Дэлхийн нэгд?гээр дайн
Хамаарах дайн: Дэлхийн дайн буюу Global War
Францид Ороc экспедицийн цэрг??д
Огноо 1914 оны 7 сарын 28 ? 1918 оны 11 сарын 11 Байрлал Европ , Африк , Ойрх Дорнод (Хятад, Номхон далайн арлуудад т?р зуур) ?р дагавар Холбоотнуудын ялалт. Германы , Оросын ; Османы , Австри-Унгарын эзэнт г?рн??дийн бутрал; Европ ба Ойрх Дорнодод шинэ орнууд байгуулагдсан; Германы колониудыг бусад орнууд руу шилж??лсэн; ?ндэстн??дийн Лиг байгуулагдсан. [1] [2] Газар нутгийн ??рчл?лт газар нутаг
Байлдагч талууд
Британи Франц Орос Итали Америк бусад	Герман Осман Австри-Унгар Болгар улс бусад
Удирдагчид
Певид Лоид Жорж Жорж Клемансо II Николай III Виктор Эммануил Вудроу Вильсон бусад	II Вильхелм, Германы эзэн хаан V Мехмед I Франц Иосиф I Фердинанд бусад
Хохирол
Цэрг??д ?хсэн : 5,525,000 Цэрг??д шархадсан : 12,831,500 Цэрг??д сурагг?й : 4,121,00	Цэрг??д ?хсэн : 4,386,000 Цэрг??д шархадсан : 8,388,000 Цэрг??д сурагг?й : 3,629,000

Дэлхийн нэгд?гээр дайн (ДД1) нь 1914 онд болсон цагаасаа хойш Дэлхийн дайн, эсвэл Их Дайн гэж нэрлэгдэж байсан ч т??нээс хойш Дэлхийн нэгд?гээр дайн эсвэл Нэгд?гээр дэлхийн дайн гэж нэрлэгдсэн. Энэх?? дайн нь 1914 оны 07 сарын 24-??с 1918 оны 11 сарын 11 х?ртэл Европд т?вл?рс?н томоохон дайн юм. Энэ нь дэлхийн хамгийн том х?чн??дийг Холбооныхон(гурвалсан Entente эргэн тойронд т?вл?рс?н) болон Т?в х?чин(гурвалсан нэгдлийн эргэн тойронд ??сэн) гэсэн 2 х?чинд хуваасан юм. 70?аад саяас багаг?й цэргийн х?н, 60-аад сая нь Европ энэх?? дайнд оролцсон т??хэн дэх хамгийн том дайнуудын нэг юм. 9 саяас багаг?й х?н ?рэгдсэн б?г??д, ??ний шалтгаан нь галт зэвсгийн х?гжил болон т??ний эсэрг??цэх ..... х?гж??г?йтэй холбоотой юм. Энэ нь дэлхийн т??хэн дэх 6дахь томоохон х?н??лтэй дайн юм.

Энэх?? дайн нь аллагаар эхэлж хэд хэдэн хувьсгалаар(хэд хэдэн орон) дууссан. Австри-Унгарын хаан ширээний залгамжлагч Archduke Franz Ferdinand-ийн 1914 оны 6 сарын 28-ны аллага нь дайн ??сэх гол т?лхэц болсон юм. М?н Европын томоохон х?чн??д болох Германы хаант улс, Австри Унгарын хаант улс, Отоманы хаант улс, Оросын хаант улс, Британы хаант улс, Франц болон Итали зэргийн имперализм ?злийн т?рийн бодлогонууд нь дайн ??сгэх бас нэгэн т?лхэц болсон юм. Югославийн ?ндэстний ?йлдсэн Фердинандын аллага нь Сербийн хаант улсад тулгах бичигээр т?гсс?н юм. С??лийн арван жил??дэд ??ссэн нэгдл??д дуудагдсан учир хэдхэн 7 хоногийн дотор томоохон х?чн??д дайнд оролцож эхэлсэн б?г??д, колоноор дамжуулан м?рг?лд??н нь удалг?й дэлхий дахинд тархсан юм.

6-р сарын 29-нд Австри-Унгарын Серби р?? хийсэн довтолгоо, ??ний дараа Белги, Люксемберг болон Франц р?? хийсэн Германы довтолгоо, м?н Германы эсрэг хийсэн Оросын дайралт м?рг?лд??нийг эхл??лсэн юм. Парис дахь Германы жагсаал зогссон ?рн? фронтын attrition-ний тулаан тогтмол ?ргэлжилсэн б?г??д 1917 он х?ртэл бараг ??рчл?гд??г?й б?г??д харин дорнын фронтод Оросын арми Австри-Унгарын х?чний эсрэг амжилттай тулалдаж байсан боловч Германы армийн улмаас ухарч байсан юм. Османы хаант улс 1914 онд, Итали Болгар 1915 онд болон Румин 1916 онд дайнд нэгдсэнээр нэмэлт фронтууд нээгдсэн. Оросын Хаант Улс 1917 онд бутарсан б?г??д тэрх?? жилд Октябрийн хувьсгал гарснаар Орос дайныг орхисон. ?рн?д фронтод Германууд идэвхитэй дайрч байсан хэдий ч Америкийн х?ч тулаанд орж ирэн Холбоотнууд Германы армийг хэд хэдэн амжилттай дайралтаар ухруулахад х?ргэсэн юм. Тэрх?? ?ед Герман хувьсгалын асуудалтай байсан учир 1918 оны 11 сарын 11-нд галаа зогсоохоо з?вш??рс?н, дараа энэ ?дрийг Armistice-ийн ?д?р гэж нэрлэх болсон.

Дайны т?гсг?лд 4 том империал х?чн??д болон Герман, Орос, Австри-Унгарын хаант улсууд цэргийн болон эдийн засгийн хувьд ялагдсан байсан б?г??д оршин тогтнохоо больсон байсан юм. ?мн?х хоёрын ялагч нь тмоохон хэмжээний газар нутаг алдсан бол ?лдсэн хоёр нь б?хэлдээ арчигдсан байлаа. Европын газар нутаг дахин олон жижиг нутгууд болон зурагдсан байлаа. ?ндэстний Холбоо нь дахин ийм м?рг?лд??н болгохг?йн тулд ??сгэн байгуулагдсан. Европын националист ?зэл дайн болон эзэнт г?рн??дийн задрал, Германы ялагдал болон Версайллесийн гэрээ-ний асуудлуудын улмаас ??ссэн б?г??д энэ нь Дэлхийн хоёрдугаар дайн ??сэх гол х?чин з?йл??д болсон юм.

