Транснистрийн дайн

Огноо	1992 оны 3 сарын 2 - 1992 оны 7 сарын 21 (142 ?д?р)
Байрлал	З??н Молдав
?р дагавар	Транснистр нь де-факто тусгаар тогтносон улс болсон, гэхдээ олон улсад Молдавын б?рэлдэх??н хэсэг гэж ?здэг

Транснистрийн дайн
	; М?рг?лд??н гарсан б?с нутаг
Огноо	1992 оны 3 сарын 2 - 1992 оны 7 сарын 21 (142 ?д?р)
Байрлал	З??н Молдав
?р дагавар	Транснистр нь де-факто тусгаар тогтносон улс болсон, гэхдээ олон улсад Молдавын б?рэлдэх??н хэсэг гэж ?здэг
Байлдагч талууд
Транснистр ; Оросын сайн дурынхан ; Украйны сайн дурынхан ; Доны козакууд ; Оросын 14-р Армийн б?рэлдэх??н хэсэг	Молдав ; Румыны сайн дурынхан ; Румыны з?вл?гчид
Удирдагчид
Игорь Смирнов ; Александр Лебедь	Мирча Снегур
Цэргийн х?ч
нийт 14,000 ; 9,000 цэрэг ; 5,000+ сайн дурынхан	нийт 25,000-35,000
Хохирол
1,413+ х?н ; (823 Транснистр , 90 козак ~600 энгийн иргэн) ; ; эсвэл ; ; 1,544 х?н ; (364 байлдагч алагдаж, 624 шархадсан , 600 орчим энгийн иргэн)	1,859-1,904 х?н ; 279 - 324 байлдагч алагдаж (90 цагдаа, 109 цэрэг, 125 сайн дурынхан) ; 1,180 байлдагч шархадсан ; (579 цагдаа, 560 цэрэг, 41 сайн дурынхан), 400 орчим энгийн иргэн

Транснистрийн дайн ( Орос : Приднестровский конфликт ) гэдэг нь 1990 оны 11 сарын эхээр Дубоссарыд болсон м?рг?лд??н??с ??дэлтэй з?рчилд??н даамжирсаар Оросын 14-р армиар дэмж??лсэн Транснистрийн Б?гд Найрамдах Гвард, зэвсэгт х?чин, козакийн нэгж??д болон Молдавын цагдаа, зэвсэгт х?чний хооронд гарсан зэвсэгт м?рг?лд??н юм. 1992 оны 3 сарын 1 -нд Молдав улс Н?Б-д элсмэгц дараагийн ?д?р нь Транснистрт цэрэг оруулснаар эхэлсэн энэх?? м?рг?лд??н 7 сарын 21-нд гал зогсоосноор ?нд?рл?жээ.

Т??хэн н?хц?л байдал [ засварлах | кодоор засварлах ]

ЗХУ Бессараби болон Хойд Буковиныг эзлэн ЗСБНМолдав Улсыг байгуулахаас ?мн? Бессараби буюу Днестр м?рний баруун эргийн нутаг Румыны б?рэлдэх??нд байв (1918 - 1940 онд). 1940 онд ЗХУ, Нацист Германы хооронд байгуулагдсан Молотов-Риббентропын гэрээ буюу Харилцан ?л довтлолцох гэрээг Молдав улс тусгаар тогтнолоо зарласан 1991 онд х?чинг?йд тооцсоноо мэдэгджээ. Гэхдээ ЗХУ задрах явцад улсуудын хил хязгаар хуучин байснаараа ?лдсэн байна.

ЗСБНМолдав Улс байгуулагдахаас ?мн? Транснистр нь 1924 - 1940 онд ЗСБНУкрайн Улсын б?рэлдэх??нд багтаж, Тираспольд нийслэлтэй З?вл?лт Социалист Б?гд Найрамдах Автономит Молдав Улс гэгдэж байсан б?г??д Молдавын газар нутгийн аравны нэгээс ил??г эзэлж байлаа.

