola Prus w Petersburgu caryca Katarzyna II ostatecznie wyraziła zgod? na udział Prus i Austrii w rozbiorze Rzeczypospolitej ^[25] . Podj?cie decyzji o zgodzie na zapłat? Prusom za sojusz cesj? polskiego Pomorza oznaczało ostateczne porzucenie przez Rosj? imperialnych planow wobec całej Rzeczypospolitej i dominacji na Bałtyku ^[8] .

Przyczyny II i III rozbioru w latach 1792?1795 [ edytuj | edytuj kod ]

I rozbior Rzeczypospolitej w 1772 r. nie zaspokoił ??da? terytorialnych Prus, ktore d??yły konsekwentnie do przył?czenia Gda?ska i Torunia oraz całkowitej kontroli nad uj?ciem Wisły. Rz?d pruski pocz?tkowo usiłował uzyska? zabor tych miast poprzez wspołprac? z reformatorskimi władzami w Warszawie i w sojuszu z Angli?, jednak?e ostatecznie powrocił do korzystniejszego z jego punktu widzenia sojuszu z Rosj?. Dzi?ki politycznemu poparciu Rosji w wojnie przeciwko Polsce w 1792 r. Krolestwo Prus zagarn?ło uj?cie Wisły i wielkopolskie dorzecze Warty, a w trzecim rozbiorze w 1795 r. tak?e ?rodkow? Wisł? z Warszaw? ^[26] .

Nast?pstwa [ edytuj | edytuj kod ]

Głowne fazy rozbiorow Polski to ^[1] :

• I rozbior Polski ? w 1772 r. utrata na rzecz Austrii, Prus i Rosji terytorium o ł?cznej powierzchni 202 800 km² zamieszkałego przez 4,281 mln osob
  • Austria ? zaj?ła obszar 83 900 km² zamieszkały przez 2,669 mln osob
  • Prusy ? zaj?ła obszar 34 900 km² zamieszkały przez 356 tys. osob
  • Rosja ? zaj?ła obszar 84 000 km² zamieszkały przez 1,256 mln osob
• II rozbior Polski ? w 1793 r. utrata na rzecz Prus i Rosji terytorium o ł?cznej powierzchni 287 000 km² zamieszkałego przez 4,192 mln osob
  • Prusy ? zaj?ła obszar 58 400 km² zamieszkały przez 1,136 mln osob
  • Rosja ? zaj?ła obszar 228 600 km² zamieszkały przez 3,056 mln osob
• III rozbior Polski ? w 1795 r. utrata na rzecz Austrii, Prus i Rosji terytorium o ł?cznej powierzchni 240 100 km² zamieszkałego przez 3,478 mln osob
  • Austria ? zaj?ła obszar 51 100 km² zamieszkały przez 1,098 mln osob
  • Prusy ? zaj?ła obszar 43 000 km² zamieszkały przez 1,042 mln osob
  • Rosja ? zaj?ła obszar 146 000 km² zamieszkały przez 1,338 mln osob.

W wyniku rozbiorow poszczegolne pa?stwa zagarn?ły ^{[27] [1] [28]} :

• Austria ? obszar 135 000 km² zamieszkały przez 3,767 mln osob
• Prusy ? obszar 136 300 km² zamieszkały przez 2,534 mln osob
• Rosja ? obszar 458 600 km² zamieszkały przez 5,650 mln osob

Po III rozbiorze Polski (1795 r.) obszar zaboru pruskiego stanowił ponad połow? terytorium Krolestwa Prus, sprawiaj?c i? kraj ten pokrywał si? do?? mocno z granicami dawnego Pa?stwa Gnie?nie?skiego (mimo, ?e dominował tam j?zyk niemiecki ^[29] , to wi?kszo?? przodkow jego ludno?ci - jeszcze przed rozbiorami - pochodziło z pa?stwa Piastow ^[30] ).