Агуулга

Нэрний ??сэл

Дайны онуудад Англиар ярьдаг улсуудын хувьд Дайныг хэд хэдэн янзаар нэрлэж байсан. Дэлхийн дайн, Их дайн гэж т?гээмэл нэрлэдэг байсан ч м?н Агуу Дайн, Европын дайн, Улс хоорондын дайн, 1914 оны дайн болон ??р ??р нэр??дээр нэрлэж байсан юм. 1924 оны Time сэтг??лд утсгагдсан мэт нэрн??дийг ихээхэн сольж байсан юм. 1939 онд Дэлхийн Хоёрдугаар дайн эхэлсний дараа Дэлхийн нэгд?гээр дайн, эсвэл Нэгд?гээр дэлхийн дайн гэж нэрлэх нь жишиг болсон юм. Британи болон Канадын т??хчид нэгд?гээр дэлхийн дайн нэрлэдэг харин Америкчууд Дэлхийн нэгд?гээр дайн гэж нэрлэдэг. Дэлхийн дайн гэж нэрлэхийг анх 1914 оны 9-р сард Германы биологич, философич Эрнст Хаекел “Дэлхий дахиныг айдаст автуулсан Европын дайн нь яах аргаг?й дэлхийг цочроосон дэлхийн эхний дайн болсон” гэж мэдэгдсэн. Нэгд?гээр дэлхийн дайн гэдэг нэрийг 1920 оны т??хээр офицер, сэтг??лч Чарлис а Коурт Репингтон ?гс?н.Франц Белгид дайн нь заримдаа La Guerre du Droit(Шударга ёсны дайн) эсвэл La Guerre Pour la Civilisation | de Oorlog tot de Beschaving(Соёл иргэншлээ олох дайн) гэж нэрлэдэг ялангуяа медаль болон дурсгалын х?ш??н??д дээр тусгагдсан байдаг.

Ар тал

Гол ?г??лэл: Дэлхийн нэгд?гээр дайны шалтгаанууд

Дэлхийн нэгд?гээр дайнд оролцогчдийн газрын зураг: Холбоотны х?чийг ногооноор, т?в х?чийг шаргал, оролцоог?й улсуудыг сааралаар тэмдэглэв. 19-р зуунд Европын томоохон х?чн??д Европын х?ч чадлын тэмцвэрийг хадгалах гэж оролдож байсан б?г??д энэ нь 1900 он гэхэд улс т?р болон цэргийн цогц холбоотнуудыг тив даяар ??сгэсэн юм. Энэ нь 1815 онд Пруссиа, Орос, Австрийн Гэгээн нэгдлээр эхэлсэн юм. ??ний дараа 1873 онд Германы канцлер Бишмарк Австри-Унгар, Орос, Германыг оролцуулан Гурван хааны холбоо(Герман: Дейкайзербург) гэсэн гэрээг байгуулсан. Энэх?? хэлэлцээр нь Австри-Унгар болон Оросын талууд Балканы талаарх бодлогон дээр тохиролцоонд х?рч чадааг?йгээс шалтгаалан салж Герман Австи-Унгарын Хос нэгдэл 1879 онд ??ссэн. Энэ нь Османы эзэнт г?рэн суларч байгаа болон Оросын Балкан дахь н?л??ллийг эсэрг??цэх зорилготой байгуулагдсан юм. 1882 онд Холбоо тэлж Италийг оролцуулан Гурвалсан Холбоо болсон.

1870 оны дараа Европын м?рг?лд??н маш нарийн тооцоолсон Канцлер Бисмаркийн зохион байгуулсан Герман болон Европын бусад орнууд хоорондын гэрээгээр нилээд хугацаанд зогссон юм. Тэр Оросын армийг аль болох Германы талд барих болсон нь Франц болон Оростой 2 фронтын дайн хийхийг х?сээг?йд байсан юм. Хоёрдугаар Вильям хаан ширээг ?вл?н авч Германы эзэн хаан(Кайзер) болсноор Бишмаркийн хамсаатнууд чухал биш мэт болсон. Жишээ нь Кайзер Оростой 1890 онд н?х?н олголтын гэрээг шинэчлэхээ татгалзсан. 2 жилийн дараа Франц Оросын нэгдэл Гурвалсан Холбооны х?чийг эсэрг??цэхийн тулд байгуулагдсан юм. 1904 онд Холбоот Вант Улс Францтай холбоо болох Энтенте Кордиалын гэрээг хийсэн м?н 1907 онд Холбоот Вант Улс Орос хоорондын Англи-Оросын хоорондын гэрээнд гарын ?сэг зурсан. Энэх?? хоёр талт гэрээ нь Гурвалсан Энтенте ??сэх гэрээ нь болж ?гс?н юм.

HMS Дридноут, Холбоот Вант улс болон Герман хооронд оршин тогтносон усан цэргийн х?чин. Германы ?йлдвэрлэл болон эдийн засгийн х?ч нь Их г?рний нэгдлийн дараа маш хурдацтайгаар ?сс?н. 1890-ээд оны дунд ?еэс Хоёрдугаар Вильям энэх?? баазад ихээхэн хэмжээний х?р?нг? зарцуулан Kaiserliche Marine (Германы эзэн хааны усан цэрэг)-ийг Адмирал Алфред Вон Тирпиз байгуулсан б?г??д энэ нь дэлхийд усан цэргээр ноёрхохоор Британтай ?рс?лдс?н юм. ??ний ?р д?нд хоёр улс хоорондоо Капитал х?л?г онгоц-ний д?рмээр бие биенийгээ давж байгуулахаар тэм??лсэн юм. HMS Dreadnought-ийг 1906 онд гаргаснаар Британий хаант улс Герман ?рс?лд?гч??с?? томоохон хэмжээний давуу талыг олж авсан юм. Герман Британи хоёрыны хоорндох ?рс?лд??н удалтг?й Европ даяар болон тархсан юм.1908-аас 1913 он х?ртэл Европын цэргийн салбарт зарцуулагдах х?р?нг? 50 хувиар ихэссэн байдаг.

