Француската Република Republique francaise    ( француски )
Знаме Грб
Гесло :  "Liberte, egalite, fraternite   ( француски ) "Слобода, еднаквост, братство!"
Химна :  La Marseillaise    (француски) Марсе?еза
Местоположбата на   Франци?а    ( зелено ) ? на Европскиот континент    ( светлозелено и сиво ) ? во Европската Уни?а    ( светлозелено )  ?  [ Легенда ]
Главен град (и на?голем)		Париз 48°52′N 2°19,59′E  /  48.867° СГШ; 2.000° ИГД  / 48.867; 2.000
Службен ?азик		француски
Демоним		Французи (Француз(ин)/Французинка)
Уредува?е		Унитарна држава Полупретседателски систем
?	Претседател	Емануел Макрон
?	Премиер	Габриел Атал
Законодавство		Француски парламент
?	Горен дом	Сенат
?	Долен дом	Национално собрание
Формира?е
?	Крштева?е на Хлодовик I	25 декември 496
?	Верденски договор	август 843
Површина
?	Вкупна	640,679 км 2  ( 40-та )
Население
?	проценка за 2023 г.	▲ 68,042,591 ( 20-та )
?	Густина	105 жит/км 2  ( 106-та )
БДП  ( ПКМ )		проценка за 2023 г.
?	Вкупен	▲ $3.868 Трилиони ( 10-та )
?	По жител	▲ $58,765 ( 27-ма )
БДП (номинален)		проценка за 2023 г.
?	Вкупно	▲ $3.049 Трилиони ( 7-ма )
?	По жител	▲ $46,315 ( 23-та )
?иниев коеф.  (2022)		29.8 низок
ИЧР (2023)		▲  0.917 многу висок   · 24-та
Валута		Евро ( EUR )
Часовен по?ас		CET ( UTC +1)
?	( ЛСВ )	CEST  ( UTC +2)
Се вози на		десно
НДД		.fr
Повик. бр.		+33

Франци?а ( француски : France ) офици?ално Француската Република ( француски : Republique francaise) ? држава чи? главен дел од територи?ата (матичен дел) се нао?а во Западна Европа и ко?а по површината е на?голема во Европската Уни?а (551.500 км ² ), и втора по население (матичен дел) со 64.897.954 жители (1 ?ануари 2020). Во не?зиниот состав влегуваат прекуморските поседи и територии (DOM ? TOM) сместени на други континенти, така што не?зината вкупна површина изнесува 675.417 км ² , а вкупното население 67.063.703 жители (1 ?ануари 2020).

Франци?а се граничи со Белги?а , Луксембург , Германи?а , Шва?цари?а , Итали?а , Монако , Андора и Шпани?а . Франци?а со своите прекуморски владени?а и територии исто така се граничи со Бразил и Суринам (во делот на границите на Француска Гва?ана ), како и со Антилите (во делот на Свети Мартин ). Франци?а е поврзана со Обединетото Кралство преку Евротунелот , ко? минува под големиот проток Ламанш .Франци?а е Република , организирана како унитарна Полупретседателска Република. Таа е развиена држава чи?а модерна економи?а е петта по големина во светот (2009).

Главен, а воедно и на?голем град, со пове?е од 12 милиони жители, е Париз . Службен ?азик на Франци?а е францускиот ?азик . Во регионите се говорат и други ди?алекти, говори и ?азици како гасконски , провансалски , бретонски и др.Франци?а е на?големата франкофонска држава во светот по бро? на говорители, но втора по бро? на жители, по Демократска Република Конго со околу 67 милиони. Главна религи?а во Франци?а е католичката со 64 %, 31 % се атеисти а 5 % од населението се муслимани .

Франци?а е една од зем?ите основачи на Европската Уни?а , една од основачите на НАТО и на ОН и е посто?ана членка на Советот за безбедност при ОН.Таа припа?а на Еврозоната и на Шенген-зоната , членка е на Франкофони?ата и на Латинската уни?а, дел од групата Г8 на?развиени зем?и во светот и на Организаци?ата за економска соработка и разво? (OCDE).Како воена сила, Франци?а ?а поседува главната во?ска во Европската Уни?а при што таа е една од седумте зем?и кои офици?ално поседуваат атомско вооружува?е .Шеф на државата е Претседателот а кабинетот го возглавува премиерот .