Улс т?рийн н?хц?л байдал [ засварлах | кодоор засварлах ]

1980-аад оны с??лчээр Михаил Горбачёвын дэвш??лсэн ??рчл?н байгуулалт буюу перестройка, гласность нь улс т?рийн олон ургальч байдлыг х?хи?лэн дэмжиж, ЗСБНМолдав Улсын удирдлага ч т??нд талтай хандаж байлаа. ?ндэсний ?зэл сэргэж, ЗХУ-аас салан тусгаарлаж, Румынд нэгдэх хандлага цухалзах болсон нь х?н амын ц??нх болох орос, украйн зэрэг слав иргэдийн болгоомжлолыг т?р??лж байв. Транснистрт х?н амын олонх нь ЗХУ-ын ?ед шилжин суурьшсан слав гаралтай иргэд байсан б?г??д 1989 оны тооллогоор молдавчууд д?нг?ж 39.9 хувийг эзэлж байжээ.

1989 оны 8 сарын 31-нд ЗБСНМолдав Улсын Дээд З?вл?л 2 хууль батлан гаргаж, Молдав хэлийг албан ёсны хэл болгон, латин ?сэг хэрэглэх болов. 1940 - 1989 онд румын хэлний молдав аялгыг ЗХУ-д молдав хэл тусад нь авч ?здэг байсныг дурьдууштай. М?н 1990 оны 4 сарын 27-нд ЗБСНМолдав Улсын Дээд З?вл?л хуучин гурван ?нг?т (цэнхэр, шар, улаан) далбаагаа сэргээн хэрэглэж, De?teapt?-te, romane! -г т?рийн с?лд дууллаа болгов (1946 оноос ?мн?, м?н 1989 оноос хойш Румын улсын т?рийн с?лд дуулал болж ирсэн). М?н оны с??лчээр З?вл?лт, Социалист гэдэг ?гн??дийг улсын нэрнээсээ хасч, ерд?? л Б?гд Найрамдах Молдав Улс гэх болжээ.

1989 оны 12 сард Чаушескугийн дэглэм Румынд нуран унасны дараа, 1990 оны 5 сарын 6-нд хоёр улс хилийн зарим хэсгээ нээж, тун удахг?й Румынд нэгдэх нь гэсэн сэтгэх?й х?чтэй болж ирэв. Энэ мэт ?йл явдлууд Молдавт амьдардаг орос хэлээр ярилцагч иргэдийн дург?йцлийг т?р??лэх болжээ. 1989 оны 9 сард Молдавын засгийн газрын ц??нх ?ндэстн??дийг хяхан хавчсан бодлогын эсрэг тэмцэл гарав. Тэр дундаа Гагаузиа, Транснистрт зохион байгуулалтад орж, ??рт?? засан тохинох эрхийг шаардан, орос, гагауз хэлийг албан ёсны хэлээ болгосноо зарлаж байв. ?ндэсний ?зэлтн??д зонхилсон Молдавын Дээд З?вл?л дээрх х?д?лг??н??дийг хууль бус гэж зарлахад тэд ЗХУ-ын б?рэлдэх??н дэх Б?гд Найрамдах Улс болсноо зарлаж, Молдаваас тусгаарласнаа мэдэгджээ.

Улс т?рийн з?рчилд??н [ засварлах | кодоор засварлах ]

1990 оны 9 сарын 2-нд Транснистр нь ??рийг?? орос дуудлага болох Приднестр гэж нэрлэх болсноо ( З?вл?лт Социалист Б?гд Найрамдах Приднестр Улс ) зарлаж, ер?нхийл?гч Михайл Горбачев 12 сарын 22-нд т??нийг нь баталсан байна. Харин Молдавын эрх баригчид т??нийг нь х?лээн з?вш??рс?нг?й. Ийнх?? Абхаз , ?мн?д Осети , Уулын Карабах зэрэг, олон улсын тавцанд х?лээн з?вш??р?гд??г?й орны тоо нэгээр нэмэгдсэн б?г??д тэдгээр орон хоорондоо хамтран ажиллаж байв.