W 1807 r. Francja utworzyła z cz??ci zaboru pruskiego Ksi?stwo Warszawskie , ktorego zwierzchnikiem był Napoleon (potem wł?czono do niego Wielkopolsk?), a w 1815 r., gdy rejon Warty został ponownie przez ni? utracony, Ksi?stwo zostało przekształcone w Krolestwo Polskie , formalnie zwi?zane uni? personaln? z Rosj?. Rosja zaj?ła tym samym 62,8% terytorium Polski i Litwy w granicach z 1772 r., Prusy ? 18,7%, Austria ? 18,5% ^{[1] [31]} , mimo tego w Prusach skupiona była głownie ludno?? o korzeniach polskich, za? w granicach Rosji znalazła si? w wi?kszo?ci ludno?? rusi?ska . Prusy wydzieliły Wielkie Ksi?stwo Pozna?skie, zwi?zane uni? personaln? z Krolem Prus.

W 1916 r. Austro-W?gry , II Rzesza i Legiony Polskie pokonały Rosjan i w akcie 5 listopada proklamowały zale?ne od Rzeszy regencyjne Krolestwo Polskie . Powstały po obaleniu caratu Rz?d Tymczasowy Rosji pod przewodnictwem arystokraty Gieorgija Lwowa w manife?cie z dnia 17 marca ^? /30 marca 1917 uznawał prawo do własnego pa?stwa dla narodu polskiego, jednocze?nie prowokuj?c Polakow do wyst?pienia przeciw ich dotychczasowym sojusznikom:

?Pełne prawo stanowienia o swoim losie według własnej woli i ?e wierny układom ze swymi sprzymierze?cami, wierny wspolnym planom walki przeciwko ?wiatu germa?skiemu, chciwemu walki, dopomo?e do utworzenia niezawisłego pa?stwa polskiego ze wszystkich terytoriow, w ktorych Polacy tworz? wi?kszo??, jako r?kojmi? trwałego pokoju w przyszłej, nowo zorganizowanej, Europie” ^[32] .

29 sierpnia 1918 Rada Komisarzy Ludowych realizuj?c postanowienia pokoju brzeskiego z II Rzesz? i Austro-W?grami, specjalnym dekretem anulowała traktaty rozbiorowe ^[33] , 7 pa?dziernika Rada Regencyjna zapowiedziała niepodległo?? Polski ^[34] i 11 listopada przekazała naczelne dowodztwo wojska Jozefowi Piłsudskiemu , 14 listopada rozwi?zała si? ^[35] .

  Osobny artykuł: Radziecki dekret o anulowaniu traktatow dotycz?cych rozbiorow Polski .

Po 1918 r. na wi?kszo?ci polskich terenow przedrozbiorowych powstały nowe pa?stwa: II Rzeczpospolita , Litwa oraz Wolne Miasto Gda?sk ; skrawki terytorium ziem znalazły si? w granicach Łotwy i Estonii , a cz??? ziem pozostała w granicach Niemiec oraz Rosji Radzieckiej (po?niej ? ZSRR ). W wyniku Powstania Wielkopolskiego, region ten odł?czył si? od Krolestwa Prus jako cz??? konfederacji, wł?czaj?c si? do RP. Polacy najechali te? na Ru?, odbieraj?c Lwow czy Grodno, pokonuj?c ukrai?skich i białoruskich działaczy niepodległo?ciowych. Na skutek presji mi?dzynarodowej w cz??ci regionow przeprowadzono pokojowe referenda, ktore doprowadziły do rozszerzenia władzy RP na mi?dzy innymi Kaszuby. Przegrane zostały na Warmii, Mazurach, Powi?lu i Gornym ?l?sku , co spowodowało Powstania ?l?skie , ostatecznie zako?czone aneksj? cz??ci tego regionu przez II RP. Na Dolnym ?l?sku , Pomorzu Zachodnim czy wi?kszo?ci Prus Wschodnich nigdy nie przeprowadzono referendum, mimo ?e ziemie te były historycznie zwi?zane z Polsk?, a granice II RP przesun?ły si? silnie na wschod.