Босни-Сербийн оюутан, Гаврило Принцип Австрийн Их Г?н Франз Фердинандыг алсны дараа шууд баригдсан юм. Австри-Унгар 1908-1909 онд Боснийн хямралыг далимдуулан 1878 оноос хойш Османы газар нутаг байсан Босни болон Херцеговинагийн нутгийг албан ёсоор ??рт?? нэгтгэсэн. Энэ нь Сербийн хаант улс болон т??ний дагуур Пан-Славик болон Ортодокс Оросын Хаант улсыг ихэд хилэгн??лсэн. Оросын улс т?рийн манёвр нь ?мн? нь ганхаж байсан эв найрамдлыг б?р ?г?й болгосон.

1912 болон 1913 онд Балканы Холбоо болон ганхаж буй Османы эзэнт г?рний эсрэг нэгд?гээр Балканы дайн болсон юм. ?р д?нд нь Лондонгийн тулгах бичиг х?ргэгдсэн б?г??д ??ний ?р д?нд Османы Эзэнт г?рэн улам жижгэрэхийн зэрэгцээ Болгар, Серби, Монтенегро, Грек зэрэг улсуудын газар нутаг ихэсч Албанийн муж бие даасан шинжтэй болж эхэлсэн юм. Болгар Серби болон Грек р?? 1913 оны 6-р сарын 16-нд довтлохдоо Македоны ихэнх хэсгийн Сербид, Грек болон ?мн?д Добружаг Руминд 33 ?д?р ?ргэлжилсэн хоёрдугаар Балканы дайн-д алдсанаар устах аюулд улам ихээр ойртсон юм.

1914 оны 6-р сарын 28-нд Босниа-Себри оюутан Залуу Босниагийн гиш??н Гаврило Принцип Австри-Унгарийн хаан ширээний залгамжлагч Австрийн Арчд?к Франц Фердинандыг Босниагийн Саражевод х?н??с?н. Энэ нь хэсэг зуурийн Австри-Унгар, Герман, Орос, Франц болон Британий хоорондын улс т?рийн манёвр хийж байсан б?г??д ??нийг 7-р сарын хямрал хэмэн нэрлэдэг. Сербийн Босниа дахь н?л??г багасгах ??днээс Австри-Унгар Серби р?? 7-р сарын тулгах бичгийг дайн ?д??х зорилгоор боломжг?й 10 шаардлагын хамт тавьсан. Серби 10-аас 8-ийг нь биел??лэхээр з?вш??р?х?д Австри-Унгар 1914 оны 7-р сарын 28-ийн ?д?р дайн зарласан. Старчан:”Серби ямар ч хариу, хэзээ ?гс?н нь хамааг?й Австри-Унгар далдуур бодлоготой байсан. Франз Фердинанд олон нийтийг удирдан захирдаг х?н биш м?н т??ний ?хэл эзэнт г?рнийг г?н эмгэнэлд автуулааг?й” хэмээн маргажээ. Оросууд ??рсдийн Балкан дах н?л??г?? Австри-Унгарт алдахг?йн тулд 1 ?дрийн дараа Серби р?? цэрэг х?д?лг?с?н. Германы эзэнт г?рэн 1914 оны 7-р сарын 30-нд х?д?лг?ж эхлэх ?еэр Франц-Прусын дайны ?еэр Alsace-Lorraine-ийг Герман эзэлж авсанд хилэгнэсэн францчууд 8-р сарын 1-нд цэрэг х?д?лг?с?н. М?н тэр ?д?р Герман Оростой дайн зарласан. Холбоот Вант улс Германтай 1914 оны 8-р сарын 4-нд дайн зарласан б?г??д энэ нь Белгийг дайнд оролцуулахг?й талаар тулгах бичигт “сэтгэлд нийцээг?й хариулт” авсны дараа болсон юм.

Он цаг судлал

Т?в х?чн??д дундах ?ймээн

Т?в х?чн??дийн стратеги холбоо сайн байгааг?й улмаас нурсан. Герман Австи-Унгарт Сербийн дайралтын эсрэг туслана гэсэн боловч орчуулга нь арай ??р утга агуулчихсан юм. ?мн? нь туршигдсан т?л?вл?г??н??д нь 1914 оны эхээр солигдсон ч тэднийг огт дадлагад шалгааг?й юм. Австри-Унгарын удирдагч нар Германыг Оросын эсрэг тулалдана гэж таамаглаж байтал харин Германы хувьд Австри-Унгарийг цэргийн х?чээ Орос руу явуулан ??рсд?? Францтай тулалдана гэж таамагласан юм. Энэ т??р?гд?л нь Австри-Унгарын армийг Орос болон Сербийн фронтуудад хуваах байдалд х?ргэсэн юм.

1914 оны 9-р сарын 9 Германы канцлер Theobald von Bethmann-Hollweg-ийг гаргасан Septemberprogram-д Германы зорилго болон Германы талаас Холбоотны х?чний д?рслэл зэрэг з?йлс нь тусгагдсан байсан ч хэзээ ч х?нд х?рч чадааг?й юм.

Африк дахь дайн

Зарим 1 Британи, Франц Германы колонууд оролцсон анхны байлдаанууд нь Африкт болсон юм. 8-р сарын 7-нд Британи болон Францын цэрг??д Тоголэнд дахь Германы бэхлэлт р?? довтолсон. 8-р сарын 10-нд Баруун ?мн?д Африк дахь Германы цэрг??д ?мн?д Африк руу довтолсон б?г??д энэх?? шир??н тулаан нь дайн т?гст?л ?ргэлжилсэн юм. Хурандаа Паул Эмил Вон Леттов-Ворбек-ээр удирдуулсан З??н Африк дахь Германы колоны цэргийн х?ч нь партизаны дайн хийсэн б?г??д Дэлхийн дайн дуусч Европт н?л??лж эхэлснээс 2 долоо хоногийн ?мн? бууж ?гс?н юм.

