Malaga
(
hiszp.
Malaga
, wym.
[
?
m
a
l
a
?
a
]
;
fen.
Malaka
,
łac.
Malaca
,
arab.
?????
=
M?laqah
) ? miasto w południowej
Hiszpanii
, w regionie
Andaluzja
. Szoste co do wielko?ci miasto w Hiszpanii z liczb? ludno?ci na poziomie 574 654 mieszka?cow
[1]
. Metropolia liczy 1 001 680 mieszka?cow
[2]
. Poło?ona nad
Morzem ?rodziemnym
, u podno?a
Gor Betyckich
. Jedno z najstarszych miast
Europy
, zamieszkane od VIII wieku p.n.e. Du?y
port
handlowy i rybacki, k?pielisko na wybrze?u
Costa del Sol
. Miejsce narodzin
Pabla Picassa
i
Antonio Banderasa
. W rankingu opublikowanym przez
Globalization and World Cities Research Network
, Malaga została sklasyfikowana w V kategorii (
sufficiency level cities
)
miast o znaczeniu globalnym
[3]
.
W IX w p.n.e. rozpocz?ła si? kolonizacja południowych wybrze?y
Połwyspu Iberyjskiego
przez
Fenicjan
z
Tyru
. Jako pierwszy powstał
Kadyks
(
Gadir
) ? ?rodła literackie datuj? ten fakt na 1100 r. p.n.e., ale z bada? archeologicznych wynika, ?e w rzeczywisto?ci nast?piło to mi?dzy 800 a 775 r. p.n.e. Po?niej powstawały kolejne fenickie kolonie:
Sexi
(dzi? Almunecar),
Abdera
(Abra) i wreszcie
Malaka
. Nazwa pochodziła prawdopodobnie od fenickiego słowa oznaczaj?cego sol. W przypadku fenickich kolonii trudno jednak mowi? o zało?eniu miasta. Były to raczej faktorie handlowe, zreszt? w znacznym stopniu opieraj?ce si? na zamieszkałej tu ju? wcze?niej ludno?ci
iberyjskiej
.
Rownolegle z kolonizacj? fenick? rozwijało si? osadnictwo
greckie
. Połwysep Iberyjski pozostawał jednak terenem niejednorodnym politycznie, do czasu jego podboju przez
Kartagin?
. Po
II wojnie punickiej
i kl?sce Kartaginy pod
Zam?
w 202 r. p.n.e. południowe wybrze?e Połwyspu Iberyjskiego przeszło we władanie
Rzymu
.
Municipium Malacitanum
było cz??ci? tzw.
Hispanii Ulterior
, a od czasow
Oktawiana Augusta
?
Betyki
(
łac.
Hispania Baetica
).
Panowanie Rzymian to okres gwałtownego rozwoju miasta.
Malacitanum
le?ało na trasie tzw.
Via Herculea
lub po?niej
Via Augusta
, czyli traktu ł?cz?cego Kadyks z
Barcelon?
i dalej z Rzymem. To zapewniało miastu komunikacj? z innymi wa?nymi osiedlami i katalizowało post?p ekonomiczny i kulturalny. To z tego okresu pochodzi teatr rzymski, ktory, cho? niewielki, nale?y do najstarszych tego typu zabytkow w Hiszpanii. Zachowały si? rownie? rze?by, przechowywane dzi? w miejscowym muzeum archeologicznym. Jednym z najciekawszych reliktow tej epoki jest jednak odnaleziona w 1851 r.
br?zowa
tablica, na ktorej zapisano
Lex Flavia Malacitana
, czyli statut definiuj?cy
Malacitanum
jako miasto skonfederowane, o rozwini?tej samorz?dno?ci.
W połowie VI w. Malaga, podobnie jak całe południowe wybrze?e połwyspu, przeszła we władanie
Bizancjum
Justyniana
. Wraz z obj?ciem korony wizygockiej przez
Leowigilda
, rozpocz?ła si? ekspansja
Wizygotow
na południe. Malaga została zdobyta w 571 r. Ten okres to czas silnego konfliktu religijnego mi?dzy rdzenn?, katolick? ludno?ci?, a
aria?skimi
Wizygotami. Przeciw arianizmowi wyst?pował Sewer, biskup Malagi. To pierwsza znana z imienia osoba zwi?zana z miastem. Konflikty zako?czyły si? wraz z koronacj? syna
Leowigilda
?
