Jean-Francois Champollion

Jean-Francois Champollion, portret p?dzla Leona Cognieta z 1831 r.
Data i miejsce urodzenia	23 grudnia 1790 Figeac
Data i miejsce ?mierci	4 marca 1832 Pary?
Specjalno??: archeologia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Jean-Francois Champollion (ur. 23 grudnia 1790 w Figeac , zm. 4 marca 1832 w Pary?u ) ? francuski j?zykoznawca , archeolog , egiptolog i poliglota . Uznawany za tworc? nowoczesnej egiptologii.

Przydomki [ edytuj | edytuj kod ]

Niekiedy nazywany Champollion le Jeune (Champollion Młody), w odro?nieniu od starszego brata, Jacques’a-Josepha Champollion-Figeaca (1778?1867), jego pierwszego nauczyciela, ktory był archeologiem, paleografem , profesorem greki w Grenoble i kuratorem manuskryptow we francuskiej Bibliotece Narodowej , a przy tym samoukiem. Z racji ciemnej karnacji i obrysu twarzy o cechach orientalnych młodszy Champollion zwany był tak?e (ju? w wieku dorosłym) ?Egipcjaninem”.

?ycie prywatne [ edytuj | edytuj kod ]

Jean-Francois Champollion urodził si? 23 grudnia 1790 o godzinie drugiej w nocy, w miasteczku Figeac, w Delfinacie (franc. Dauphine) w południowo-wschodniej Francji. Był najmłodszym synem Jacques’a Champolliona, wła?ciciela ksi?garni i jego ?ony Jeanne Francois z domu Gualieu. W wieku pi?ciu lat samodzielnie nauczył si? czyta?. Nauczycielami młodego Champolliona były jego siostry: Teresa, Petronilla i Marie Jeanne oraz starszy brat Jacques Joseph, poniewa? rewolucja doprowadziła do zamkni?cia szkoł ko?cielnych. Nie maj?c jeszcze siedmiu lat pierwszy raz usłyszał słowo Egipt przy okazji planowanego przez brata udziału w wyprawie napoleo?skiej , ktory jednak nie doszedł do skutku. Kiedy było to ju? mo?liwe, Jean Francois został wysłany do szkoły podstawowej, gdzie obowi?zkowa matematyka i ortografia (za ktorymi Champollion nie przepadał) spowodowały wynaj?cie przez rodzicow prywatnego nauczyciela.

Edukacja i pierwsze ksi??ki [ edytuj | edytuj kod ]

W szkole podstawowej w Figeac, a nast?pnie w Grenoble , do ktorej ucz?szczał, młody Champollion wyro?niał si? absolutn? pami?ci? i nieprzeci?tnym talentem do nauki j?zykow. W nowej szkole nauczył si? łaciny i greki , a nast?pnie rozpocz?ł studiowanie arabskiego , hebrajskiego i syriackiego . W Grenoble uko?czył tak?e liceum pa?stwowe, utrzymuj?c si? ze stypendium i dzi?ki hojno?ci brata. W wieku 12 lat napisał swoj? pierwsz? ksi??k? ?ywoty słynnych psow , a w wieku 13 lat ? histori? ?wiata Od Adama do Champolliona młodszego . Champollion studiował nast?puj?ce j?zyki: łacin?, grek?, hebrajski, arabski, koptyjski , syryjski, perski , sanskryt i chi?ski .

Kariera naukowa [ edytuj | edytuj kod ]

W wieku 11 lat, przy okazji spotkania ze słynnym uczonym i byłym sekretarzem Instytutu Egipskiego w Kairze Jeanem Baptist? Fourierem , zetkn?ł si? po raz pierwszy z hieroglifami i ju? wowczas postanowił, ?e je kiedy? odczyta.