Uznanie rozbiorow przez pa?stwa trzecie [ edytuj | edytuj kod ]

Według powszechnie w Polsce znanego i powtarzanego przekazu Imperium Osma?skie jako jedyne pa?stwo trzecie nigdy nie uznało likwidacji Rzeczypospolitej na skutek rozbiorow ^[36] . Legenda mowi, ?e Turcy, chc?c szczegolnie podkre?li? fakt nieuznania rozbiorow Polski, przy ka?dej prezentacji ambasadorow i dyplomatow na dworze sułtana powtarzali: ?Poseł Lechistanu jeszcze nie przybył ^[37] ”. W rzeczywisto?ci takich pa?stw w ro?nych okresach historycznych było wi?cej (m.in. Francja , Szwajcaria , Hiszpania , Dania , Persja ), z czego Persja jako drugie pa?stwo na ?wiecie, rownie? nigdy nie uznała rozbiorow ^[38] , ale cz??? z nich swoj sprzeciw de facto wycofała uznaj?c wa?no?? postanowie? Kongresu wiede?skiego z 1815 ^[39] .

Granice mi?dzy zaborcami [ edytuj | edytuj kod ]

W Toruniu i okolicy do dzi? zachowały si? fragmenty kordonu ? wału granicznego rosyjsko-pruskiego, usypanego w postaci 3?4-metrowego obni?enia ziemi oraz dwoch wałow ziemnych po bokach. Mo?na je ogl?da? m.in. wzdłu? drogi ze Słu?ewa do Chor?giewki i Gniewkowa , biegn?cej przez poligon (rzadko okresowo zamykanej) czy w Grabowcu i drodze do Brzozowki .

Mianem Trojk?t Trzech Cesarzy okre?lano miejsce, gdzie od 1846 r. do I wojny ?wiatowej (1915) zbiegały si? granice trzech europejskich mocarstw, ktore dokonały rozbioru Rzeczypospolitej Obojga Narodow.

We wsi Prehoryłe w powiecie hrubieszowskim na skrzy?owaniu ulic Sokalskiej i Zielonej stoi stalowy krzy? przydro?ny. Spodnia połowa dolnego, długiego ramienia to dawny austriacki słup graniczny. Krzy? wykonała miejscowa ludno?? w 1995 r. przez dospawanie dodatkowych rur i pr?tow. W dolnej cz??ci słupa widnieje wytłoczone słowo ?Teschen”. Jest to niemieckoj?zyczna nazwa ?l?skiego miasta Cieszyn, gdzie słup został wykonany, znajduj?cego si? wcze?niej w granicach Austrii. Po?rodku przepływaj?cego w pobli?u Bugu przebiegała po trzecim rozbiorze Polski granica austriacko-rosyjska. St?d te? istnienie austriackiego słupa granicznego tak daleko od dzisiejszej Austrii.

Wspołczesna publicystyka historyczna a rozbiory Polski [ edytuj | edytuj kod ]

W?rod niektorych polskich naukowcow, politykow i publicystow zajmuj?cych si? nowo?ytn? i najnowsz? histori? Polski u?ywa si? poj?? ? IV rozbior Polski ” i ?V rozbior Polski”. Rozumie si? przez nie polityczne i terytorialne skutki kongresu wiede?skiego w 1814?1815 (likwidacj? i podział Ksi?stwa Warszawskiego ), podpisanie paktu Ribbentrop-Mołotow w 1939 r. (podział Polski mi?dzy Niemcy i ZSRR) lub rezultat konferencji w Teheranie z 1943 r., na ktorej Winston Churchill ogłosił opini? o braku praw Polski do Kresow Wschodnich (niektorzy nazywaj? j? VI rozbiorem ^[40] ), a niekiedy nawet porozumie? Okr?głego Stołu z 1989, w ramach teorii spiskowej o planie przej?cia Polski przez Rosj?, Izrael i RFN. Nale?y podkre?li?, ?e s? to okre?lenia nie?cisłe, raczej przeno?nie , poniewa? terytoria rozdysponowane na kongresie wiede?skim nale?ały do Ksi?stwa b?d?cego w unii z Francj?, a pakt Ribbentrop-Mołotow był porozumieniem okre?laj?cym sposob zbrojnej likwidacji Polski i strefy wpływow we wschodniej Europie, a w 1989 r. w ogole nie doszło do ?adnych zmian terytorialnych w Polsce. Z formalnego punktu widzenia okre?lenia te, cho? popularne, s? bł?dne, a stosowanie miana ?rozbioru” jest tylko retoryk? publicystyczn?.