Rekkareda
, ktory zdecydował o przej?ciu na katolicyzm.
W 711?712
Musa
(
muzułma?ski
gubernator Afryki Połnocnej) i jego dowodca,
berberyjski
wyzwoleniec
Tarik
, przekroczyli
Gibraltar
i rozpocz?li muzułma?sk? inwazj? Płw. Iberyjskiego. Malaga padła podczas wojennej ekspedycji syna Musy,
Abd al-Aziza
w 716, i od tego czasu a? do XV stulecia znajdowała si? pod władaniem muzułmanow.
Ten czas to wielki rozkwit miasta, otoczonego murami z pi?cioma du?ymi bramami oraz licznymi przedmie?ciami. Malaga była wowczas najwa?niejszym portem na południowym wybrze?u dzisiejszej Hiszpanii. Po rozpadzie
kalifatu Umajjadow
stała si? stolic? niewielkiej
taify
pod panowaniem berberyjskiej dynastii Hammudi. W 1237 r., po upadku
Almohadow
, wraz z innymi miastami regionu dostała si? we władanie
grenadzkich
Nasrydow
i stała si? stolic? jednej z trzech prowincji zwanych
coras
? Rajja. Krolestwo zaludnione było wowczas przez muzułmanow i tzw. trybutariuszy, tj. ludno?? nieislamsk?, ale płac?c? podatki. W Maladze szczegolnie licznie reprezentowani byli
genue?czycy
, obdarzeni zreszt? licznymi przywilejami. Miasto było wowczas centrum rzemiosła stoczniowego, tkactwa i handlu afryka?skim złotem.
Mury miejskie Malagi, ktore w 1487 były szturmowane przez chrze?cijan
Arena corridy
Pod koniec XV w. katoliccy krolowie Hiszpanii postanowili sko?czy? z muzułma?skim krolestwem na Płw. Iberyjskim. Malaga upadła w 1487 r. W przeciwie?stwie do innych, zdobytych wcze?niej twierdz broniła si? zaciekle, tote? po jej zdobyciu krolowie wzi?li do niewoli wszystkich ?ywych mieszka?cow miasta. Pi?? lat po?niej padła Grenada i ta data uznawana jest za koniec
rekonkwisty
. Na pami?tk? zwyci?stwa w Maladze wzniesiono klasztory
de la Victoria
(zwyci?stwa) i
de la Trinidad
(Trojcy ?w.).
Malaga katolicka pełniła wa?n? funkcj? handlow? po odkryciu
Nowego ?wiata
. W XVII w. rozpocz?ł si? jednak powolny upadek miasta. Spory wpływ miało na to wygnanie
Moryskow
po edykcie z 1609, a tak?e epidemie oraz kl?ski ?ywiołowe, ktore regularnie nawiedzały miasto ? głownie powodzie wywołane przez
Guadalmedin?
.
24 sierpnia 1704, podczas
wojny o sukcesj? hiszpa?sk?
doszło do bitwy morskiej pod Malag?.
14?15 pa?dziernika 1810, podczas
wojen napoleo?skich
doszło do zwyci?skiej obrony nieodległej twierdzy w
Fuengiroli
? 30 km na południowy zachod od Malagi wzdłu? wybrze?a, dowodzonej przez
kpt.
Franciszka Młokosiewicza
siłami
4 Pułku Piechoty Ksi?stwa Warszawskiego
przed korpusem brytyjskim
lorda Blayneya
.