Потекло на поимот [ уреди | уреди извор ]

Името Франци?а доа?а од латинскиот збор, ?Francia“, што буквално би значело ?зем?а на Франките “. Има на?различни теории за потеклото на името на Франките. Според една, тоа потекнува од прагерманскиот збор frankon ко? се преведува како коп?е . Воедно, секирата на Франките била позната како франциска . Друга предложена етимологи?а е дека на старогермански ?азик , Франк значело слободен или збор спротивен на зборот роб . Ово? збор сe уште постои во францускиот ?азик franc (искрен, отворен), а воедно се користел како назив на француската валута франк , сe до воведува?ето на еврото во 2000 година.

Истори?а [ уреди | уреди извор ]

Современа Франци?а ги има скоро истите граници како и некогашниот регион Гали?а населен со племето Келти, наречени Гали. Римскиот цар Га? ?ули? Цезар ги покорил Галите во I век п.н.е ^[1] кога тие го прифатиле латинскиот ?азик и култура, а потоа со тек на времето се формирал францускиот ?азик ко? денес е вториот на?застапен ?азик во светот. Христи?анството првпат се по?авило во II и III век, а целосно се воспоставило во IV и V век, а свети Жером напишал дека Гали?а е единствениот регион ко? е ?слободен од ерес“.

Во IV век, источната граница на Гали?а по текот на реката Ра?на бил освоен од германски племи?а , главно Франки , од кои произлегло старото име ?Francie“. Модерното име ?Франци?а“ произлегува од француските кралевите од Капетинската династи?а . Франките биле првото племе германски осво?увачи од Европа по падот на Римското Царство кои се преобратиле во христи?анство наместо во ари?анство (нивниот крал Хлодовик го сторил тоа во 498); оттука Франци?а го стекнала називот ?На?старата ?ерка на Црквата“ ( La fille ainee de l’Eglise ), а Французите поради тоа себеси се нарекувале ?На?христи?анско Кралство Франци?а“. Постое?ето како посебен ентитет започнало со Верденскиот договор (843), со поделбата на Каролинската Импери?а на Карло Велики на Источна Франки?а , Средна Франки?а и на Западна Франки?а . Западната Франки?а е приближно оно? регион што го зазема денешната држава Франци?а. Каролинзите владееле со Франци?а до 987 година, кога Иго Капет , во?вода на Франци?а и гроф на Париз, бил крунисан за француски крал . Неговите наследници, Капетите , династи?ата Валоа и Бурбоните , набрзо ?а унифицирале зем?ата преку сери?а на во?ни. Крстоносна во?на започнала во 1209 за да се елиминираат еретичките катари од Окситани?а (?ужен дел на денешна Франци?а). На кра?от, биле уништени како катарите така и независноста на ?ужна Франци?а . ^[2] Во 1337, на почетокот на првиот бран на црната смрт , Англи?а и Франци?а тргнале во во?на една против друга и истата била позната под името Стогодишната во?на . ^[3] .

Монархи?ата го достигнала сво?от на?голем подем во XVII век за време на владее?ето на Лу? XIV од Франци?а . Во тоа време Франци?а го имала на?бро?ното население во Европа и имала огромно вли?ание врз европската политика, економи?а и култура. Францускиот ?азик станал, и одредено време останал, заеднички ?азик на дипломати?ата и на надворешните односи. Франци?а била зем?а на интелектуалците, а големи научни дострели биле постигнати токму од страна на француските научници во XVIII век. Згора на тоа, Франци?а стекнала и свои колонии во Америка, Африка и Ази?а.

Кралство и република [ уреди | уреди извор ]

Традиционален грб на кралска Франци?а бил цветови крин. Деклараци?а за права на човекот и гра?аните од 1789 година.

На францускиот престол се менувале династиите Капет (987?1328), Валоа (1328?1589) и Бурбоните (1589?1789).