W 1807 zbuntował si? przeciwko programowi edukacji narzucaj?cemu przymusow? matematyk? i zdecydował si? na studia j?zykow staro?ytnych w Pary?u. W lecie tego samego roku opracował pierwsz? historyczn? map? Egiptu i rozpocz?ł zbieranie materiałow do swojej ksi??ki Egipt pod panowaniem faraonow , ktora w cało?ci ukazała si? siedem lat po?niej. Po przedstawieniu przed komisj? Akademii uko?czonego wst?pu wspomnianego wy?ej dzieła został, w wieku zaledwie siedemnastu lat, przyj?ty do Akademii w Grenoble. Chc?c odczyta? hieroglify posłu?ył si? j?zykiem koptyjskim, ktorego nauczył si? od egipskiego ksi?dza. Jednocze?nie studiował w College de France , Ecole des Langues Orientales i Bibliotheque Nationale w Pary?u. Rozpocz?ł tak?e nauk? pod kierunkiem specjalisty j?zykowego, Silvestre’a de Sacy . Prowadził w tym czasie bardzo skromne ?ycie, b?d?c na utrzymaniu brata.

10 lipca 1809 Champollion został profesorem historii staro?ytnej na uniwersytecie w Grenoble, gdzie zatrudniono rownie? jego brata, Jacques’a-Josepha. Jean Francois nie był jednak zadowolony z tej pracy, z uwagi na nisk? pensj? i kłopotliwe uczenie kolegow z liceum. W 1813 o?wiadczył si? Rosine Blanc, corce zamo?nego r?kawicznika, jednak rodzina nie wyraziła zgody na to mał?e?stwo. Po upadku Napoleona w 1814 nale?ał do krytykow monarchii burbo?skiej i kiedy cesarz powrocił z Elby i w marcu 1815 wkroczył do Grenoble, w?rod witaj?cych go byli bracia Champollion. Napoleon rozmawiał wtedy z młodym profesorem historii o jego pracach nad słownikiem j?zyka koptyjskiego . Z powodu gło?nego wyra?ania swoich pogl?dow (sympatie pronapoleo?skie), po kl?sce Napoleona obaj bracia zostali w 1816 r. zwolnieni ze stanowisk w Grenoble i powrocili do Figeac. Rok po?niej Jean Francois znow mieszkał w Grenoble, gdzie w 1818 o?enił si? wreszcie z Rosine Blanc.

Odczytanie hieroglifow [ edytuj | edytuj kod ]

Podczas dwoch lat pobytu w areszcie domowym zajmował si? studiowaniem inskrypcji na ? Kamieniu z Rosetty ”, zbieraj?c w mi?dzyczasie spory materiał porownawczy. Francuski architekt Jean Nicolas Kuyot, przyjaciel Champolliona, odbył w latach 1818?1819 podro? do Egiptu, z ktorej przywiozł koledze sporz?dzone przez siebie kopie napisow hieroglificznych. Champollion skorzystał tak?e z inskrypcji, jakimi pokryty był odnaleziony w 1815 roku obelisk z File . Porownuj?c kartusze Kleopatry z kartuszami wyrytymi na kamieniu z Rosetty uzyskał wst?pne wyniki, konieczne do odczytania pisma hieroglificznego.

W 1822 odczytał egipskie hieroglify na podstawie inskrypcji na kamieniu z Rosetty oraz analizy j?zyka koptyjskiego, ostatniej fazy rozwojowej j?zyka dawnych Egipcjan. Udowodnił, ?e egipskie hieroglify opierały si? na zasadzie fonetyczno?ci zapisu. Swoje spostrze?enia przedstawił w artykule pt. ?List do Pana Dacier dotycz?cy alfabetu hieroglifow fonetycznych” (Dacier był sekretarzem francuskiej Akademii Inskrypcji i Literatury).

W 1824 Champollion opublikował kolejne swoje dzieło pt. ?Zarys systemu hieroglificznego”, w ktorym wyło?ył cało?? swoich osi?gni?? potwierdzaj?c jeszcze raz niezaprzeczalno?? swojego odkrycia.

W tym rownie? roku 2 kwietnia pa?stwu Champollion urodziła si? jedyna corka Zorajda.