Kryzys zacz?ł przechodzi? w XVIII stuleciu, a ju? w XIX rozpocz?ł si? kolejny okres rozwoju miasta. Malaga szybko stała si? jednym z najintensywniej rozwijaj?cych si? miast Hiszpanii. Na zachodzie miasta powstały liczne zakłady przemysłowe, rozbudował si? port, a w mie?cie osiedlili si? liczni handlowcy z
Kastylii
i zagranicy. We wschodniej cz??ci miasta zbudowano wowczas liczne wille i hotele w stylu
belle epoque
. W tym czasie Malaga, podobnie jak inne miasta Hiszpanii, była te? jednak ?wiadkiem burzliwych wyst?pie? przeciwko
absolutystycznym
rz?dom
Ferdynanda VII
. Na pla?y pod miastem rozstrzelano w 1831 r. powsta?ca
Jose Mari? Torrijosa
i jego 52 towarzyszy. Koniec XIX w. to kolejny kryzys w historii miasta ? zamykane były kolejne fabryki, okoliczne winnice dotkn?ła plaga
filoksery
. Miasto powoli zamierało. Dodatkowym ciosem były intensywne bombardowania Malagi przez
siły frankistowskie
podczas
wojny domowej
(1936?1939).
W latach 60. XX stulecia dzi?ki turystycznej modzie na Hiszpani? i
Costa del Sol
rozpocz?ł si? kolejny rozkwit gospodarczy miasta.
Malaga znajduje si? w strefie
klimatu subtropikalnego
[4]
[5]
typu
?rodziemnomorskiego
[6]
, z bardzo łagodnymi zimami i długimi ciepłymi, cz??ciowo gor?cymi latami. ?rednia roczna temperatura wynosi ponad 23
°C
w dzie? i 14 °C w nocy.
?rednia temperatura najchłodniejszych miesi?cy ? grudnia, stycznia i lutego wynosi 17,3 °C w dzie? i 8,2 °C w nocy
[7]
. W najzimniejszym miesi?cu roku ? styczniu, temperatury wynosz? zwykle od 12 do 20 °C w ci?gu dnia, od 4 do 12 °C w nocy, a ?rednia temperatura morza wynosi prawie 16 °C
[8]
. Opady ?niegu, jak i mroz generalnie nie wyst?puj?. Okres z letnimi temperaturami zaczyna si? w kwietniu i trwa do listopada
[7]
. Marzec pod wzgl?dem temperatury i nasłonecznienia przypomina maj w Polsce. W najcieplejszym miesi?cu roku ? sierpniu, temperatury wynosz? zwykle od 26 do 34 °C w ci?gu dnia, około 22 °C w nocy, a ?rednia dobowa temperatura morza wynosi 23,5 °C
[8]
. Temperatury powy?ej 30 °C wyst?puj? w kilkudziesi?ciu dniach rocznie, standardowo w lipcu i sierpniu
[7]
. Najwy?sza odnotowana temperatura w mie?cie to 44,2 °C, ktora miała miejsce 18 lipca 1978 roku, natomiast najni?sz? zanotowan? temperatur? było ?3,8 °C w nocy 4 lutego 1956 roku
[9]
.
Malaga ma tylko nieco ponad 40 dni deszczowych rocznie przy opadach ≥1 mm, 60 dni deszczowych rocznie przy opadach ≥0,1 mm, ze ?redni? kilka dni deszczowych w miesi?cu. Opady wahaj? si? od bezdeszczowego lipca do 6?8 dni deszczowych w grudniu. ?rednia roczna
wilgotno??
wynosi 65%, od 58% w czerwcu do 72% w grudniu
[7]
. Miasto ma ponad 2900 godzin czystej słonecznej pogody rocznie, od około 160 h (?rednio 5,1 godziny dziennie, około 5 razy wi?cej ni? w Polsce) w grudniu do 350 h (?rednio 11,5 godzin czystego sło?ca na dob?) w lipcu
[7]
.