З?рчилд??н хурцадсаар 1990 оны 11 сарын 3-нд Дубоссарыд Молдавын цагдаа нар Днестр м?р?н дээрх г??рийг хааж, Транснистрийг т?в засгийн газартай холбогдох боломжг?й болгов. Энэ ?еэр буудалцаан болж 3 энгийн иргэн алагдаж, анх удаа цус урсчээ.

З?вл?лтийн 1991 оны т?рийн эргэлт хийх оролдлого гарсны дараа 1991 оны 8 сарын 27-нд Молдавын Засгийн газар тусгаар тогтнолоо зарлаж, Молотов-Риббентропын гэрээг ?г?йсгэн, Бессараби, Хойд Буковина, Херца б?с нутагт ЗБСНМолдав улсыг тунхагласан актыг х?чинг?й болгожээ. Харин Транснистрийн тал ??нийг 1940 оны ?еийн байдлаар газрын зургийг сэргээх ёстой буюу Транснистр нь Молдаваас тусгаарлах ёстой гэж тайлбарлажээ.

1992 онд байдал хурцдаж, зэвсэгт м?рг?лд??нд шилжих ?ед Молдав улс армиг?й байлаа. Гэхдээ л Молдавын удирдагчид ЗХУ-ын цэргийг ??рийн нутгаас гарахыг шаарджээ.

1991 оны 8 сарын 29-нд Транснистрийн удирдагч Игорь Смирнов Киевт очиж, Украйны удирдагч Леонид Кравчуктай уулзаад ирмэгц Молдавын цагдаа нар т??нийг баривчлав. Тэр ?ед Галина Андреевагийн удирдсан эмэгтэйч??д Москва-Кишиневын галт тэрэгний замыг хааж эсэрг??цэн тэмцсэн тул Молдавын ер?нхийл?гч Мирча Снегур Смирновыг суллахаас ??р аргаг?й болжээ.

1991 оны с??лчээр Тирасполь, Рибницагийн цагдаа нар Транснистрийн талыг дэмжихээ илэрхийлэв.

Х?чний байдал [ засварлах | кодоор засварлах ]

1992 оны 3 сарын 17-нд Молдавын Батлан Хамгаалах Яам байгуулагдаж, цэрэг татлага зарлагдав. 1992 оны 7 сарын байдлаар Молдавын зэвсэгт х?чний бие б?рэлдэх??н 25,000-35,000-д х?рээд байлаа. М?н Румынаас зэвсэг авч армиа зэвсэглэсэн байна.

Н?г?? талд Оросын Гвардийн 14-р арми 14,000 орчим мэргэжлийн цэргийг тухайн б?с нутагт байлгаж байв. Т??н дээр Транснистрийнхэн 9,000 х?н нэмснийг 14-р армийн н??ц??р зэвсэглэжээ. Оросын телевизээр Транснистрийнхнийг дэмжих талаар ухуулга явагдсаны ?р д?нд 5,000-6,000 сайн дурынхан цугласан байна.

1991 оны 12 сард Молдавын эрх баригчид 14-р армийн командлагч, Транснистрийн Батлан Хамгаалах, Аюулг?й Байдлын газрын дарга хошууч генерал Яковлевыг Украйны нутгаас баривчилсан байна. ОХУ-ын засгийн газар т??нийг суллуулахаар, Дубоссарыгийн м?рг?лд??ний ?еэр Транснистрийн талд саатуулагдсан 26 цагдаагийн албан хаагчаар сольжээ.

1992 оны 4 сарын 5-нд ОХУ-ын дэд ер?нхийл?гч Александр Руцкой Транснистрийн ард иргэдийг тусгаар тогтнолынхоо т?л?? тэмцэхэд нь 5000 х?н илгээж туслахаа мэдэгдэв.

Байлдагч талууд [ засварлах | кодоор засварлах ]

Транснистрийн тал м?рг?лд??ний ?еэр Молдаваас ил?? их дэмжлэг авч байлаа. Тэдэнд ОХУ, Украйн улсууд тусалж байв. Харин Молдавуудад з?вх?н Румын улс л дэмжлэг ?з??лж байсан билээ.