Од монархи?а до република [ уреди | уреди извор ]

Монархи?ата владеела со зем?ата сe до Француската револуци?а , во 1789 година. Лу? XVI и неговата жена Мари?а Антоанета , биле погубени (во 1793), заедно со други ил?адници француски гра?ани во текот на владее?ето на теророт . ^[4] После сери?а кратки шеми на влади, Наполеон Бонапарт ?а презел контролата врз Републиката во 1799 година, прогласува??и се себеси за прв конзул , и подоцна за император по што денес е познат како првиот император (1804?1814). Во текот на неколку во?ни , неговите во?ски го освоиле поголемиот дел од континентална Европа, со членови од семе?ството Бонапарт назначени за владетели во новоосвоените зем?и. Околу милион Французи загинале во текот на во?ните што Наполеон ги водел во Европа. ^[5]

После последниот пораз на Наполеон во 1815 година ка? Ватерло , француската монархи?а повторно била воспоставена, но со нови уставни ограничува?а. Во 1830 година, народно востание ?а воспоставило конституционалната ?улска монархи?а , ко?а траела до 1848 година. Кусотра?ната Втора Република завршила во 1852 година кога Лу?-Наполеон Бонапарт го прогласил Второто Царство . Власта на Лу?-Наполеон завршила по поразот во Француско-пруската во?на од 1870 и неговиот режим бил заменет со Третата Република .

Колони?ализам [ уреди | уреди извор ]

Франци?а поседувала колонии, во на?различни облици, од почетокот на XVII век, па сe до 1960 година. Во XIX и во XX век, не?зината колони?ална импери?а била втора по големина во светот, после Британската Импери?а . Ме?у 1919 и 1939 година, втората француска колони?ална импери?а поседувала над 12.347.000 квадратни километри зем?а. Вклучува??и го континенталниот дел на Франци?а, целосното француско подрач?е достигнувало 12.898.000 квадратни километри во 1920-тата и 1930-тата, што изнесува 8,6 % од светската површина.

Во текот на XVII и XVIII век, Франци?а основала колонии и во Северна Америка, ( Нова Франци?а  ? по долниот тек на реката Сент Лоренс во Канада ), во САД , во Луизи?ана и на Карибите . Нова Франци?а била изгубена во во?ната со Британците во 1763 година, додека пак Наполеон им ?а продал Луизи?ана на САД во 1803 година. По Втората светска во?на , дел од француските колонии ме?у кои и Виетнам (поранешна Индокина ) и Алжир ?а стекнале сво?ата независност после крвави воени конфликти.

Современа истори?а [ уреди | уреди извор ]

Франци?а била победничка сила во Првата светска во?на и во Втората светска во?на . Човечките и матери?алните загуби во првата во?на, во ко?а загинале 1,4 милиони Французи ^[6] биле далеку поголеми од оние што таа ги претрпела во текот на втората, иако само мал дел од не?зината територи?а бил окупиран во текот на Првата светска во?на. Според бро?от на жртвите на страната на со?узниците, Франци?а го зазема второто место со 25 % односно 5,6 милиони, од ко?што 1,357 милиони загинати во?ници, а 4,266 милиони ранети во?ници. Дотогаш една од водечките колони?ални сили во светот морала да се брани. За разлика од Првата светска во?на каде што Франци?а ?а имала една од водечките улоги, во Втората светска во?на таа брзо била освоена и поразена уште во ?уни 1940 година. Германците ?а поразиле со брзи тенковски продори. Периодот ме?у во?ните забележал низа соци?ални реформи воведени од страна на владата на Народниот фронт. После германската блицкриг (blitzkrieg) кампа?а за време на Втората светска во?на континенталниот дел на Франци?а бил поделен на окупирана северна зона и на ?уг, Франци?а на Виши , или режим ко? бил марионета и ло?ален на окупаторите. За време на Втората светска во?на во Франци?а делувало движе?ето на Отпорот . Во ноември 1942 година, Германците ?а окупирале и ?угоисточна Франци?а. Франци?а била ослободена од страна на англо-американско-канадската во?ска ко? се истоварила во ?уни 1944 година на Норманди?а (Види ? Битка на Норманди?а ). Антифашистичката влада во Франци?а била формирана од генералот Шарл де Гол . Загубата на во?ници во оваа светска во?на не бил многу голем, но на?многу страдала евре?ската заедница.

