Ten artykuł od 2016-10 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Nale?y poda? wiarygodne ?rodła w formie przypisow bibliograficznych . Cz??? lub nawet wszystkie informacje w artykule mog? by? nieprawdziwe. Jako pozbawione ?rodeł mog? zosta? zakwestionowane i usuni?te. Sprawd? w ?rodłach: Encyklopedia PWN  • Google Books  •  Google Scholar  •  Federacja Bibliotek Cyfrowych  • BazHum  • BazTech  • RCIN  • Internet Archive ( texts / inlibrary ) Dokładniejsze informacje o tym, co nale?y poprawi?, by? mo?e znajduj? si? w dyskusji tego artykułu . Po wyeliminowaniu niedoskonało?ci nale?y usun?? szablon {{Dopracowa?}} z tego artykułu.

Marinha Portuguesa

Pa?stwo	Portugalia
Siły zbrojne	Portugalskie Siły Zbrojne
Data utworzenia	1180
Prefiks	NRP
Bandera
Proporzec
Multimedia w Wikimedia Commons

Marinha Portuguesa (tak?e ( port. ) Marinha de Guerra Portuguesa lub Armada Portuguesa ) ? portugalska marynarka wojenna, jedna z najstarszych, a w przeszło?ci tak?e znacz?ca europejska siła morska, dzi?ki ktorej Portugalczycy zbudowali swoje imperium kolonialne , istniej?ce od zaj?cia Ceuty nad Cie?nin? Gibraltarsk? w 1415 do przekazania Chinom Makau w 1999 roku.

Historia [ edytuj | edytuj kod ]

?redniowiecze i nowo?ytno?? [ edytuj | edytuj kod ]

Za pocz?tek istnienia marynarki portugalskiej uwa?a si? rok 1180, gdy za panowania Alfonsa I Zdobywcy portugalska flota pokonała w bitwie morskiej Arabow . Ju? od XIV wieku datował si? sojusz angielsko-portugalski , dwoch owczesnych pot?g morskich, trwaj?cy od tej pory.

Odkrycia dokonane przez Portugalczykow pozwoliły na kolonizacj? nowych ziem; Portugalia rozpocz?ła ekspansj? od bitwy o Ceut? w 1415 roku, w tym czasie odkryto te? wyspy Porto Santo , Madera i Santa Maria . Wraz z budow? kolejnych karaweli i karak wyprawy docierały coraz dalej ? w 1488 roku Bartolomeu Dias opłyn?ł Przyl?dek Dobrej Nadziei .

Najwi?kszym portugalskim osi?gni?ciem było wytyczenie szlaku morskiego do Indii przez Vasca da Gam? w 1498 roku. Wyprawa 13 statkow pod wodz? Pedra Alvaresa Cabrala , poszukuj?ca szlaku do Indii, dotarła w 1500 roku jako pierwsza w historii Europy do Brazylii , tego samego roku Diogo Diaz odkrył Madagaskar .

W 1509 roku Portugalia umocniła swoj? pozycj? na wschodzie, pokonuj?c flot? egipsk? pod Diu , u wybrze?y Indii. Udaj?c si? do Azji południowo-wschodniej, w 1517 roku Portugalczycy dotarli do Chin, a w 1522 roku ? do Australii, w tym samym okresie byli te? pierwszymi Europejczykami, ktorzy docieraj? na Tajwan i do Japonii (w 1543 roku). W 1542 roku w bitwie w Zatoce Sueskiej pokonali te? Turkow. Na połnocy dotarli w 1520 roku do Nowej Anglii , a w 1588 ? do Zatoki Hudsona . Juan Rodriguez Cabrillo był pierwszym Europejczykiem, ktory w 1542 roku dotarł do Kalifornii .

Na przełomie ?redniowiecza i czasow wspołczesnych imperium portugalskie było pot?g? morsk? i kontrolowało du?e obszary wybrze?y Afryki i Azji Południowej oraz obszary dzisiejszej Brazylii. Wielko?? floty systematycznie malała, poniewa? stosunkowo mały kraj zamieszkały przez milion osob nie był w stanie powa?nie konkurowa? z nowymi europejskimi pot?gami kolonialnymi , w szczegolno?ci Hiszpani?, Holandi?, Francj? i Wielk? Brytani?. W 1580 krolem Portugalii został hiszpa?ski krol Filip II Habsburg , u boku Wielkiej Armady Portugalia toczyła wojny z reszt? europejskich sił, w tym najbardziej kosztown? o Brazyli? . Iberyjska unia przetrwała do 1641 roku, kiedy Portugalczycy odł?czyli si? od Hiszpanii. W tym czasie obronili niepodległo??, a tak?e ponownie podbili Angol? i połnocn? Brazyli?, ale zostali te? zmuszeni do zawarcia układow z Angli?, Francj? i Szwecj?, aby wymusi? na Hiszpanii uznanie jej suwerenno?ci, co osi?gn?li w wyniku pokoju w 1668 roku, po wojnie hiszpa?sko-portugalskiej .