Сербийн дайн

Дайны зарлалт. Австи-Унгарын засгийн газраас Сербийн засгийн газарт ирсэн 1914 оны 7-р сарын 28-ний телеграм Сербийн арми Австи-Унгарын эсрэг Сер-ийн тулаан-ийг 8-р сарын 12-нд Дрина болон Сава голын хойд саваар хамгаалалтын байрлал эзлэн тулалдсан юм. 2 долоо хоногийн дараа гэхэд л Австри-Унгарын х?ч бут цохигдон буцсан нь Холбоотны эхний ялалт байсан б?г??д Австи-Унгарын хялбар ялна гэж бодож байсан бодлыг ?г?й болгосон юм. ??ний ?р д?нд Австри Сербийн фронтын эсрэг тодорхой цэрэг тавин харин Оросын эсрэг х?чээ сулруулсан юм. Белги, Франц дахь Германы цэрэг 1914 он дох Германы цэрг??д т?м?р зам дээр, барааны машин фронт руу чиглэн явж байгаа болон машин дээрх бичиг нь Парисын аялал гэж бичсэнийг харвал аль аль тал нь м?рг?лд??нийг т?р хугацааных байна гэж бодсон юм.

Ази болон Номхон далайн орнууд

Гол ?г??лэл: Ази болон Номхон далайн орнууд Дэлхийн нэгд?гээр дайнд

Шинэ Зеланд Герман Самоаг(с??лд ?рн?д Самао) 8-р сарын 30-нд эзэлж авсан. 9-р сарын 11нд Австралийн нээлтийн явган болон усан цэргийн х?ч нь Neu Pommern(с??лд Шинэ Британи)-ны арал дээр буусан б?г??д энэ нь Герман Шинэ Гвинейн нэгэн хэсэг байсан юм. Япончууд Германы Микронеси-ийн колонуудыг, Цинтаогийн б?слэлтийн дараа Хятадын Шандонг-ийн хойг дахь Германы н??рсний боомтыг эзлэн авсан. Хэдхэнд сарын дотор Холбоотныхон Германы Номхон далайн эргэн тойрон дах б?хий л газруудыг эзэлж авсан юм.

?рнийн фронт

Гол ?г??лэл: ?рнийн фронт

Дэлхийн нэгд?гээр дайн гарах цагаар Германы арми Schlieffen т?л?вл?г??-ний сайжруулсан хувилбарыг ашигласан б?г??д энэ нь Францыг Белгийн нутгаар орон Францын армийг Германы хил дээр б?слэн авах байсан юм. Энэх?? дайралт нь Германы баруун жиг??рийг Парис руу оруулан Герман ажилттайгаар Хил хоорондын дайн-ыг эхл??лсэн юм(8-р сарын 14-24). 9-р сарын 12 гэхэд Франц Британий цэргийн тусламжтайгаар Парис руу орж ирсэн цэрг??дийг зогсоосон юм(9-р сарын 5-12). Энэх?? дайны с??лийн ?др??д нь ?рн?дийн х?дл?г??нт дайны т?гсг?л болж байсан юм. Харин дорнодод 1 л тулааны арми нь Пруссийн ?рнийг хамгаалж байсан б?г??д Оросууд энэ б?с р?? довтлоход ?рнийн цэрг??дийг энэ тулаанд авчирахад х?рсэн юм. Герман анхны Танненбергийн тулаан болох хэд хэдэн тулаанд ялан Оросын х?чийг буулган авсан юм. Гэхдээ цэрг??дээ з??с?н нь Германы генералын-ны тооцоолоог?й хугацаа ихээхэн алдсан юм. Т?в фронтод т?ргэн ялагдал х?лээсэн учир 2 фронт дээр тулаан ?ргэлжилсэн юм. Германы арми сайн хамгаалан тулалдсан б?г??д Францид ??рсдийн цэргээсээ ил?? 230 мянган цэргийг жагсаалтаас гаргасан юм. ??нээс гадна холбоо харилцаа х?гж??г?й болон эргэлзмээр тушаалууд нь Германы эрт ялалт авах боломжийг ?г?й хийсэн юм.

Эхний ?е шатууд

Дэлхийн 1-р дайны ?мн? зохиогдсон тулааны тактикууд нь эрин зуунтайгаа м?р зэрэгцэж чадхаа болив. Энэх?? давуу талууд нь хамгаалалтыг маш ?нд?рт т?вшинд х?ргэж байсан б?г??д он цагаа ?нг?р??с?н тулааны тактикууд нь хамгаалалтыг нэвтлэх нь ц??х?н байсан юм. 1870-аад оны ?ед х?н??лтэй байсан их буу, автоматтай нийлэн задгай тулалдахад ихэд хэц??хэн болгож байсан юм. Германчууд хорт хийг нээсэн б?г??д энэ нь удалг?й аль аль тал нь ашиглах болсон б?г??д энэ нь тулааныг ялж яваа ?ед бол ашигламаарг?й зэвсэг юм. Энэх?? зэвсэг нь ихээхэн зэрлэг, удаан б?г??д шаналалт ?хлийг учруулж байсан б?г??д удалг?й энэ нь дайны хамгийн аймшигтай б?г??д хамгийн х?м??сийн з?рхэнд ?лдсэн дурсамж юм.

Гэхдээ энэ ?е нь шинэ довтолгооны зэвсэгн??дийг боловсруулж эхэлсэн б?г??д ??ний нэг жишээ нь танк юм. Британи Франц нь гол ашиглагчид байсан б?г??д Германчууд Холбоотноос эзэлсэн танкуудаас гадна ??рсдийн загварын ц??н хэдэн танкыг ашиглаж байсан юм. Марнегийн эхний тулаан-ны дараа Энтенте болон Германы хч?н???д араас нь дайрах аргуудыг ашигласан б?г??д ??нийг “Тэнгис х?ртэлх уралдаан” хэмээн нэрлэдэг. Британи, Франц нь удалтай Лоррайноос Белгийн эрэг х?ртэл тогтсон Германы х?чтэй тулалдаж байгаагаа мэдсэн юм. Британи, Франц нь дайрч, Герман хамгаалсаар байгаад Герман ?рс?лд?гчд??с?? хамааг?й ил?? давуу талыг олж авсан байсан юм. Харин Англи-Францын х?чн??д Германы хамгаалалтыг задлах гэж т?вл?рд?г хэсэг зуурынх л байв. Аль аль тал нь Шинжлэх ухааны ололт амжилтуудыг ашиглан ацан шалаанаас гарахын оролдож байв. 1915 оны 4-р сарын 22-нд Епрэс дэх хоёр дах тулаанд, Германи(Hague-ийн гэрээг з?рчин) хлорын хийг ?рнийн фронтод анх удаагаа ашигласан. Алгерчууд хорт хийнд хордон 6 км газар ухран ??нийг Германчууд ашиглан Холбоотнуудын хамгаалалтыг сэтлэн орсон. Канадын цэрг??д Епрэсийн хоёр дах тулааныг зогсоосон юм. Епрасийн гурав дахь тулаан Канад болон АНЗАК-ийн цэрг??д Пасчендаелийн тосгонг эзлэн авсан.