Четвртата Република била воспоставена после Втората светска во?на. Франци?а се обидела да ги задржи своите колонии и да ?а сочува сво?ата колони?ална импери?а , но наскоро влетала во големи невол?и поради битките за независност на колониите. Обидот во 1946 година да се врати контролата врз Француска Индокина довел до Првата во?на за Индокина , ко?а завршила со пораз на Французите во Битката на Диен Биен Пу во 1954. Само неколку месеци подоцна, Франци?а се соочила со нов, дури и потежок конфликт во Алжир .

Дебатата околу тоа дали треба или не треба да се задржи контрола во Алжир и иселува?ето на околу еден милион европски доселеници, ?а потресла зем?ата и за малку ?е довела до гра?анска во?на. Во 1958 година, слабата и нестабилна Четврта Република била заменета со Петтата Република , ко?а се одликувала со за?акнува?е на функци?ата на претседателот. Улогата на Шарл де Гол била да ?а задржи зем?ата во целост додека излегувала од периодот на конфликти и кризи. Алжирската во?на и Франко-француската гра?анска во?на што се водела во главниот град Алжир , завршила со мировни преговори во 1962 година по што Алжир ?а стекнал сво?ата независност.

Во последните децении, помирува?ето и соработката на Франци?а со Германи?а се од централно значе?е за политичката и економската интеграци?а на растечката Европска Уни?а , вклучува??и го и воведува?ето на еврото во ?ануари 1999 година. Францускиот електорат гласаше против ратификаци?ата на Договорот за воспоставува?е на Устав за Европа во ма? 2005 година, но потоа беше ратификуван Лисабонскиот договор од страна на парламентот во февруари 2008 година.

Географи?а и клима [ уреди | уреди извор ]

Додека континентална Франци?а се нао?а во Западна Европа , Франци?а исто така поседува и територии во Северна Америка , Карибите , ?ужна Америка , на ?ужниот дел на Индиски Океан , на Тихиот Океан , и на Антарктик . ^[7] Овие територии имаат различни форми на управува?е и се нарекуваат прекуморски департмани и прекуморски територии .

Европскиот дел на Франци?а зазема 547,030  квадратни километри (211,209  sq mi ), ^[8] зазема??и го на?големиот дел ме?у членките на Европската Уни?а , односно, за малку е поголем од Шпани?а . Франци?а поседува различен вид на рел?еф, од низини на северниот и западниот брег, до планини на ?угоисток каде што се протегаат Алпите , во средишниот ?ужен дел ка? Централниот Масив и Пиринеите на ?угозапад, кои се неко? вид и природна граница со Шпани?а. На 4.807  метри над морското ниво, на?високата точка на Европа, врвот Монблан , се нао?а на Алпите на границата ме?у Франци?а и Итали?а . ^[9] Континенталниот дел на Франци?а има исто така и раширени речни системи ме?у кои реката Лоара , Гарона , Сена и Рона , ко?а го дели Централниот Масив од Алпите и се влева во Средоземното Море ка? местото Камарг , на?ниската точка на Франци?а (2 m / 6.5 ft под морското ниво). ^[9] Корзика се нао?а во Средоземното Море.

Целосното копно на Франци?а, заедно со ДОМ и ТОМ (без Адели Ленд ), изнесува 674.843  квадратни километри, 0,45 % од целосното копно на Зем?ата. Франци?а поседува втора по големина економска зона (EEZ) на светот, 11.035.000 квадратни километри, приближно 8 % од целосната површина на сите економски зони во светот, и се нао?а веднаш зад Соединетите Држави (11.351.000 км ²  / 4,383,000 sq mi) пред Австрали?а (8.232.000 км ²  ). ^[11]

Европскиот дел на Франци?а се нао?а ме?у 41° и 51° северна географска ширина, во западниот дел на Европа, па оттука лежи во северната температурна зона . Северот и северозападот имаат умерена клима, додека комбинаци?а од морски вли?ани?а, широчината и височината предизвикува разновидна клима во останатиот дел на континентална Франци?а. ^[12] На ?угоисток преовладува средоземна клима . Во западниот дел, климата главно е океанска со висок степен на врнежи, меки зими и свежи до топли лета. Во внатрешниот дел климата станува континентална со жешки, лета, постудени зими и со помалку врнежи. Климата на Алпите и другите планини главно е алпска , со голем бро? денови со температури под нулата и со 150 снежни денови каде снегот трае до 6 месеци.