Włosi pozytywnie przyj?li odkrycie. W 1824 roku Champollion przyj?ł zaproszenie z ich strony i zaj?ł si? katalogowaniem kolekcji egiptologicznej w Turynie . Przez poł roku czytał inskrypcje na oryginalnych zabytkach, o czym marzył od lat. Podj?ł si? rownie? poskładania fragmentow słynnego ?Kanonu tury?skiego”. Opis kolekcji Drovettiego opublikował w formie dwoch ?listow”. Champollion odniosł wielki sukces, co zaowocowało zaproszeniami od uczonych, koronowanych głow, a tak?e papie?a Leona XII . Champollion odwiedził wtedy rownie? Neapol i Florencj? .

W 1826 roku rz?d zlecił mu podro? do Livorno , portu poło?onego niedaleko Pizy . Champollion zakupił tam dla Luwru egipskie zbiory angielskiego konsula w Egipcie, Henry’ego Salta. Podczas wykonywania zlecenia otrzymał z Pary?a list z informacj?, ?e został mianowany kierownikiem działu sztuki egipskiej w Luwrze . Zgromadzon? kolekcj? poszerzył o obiekty zakupione od Drovettiego.

Wyprawa do Egiptu [ edytuj | edytuj kod ]

W latach 1828?1829 Champollion, wraz z włoskim egiptologiem Rosellinim oraz grup? rysownikow i architektow, wzi?ł udział we francusko- toska?skiej ekspedycji naukowej do Egiptu. Nie prowadził prac wykopaliskowych, ale poznawał zabytki i odczytywał inskrypcje hieroglificzne, odwiedzaj?c m.in. Memfis , Amarn? , Abu Simbel i Dender? . Rysownicy, ktorzy weszli w skład ekspedycji to: Nestor l' Hote , Salvatore Cherubini, Alessandro Ricci.

Ekspedycja francusko-toska?ska była w Egipcie krotko, od połowy sierpnia 1828 r. do ko?ca listopada 1829 r. Pobyt w Tebach trwał od 8 marca do 4 wrze?nia 1829 r. Przez dwa tygodnie ekspedycja pracowała w Luksorze , gdzie zaj?ła si? pomiarami, opisem i kopiowaniem scen ze ?cian ?wi?tyni i obeliskow. W tym samym czasie w Karnaku trwały wykopaliska pod kierunkiem rajsa nazywanego Timsa ( Krokodyl ). Na terenie Gurna 36 robotnikow nadzorował Abu Sakkara, ktory wcze?niej pracował z agentem skandynawskiego konsula Anastasego, Piccinim. Ekspedycja zamieszkała w domu Picciniego w Drah Abu el-naga, poło?onym obok grobu TT 161. Champollion nie dostał na badania pieni?dzy i finansował je prywatnie: w Karnaku sam, w Gurna razem z Rosellinim.