1915 оны 7-р сарын 1-нд Британий армиийн хувьд хамгийн их цус урсгасан ?д?р болсон. Энэ ?д?р 57470 х?н гэмтэж ??нээс 19420 х?н нас н?хжс?н б?г??д энэ нь Сомме голын тулааны эхний ?д?р байсан юм. Ихэнх гэмтсэн х?м??с дайралтын эхинй цагт гэмтсэн байдаг. Сомме голын тулаан нь бараг л хагас сая х?ний ?нэтэй байсан юм. Аль ч тал нь эсрэг талаа дараагийн 2 жилийн турш бут цохиж чадахг?й байсан хэдий ч 1916 оны Verdun дэх Германы ?йлдэл, Сомме дахь цус урсгалт нь ц?х?рс?н Францчуудыг с?йрлийн ирмэг дээр байрлуулсан юм. ?р д?нг?й фронтын дайралтууд нь Британи, Францийн аль алинд гарз ?нд?ртэй байсан б?г??д энь нь эцэстээ бослогоор дуусч байсан ч удаатай юм, ялангуяа Nivelle-ийн дайралтын ?еэр ихээхэн бослогууд гарч байсан юм.

1915-1917 оны хооронд Британи, Франц хоёр Германаас ил?? хохирол амссан б?г??д энэ нь стратеги болон тактикийн сонголтоос шалтгаалсан юм. Стратегийн хувьд, Германчууд з?вх?н Verdum-д т?вл?р?н довтолж байсан бол Холбоотнууд хэд хэдэн Германы шугамыг сэтлэхийг оролдож байв. Тактикийн хувьд, Германы командлагч Erich Ludendorff-ийн уян хатан хамгаалалт нь жалганы байлдаанд яг тохирч байв.Энэ нь урд талдаа тааруухан хамгаалалт хийж, ихээхэн хэмжээний зайны ард гол х?чээ байрлуулан шууд болон х?чирхэг дайралтын эсрэг х?чийг илгээж болж байсан юм.

Ludendorff 1917 онд хийсэн тулаан дээрээ, 8-р сарын 25 Фландерс-ийн тулааны хоёр дугаар шатаа г?йцээсэн. Энэ бидэнд гарз ихтэй байсан..... Фландерс болон Вердун дахь 8-р сарын гарз ихтэй тулаанууд нь ?рнийн цэрг??дэд томоохон хэмжээний гарз учруулсан. Зарим 1 талаараа би болон коммандлагч нарын х?сэн х?лээж байсан хатуу чанга байдлыг ?з??лэхээ байлаа. Дайсны талынхан бидний дайралт эсэрг??цэх аргад суралцсан байна.... Миний бие аймшигт зовлонт унасан байна. ?рн?д байгаа байдлаас болж бидний бусад газруудад хийх ёстой ажиллагаануудаа хийж чадахг?й байна. Бидний гарз миний т?с??лж байснаас хэт их байгаа тул танаас би х?лцэл ?чиж байна.М?н 9-р сарын 20-нд бидний шугаманд аймшигтай дайралтанд ?ртс?н..... 20нд хийсэн дайсны дайралт амжилттай болсон, энэ нь довтлогоо нь Ю Завины аюулыг 1917 онд багасгасан энэ ?ед худалдааны онгоцууд тусгай харуул хамгаалалттайгаар далайгаар аялаж эхэлсэн. Энэх?? тактик нь ю завинуудын хувьд байгаа онилоход нь маш х?ндрэлийг авчирж байсан. Худалдааны завинуудыг дагаж явж бгаа хамгаалалтынхан тодорхой зорилготойгоор шумбагч онгоцнуудыг жив??лж байсан.

?мн?д фронт

Гол ?г??лэл: Балканы байлдан дагуулалт , Сербийн дайн , ба Македоний фронт

Австрийн цэрг??д 1917 онд сербийг эзэлсэн энэ ?еийн серби улс 850000н х?н амаа алдсан. Эдгээрийн 4ний 1 нь дайны ?мн? амь насаа алдсан. Орос Австри Унгар нь армийнхаа 3ний 1 х?чээр серби руу довтолсон. Австричууд Сербийн нийслэл Белградийг богино хугацаанд эзэлж авсан. Сербич??д Kolubara-ын тулаанд маш х?чтэй дайралт хийж 1914 оны эцэс гэхэд тэднийг эх орноосоо х??н гаргаж чадсан. 1915оны эхний 10н сард Австри Унгарчууд цэргийн ихэнх н??ц?? Италитай тулалдахад ашигласан. Герман австри унгарийн депломатууд Болгарийг Серби руу хамтран довтлоход ухуйлсан. Словани Хорват Боосниа газар нутагт Австри Унгарын цэргийг байлдуулж Серби руу довтолсон б?г??д м?н Орос Италитай байлдсан. Монтенегро Сербитэй ??рийн ашиг сонирхолын ??днээс нэгдсэн. Серби 1сар гаран хугацаанд нэгдсэн. Энэх?? тулаан 10р сард эхэлсэн б?г??д т?в х?чнийхэн дайралтаа хойд хэсгээс эхэлсэн. 4н ?дрийн дараа Болгарчууд з??н з?гээс дайрч тулаанд нэгдсэн. Сербийн арми 2пронттой байлдаад ялагдсан учраас Albania руу буцаж ухарсан. Тэд з?вх?н Болгарчуудын эсрэг багахан хугацаанд дайралтыг хийж чадсан. Сербич??д Kosovo-ын тулаанд одоогийн нэрээр Gnjilne ойролцоо бууж ?гс?н. 1916 оны 1сарын 6наас 7ний хооронд Montenegro Сербич??дийг Mojkovac тулаанд Адриатикын эрэг р?? ухрааж чадсымаа гэвч Австричууд Montenegro-г баривчилсан. Сербийн х?чнийхнийг Грек руу х?л?г онгоцоор н??лгэн шилж??лсэн.

