Niszczyciel (zwany wcze?niej kontrtorpedowcem ) ? szybki, wielozadaniowy okr?t ?redniej wielko?ci, przeznaczony do takich zada?, jak ochrona własnych jednostek, zwalczanie lotnictwa, okr?tow podwodnych i innych jednostek wroga.

Pierwsze okr?ty tej klasy powstały pod koniec XIX wieku dla zwalczania torpedowcow . W miar? rozwoju ?rodkow wojny morskiej, takich jak samoloty i okr?ty podwodne , niszczyciele otrzymywały coraz silniejsze i bardziej zro?nicowane uzbrojenie, staj?c si? jednostkami uniwersalnymi. Podczas II wojny ?wiatowej nast?pił rozwoj bardziej wyspecjalizowanych klas niszczycieli eskortowych i fregat . W okresie powojennym uzbrojenie niszczycieli uzupełniły pociski rakietowe . Wspołcze?nie we flotach wielu pa?stw s? to najwi?ksze jednostki bojowe.

Pocz?tki klasy [ edytuj | edytuj kod ]

Klasa niszczycieli, jako okr?tow przeznaczonych do zwalczania torpedowcow i ochrony przed nimi zespołow floty, powstała pod koniec XIX wieku. Pierwsze przeznaczone do tych zada? jednostki powstały w połowie lat 80. XIX wieku. Za protoplastow niszczycieli uwa?ane s? brytyjskie ?Swift” i ?Rattlesnake” , nale??ce do klas nazywanych torpedo boat catchers (dosłownie ?łapacze torpedowcow”) ^[1] i kanonierek torpedowych ^[2] .

Pierwszym okr?tem klasyfikowanym jako torpedo boat destroyer (?niszczyciel torpedowcow”) był zwodowany w 1894 ?Havock” ^{[1] [2] [3] [4]} , cho? ju? wcze?niej powstało kilka innych konstrukcji, takich jak hiszpa?ski ? Destructor ” czy japo?ski ? Kotaka ”, podobnych do ?Havocka” pod wzgl?dem uzbrojenia czy wyporno?ci, jednak nieposiadaj?cych wszystkich cech konstrukcyjnych kontrtorpedowcow.

Brytyjski ?Havock” i budowane według zbli?onych planow kolejne brytyjskie jednostki okazały si? konstrukcj? rewolucyjn? i wkrotce floty innych pa?stw rozpocz?ły wprowadzanie okr?tow tej klasy. Pod koniec XIX i na pocz?tku XX wieku w konstrukcji kontrtorpedowcow specjalizowały si? stocznie brytyjskie, takie jak Yarrow Shipbuilders  (inne j?zyki) , Thornycroft czy John Brown & Company , wkrotce doł?czyła do nich tak?e niemiecka stocznia Schichau , znajduj?ca si? w dzisiejszym Elbl?gu, ktore to firmy produkowały okr?ty dla flot innych pa?stw europejskich ^[1] . Pierwsza generacja niszczycieli miała wyporno?? wynosz?c? zazwyczaj niewiele ponad 300 ton i pr?dko?? maksymaln? ok. 27 w?złow. Typowe okr?ty tej generacji to:

• francuski typ Durandal
• D 10 (pierwszy niemiecki okr?t tej klasy, konstrukcji brytyjskiej) oraz typ S 90 (całkowicie niemiecki projekt)
• włoskie ? Fulmine ”, typy Lampo (wybudowane w Niemczech) oraz Nembo
• japo?skie typy Ikazuchi i Murakumo zbudowane w Wielkiej Brytanii ^{[1] [2]} .

Kolejne generacje niszczycieli miały coraz wi?ksz? wyporno??, co poprawiło ich osi?gi, zasi?g i polepszyło warunki słu?by ich załog. Jako stosunkowo tanie jednostki, były cz?sto u?ywane do testowania nowych technologii i nowinek technicznych, w czym wiodły prym jednostki brytyjskie, np. ?Viper” był pierwszym okr?tem na ?wiecie z nap?dem turbinowym , a okr?ty typu Cricket były pierwszymi okr?tami z kotłami opalanymi olejem nap?dowym ^[1] . Za pierwsze udane pełnomorskie niszczyciele uwa?ane s? brytyjskie jednostki typu E .