Odkrycia w Karnaku były skromne: słabo zachowane br?zowe figurki wotywne. Na nekropoli teba?skiej, na skraju pustyni pomi?dzy Ramesseum a ?wi?tyni? Seti I w Gurna, odsłoni?to kilka nienaruszonych grobow. Champollion napisał w li?cie do brata z dnia 25 marca: mamy ju? 18 mumii, ale zabior? tylko kilka, zwłaszcza greckie, z inskrypcjami greckimi i demotycznymi, a tak?e mumie dzieci?ce . Najwa?niejszym odkryciem w Gurna był grob z odkryt? 20 maja mumi? piastunki krola Taharki z XXV dynastii . Sarkofagi mo?na ogl?da? dzi? we Florencji . Podczas powierzchniowych wykopalisk w Dolinie Krolow odsłoni?to m.in. 10 alabastrowych naczy? z depozytu fundacyjnego krolowej Hatszepsut . Odkrycie miało miejsce w pobli?u grobowca Ramzesa VI , gdzie urz?dzono od 23 marca 1829 baz? na czas prac w Dolinie. Najwi?cej czasu zaj?ły prace w grobowcu Seti I, gdzie 2 kwietnia Champollion zorganizował przyj?cie towarzyskie z okazji pi?tych urodzin swej corki Zoraidy i dla uczczenia pami?ci Belzoniego . Z sali z Filarami wyci?to wysokiej klasy relief. Swoje post?powanie wobec dekoracji grobowej tłumaczył w li?cie do brata: ... o?mieliłem si? w interesie sztuki wyda? działaniu prostackiej piły wspaniałe reliefy w najwspanialszym ze wszystkich grobowcow teba?skich. Przywo?? przepi?kny barwny relief z krolewskiego grobowca. Jest to kapitalny obiekt, wart tyle co cała kolekcja. Sprawił mi wiele troski i z pewno?ci? Anglicy w Aleksandrii b?d? si? chcieli o niego procesowa?, bo uwa?aj? si? za wła?cicieli tego grobowca odkrytego przez Belzoniego na koszt p. Salta. Pomimo tych pi?knych roszcze?, nast?pi jedno z dwojga: albo moj relief przyb?dzie do Tulonu albo raczej spocznie na dnie morza, ni?by miał wpa?? w r?ce obcych ^[1] . W wyniku porozumienia wyci?to trzy du?e reliefy: z wej?cia do trzeciego korytarza w ?rodkowej cz??ci grobu (przedstawiaj?cy Seti I przed bogini? Hathor), z podobnym Rossellini wrocił do Florencji, trzeci, mniejszy, ktory trafi? miał do British Museum tak?e przekazano do Florencji.

Misja przywiozła do Europy kilka tysi?cy dokładnych rysunkow sporz?dzonych w ?wi?tyniach i grobowcach. Dokumentacja była wierna i du?o lepsza ni? wykonana przez ekspedycj? Napoleona . Champollion w jednym z listow napisał, ?e ... nale?ałoby publicznie wychłosta? na placu Komisj? Egipsk?, ktora o?mieliła si? opublikowa? tak nieforemne szkice tych wielkich i pi?knych kompozycji ^[2] .

Ostatnie lata [ edytuj | edytuj kod ]

Po trudach trwaj?cej 16 miesi?cy wyprawy Champollion powrocił do Francji. 7 maja 1830 został członkiem Akademii Inskrypcji i Literatury, a w 1831 r. ? profesorem egiptologii w utworzonej dla niego katedrze w College de France . Zaj?ł si? tak?e opracowywaniem swojego podr?cznika gramatyki staroegipskiej. Pracy tej jednak nie doko?czył. Zmarł 4 marca 1832 na udar mozgu i spocz?ł na cmentarzu Pere-Lachaise .

Krytyka systemu Champolliona [ edytuj | edytuj kod ]

System odczytywania hieroglifow Champolliona nie od razu zdobył akceptacj? ?rodowiska naukowego. Jedni uwa?ali, ?e pismo egipskie to rodzaj alfabetu, a skomplikowany system Champolliona okre?lali jako sztuczny i mało przekonuj?cy. Takie pogl?dy głosili m.in.: angielski badacz Thomas Young i profesor Sylvestre de Sacy . Gustavus Seyffarth, niemiecki orientalista, uwa?ał, ?e hieroglify miały oznacza? fonogramy i sylaby, a ideogramy i determinatywy uznał jedynie za wymysł Champolliona. Jeszcze inni byli po prostu sceptykami, nie potrafili znale?? przeciwnych argumentow, lub kierowali si? niech?ci? wobec Champolliona. Przykładem mo?e by? postawa generalnego dyrektora Luwru, ksi?cia Auguste’a de Forbin, a tak?e Edme-Francois Jomarda, wybitnego uczonego, członka Akademii Nauk i konserwatora Biblioteki Narodowej w Pary?u, wydawcy Description de l’Egypte . Włoski arabista ksi?dz Michelangelo Lanci w memoriale opublikowanym w 1825 roku w Rzymie ostro skrytykował dzieło Champolliona, jako nieoparte na Biblii . Po?niej jednak papie? Leon XII poparł dokonania Francuza dzi?kuj?c mu za wielk? przysług? oddan? religii ^[3] .