1915 оны с??лээр Франц Английн арми Грекийн Салоникад очсон. Тэдний зорилго нь т?вийн х?чний эсрэг дайн зарлахыг тус улсын засгийн газарт шахалт ?з??лэх тэдэнд тусламж санал болгох зорилготой байсан. Харамсалтай нь Германы хаан 1р Константин тэднийг х??н зайлуулахыг х?ссэн б?г??д гадны армийг х?чийг ирэхээс ?мн? Элипетрос Винизелос засгийн газартай ?зэл бодлын з?рчилд??нтэй байсан. Энэх?? з?рчилд??ний улмаас ?ндэсний Schism-ийн х?д?лг??н бий болсон. Энэх?? х?д?лг??н нь Салоникад Винизэлосийн шинэ засгийн газар болон б?с Грекийн б?с нутгуудыг хэд хэдэн хэсэгт хуваасан. Маш х?чтэй дипломат хэлэлцээрийн дараа Апинд гадаадын цэргийн х?чин болон хааны цэргийн х?чний хооронд зэвсэгт м?рг?лд??н болж Грекийн хаан, хаан ширээнээс бууж т??ний 2р х?? Александер хаан ширээнд суусан. Винизэлос 1917оны 5сарын 29нд Апинд ирээд Грек Апин 2 нэгдсэн. Грекийн арми Макидонийн пронт дээр т?вийн х?чний эсрэг цэргийн тулаанд орсон.

(Македоний н?х?рс?г харилцаа. З??нээс баруун тийш: Индочина Франц Синегали Их Британи Орос Итали Серби Грек Энэтхэгийн цэрг??д) Тулааны дараа Серби нь Австри Унгар Болгар гэсэн 3н газарт хуваагдсан. Болгарчууд ??рсдийнх?? эзэмшлийн б?сэд орсон Сербийн х?н амыг Болгар ?ндэстэн болгож эхэлсэн. Тэд Серби хэл, Серби с?м??дийг устгаж эхэлсэн. Сербийн х?н амийг 1917онд Болгарийн армид х?чээр явуулж эхэлсэн. Энэ ?еээс Сербийн бослого х?чтэй эхэлсэн. Сербийн бослого гаргагчид богино хугацааны дотор Капоаникийн уул болон ?мн?д Марава голын эргийг эзлэн авч чадсан. Энэх?? бослого нь б?р цаашлаад болгар болон Австрийн армитай 1917 оны 3р сарын эцэс гэхэд тулалдаж эхэлсэн. Македоний пронт нэг хэвэндээ байсаар ирсэн. 1916 оны 11сарын 19нд Сербийн х?чнийхэн Битолагийг эзлэн авснаар Македоний хэсгийг буцаан авч чадсан. Энэх?? бослогын т?гсг?лд Интентегийн х?чнийг бут цохиж Герман Австри Унгарын цэрг??д эх орон руугаа буцсан. Болгарчууд Добра Паулын тулаанд ялагдлаа х?лээсээн, бас хэдэн ?дрийн дараа тэд Дойранагийн тулаанд Англи Грекийн армид бут цохигдсон. Болгарчууд 1918оны 9сарын 29нд тулаанаа зогсоох гэрээнд гарын ?сэг зурсан. Хинденб?рг ба Лудендорф нар т?вийн х?чнийхний эсрэг стратеги болон ?йл ажиллагаагаа дуусгавар болгосон. Болгарын с?йрлийн нэг ?дрийн дараа засгийн газрын албаны х?м??с хурал зохион байгуулж энх тайвныг х?сэмжилсэн. Македоний пронт устгагдсанаар Будапешд , Венн руу явах шинэ зам нээгдэж Франчед Де Сперей генералын 670000н цэрг??дэд энэх?? зам нь зориулагдсан. Т?вийн х?чнийхний 278н батлеон, 1500н бууг Болгарчууд хураан авсан. Германчууд з?вх?н 7н явган цэргийн хэсэг, нэг морин цэргийн салааг ??рсдийн болгосон.

Armenia-д болсон Австрали ?Канадаар удирдуулсан тулаан нь германы армийн м?хлийн эхлэл болсон т?дийг?й Британий Армийг хойд, Францын армийг ?мн?д з?гр?? давшилтаа оруулахаад тусламж болсон юм. Английн 4-р фронт Armenia-д Германы довтолгоог х?чтэй эсэрг??цэж 14 миль давшилтаа ахиулснаар Францын 1-р арми баруун талаас нь довтолж 8-р сарын 10-нд 3-р арми нь Amren-д нэвтрэн орж 8-сарын 16 гэхэд давшилтаа 4 миль урагшлуулж Lassigny-г б?рэн ч?л??л?в. Францын 3-р армийн з??н хэсгийн Генерал Charles Mangin 8-р сарын 20 нд 10-р армийг удирдсан 200 гаруй зэвсэгтэй 8000 орчим хоригдлыг баривчилсан нь Vesle баруун хойд з?гт байрлах германы фронтыг айдаст автахад х?ргэсэн байна. Энэ ?дрийг Erich ludendorf-н хэлсэнээр “хар ?д?р” гэж нэрлэдэг. Их британы 3-р армийн Генерал Вунд маш ц??х?н цэргээр дайсанаа арай ядан барьж байсан Их британы 3-р армийн Генерал Вунд Вараите-руу чиглэсэн дайсаны байлдаж байгаа фронтыг хуурахын тулд дайсаны фронтыг нэвтэлж гарах 200 танктайгаар довтолхоор ??рэг авсан б?г??д энэ нь Albert-н тулааны эхлэл болсон юм. Энэх?? давшилтын гол зорилго нь хууран мэхлэлтээ амжилттай г?йцэтгэхээс гадна хамгийн чухал нь дайсны гол х?д?лг?гч х?чийг нь сарниулах явдал байсан билээ.

