Kr??ownik pancernopokładowy ? historyczna klasa okr?tow , podklasa kr??ownikow , budowana w latach 1880 - 1914 . Z klasy tej nast?pnie wywodziły si? kr??owniki lekkie , z ktorymi czasami jest mylnie uto?samiana.

Najbardziej istotnym elementem konstrukcyjnym kr??ownikow pancernopokładowych, od ktorego pochodzi nazwa klasy, było ograniczenie opancerzenia kadłuba do wewn?trznego pokładu pancernego. Pokład pancerny był umieszczony we wn?trzu okr?tu, na wysoko?ci zbli?onej do linii wodnej i jego rol? była osłona przed pociskami znajduj?cych si? pod nim mechanizmow nap?dowych ( kotłowni i maszynowni ) oraz komor amunicyjnych. Pokład ten miał w przekroju poprzecznym kształt zbli?ony do trapezu , płaski w rejonie osi podłu?nej okr?tu, a opadaj?cy skosami do burt po bokach (porownywano go do skorupy ?ołwia ). Pierwsze okr?ty tego rodzaju miały pokład pancerny jedynie nad siłowni? , lecz nast?pnie standardem stał si? pokład na całej długo?ci okr?tu, ewentualnie spłaszczony w cz??ci dziobowej i rufowej. Nad sam? maszynowni? pokład czasami był podniesiony, o ile wymagały tego rozmiary maszyn parowych . Oprocz pokładu pancernego, kr??owniki te nie były opancerzone, poza ewentualnie maskami pancernymi dział i wie?? dowodzenia , rzadziej wie?ami dział, kazamatami lub barbetami . Dodatkow? osłon? burt w rejonie linii wodnej dawał w?giel u?ywany jako paliwo do kotłow, w bunkrach (zasobniach) umieszczonych wzdłu? burt, nad skosami pokładu pancernego lub tak?e pod nimi. Wprawdzie kadłub kr??ownikow pancernopokładowych mogł by? niszczony pociskami w cz??ci nadwodnej, lecz chronione były elementy najistotniejsze dla ruchu okr?tu, a nadto podwodna cz??? kadłuba była chroniona przed zalaniem przy uszkodzeniach cz??ci nadwodnej. Był to pocz?tkowo do?? racjonalny schemat opancerzenia, gdy? przy poziomie metalurgii przed ko?cem XIX wieku nie dało si? na okr?tach ?redniej wielko?ci skutecznie osłoni? burt odpowiednio rozległym i grubym pancerzem pionowym, z uwagi na jego mas? ^[1] . Starsze konstrukcje kr??ownikow pancernych dysponowały z reguły na burtach jedynie w?skim pasem pancernym w rejonie linii wodnej, przykrytym płaskim pokładem, co dawało nawet słabszy poziom ochrony ^[2] . Dopiero wprowadzenie w ostatnim dziesi?cioleciu XIX wieku stosunkowo szybkostrzelnej artylerii ?redniego kalibru (76-152 mm), strzelaj?cej pociskami wybuchowymi, spowodowało nieadekwatno?? opancerzenia kr??ownikow pancernopokładowych, gdy? mogły by? obezwładnione przez niszczenie ich kadłubow i uzbrojenia w cz??ci nadwodnej. Słabym elementem osłony była tak?e ochrona przed wybuchami podwodnymi ( torpedy , miny ), lecz była to cecha wi?kszo?ci okr?tow tego okresu.

Wielko?? kr??ownikow pancernopokładowych znacznie si? wahała ? przewa?nie od 2500 do 6000 ton wyporno?ci , lecz budowano te? bardzo du?e jednostki o wyporno?ci 7000-9000 t, a tak?e mniejsze, ok. 1500 ton ^[1] . Najwi?ksze i wyj?tkowe pod tym wzgl?dem (zbudowane z my?l? o zwalczaniu rosyjskich kr??ownikow pancernych ) były dwa brytyjskie okr?ty typu Powerful o wyporno?ci a? 14 200 t i 8 typu Diadem o wyporno?ci 11 000 t ^[1] . Du?e okr?ty były przeznaczone przede wszystkim do typowych zada? kr??owniczych ? dalekiego pływania, cz?sto w koloniach i ochrony własnej ?eglugi przed okr?tami przeciwnika lub zwalczania ?eglugi przeciwnika. Kr??owniki ?redniej wielko?ci, oprocz zada? kr??owniczych, miały te? działa? w składzie zespołow floty lub samodzielnych zespołow. Małe kr??owniki budowano przede wszystkim z my?l? o pełnieniu zada? rozpoznawczych dla zespołow floty ( scout cruiser ) lub pełnieniu roli liderow flotylli niszczycieli . Odpowiadało to podziałowi kr??ownikow stosowanemu w najwi?kszej na ?wiecie marynarce brytyjskiej, na okr?ty pierwszej klasy (wyporno?? ponad 7000 t), drugiej (3000-6000 t) i trzeciej (1500-3000 t) ^[1] .