Зэвсэгт м?рг?лд??н [ засварлах | кодоор засварлах ]

Молдав улс Н?Б-д элссэн 1992 оны 3 сарын 2-ны ?д?р дайн эхэлж, 7 сарын 21-нийг х?ртэл Днестр м?рний орчмын гурван газарт т?вл?р?н явагджээ.

Гал зогсоосон нь, Хамтарсан Хяналтын Комисс [ засварлах | кодоор засварлах ]

1992 оны 7 сарын 21-нд ОХУ-ын ер?нхийл?гч Борис Ельцин , Молдавын ер?нхийл?гч Мирча Снегур нар гал зогсоох хэлэлцээрт гарын ?сэг зурж, хамтарсан хяналтын комиссыг байгуулан, хилийн шугамыг тогтоосноор энэх?? дайн ?нд?рл?жээ.

Эшлэл [ засварлах | кодоор засварлах ]

↑ Hughes, James and Sasse, Gwendolyn: Ethnicity and territory in the former Soviet Union: regions in conflict. Taylor & Francis, 2002, page 107. ISBN 0714682101
↑ ^2.0 ^2.1 relic of a bygone era , The Japan Times, Richard Humphries, 2001 оны 10 сарын 8. 2010 оны 1 сарын 19-нд авсан.
↑ "Ethnicity and power in the contemporary world" Chapter 5, "Dynamics of the Moldova Trans-Dniester ethnic conflict (late 1980s to early 1990s)" , Kumar Rupesinghe and Valery A. Tishkov, United Nations University Press, 1996
↑ Dubossary marked anniversary of the first Dniester engagement
↑ ВОЗРОЖДЕННОМУ В ПРИДНЕСТРОВЬЕ ЧЕРНОМОРСКОМУ КАЗАЧЬЕМУ ВОЙСКУ ? 15 ЛЕТ Olvia Press. 2006 оны 12 сарын 18. 2010 оны 1 сарын 19-нд авсан.; М?н ?зэх: "В Приднестровье отмечают 15-летие Черноморского казачьего войск," ≪Новый Регион ? Приднестровье≫, December 14, 2006.
↑ Dnestrovskaya Pravda, no. 84-85, page 2, November 24, 2001
↑ Monumentul eroilor c?zu?i in r?zboiul transnistrean, MONUMENT.MD
↑ Accente , Nr. 36, 2002 оны 3 сарын 14

Гадны холбоос [ засварлах | кодоор засварлах ]

Бендери хот дотор болон ойр орчимд болсон зэвсэгт м?рг?лд??н

Ном з?й [ засварлах | кодоор засварлах ]

Vlad Grecu, "O viziune din focarul conflictului de la Dub?sari”, Editura Prut International, Chi?in?u, 2005

[1] Hughes, James and Sasse, Gwendolyn: Ethnicity and territory in the former Soviet Union: regions in conflict. Taylor & Francis, 2002, page 107. ISBN 0714682101

[humphries-2] 2.0 ^2.1 relic of a bygone era , The Japan Times, Richard Humphries, 2001 оны 10 сарын 8. 2010 оны 1 сарын 19-нд авсан.

[rupesinghe-3] "Ethnicity and power in the contemporary world" Chapter 5, "Dynamics of the Moldova Trans-Dniester ethnic conflict (late 1980s to early 1990s)" , Kumar Rupesinghe and Valery A. Tishkov, United Nations University Press, 1996

[nr2.ru-4] Dubossary marked anniversary of the first Dniester engagement

[5] ВОЗРОЖДЕННОМУ В ПРИДНЕСТРОВЬЕ ЧЕРНОМОРСКОМУ КАЗАЧЬЕМУ ВОЙСКУ ? 15 ЛЕТ Olvia Press. 2006 оны 12 сарын 18. 2010 оны 1 сарын 19-нд авсан.; М?н ?зэх: "В Приднестровье отмечают 15-летие Черноморского казачьего войск," ≪Новый Регион ? Приднестровье≫, December 14, 2006.

[6] Dnestrovskaya Pravda, no. 84-85, page 2, November 24, 2001

[7] Monumentul eroilor c?zu?i in r?zboiul transnistrean, MONUMENT.MD

[8] Accente , Nr. 36, 2002 оны 3 сарын 14

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]