• 
  Местоположба на Франци?а во Европа
• 
  Топографи?а и бариметри?а на Франци?а и околината.
• 
  Реки во Франци?а
• 
  Административна карта со региони и департмани.
• 
  Максимална височина на француските департмани

Население, ?азик и религи?а [ уреди | уреди извор ]

Види: Список на градови во Франци?а .

На?големи и на?важни градови се: Париз 12 милиони жители, Лион 1,8 милиони, Марсе? 1,6 милиони, Лил 1,3 милиони, Тулуза 1,15 милиони, Бордо 1,1 милион, Ница 1,0 милион, итн.

Бро?от на население од 1 ?ануари 2009 во Франци?а е:

• Франци?а (метрополитенски (европски) дел)- 62 448 977 милиони.
• Франци?а (прекуморски дел)- 2 624 505 милиони
• Вкупно: 65 073 482 милиони.

Франци?а е втора зем?а по население во Европската Уни?а и претставува 13 % од вкупното население.

Религи?а [ уреди | уреди извор ]

Франци?а е зем?а каде што слободата на мислата и на религи?ата се зачувани уште од 1789 година врз основа на Деклараци?ата за правата на човекот и на гра?анинот. Републиката се заснова врз принципот на лаицизмот (или ?слободата на совеста“, вклучува??и го и недостатокот од него) применет од страна на Жил Фери во 1880-тите и законот од 1905 година за поделбата на црквите и на државата. Римокатолизмот е мнозинската религи?а на францускиот народ. Таа пове?е не се смета за државна религи?а, како што било до пред 1789 година и револуци?ата.

Според последните податоци кои биле направени во 2023 година, 58% од населението на Франци?а се римокатолици , 34% се атеисти , околу 3% се муслимани , 3% протестанти , 1% Евреи .

Политички систем [ уреди | уреди извор ]

Француската Република е унитарна полупретседателска република со силни демократски традиции. Уставот на Петтата република бил изгласан на референдум на 28 септември 1958. Извршната власт сама по себе има два лидера: претседател на Републиката , актуелен шеф на државата Емануел Макрон бил избран на непосредни избори за период од 5 години (порано биле 7), и владата, водена од назначен претседател на влада, односно премиер , во актуелниот случа? Жан Кастекс .

Францускиот парламент е составен од Национално собрание ( Assemblee Nationale ) и сенат . Пратениците на Националното собрание се со мандат од 5 години. Собранието има мо? да го распушти кабинетот, па оттука мнозинството на собранието го определува изборот на владата. Сенатот се бира за период од 6 години (порано 9), а половина од мандатите се ставаат на избор секо?а трета година почнува??и од септември 2008 година. ^[13] Мо?та на сенатот е лимитиран во случа? на несогласува?е, сепак националното собрание го има последниот збор, освен кога се однесува за некои уставни праша?а.

Административна поделба [ уреди | уреди извор ]

Стопанство [ уреди | уреди извор ]

Со БДП од 2.865 мили?арди долари , француската економи?а е петта економи?а во светот. Зем?ата има развиено стопанство, зем?оделство и висококвалификувана работна сила. Динамичниот услужен сектор овозможува разво? на голема економска активност. Франци?а е една од на?големите зем?и извознички во светот, на?многу извезува зем?оделски производи, вино, машини, софтвер. Исто така, таа е голем извозник на електрична енерги?а .

?авниот долг на Франци?а посто?ано растел во последните четири децении, зголемува??и се од 85% во БДП во 2010 година на 98% во БДП на кра?от на 2018 година. ^[14]

Во третиот квартал на 2019 година, стапката на невработеност во Франци?а изнесувала 8,6%. ^[15]

Култура [ уреди | уреди извор ]

Франци?а со векови била центар на западниот културен разво?. Многу француски уметници биле ме?у на?реномираните од своето време, а Франци?а сe уште е прочуена во светот поради сво?ата богата културна традици?а.