Uzbrojenie kr??ownikow pancernopokładowych stanowiło zale?nie od wielko?ci na ogoł kilka do kilkunastu dział kalibru 120 ? 152 mm (francuskie ? do 164 mm), zazwyczaj tak?e działa mniejszych kalibrow, jak 75 mm, 47 mm i 37 mm. Cz??? okr?tow tej klasy nosiła ponadto na dziobie i rufie dwa działa wi?kszego kalibru (203 ? 234 mm). Na po?nych jednostkach ? prekursorach kr??ownikow lekkich, pojawiła si? bardziej szybkostrzelna artyleria głowna kalibru 102 ? 105 mm ^[1] . Grubo?? pokładu pancernego wynosiła zwykle około 50 mm. Szybko?? wynosiła na ogoł od 18 do 23 w?złow ^[1] .

Kr??owniki pancernopokładowe zacz?to budowa? po 1880 roku. Ich protoplastami były kr??owniki typu ? Chaoyong ” budowane dla Chin w Wielkiej Brytanii ( wodowanie w 1880) i brytyjskie typu Leander (1882), lecz miały one jedynie cienki pokład nad kotłowniami i maszynowniami ^[3] . Du?y wpływ na rozwoj tej klasy na ?wiecie miał zbudowany w Wielkiej Brytanii dla Chile kr??ownik ? Esmeralda ” (1883), z pełnym pokładem pancernym ^[4] , zapocz?tkowuj?cy lini? szybkich ?elswickich kr??ownikow” (od prywatnej stoczni Armstronga w Elswick ). Dalszymi wczesnymi kr??ownikami pancernopokładowymi były: ? Jiyuan ” zbudowany w szczeci?skiej stoczni Vulcan dla Chin (1883) i francuski ? Sfax ” (1884) ^[5] . W marynarce brytyjskiej jako pierwsze pełny grubszy pokład pancerny wprowadziły kr??owniki typu Mersey (1885) ^[3] . Kr??owniki pancernopokładowe po tym rozpowszechniły si? w marynarkach ?wiata od ko?ca lat 80. XIX wieku. Na pocz?tku XX wieku kr??owniki pancernopokładowe ?redniej wielko?ci (3000-5000 t) wyewoluowały w dalszym rozwoju w klas? kr??ownikow lekkich , ktora wyparła kr??owniki pancernopokładowe. Wi?zało si? to z zast?powaniem maszyn parowych przez l?ejsze i mocniejsze siłownie turbinowe i zmian? opalania kotłow z w?gla na paliwo płynne, co spowodowało brak zasobni w?glowych jako cz??ci systemu ochrony. Wczesne kr??owniki lekkie miały pokład pancerny, lecz od około 1910 zacz?ły otrzymywa? pionowe opancerzenie burtowe i po tej dacie budowano ju? tylko nieliczne kr??owniki bez pancerza burtowego, do około 1914 . Starszych kr??ownikow pancernopokładowych u?ywano jeszcze podczas I wojny ?wiatowej .

Niektore kr??owniki pancernopokładowe:

• ORP ?Bałtyk” (Polska ? dawny francuski ?D’Entrecasteaux”)
• ?Aurora” , ?Wariag” , ? Nowik ” ? ( Rosja )

Zachowane jako muzea :

• ?Aurora” ? Sankt Petersburg ( Rosja )
• ?Bonaire” ? Delfzijl ( Holandia )
• USS ?Olympia” ? Filadelfia ( USA )
• sekcja dziobowa i mostek ?Puglia” ? La Spezia ( Włochy )

Zobacz multimedia zwi?zane z tematem: Kr??ownik pancernopokładowy

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860?1905 . Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN  0-85177-133-5 . ( ang. ) .