1983-1985
: succession de crisis en
Sodan
amb la represa de la
guerra civila
(
1983
), una
famina
greva (
1984
) e d'esmogudas popularas. Minat per aquelei problemas,
Gaafar Nimeiry
foguet obligat de laissar lo poder ai militars (6 d'abriu). Lo generau
Siwar al-Dahab
venguet lo noveu cap de l'estat. Mantenguet la natura autoritaria dau regime mai prometeguet l'organizacion d'eleccions liuras per
1986
.
1985
: en
Bangladesh
, 10 000 morts apres lo passatge d'un
ciclon tropicau
.
1985
: en
Colombia
, erupcion dau
volcan
Nevado del Ruiz
que causet la destruccion de la vila d'
Armero
pendent la nuech dau 13 au 14 de novembre. Entre 21 000 e 25 000 personas fogueron tuats per una colada de fanga. En causa de la manca de preparacion per faciar una catastrofa, lei secors manqueron d'eficacitat e lei subrevivents degueron tanben faire facia a d'epidemias e a de pilhatges. Dins aquo, permetet de facilitar lei campanhas de comunicacion ulterioras sus la menaca representada per lei volcans au sen dei governs e dei populacions (→
1991
)
[1]
.
1985
: violent
terratrem
(magnitud de 8,0) dins la
Ciutat de Mexic
. Entrainet de destruccions importantas e la mort d'au mens 9 500 abitants.
1985
: conegut dempuei lo comencament dau segle, lo ≪ trauc ≫ dau jac d'
ozon
estratosferic
au dessus de l'
Antartic
venguet un subjecte d'estudi per la comunautat scientifica. D'efiech, son aumentacion importanta entrainet una alerta demandant l'enebiment dei gas CFC a l'origina de la disparicion de l'ozon. Lo 22 de marc, plusors
estats
adopteron ansin la
Convencion de Viena sus la proteccion dau jac d'ozon
per melhorar la cooperacion entre elei afin de demenir lei riscs de destruccion d'aqueu jac. Lo texte era pas constrenhent mai prevesia de discussions ulterioras que permeteron d'enebir lei gas CFC (→
1987
).
1987
: dos ans apres la signatura de la
Convencion de Viena sus la proteccion dau jac d'ozon
(→
1985
), plusors
estats
signeron lo
Protocol de Montreal
per enebir l'utilizacion dei gas CFC a partir de
2009
(franc de quauqueis usatges limitats en
medecina
). Aqueu texte foguet pauc a pauc ratificat per totei leis
estats
de la
planeta
.
1987
: intrada en servici dau premier
sosmarin nuclear lancaire d'engenhs
chines.
1987
: en
Iraq
, l'intrada de tropas
iranianas
en
Curdistan
a proximitat de
Sulaymaniyya
entrainet una intensificacion de la repression anticurda menada per leis autoritats de
Bagdad
. En particular,
Saddam Hussein
autorizet l'utilizacion d'
armas quimicas
contra lei populacions civilas en revouta. Dins lo Golf,
Iran
assaiet d'internacionalizar lo conflicte en atacant de
naviris
marchands per obtenir la fin dau sosten internacionau a Iraq. Aquo entrainet una reposta viva deis Estats Units que placeron diversei naviris sota sa proteccion e manderon de naviris militars dins la region. Una tiera de combats navaus s'acaberon per de desfachas iranianas que perdigueron plusors naviris leugiers.
1983
: premiera aparicion dau metode
HAZOP
, una tecnica d'identificacion dei
riscs industriaus
desvolopada per l'
industria quimica
, dins la literatura tecnica
[2]
.
1985
: desvolopament de la premiera version dau
sistema operatiu
Windows
per la companhia
estatsunidenca
Microsoft
. Aqueu sistema foguet integrada sus seis ordinators per
IBM
en
1987
e es vengut lo sistema d'esplecha pus escampat dins lo mond (90% en
2008
).
1985
: presentacion dau premier
ecran tactil
per la companhia
estatsunidenca
Zenith.
1986
: premier
vaccin
contra lo
paludisme
. Pasmens, lo projecte s'acabet per una revirada car avia ges d'efiech contra
Plasmodium falciparum
.