Политичките режими секогаш го поттикнувале уметничко творештво, а создава?ето на Министерството за култура во 1959 година помогна да се зачува културното наследство на зем?ата и да се направи достапно за ?авноста. Министерството за култура било многу активно од своето создава?е, доделува?е субвенции за уметници, промовира?е на француската култура во светот, поддршка на фестивали и културни настани, заштита на историски споменици. Француската влада, исто така, ги брани аудиовизуелните производи направени во зем?ата.

Франци?а ?а посетуваат на?голем бро? туристи годишно, во голема мера благодарение на бро?ните културни об?екти и историски згради, распрскани низ целата територи?а. 1.200 музеи годишно примаат пове?е од 50 милиони посетители. ^[16] На?важните културни локации ги води владата, на пример преку ?авната агенци?а Центар за национални споменици, ко?а е одговорна за околу 85 национални историски споменици.

43.180 градби се заштитени како историски споменици, главно вклучуваат замоци и верски об?екти ( катедрали , базилики , цркви ), но исто така и статуи, споменици и градини. Во списокот на светско наследство на УНЕСКО е впишано 41 место во Франци?а.

Уметност [ уреди | уреди извор ]

Почетоците на француската уметност биле под големо вли?ание на фламанската и итали?анската уметност во времето на ренесансата . Жан Фуке , на?познатиот средновековен француски сликар , бил првиот ко? патувал во Итали?а да ?а доживее раната ренесанса од прва рака. Ренесансното сликарско ? Фонтенблоовско училиште “ било директно инспирирано од итали?ански сликари, како што се Франческо Приматичо и Росо Ф?орентино , ко? работел и во Франци?а. Два од на?познатите француски уметници од времето на барокот , Никола Пусен и Клод Лорен , живееле во Итали?а.

17 век бил периодот кога класицизмот француското сликарство станало истакнато и индивидуализирано. Премиерот на Лу? XIV , Жан-Батист Колбер , во 1648 година ?а основал Кралската академи?а за сликарство и ва?арство за да се заштитат овие уметници, а во 1666 година то? ?а создал уште активната Француска академи?а во Рим за француските уметници имаат директни односи со нивните итали?ански колеги.

Француските уметници го развиле стилот рококо во 18 век, како поинтимна имитаци?а на стариот барокен стил, делата на уметниците поддржувани од дворот, Антоан Вато , Франсоа Буше и Жан-Оноре Фрагонар , како на?репрезентативни. Француската револуци?а донела големи промени, Наполеон ги фаворизирал уметниците од неокласицистички стил како Жак-Лу? Давид и високо вли?ателната Академи?а на ликовни уметности , дефинирани во стил познат како академизам . Во тоа време Франци?а станала центар на уметничкото творештво, во првата половина на 19 век доминирале две последователни движе?а, прво романтизмот со Теодор Жерико и Ежен Делакроа и реализмот со Жан-Батист-Ками? Коро , Гистав Курбе и Жан-Франсоа Миле , стил ко? на кра?от еволуирал во натурализмот .

Во втората половина на 19 век, вли?анието на Франци?а на сликарството станува уште поважно, со разво?от на нови стилови во сликарството како што се импресионизмот и симболизмот . На?познати импресионистички сликари од ово? период се Ками? Писаро , Едуар Мане , Едгар Дега , Клод Моне и Огист Реноар ^[17] Втората генераци?а на импресионистички сликари, Пол Сезан , Пол Гоген , Анри де Тулуз-Лотрек и Жорж П?ер Сера , исто така биле авангарда на уметничките еволуции, ^[18] , како и фовистите Анри Матис , Андре Дерен и Морис де Вламенк ^{[19] [20]}

На почетокот на 20 век, кубизмот бил развиен од Жорж Брак и шпанскиот сликар Пабло Пикасо , ко? живеел во Париз. Други странски уметници, исто така се населиле и работеле во или во близина на Париз, како што се Винсент ван Гог , Марк Шагал , Амедео Моди?ани и Васили? Кандински .