Zobacz te? [ edytuj | edytuj kod ]

Zobacz kolekcj? cytatow na temat rozbiorow Polski w Wikicytatach

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Rozbiory Polski

Zobacz w Wiki?rodłach tekst Rozbiory Polski

Zobacz hasło zabor w Wikisłowniku

• Ziemie Rzeczypospolitej pod zaborami
• I rozbior Polski , II rozbior Polski , III rozbior Polski
• Zabor pruski , Zabor austriacki , Zabor rosyjski
• Korekty rozbiorow:
  • Ksi?stwo Warszawskie (1807?1815)
  • Kongres wiede?ski (1814?1815)
• Rozbior Polski
• Kalendarium historii Polski

Uwagi [ edytuj | edytuj kod ]

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• J. Bracisiewicz: Stanisław August Poniatowski na pierwszym sejmie rozbiorowym , Warszawa 1984.
• T. Cegielski, Ł. K?dziela: Rozbiory Polski 1772?1793?1795 , Warszawa 1990.
• G. Eversley: The partitions of Poland , London 1915.
• Stanisław Grodziski , Polska w czasach przełomu (1764?1815) , Krakow 2001, ISBN  83-85719-45-8   .
• H. Kaplan: The First Partition of Poland , New York 1962.
• J. I. Kraszewski : Polska w czasie trzech rozbiorow 1772?1779. Studia do historii ducha i obyczaju . Warszawa 1902?1903.
• Władysław Konopczy?ski : Kwestia bałtycka . Krakow-Warszawa: O?rodek My?li Politycznej, 2014, seria: Biblioteka Klasyki Historiografii. ISBN  978-83-62628-52-0 .
• Howard Lord: Drugi rozbior Polski , 1973.
• Wojciech W.   Morawski   Wojciech W. , Sylwia S.   Szawłowska   Sylwia S. , Wojny rosyjsko-tureckie od XVII do XX wieku , Warszawa: Wydawnictwo TRIO, 2006, ISBN  978-83-7436-084-5   .
• R. Rybarski: Skarbowo?? Polski w dobie rozbiorow , Krakow 1937.
• M. Serejski: Europa a rozbiory Polski , 1970.
• Kazimierz Marian Morawski: ?rodło rozbioru Polski , Warszawa 2009.
• Zofia Z.   Zieli?ska   Zofia Z. , Polska w okowach ?Systemu Połnocnego” 1763?1766 , Krakow: Arcana, 2012, ISBN  978-83-60940-54-9   .
• Mała encyklopedia wojskowa. R-? , wyd. 1, Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971   .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Marian Drozdowski: Impresje nad czasem dokonania likwidacji I Rzeczypospolitej
• Przyczyny upadku pa?stwowo?ci polskiej w XVIII wieku
• Rozbiory Polski ? Publikacje z Federacji Bibliotek Cyfrowych
• Tomasz Paluszy?ski: Czy Rosja uczestniczyła w pierwszym rozbiorze Polski, czyli co zaborcy zabrali Polsce w trzech rozbiorach. Nowe okre?lenie obszarow rozbiorowych Polski w kontek?cie analizy przynale?no?ci i to?samo?ci pa?stwowej Ksi?stw Inflanckiego i Kurlandzkiego, prawnopa?stwowego stosunku Polski i Litwy oraz podmiotowo?ci Rzeczypospolitej , Pozna? 2006
• Radosław Paweł ?urawski Rozwa?ania o upadku i odradzaniu si? pa?stw (z okazji setnej rocznicy odzyskania przez Polsk? Niepodległo?ci)
• Rozbiory Rzeczypospolitej Obojga Narodow w dawnej kartografii ? kolekcja w bibliotece Polona