Bardzo szybko okazało si?, ?e oprocz podstawowego zadania, jakim było zwalczanie torpedowcow, niszczyciele, dzi?ki zwi?kszeniu wyporno?ci i siły uzbrojenia nadaj? si? do wykonywania wielu innych zada?. Jeszcze przed I wojn? ?wiatow? wykonywały skuteczne ataki torpedowe na wrogie okr?ty i prowadziły rozpoznanie, m.in. niszczyciele aktywnie u?ywane były przez obie strony w wojnie rosyjsko-japo?skiej lat 1904?1905 . Uzbrojenie pierwszych niszczycieli składało si? z 4?6 dział kalibru od 47 do 88 mm i kilku (najcz??ciej 2) wyrzutni torpedowych . Typowe dla tego okresu niszczyciele budowy brytyjskiej, u?ywane np. przez Japoni? w 1904 roku, były uzbrojone w 1 działo 76 mm, 5 dział 57 mm i 2 wyrzutnie torpedowe kalibru 450 mm, ich wyporno?? wynosiła zaledwie 370 t, a szybko?? 26?30 w?złow.

W czasie I wojny ?wiatowej niszczyciele zacz?ły by? dodatkowo u?ywane jako eskorta wi?kszych zespołow i konwojow przeciwko okr?tom podwodnym, stawiały miny, ostrzeliwały wrogie wybrze?a. W bardzo szybkim czasie stały si? okr?tami uniwersalnymi o du?ej, jak na swoj? wielko??, sile bojowej. Niszczyciele okresu I wojny ?wiatowej nosiły zwykle uzbrojenie składaj?ce si? z 3-4 dział kalibru 102/105 mm i 4?6 wyrzutni torpedowych, ktorych kaliber wzrosł do 533 mm. Wyporno?? niszczycieli wynosiła przeci?tnie 1000?1300 ton, a ich pr?dko?? 30?35 w?złow. Na ich pokładach pojawiły si? te? pierwsze działka przeciwlotnicze.

II wojna ?wiatowa [ edytuj | edytuj kod ]

W okresie mi?dzywojennym uzbrojenie niszczycieli stawało si? coraz silniejsze, standardem stały si? działa kalibru 120 mm. Wi?kszo?? pa?stw, jak Francja, Wielka Brytania, USA, Włochy i ZSRR budowała rownolegle dwa rodzaje niszczycieli: niszczyciele o wyporno?ci ok. 1300? 1500 ton, uzbrojone zwykle w 4 działa kalibru 120?130 mm (np. ?Ouragan” , ORP ?Wicher” ), oraz mniej liczne wi?ksze niszczyciele (np. ORP ?Błyskawica” ). Z czasem budowane najliczniej małe niszczyciele przekształciły si? w uniwersalne okr?ty ?rednich rozmiarow o wyporno?ci ok. 1600?2000 ton i rownie silnym uzbrojeniu w 6 dział kaliber 120?130 mm (np. brytyjski typ N ? ORP ?Piorun” ).

Wi?ksze niszczyciele nazywane były te? wielkimi niszczycielami lub liderami i słu?yły w zało?eniu do przewodzenia flotyllom niszczycieli. Miały one wyporno?? od 1800 do 2500 ton i uzbrojenie od 5 do 8 dział kalibru 120?138 mm. Najwi?ksze były 2 francuskie okr?ty (?superniszczyciele”) typu Mogador o wyporno?ci 2880 ton, uzbrojone w 8 dział 138 mm. Niemcy, obok wielkich niszczycieli, o kr??owniczym kalibrze dział do 150 mm, wybudowali seri? okr?tow typow 1934 i 1936 , uzbrojonych w działa kalibru 127 mm. Oprocz tego budowali tak?e du?e torpedowce. Japonia z kolei od 1930 roku budowała jedynie du?e jak na europejskie standardy okr?ty, uzbrojone w 4?6 dział 127 mm.