?rednia temperatura i opady dla Malagi
| Miesi?c
|
Sty
|
Lut
|
Mar
|
Kwi
|
Maj
|
Cze
|
Lip
|
Sie
|
Wrz
|
Pa?
|
Lis
|
Gru
|
Roczna
|
| ?rednie temperatury w dzie? [°C]
|
16,8
|
17,7
|
19,6
|
21,4
|
24,3
|
28,1
|
30,5
|
30,8
|
28,2
|
24,1
|
20,1
|
17,5
|
23,3
|
| ?rednie dobowe temperatury [°C]
|
12,1
|
12,9
|
14,7
|
16,3
|
19,3
|
23,0
|
25,5
|
26,0
|
23,5
|
19,5
|
15,7
|
13,2
|
18,5
|
| ?rednie temperatury w nocy [°C]
|
7,4
|
8,2
|
9,8
|
11,1
|
14,2
|
18,0
|
20,5
|
21,1
|
18,8
|
15,0
|
11,3
|
8,9
|
13,7
|
| Opady
[mm]
|
69
|
60
|
52
|
44
|
20
|
6
|
0
|
6
|
20
|
57
|
100
|
100
|
534
|
| ?rednia liczba dni z opadami
|
5,8
|
4,8
|
4,0
|
4,5
|
3,1
|
0,8
|
0,1
|
0,5
|
2,1
|
4,4
|
5,6
|
6,6
|
42,3
|
| Wilgotno?? [%]
|
69
|
68
|
67
|
63
|
59
|
58
|
58
|
61
|
65
|
70
|
71
|
72
|
65
|
| ?rednie
usłonecznienie [h]
|
180
|
180
|
222
|
244
|
292
|
329
|
347
|
316
|
255
|
215
|
172
|
160
|
2905
|
| ?rodło: Agencia Estatal de Meteorologia
[7]
(liczba dni z opadami dla warto?ci 1 mm, wysoko?? 5 m n.p.m., 2 km od morza, 1981?2010)
|
?rednia dobowa temperatura morza (°C)
[8]
| Sty
|
Lut
|
Mar
|
Kwi
|
Maj
|
Cze
|
Lip
|
Sie
|
Wrz
|
Pa?
|
Lis
|
Gru
|
Rok
|
| 15,9
|
15,6
|
15,6
|
16,8
|
18,4
|
20,9
|
22,9
|
23,5
|
21,8
|
20,4
|
18,1
|
16,6
|
18,9
|
pla?a La Malagueta w Maladze
Malaga to stolica hiszpa?skiego wybrze?a sło?ca Costa del Sol. Miasto ma a? 16 pla?.
[10]
Od wschodu do zachodu s? to kolejno: La Arana, Penon del Cuervo, El Candado, El Dedo, El Palo, Pedregalejo, Banos del Carmen, La Caleta, centralnie poło?ona i najpopularniejsza La Malagueta, San Andres, Huelin, La Misericordia wzdłu? ktorej ci?gnie si? promenada nadmorska imienia Antonio Banderasa, Sacaba, Guadalhorce nale??ca do parku przyrody, Guadalmar i San Julian nazywana tak?e pla?? Campo del Golf s?siaduj?ca z miasteczkiem
Torremolinos
.
- Alcazaba
? ruiny twierdzy, wybudowanej przez Rzymian i przebudowanej w IX w.przez
Maurow
. Wewn?trz muzeum archeologiczne. Tu? obok ruiny teatru rzymskiego
[11]
.
- Zamek Gibralfaro
? ?gora z latarni? morsk?”, ruiny zamku z XIV w.
[12]
- Teatr rzymski w Maladze
? został ufundowany w I wieku p.n.e. podczas panowania cesarza
Augusta
. Na pierwsze elementy teatru rzymskiego natrafiono przypadkiem w 1951 roku, ma 31 metrow długo?ci oraz 16 metrow wysoko?ci
[13]
- Katedra w Maladze
, budowana z przerwami od 1528 do 1783, lecz nie uko?czona. Olbrzymie wn?trze ma wymiary 117×72 m, a wysoko?? wszystkich trzech naw wynosi 48 m . Najcenniejszym elementem s?
stalle
choru z 42 pos?gami ?wi?tych, dzieło wielu artystow.
- Ko?cioły:
S. Bartolome z XI w., Nuestra Senora de la Victoria z XV w., Santuario de Nuestra Senora de la Victoria z XVI w.,
Nuestra Senora del Carmen
oraz liczne
barokowe
ko?cioły i pałac biskupi z XVIII w.