Wiele prac Champolliona wydano ju? po jego ?mierci, w tym jego Gramatyk? egipsk? (w 1836 r.). Piecz? nad jego dorobkiem sprawował starszy brat oraz jego ucze? Rossellini. System ten poprawił i uzupełnił oraz zdobył dla niego uznanie ?wiata naukowego Niemiec Karl Richard Lepsius , ktory w 1866 odnalazł dwuj?zyczny ? Dekret z Kanopos ”, potwierdzaj?cy niezbicie metod? Champolliona.

Najwybitniejsze dzieła [ edytuj | edytuj kod ]

• L’Egypte sous les pharaons ou recherches sur la geographie, la religion, la langue, les ecritures et l’histoire de l’Egypte avant l’invasion de Cambyse. Description geographique , 1811.
• Dictionnaire copte .
• Lettre a monsieur Dacier, secretaire perpetuel de l’Academie des inscriptions et belles- lettres, relative a l’alphabet des hieroglyphes phonetiques employes par les Egyptiens pour inscrire sur leurs monuments les titres, les noms, et les surnoms des souverains grecs et romains , 1822.
• Precis du systeme hieroglyphique des anciens Egyptiens, ou recherche sur les elements premiers de cette ecriture sacree, sur les diverses combinaisons et sur les rapports de ce systeme avec les autres methodes graphiques egyptiennes , 1824 ^[4] .
• Lettres a M. le duc de Blancas d’Aulps, premier gentilhomme de la chambre, pair de France, relative au Musee royal egyptien de Turin , 1824, 1826.
• Catalogue raisonne de plusieurs steles precieuses. Du musee de Geneve , 1826.
• Lettres de Champollion le Jeune, ecrites pendant son voyage en Egypte en 1828 et 1829 .
• Grammaire Egyptienne , 1836

Przypisy [ edytuj | edytuj kod ]

Bibliografia [ edytuj | edytuj kod ]

• Ceram C.W. ? Bogowie, groby i uczeni , PIW, Warszawa 2004, s. 98?123, ISBN  83-06-02398-6 .
• Nicolas N.   Grimal   Nicolas N. , Dzieje staro?ytnego Egiptu , Adam A.   Łukaszewicz (tłum.), Warszawa: PIW, 2004, s. 20?21, ISBN  83-06-02917-8 , OCLC   749417518   .
• Christian Ch.   Jacq   Christian Ch. , Sekrety Egiptu faraonow , Maciej G M.G.   Witkowski (tłum.), Warszawa: ?wiat Ksi??ki, 2006, s. 271?279, ISBN  83-7391-760-8 , ISBN  978-83-7391-760-6 , OCLC   749197585   .
• Andrzej A.   Niwi?ski   Andrzej A. , Czekaj?c na Herhora... Odkrywanie Teb Stubramnych, czyli szkice z dziejow archeologii Egiptu , Warszawa: PRO-EGIPT, 2003, ISBN  83-915941-3-0 , OCLC   749377271   . brak strony (ksi??ka)
• Tyldesley J. ? Egipt. Jak zaginiona cywilizacja została na nowo odkryta , Proszy?ski i S-ka, Warszawa 2005, s. 55?64, ISBN  83-7469-395-9 .
• Vanderberg Ph. ? ?ladami przeszło?ci. Najwi?ksze odkrycia archeologow , ?wiat Ksi??ki, Warszawa 2003, s. 28?34, ISBN  83-7311-501-3 .
• Biografia z cyklu: Giganci egiptologii . egyptology.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-22)]. ( ang. ) .
• Druga biografia . membres.lycos.fr. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-08-13)]. ( fr. ) .
• I jeszcze jedna biografia . canalacademie.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-10)]. ( fr. ) .

Linki zewn?trzne [ edytuj | edytuj kod ]

• Oryginalny tekst Gramatyki egipskiej z 1836 ( fr. )
• Muzeum Champolliona w Figeac . ville-figeac.fr. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-03-11)]. ( fr. ) .