Wszystkie niszczyciele tego okresu uzbrojone były ponadto w kilka ? zwykle 5?8 wyrzutni torpedowych, niektore typy miały nawet do 12?16 wyrzutni. Stosowano powszechnie torpedy kaliber 533 mm, jedynie Japo?czycy wprowadzili własne pot??ne torpedy Typ 93 kaliber 610 mm (?długie lance”). Jednym z głownych zada? niszczycieli tego okresu stało si? tak?e poszukiwanie i zwalczanie okr?tow podwodnych za pomoc? stacji hydrolokacyjnych i bomb gł?binowych , tak?e wystrzeliwanych na odległo?? z miotaczy bomb gł?binowych . Wi?kszo?? okr?tow mogła ponadto stawia? kilkadziesi?t min .

Artyleria niszczycieli tego okresu chroniona była od odłamkow nieopancerzonymi maskami, a w niektorych konstrukcjach pojawiły si? te? zamkni?te wie?e , chroni?ce j? od wpływow atmosferycznych. Jeszcze w okresie mi?dzywojennym ameryka?skie i japo?skie okr?ty zacz?ły by? uzbrajane w artyleri? uniwersaln? ? działa głownego kalibru (127 mm), mog?ce dzi?ki du?ym k?tom podniesienia prowadzi? ogie? zarowno do celow morskich, jak i samolotow. Okr?ty tego okresu miały jednak wci?? niewiele armat przeciwlotniczych. Radykalnie zmieniła ten stan II wojna ?wiatowa , przynosz?c ze sob? jednoznaczne potwierdzenie dominuj?cej roli lotnictwa na morzu. Nowe i starsze okr?ty zacz?ły by? dozbrajane w znaczn? liczb? małokalibrowych działek przeciwlotniczych (20?40 mm), daj?cych im mo?liwo?? walki z samolotami, cz?sto kosztem usuni?cia cz??ci artylerii głownej. Na okr?tach pojawił si? tak?e radar .

W okresie mi?dzywojennym pr?dko?? w zasadzie nie uległa zwi?kszeniu, wi?zało si? to głownie z kłopotami technicznymi i kosztami zwi?kszenia pr?dko?ci, ktore byłyby za du?e w stosunku do zyskow w sile bojowej (aby podnie?? pr?dko?? niszczyciela z 36 do np. 40 w?złow trzeba by było zwi?kszy? moc maszyn o połow?, co spowodowałoby wzrost wyporno?ci i dalsze zwi?kszanie kosztow). Standardem była pr?dko?? w przedziale mi?dzy 34 a 38 w?złow. Wyj?tkiem były okr?ty francuskie typu Le Fantasque , w czasie prob przekraczaj?ce 45 w?złow.

Podczas II wojny ?wiatowej pojawiła si? tak?e osobna podklasa ? niszczyciele eskortowe , o mniejszej wyporno?ci około 1000?1200 ton, słabszym, lecz uniwersalnym uzbrojeniu, przystosowanym tak?e do zwalczania celow powietrznych. Okr?ty tej klasy były wyspecjalizowane do osłony konwojow, maj?c stosunkowo silne uzbrojenie przeciwlotnicze i przeciwpodwodne i mniejsz? pr?dko?? 20?25 w?złow, wystarczaj?c? do osłony konwoju. Czasami mylone z podobnymi fregatami lub eskortowcami , w odro?nieniu od nich miały silniejsze, bardziej zbli?one do niszczyciela uzbrojenie artyleryjskie.