Холбоотнуудын ялалт

9-р сарын 2нд Hindenburg зурвасыг Канадын корпус хуурч Wotan Position-г эвдсэнээрээ 3-р армийг давшилтаа ахиулахад тусалж, баруун фронтод асар их гарз хохирол учруулжээ. М?н энэ ?д?р Oberste Heeresleitung ?д /онс / Канадын 1-р армийн фронтын байрлаж буй Саnaldunord-н ард Kundenburg зурваст буй ??рийн 6 армиа тулалдаанаас гаргахаас ??р аргаг?й болсон б?г??д хойд з?гт Lys-ын з??н зурвасруу ухарч 4-р сарын эхээр ямарч эсэрг??цэлг?й бууж ?гчээ. “Scarpe-аас Vesle х?ртэлх б?х фронтыг буцаан авахын тулд шаардлагатай болгоныг бид хийх болно” гэдгийг Ludendorff-н тулаанаас ойлгожээ. 8-р сарын 8ны тулаанаас хойш ойролцоогоор 4 долоо хоногийн дараа 100000 германыг хорьж 751000 BEF франц суллагдав. Германы армийг тэр хар ?др??с хойш Германы удирдах б?рэлдэх??н дайнд ялагдсанаа х?лээн з?вш??рч дайны т?гсг?л??р ??рсдийнх?? сэтгэлийг барихыг оролдож байлаа. Ludendorff-д болсон тулалдааны маргааш нь хурандаа Hertz “Бид дахиад хэзээч дайнд ялагдаж, юу ч дахин алдаж болохг?й” гэж хэлэв. 8-р сарын 11нд “Бид шийдвэрлэх ?ед л тулаанд орох ёстой” гэж. Харин бид х?чээ н??ц?лж байж дайныг дуусгах болно гэж хариулж хурандаа Mertz-н хэлсэн ?гийг эсэрг??цэж хэлсэн Kaiser- г албан тушаалаас нь т?тгэлз??лэв. 8-р сарын 13-нд Spa Hindenuburg, Ludendorff дахь тулааныг Канцлер, Гадаад хэргийн сайд Hintz нар “Энэ дайн бол цэргийнхний хувьд бол дуусааг?й б?г??д Германы засгийн газрын эрх баригчид дайны талбар дахь энэх?? ялалтыг х?лээн з?вш??рс?н нь х?н ?нэмшмээрг?й з?йл боллоо” гэж мэдэгдсэн байна. Австри, Унгар улсууд энэ дайныг з?вх?н 12 сар х?ртэл тэсвэрлэж чадахаа сануулсан б?г??д Ludendorff дээр нэн дариу энхийн хэлэлцээр хийхийг х?ссэн байна. Хунтайж Rupprecht , хунтайж Max-д “Манай цэргийхний Baden дахь байдал хурдан доройтож байна. Бид ?в?л х?ртэл тэсч чадна гэж бодохг?й байна. Аюул бидний бодож байснаас эрт н??рлэх бололтой байна” гэж сануулсан байна. 9-р сарын 26 нд эхэлсэн Hindenburg?н зурвасыг нэгдсэн тулаалдаанд АНУ-н цэрг??д оролцож байв. Америк цэрг??д газар нутаг, байгалийн х?нд хэц??г даван туулахад бэрх байлаа. Дараагийн 7хоногт нь Франц, Америкийн цэргийхэн хамтран Blanc mont ridge тулалдаанд Champage-д ц?м цохижээ. Belgran тосгон Cheut-ны дайны галыг зогсохоос ?мн? ч?л??л?в.

АНУ-ын 64-р хороо 7-р армийн явган цэргийн дивиз

1918 оны 11-р сарын 11нд Armistice ?н мэдээг тэмдэглэв. Грек улсад тавих хяналтаа эвсэлийнхэн чангатгав. Wdendorff хэдэн сарын турш асар их дарамтанд байсан б?г??д бараг л бууж ?г?х?д бэлэн болоод байв. Энэ нь Герман хамгаалалтаа удаан тогтоож барьж чадахаа больсоныг харуулж байлаа. 10-р сарын 24 нд Италичууд Caroretto д болсон тулалдаанаас хойш газар нутгаа буцаан авах шийдвэрлэх цохилт хийлээ. Vittorio Veneto ? н тулаан дээд цэгтээ х?рч сайн тулалдсаны эцэст Австри-Унгарын арми бут цохиж т?гсг?л болгов. 10-р сарын с??лийн 7 хоногт Budapest, Prague, Zagrev-ын тусгаар тогтнолоо зарласан эрх мэдэлтн??д Италийг дайнаас шахан гаргахыг 10-р сарын 29 нд х?ссэн боловч Итали улам давшилтаа ?ргэлжл??лэн Trento ,Udine, Triste руу х?ргэсэн байна. 11-р сарын 3 нд Австри-Унгар Италид т?р эвлэрэх найрамдлын туг илгээсэн байна. М?н энэ ?д?р Padua ?гийн ойр хавьд Villa-Giusti-д Австри-тай дайны галыг зогсоох гэрээнд гарын ?сэг зурсан байна.

Нэгд?гээр дайны дараах Европын газар нутгийн ??рчл?лт??д

Шинэ ?ндэсний тэмцлээр Польш улс биеэ даасан улс болж гарч ирсэн нь энэ зуунаас хойш улс б?р ??рийн т?р засагтай болох эхлэл болсон юм. Сербийн хаант улс маш олон улсын гол ц?м болж байлаа. Сербийн хаант улс нь Словень гэж байгаад Югослав гэх болсон. Чехсловак болхоор Унгарын хаант улсын нэг хэсэг байсан. Орос улсаас Финланд Литва Латви Эстони нар нь биеэ даан тусгаар тогтносон улс болон гарч ирсэн. Оттаманы хаант улс нь Турк болон хувирсан. Британь г?рний ?ед дайн нь ?ндсэрхэг ?злийг ?г?йсгэж байлаа. Австрали Шинэ-зеланд Галт ?ндэстэн болж дэлхий дахинд танигдсан. Энэ бол анхны шинээр ??ссэн улс орон юм. Австрали бол цагтаа Британы нэр дор байлдаж байгаад Австрали нэрэн доор байлдаж эхэлсэн юм. Тиймээс нэг бодлын т?рэмгийчилсэн энэ дайны дараа Канадчууд дангаараа улс болон байлдаж эхэлсэн. Канад нь нэгд?гээр дайнд ??рсдийг?? гол ?ндэстнээс ??сэлтэй гэж ?здэг байсан байна. Тэд м?н эх орныхоо байгалийн талбай дээр амжилт олсон юм. Тиймээс уг дайны дараа биеэ даасан х?гжилтэй х?чирхэг улс болон х?гжс?н байдаг.