1987
: dins lo
Grand Nivol de Magellan
, explosion de la
supernova
SN 1987A
que foguet la premiera supernova visibla a uelh nus dempuei
1604
. Foguet forca estudiada per leis astronoms que collecteron d'importantei donadas sus lo fenomen. En particular, l'estela a l'origina de l'explosion, una supergiganta blava, foguet una suspresa car aqueu tipe d'estela era alora pas supausada esser capable d'entrainar una supernova.
1987
: aumentacion sobda de la luminositat de l'
asteroide
Quiron
. En
1988
, l'explicacion dau fenomen foguet trobada amb la descuberta d'una coa cometaria. Aquo menet a la creacion d'una classa novela d'asteroide : lei
centaures
.
1989
: durant lo passatge de
Voyager 2
a proximitat de
Triton
, lo
satellit principau
de
Neptun
, premiera observacion d'una activitat
criovolcanica
. Dins leis annadas seguentas, aqueu fenomen foguet identificat a la superficia d'autreis objectes fregs dau
Sistema Solar
.
- Alvin Ailey
,
dancaire
e coregraf
estatsunidenc
.
- Fred Astaire
, actor e dancaire estatsunidenc.
- Michel Audiard
, cineasta frances.
- Felix Bloch
, fisician
sois
.
- Heinrich Boll
, escrivan alemand.
- Walter H. Brattain
, fisician estatsunidenc.
- Louis de Broglie
, fisician frances.
- Erik Bruhn
, dancaire danes.
- Italo Calvino
, escrivan italian.
- Marc Chagall
, pintor rus.
- Konstantin Chernenko
, ome politic
sovietic
.
- Leon Cordas
, escrivan
occitan
.
- Karl Donitz
,
amirau
e ome
politic
alemand
.
- Rene Dubos
,
biologista
francoestatsunidenc.
- John Franklin Enders
, scientific estatsunidenc.
- Rita Hayworth
, actritz estatsunidenca.
- Rudolf Hess
, ministre dau
III
a
Reich
.
- Enver Hoxha
, ome politic
albanes
- John Huston
, actor estatsunidenc.
- Luis Federico Leloir
, quimista argentin.
- Paul Flory
, quimista estatsunidenc.
- Dian Fossey
, biologista estatsunidenc.
- Primo Levi
, escrivan italian.
- Philip Levine
, biologista estatsunidenc.
- Frank Macfarlane Burnet
, biologista australian.
- Lee Marvin
, actor estatsunidenc.
- Peter Medawar
, biologista britanic.
- Elsa Morante
, escrivana italiana.
- William Parry Murphy
, metge estatsunidenc.
- Gunnar Myrdal
, economista suedes.
- Pola Negri
, actritz polonesa.
- Tancredo Neves
, president brasilier.
- John Howard Northrop
, quimista estatsunidenc.
- Penn Nouth
, ome politic de
Cambotja
.
- Geraldine Page
, actritz estatsunidenca.
- Charles Francis Richter
,
sismolog
estatsunidenc
.
- Rodney Robert Porter
, bioquimista angles.
- Ernst Ruska
, fisician alemand.
- Randolph Scott
, actor estatsunidenc.
- Simone Signoret
, actritz francesa.
- Albert Speer
,
arquitecte
e ministre
alemand
.
- Ian Stewart
, pianista britanic.
- Albert Szent-Gyorgyi
, bioquimista ongres.
- Peter Tosh
, cantaire e compositor jamaican.
- Big Joe Turner
, cantaire estatsunidenc.
- Hideki Yukawa
, fisician japones.
- Helmuth Walter
, engenhaire alemand.
- Andy Warhol
, artista estatsunidenc.
- Orson Welles
, cineasta estatsunidenc.
- Georg Wittig
, quimista alemand.
- ↑
En particular, apres aquela catastrofa, lei
volcanologs
frances
Maurice
e
Katia Krafft
realizeron de films de prevencion sus lei perilhs volcanics.
- ↑
(en)
Trevor A. Kletz,
HAZOP & HAZAN. Notes on the Identification and Assessment of Hazards (2nd ed.)
, Rugby, IChemE, 1983.