Po II wojnie ?wiatowej [ edytuj | edytuj kod ]

Przez kilka lat po wojnie budowano wci?? du?e niszczyciele, o wyporno?ci powy?ej 2000 ton, z uzbrojeniem artyleryjskim, chocia? w pełni przystosowanym ju? do zwalczania samolotow. Wprowadzono cz??ciowo zautomatyzowane systemy kierowania ogniem , wci?? ulepszano wyposa?enie elektroniczne i radarowe. Okr?ty budowane po?niej s? ju? zupełnie inne od swych poprzednikow. Rozwoj elektroniki i technologii rakietowych doprowadził do rewolucyjnych zmian w konstrukcji niszczycieli.

Pod koniec lat 50. nowo budowane, a tak?e niektore starsze okr?ty zacz?to uzbraja? w kierowane pociski rakietowe zarowno do zwalczania celow morskich (woda-woda), jak i powietrznych (woda-powietrze). Odt?d mo?na mowi? o klasie niszczycieli rakietowych . Działa i wyrzutnie torpedowe nie zanikły całkowicie, lecz znacznie zmniejszyła si? ich liczba. Do uzbrojenia weszły tak?e kierowane torpedy do zwalczania okr?tow podwodnych i rakietotorpedy , a na ich pokładach pojawiły si? ?migłowce . Cały czas widoczny jest wzrost wyporno?ci nowo budowanych okr?tow ? niszczyciele z lat 60. miały wyporno?? ok. 4?5 tysi?cy ton, wspołczesne ? nawet 8-9 tysi?cy ton, wi?cej ni? kr??owniki lekkie z okresu II wojny ?wiatowej. Turbiny parowe zostały zast?pione przez turbiny gazowe .

Podstawowe uzbrojenie wspołczesnych niszczycieli zwykle składa si? z systemow rakietowych przeciwokr?towych i przeciwlotniczych, w tym przeciwrakietowych. Coraz cz??ciej stosowane s? pionowe wyrzutnie. Uzupełniaj? je jedna lub dwie automatyczne szybkostrzelne armaty kalibru 100?127 mm do zwalczania celow nawodnych i powietrznych na dalszym dystansie oraz jeden lub wi?cej zestaw artyleryjski obrony bezpo?redniej ? szybkostrzelna wielolufowa armata małego kalibru, kierowana radarem, do zwalczania samolotow i rakiet. Do zwalczania okr?tow podwodnych słu?? kierowane torpedy i rakietotorpedy oraz ?migłowce pokładowe.

Wspołczesne niszczyciele maj? tak?e coraz bogatsze wyposa?enie elektroniczne, nowe tendencje zmierzaj? do nadawania im charakterystyk stealth .

Nazwa klasy [ edytuj | edytuj kod ]

Pierwsze okr?ty tej klasy zbudowane w Wielkiej Brytanii były okre?lane jako torpedo boat destroyer (?niszczyciel torpedowcow”), co skrocono ostatecznie do destroyer (?niszczyciel”). Tłumaczeniami nazwy angielskiej s? wspołczesna polska nazwa tej klasy, oraz niemiecka, wprowadzona przed II wojn? ?wiatow? ( Zerstorer ). We flocie niemieckiej do I wojny ?wiatowej okr?ty odpowiadaj?ce niszczycielom okre?lano jako ?torpedowce pełnomorskie” lub ?du?e torpedowce” ( Hochseetorpedoboote lub Grosse Torpedoboote ). We flotach francuskiej i rosyjskiej/radzieckiej niszczyciele były natomiast klasyfikowane jako ?torpedowce eskadrowe” (fr. torpilleur d’escadre , ros. eskadriennyj minonosjec , w skrocie: esminiec ). We Francji w okresie mi?dzywojennym wielkie niszczyciele zacz?to klasyfikowa? jako contre-torpilleur , od czego pochodzi polskie okre?lenie ?kontrtorpedowiec”, stosowane do II wojny ?wiatowej.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Niszczyciele II wojny ?wiatowej ? zabojcza siła na wodzie

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Niszczyciel

Zobacz hasło niszczyciel w Wikisłowniku

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Niszczyciel

Zobacz hasło niszczyciel w Wikisłowniku