Эдийн засгийн н?л??л?л

Энэ дайны бас нэгэн н?л??л?л нь эдийн засгийн х?чний ?рг?жилт юм. Британь Франц АНУ зэрэг ?н??гийн х?чирхэг г?рн??дэд ихээхэн н?л??лж т?лхэц болж ?гс?н. Нийгмийн хор уршгийн х?чийг багасгахын тулд шинэ засгийг байгуулж эхэлсэн. М?н татвар хууль эрх з?йн орчин х?гжиж эхэлсэн. Б?х улс ?ндэстэн эдийн засгийн нийт б?тээгдэх??ний ашиг орлогоо ?сг?ж эхэлсэн. Энэ нь Герман Франц гэх зэрэг орнуудад 50%-р багассан ?з??лэлт байдаг. АНУ-с худалдан авалт хийж дэд б?тэц т?м?р зам зэрэг нь маш эрчимтэй х?гжиж эхэлсэн. 1916 онд Ер?нхийл?гч байсан Вильсон зээлийн х??г шууд хассан. АНУ улсын засгийн газар зээлийг их хэмжээгээр олгож эхэлсэн. Харин 1919 оноос эхлэн АНУ зээлээ буцаан т?л?хийг Герман Франц тэрг??тээ орнуудаас шаардаж эхэлсэн байна. 1931 он х?ртэл тухайн зээл т?л?гд??г?й хэвээр байсан. 1934 онд Британьчууд дайны ?р хэмээн 4.4 тэрбум доллар барьцаалан макро болон микро эдийн засаг маш ихээр х?гжс?н. Эмэгтэйч??д маш ихээр ажил х?д?лм?р хийх болов. Энэ ?ед аж ?йлдвэр??д эрчимтэй х?гжиж эхэлсэн. Эхэн ?едээ эмэгтэйч??дийг дэмжиж байсан хэдий ч удалг?й эсэрг??цэж эхэлсэн. 1918онд Британи улс мах элсэн чихэр ??х ц?цгийн тосоор хязгаарлагдмал байсан. Шинэ систем амжилттай хэрэгжиж эхэлсэн. 1914-1918 он х?ртэл худалдааны гиш??нчлэл давхардсан байсан. Нийгмийн бодлого маш олон улс орнуудыг нэгтгэж чадаж байв. Олон жилийн дараа маш олон дайнд амь насаа алдсан х?м??сийн цогцсыг олов. М?н эх сурвалж байгаа хэдий ч маш олон х?м??сийн цогцос олдоог?й. Олон цэрэг ?зэл бодлоо нэгтгэж орчин ?етэй х?л нийл??лэх болсон. Эзэнт г?рн??д маш олон техник технологийн дэвшил хийж х?чирхэг байдлыг харуулж чадсан. Ихэнх х?м??ст энэ нь онцгой н?хц?лийг бий болгож чадааг?й. Гэвч энэ талаар эерэг бодолтой х?м??с олон байсан. Эдгээр онолыг дэшл??лсэн т??хчид нь Дон тод мэи, Тол к??зэр, Самуэл хэлкинс нар юм. Эдгээр эрдэмтэд нь 1990 энэ онолоо анх хэвлэлтэнд гаргасан. Эдгээр т??хчидийн дэвш??лсэн бодлого нь дайныг эсэрг??цсэн буруутгасан байдлыг тодоор харуулж чадсан юм .Германы нацизм ба фашизм хэт ?ндэсхэг ?зэл суурилсан х?м??сийн бодол сэтгэл юм. Дайны ??рчл?лтийн талаарх талаарх татгалзал нь герман улсыг дайнд ялсан гэж тухайн ?ед байсан юм. Энэ нь з?рчилд?х х?м??сийг харуулсан татгалзал юм. ??р??р хэлбэл нацизм фашизмыг дэмчигч улс г?рэн байх ёсны ?зэгдэл ??рчл?лт гэж ?здэг бол ?л дэмжигч г?рн??дйин эсэрг??цэл юм. Герман улс дайны хохирогч гэж ??рсдийг?? ?здэг. Фашизмын ??сэлд герман улс голлох ??рэг голь г?йцэтгэсэн. Харин 1915оны 5сард энэ итгэл ?нэмшил ?эл баримтлал ньтийм ч их олонт нийтэдх?рч чадааг?й юм. Учир нь Ромын ?еийн ер?нхий процессыг ер?нхийд нь харуулсан хуулбарлсан байсан байна. Тэдний хувьд дайн тэдний бодож байснаас ээдрээтэй т?в?гтэй з?йл байлаа. Одоог х?ртэл т??хчид 1-р дайны талаар маргалддаг. Тэдний н?л??л нийгэм газар з?йн хувьд хязгаарлагдмал ихэнх нь цэргийнх?нд байдлаас гадна ц?хр?л ,баяр баясал,аль аль нь байсан гэж ?зэн фашизмыг дэмчигчид нэгэн зорилготой болж байсан юм. 1918 германы х?чин дор Английн цэрэг арми ??рэг рольтой байсан нь мартагдсан ялалт байлаа. 1920 онд Дайны талаарх бодол нь ямарч зорилгог?й байсан. Харин 1930 онд баян ядуугийн ?рс?лд??н их байсан. ?ндэсний Лиг Фашизм нь маш их халдвартай болж эхэлсэн. Ихэвчлэн х?чээ цэрэг армидаа царцуулж байсан юм. Фашизмд итгэгчид 4-8 байсан гэж ?здэг. Ажлын зогсолт буюу тэмцэл??д 1918-1918 оны ?нийн талаарх тэмцэл,?рхийн хяналт цалингийн т?вшин ,ил?? цагийн,амралтын ?др??р ажиллах талаар ?рн?ж байв. Британчууд Колончилч байсан орнууддаа дайны талаарх мэдээ мэдээллээр хангахад хэц?? байсан. М?н Геологчид Альберт Эрнэст Кидсон Афракийн баялагийг олж илр??лсэн нь маш их хэмжээний алтны ордууд юм. Нийт алтны эргэлт нь 132 тэрбум байсан нь германы бараа эргэлтээс хэд дахин ил?? байсан юм. Герман улс дэлхийн 2-р дайнд ялагдаж дайны ?р нэхэгдэхэд х?рсэн. Энэ нь Германд дааж давашг?й ?р болж байлаа. Энэ ?рийг Б.И.Веймар улс т?л?х ёстой гэж ?зсэн юм. Энэ ?рийг 2010 онд Герман улс т?лж дууссан байна.

Эшлэл

Цахим холбоос