W 1705 roku osiem portugalskich okr?tow liniowych przeszło Cie?nin? Gibraltarsk? , aby wesprze? Anglikow w bitwie pod Cabrita Point , w ktorej pokonali Hiszpanow. W 1717 roku pokonali te? Imperium Osma?skie w u przyl?dka Matapan . Od 1798 roku portugalska flota wspierała Brytyjczykow w kampanii ?rodziemnomorskiej przeciwko I Republice Francuskiej , zwłaszcza przy blokadzie Malty . Wojna z Napoleonem zmusiła w 1807 roku krolow? Mari? I do przeniesienia tronu do Brazylii; w tym celu flota o?miu portugalskich i czterech brytyjskich liniowcow odprowadziła ł?cznie 15 000 ludzi do nowej stolicy w Rio de Janeiro . Ju? w 1822 roku Brazylia ogłosiła niepodległo??, a portugalskie imperium chyliło si? ku upadkowi.

XIX wiek i wojny ?wiatowe [ edytuj | edytuj kod ]

W połowie XIX wieku marynarka portugalska przestała by? znacz?c? sił?, zwłaszcza bior?c pod uwag? rozległe posiadło?ci kolonialne. W 1860 roku posiadała z wi?kszych okr?tow, oprocz kilku ?aglowych liniowcow , tylko trzy parowe ?rubowe fregaty lub korwety i sze?? bocznokołowcow ^[1] . W kolejnych latach zbudowano tylko jeden mały pancernik obrony wybrze?a ?Vasco da Gama”  (inne j?zyki) (1876) i szereg mniejszych jednostek ^[1] . Dopiero w latach 90. podj?to program modernizacji marynarki, na skutek ktorego na przełomie XIX i XX wieku zakupiono pi?? kr??ownikow , z tego cztery małe, i pierwszy niszczyciel ^[1] . Najwi?kszym okr?tem stał si? zbudowany w Wielkiej Brytanii ?redniej wielko?ci kr??ownik ? Dom Carlos I ” ^[1] . Po tym nast?pił ponowny okres stagnacji w rozwoju marynarki. W kolejnym trzydziestoleciu kilkakrotnie zamierzano kupi? za granic? nowe du?e okr?ty, w tym pancerniki , lecz ostatecznie nie dochodziło do tego z przyczyn finansowych ^[2] . W tym czasie sam? Portugali? i jej marynark? wstrz?sały niepokoje wewn?trzne, a w pa?dzierniku 1910 roku flota przył?czyła si? do zrewoltowanych oddziałow i jej kr??owniki ostrzeliwały oddziały rojalistow w Lizbonie , co doprowadziło ostatecznie do obalenia monarchii i zaprowadzenia republiki ^[2] . Przed I wojn? ?wiatow? flota wzbogaciła si? z bardziej warto?ciowych jednostek tylko o dwa niszczyciele projektu brytyjskiego i okr?t podwodny ^[2] .

W czasie I wojny ?wiatowej rola marynarki Portugalii wyst?puj?cej po stronie Ententy ograniczyła si? do eskortowania statkow handlowych. W tych okoliczno?ciach niemiecki U-Boot U-139 zatopił 14 pa?dziernika 1918 roku uzbrojony trawler NRP ?Augusto de Castilho” w pojedynku artyleryjskim, ktory urosł do rangi symbolu dla marynarki portugalskiej ^[3] . Poza Portugali? kr??ownik ?Adamastor” wspierał w 1916 roku działania przeciwko Niemieckiej Afryce Wschodniej , s?siaduj?cej z portugalskim Mozambikiem ^[3] . Pod koniec wojny marynarka zyskała trzy okr?ty podwodne włoskiej budowy, a w latach 20. dwa niszczyciele i cztery torpedowce typu Ave (te ostatnie otrzymano w ramach podziału floty austro-w?gierskiej , dwa dalsze zaton?ły po drodze) ^[2] .