- Muzeum Sztuk Pi?knych, dom, w ktorym urodził si?
Pablo Picasso
.
- El Caminito del Rey
, szlak pieszy ci?gn?cy si? wzdłu? stromych ?cian wapiennego w?wozu w parku narodowym Desfiladero de los Gaitanes
-
Alcazaba
-
Zamek Gibralfaro
-
Teatr rzymski
-
Katedra
Jest szostym co do wielko?ci miastem Hiszpanii (po
Madrycie
,
Barcelonie
,
Walencji
,
Sewilli
i
Saragossie
), z liczb? ludno?ci na poziomie 574 654 mieszka?cow
[1]
. Metropolia liczy 1 001 680 mieszka?cow na obszarze 817,4 km² przy g?sto?ci zaludnienia na poziomie 1226 os./km² (2020), obejmuj?c oprocz gminy Malagi tak?e
Mijas
,
Fuengirola
,
Torremolinos
,
Benalmadena
,
Rincon de la Victoria
,
Alhaurin de la Torre
i
Cartama
[2]
. W latach 2001?2011 nast?pił wzrost ludno?ci o 190 783 osob, co stanowi wzrost o 25%
[14]
. Jednak?e obszar zespołu miejskiego rozrasta si? dalej na zachod, powi?kszaj?c populacj? o dodatkowe 225 609 mieszka?cow na powierzchni 399,8 km² (
Marbella
,
Estepona
,
Benahavis
) oraz na wschod, powi?kszaj?c populacj? o dodatkowe 91 967 mieszka?cow na powierzchni 173,4 km² (
Velez-Malaga
,
Algarrobo
,
Benamocarra
)
[2]
.
- Rozwoj populacji centrum administracyjnego Malagi (1842?2011)
O?rodek finansow oraz przemysłu stoczniowego, chemicznego, włokienniczego i budowlanego. Dzi?ki łagodnemu klimatowi na rowninie
Hoja de Malaga
uprawia si? pomara?cze, banany, figi, bawełn?, trzcin? cukrow? oraz winoro?l (wino
malaga
i rodzynki).
W rankingu
InterNations Expat Insider 2020
, Malaga zaj?ła szoste miejsce na ?wiecie w?rod najlepszych miast dla przyjezdnych
[15]
.
W rankingu opublikowanym przez
Globalization and World Cities Research Network
, Malaga została sklasyfikowana w V kategorii (
sufficiency level cities
)
miast o znaczeniu globalnym
[3]
.
Miasto jest obsługiwane przez
port lotniczy Malaga
oddalony 6 km na południowy zachod od centrum. Działa tu kilka stacji kolejowych, w tym głowny dworzec prowincji ?
Malaga-Maria Zambrano
z kolej? du?ych pr?dko?ci.
W mie?cie funkcjonuje morski
port Malaga
.
Zachod sło?ca nad Malag?
Jako ?e Malaga jest jednym z wa?niejszych hiszpa?skich portow rybackich, tutejsza kuchnia opiera si? w znacznym stopniu na darach Morza ?rodziemnego ?
sardelach
,
barwenach
,
ostrobokach
,
o?miornicach
,
kalmarach
oraz innych rybach i owocach morza. W lokalnych potrawach znajdziemy jednak te? obfito?? ?wie?ych warzyw i owocow, a tak?e dziczyzny. Mowi?c o kuchni nie sposob nie wspomnie? o słynnym na cały ?wiat winie typu
malaga
, produkowanym głownie z winogron typu
Pedro Ximenez
oraz Moscatel.
Niektore typowe potrawy miejscowej kuchni:
- ensalada malaguena
? sałatka z gorzkich pomara?czy
- pescaito frito
? ro?ne gatunki ryb i owocow morza obtoczone w m?ce i sma?one w gł?bokiej oliwie, podawane z kawałkami cytryny
- sopa malaguena
? z
omułkow
,
krewetek
, pomidorow, cebuli, papryki, ziemniakow, z makaronem, szafranem, pietruszk? i przyprawami