Dopiero w latach 30. XX wieku przyj?to nowy program rozbudowy marynarki, na skutek ktorego zbudowano pi?? nowych niszczycieli typu Vouga , trzy okr?ty podwodne typu Delfim , dwa du?e awiza kolonialne typu Afonso de Albuquerque (b?d?ce wowczas najwi?kszymi okr?tami marynarki) i cztery mniejsze awiza ^[4] . Wi?kszo?? okr?tow była projektu brytyjskiego. W czasie II wojny ?wiatowej Portugalia zachowała neutralno??, chocia? wspołpracowała z Wielk? Brytani? i udost?pniła jej w 1943 roku baz? na Azorach ^[4] . Po wojnie od Royal Navy zakupiono dwie fregaty typu River (w słu?bie 1949-1972) i trzy okr?ty podwodne typu S (1948?1969) ^[5] .

Zimna wojna [ edytuj | edytuj kod ]

W 1949 roku Portugalia stała si? członkiem zało?ycielem NATO , a od 1951 roku wydzier?awiła USA bazy na Azorach ^[6] . Znaczna rozbudowa floty nast?piła z pomoc? sojusznikow pod koniec lat 50, kiedy otrzymano dwa ameryka?skie niszczyciele eskortowe typu John C. Butler (w słu?bie 1957?68) i cztery brytyjskie fregaty przeciwlotnicze typu Bay (1959?71); wszystkie wojennej budowy ^[5] . NATO sfinansowało ponadto zbudowan? we Włoszech fregat? ?Pero Escobar” (1957?75), jako pierwszy wi?kszy okr?t nowej budowy po wojnie ^[7] . W drugiej połowie lat 60. ostatnie przedwojenne niszczyciele zostały zast?pione przez trzy sfinansowane przez USA w ramach programu pomocy MDAP, zbudowane w Portugalii fregaty ZOP typu Almirante Pereira da Silva (zmodyfikowane ameryka?skie niszczyciele eskortowe typu Dealey , w słu?bie 1966-89), oraz cztery wi?ksze zbudowane we Francji fregaty typu Joao Belo (odmiana projektu Commandant Riviere ), ktore stanowiły trzon floty w okresie zimnej wojny ^[8] . Stare okr?ty podwodne z czasow II wojny ?wiatowej zast?piono w drugiej połowie lat 60. przez cztery zakupione we Francji okr?ty typu Daphne ^[5] . Zbudowano te? w latach 60. siły desantowe ^[9] .

18 grudnia 1961 roku zmasowana indyjska inwazja odbiła portugalskie enklawy na terenie Indii (przył?czone do imperium w 1510 roku). Portugalczycy dysponowali tam tylko trzema małymi patrolowcami, a w Goa stacjonowała fregata NRP ? Afonso de Albuquerque ” (stare kolonialne awizo z 1935 roku), lecz atak z morza przez okr?ty indyjskie zako?czył si? ?mierci? pi?ciu członkow jej załogi i porzuceniem zniszczonego okr?tu. Nazw? ?Afonso de Albuquerque” ochrzczono po?niej pi?t? fregat? z serii Bay , ktora słu?yła jako okr?t hydrograficzny do 1983 ^[5] . W trakcie wojen kolonialnych w latach 1961?1975 na terenach Angoli , Mozambiku , Wysp Zielonego Przyl?dka i Gwinei Bissau marynarka zapewniała transport, wsparcie dla wojsk na l?dzie i patrolowała wody kolonialne. Do tych zada? do słu?by wprowadzono od pocz?tku lat 70. sze?? zbudowanych w Niemczech i Hiszpanii korwet (małych fregat) typu Joao Coutinho oraz ich rozwini?cie, cztery okr?ty typu Baptista de Andrade ^{[5] [10]} . W 1972 liczebno?? personelu marynarki si?gn?ła 19 tysi?cy, wliczaj?c piechot? morsk? ^[11] . W 1986 roku Marynarka Portugalska liczyła 14 tysi?cy personelu, w tym 2600 piechoty morskiej, a jej głowne siły stanowiło 17 fregat lub korwet i trzy okr?ty podwodne ^[12] .

W latach 80. marynarka nie nabyła ju? ?adnych wi?kszych okr?tow, a plany budowy trzech fregat holenderskiego typu Kortenaer zostały zarzucone ^[5] . Na pocz?tku lat 90. weszły jednak do słu?by trzy nowe fregaty rakietowe typu Vasco da Gama (niemiecki typ MEKO 200), w 60% sfinansowane przez NATO, b?d?ce pierwszymi okr?tami Portugalii o uzbrojeniu rakietowym i wi?kszych mo?liwo?ciach bojowych, a tak?e pierwszymi na ktorych bazowały ?migłowce pokładowe ^[5] .

XXI wiek [ edytuj | edytuj kod ]

Portugalia przyst?piła do dalszej modernizacji marynarki dopiero w pierwszej dekadzie XXI wieku. W latach 2009?10 nabyła dwie kilkunastoletnie holenderskie fregaty rakietowe typu Karel Doorman ^[13] . W 2010 roku wcielono te? dwa nowoczesne zbudowane w Niemczech okr?ty podwodne typu Tridente ^[14] . Nast?pnie, z wi?kszych jednostek, do 2013 roku w skład marynarki weszły dwa du?e oceaniczne okr?ty patrolowe typu Viana do Castelo ^[15] . W 2015 roku Marynarka Portugalska liczyła 9029 personelu, w tym 1530 piechoty morskiej ^[14] .

Okr?ty [ edytuj | edytuj kod ]

Typ	Zdj?cie	Okr?ty	Wej?cie do słu?by	Wyporno?? (t)	Długo?? (m)
Fregaty (5)
Fregaty rakietowe typu Vasco da Gama		3	1990?1992	3200	115,9
Fregaty rakietowe typu Karel Doorman		2	2009?2010	3320	122,3
Korwety (5)
Korwety typu Joao Coutinho		1	1970?1971	1380	85
Korwety typu Baptista de Andrade		1	1974?1975	1401	81
Okr?ty podwodne (2)
Okr?ty podwodne typu Tridente		2	2010	2020	67,7
Okr?ty patrolowe (18)
Okr?ty patrolowe typu Viana do Castelo		2	2011?2013	1750	83,1
Okr?ty patrolowe typu Argos		5	1991	97	27
Okr?ty patrolowe typu Tejo		5	2015	480	54
Łodzie patrolowe typu Centauro		4	2000?2001	94	27
Łodzie patrolowe typu Albatroz		2	1974?1975	45	23,6
Łod? patrolowa Rio Minho		1	1991	70	22,4
Pozostałe (1)
NRP Berrio (zaopatrzeniowiec)		1	1970	11 522	140,6
?aglowce (5)
NRP Sagres III		1	1937	1940	70,4
NRP Creoula		1	1937	1300	67,4
NRP Polar		1	1977	70	22,9
NRP Vega		1	1988	245	31,4
Dom Fernando II e Gloria (okr?t muzeum)		1	1845	1849	86,75

Na stanie s? te? 4 okr?ty badawcze i okr?t desantowy-barka.

?migłowce [ edytuj | edytuj kod ]

Zdj?cie	?migłowiec	Typ	W słu?bie	Uwagi
	Westland Super Lynx Mk.95	pokładowy/ ZOP	5	Dostarczone w 1993.

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Siergiej Bałakin. WMS małych stran Jewropy 1914-1918 gg . ?Morskaja Kollekcyja”. Nr 3/1999 (27), 1999. Moskwa. ( ros. ) .  
• Conway’s All the world’s fighting ships 1860?1905 . Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene Kolesnik (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1979. ISBN  0-85177-133-5 . ( ang. ) .
• Conway's All the world’s fighting ships 1906?1921 . Robert Gardiner, Randal Gray (red.). Londyn: Conway Maritime Press, 1985. ISBN  0-85177-245-5 . ( ang. ) .
• Conway’s All the world’s fighting ships 1922?1946 . Robert Gardiner, Roger Chesneau (red.). London: Conway Maritime Press, 1980. ISBN  0-85177-146-7 . ( ang. ) .
• Conway’s All the world’s fighting ships 1947?1995 . Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN  1-55750-132-7 . ( ang. ) .
• Jane’s Fighting Ships 1972-73 . Raymond Blackman (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co. Ltd., 1972. ( ang. ) .
• IHS Jane’s Fighting Ships 2015?2016 . Stephen Saunders (red.). IHS, 2015. ISBN  978-0-7106-3143-5 . ( ang. ) .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Oficjalna strona Marinha. . [dost?p 2012-06-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-22)]. ( port. ) .
• World Navies Today: Portugal, hazegray.org . [dost?p 2012-06-14]. ( ang. ) .