Многу музеи во Франци?а се целосно или делумно посветени на скулптури и сликарски дела. Огромна колекци?а на стари ремек-дела создадени пред или во текот на 18-от век се изложени во музе?от во државна сопственост Лувр , како што се Мона Лиза , исто така позната и како ?оконда. Додека палатата Лувр е долго време музе?, музе?от Орсе бил отворен во 1986 година и од старата железничка станица Гар д’Орсе , при голема реорганизаци?а на национални уметнички колекции, за да се соберат француските слики од втората половина на 19 век (главно импресионизам и фовистички движе?а) ^{[19] [20]}

Модерните дела се претставени во Националниот музе? на модерната уметност , ко? во 1976 година се преселил во центарот Жорж Помпиду . Овие три државни музеи ги посетуваат блиску до 17 милиони лу?е годишно. ^[21] Други национални музеи со сликарски изложби се Големата палата (Гран пале) (1,3 милиони посетители во 2008 година), како и музеи во сопственост на градовите. На?посетуван од нив е Музе?от на модерна уметност на градот Париз (0,8 милиони посетители во 2008 година) каде се изложени современи дела. ^[21] Вон Париз сите големи градови имаат свои Музеи на ликовна уметност со дел посветен на европското и француското сликарство. Некои од на?добрите збирки се нао?аат во музеите во Лион , Лил , Руан , Дижон , Рен и Гренобл .

Архитектура [ уреди | уреди извор ]

Во текот на среден вексредниот век, многу утврдени замокзамоци биле изградени од феудалните благородници за да ?а обележат нивната мо?. Некои француски замоци кои преживеале се Шинон , Шато д’Анжер , масивниот Шато де Венсен и таканаречените Катарски замоци . Во оваа епоха, како и во поголемиот дел на Западна Европа, во Франци?а се користела романската архитектура . Од црквите во ово? стил во Франци?а посебно се истакнуваат базиликата Сен Сернен во Тулуза , на?големата црква во романски стил во Европа ^[22] и остатоците од опати?ата Клини .

Готската архитектура , првично наречена Opus Francigenum со значе?е ?француска работа", ^[23] се зачнала на Ил де Франс и била првиот француски архитектонски стил што бил копиран во цела Европа. ^[24] Во Северна Франци?а се нао?аат некои од на?важните готски катедрали и базилики , а прва ме?у нив е базиликата Сен Дени (ко?а се користела како кралска некропола). Други важни француски готски катедрали се Богородичната црква во Шартр и Богородичната црква во Ам?ен . Кралевите биле крунисувани во друга важна готска црква, Богородичната црква во Ремс . ^[25] Покра? црквите, готската архитектура се користела за бро?ни верски палати, од кои на?важна е Папската палата во Ави?он .

Конечната победа во Стогодишната во?на означила важна фаза во еволуци?ата на француската архитектура. Тоа било време на француската ренесанса и пове?е уметници од Итали?а . Многу резидентни палати биле изградени во долината на Лоара од 1450 година со Шато де Монсоро како прва референца. ^{[26] [27]} Такви резидентни дворци биле Шато де Шамбор , Шато де Шенонсо и Шато д’Амбоаз .

По ренесансата и кра?от на средниот век, барокната архитектура го заменила традиционалниот готски стил. Ме?утоа, во Франци?а, барокната архитектура имала поголем успех во световниот домен отколку во духовниот. ^[28] Во световниот домен, Верса?скиот дворец има многу барокни особини. Жил Ардуен Мансар , ко? ги диза?нирал проширува?ата во Верса?, бил еден од на?вли?ателните француски архитекти на барокната ера. Познат е по сво?ата купола на Домот на инвалидите . ^[29] Некои од на?впечатливите провинциски барокни архитектури се нао?аат на места кои сe уште не биле француски, како што е плоштадот Станислас во Нанси . На воената архитектонска страна, Вобан ги диза?нирал некои од на?ефикасните тврдини во Европа и станал вли?ателен воен архитект. Како резултат на тоа, имитации на неговите дела може да се на?дат насекаде низ Европа, Америка, Руси?а и Турци?а. ^{[30] [31]}

По револуци?ата, републиканците го претпочитале неокласицизмот , иако то? бил воведен во Франци?а пред револуци?ата со об?екти како парискиот Пантеон или Капитолот во Тулуза. Изградени за време на Првото Француско Царство, Триумфалната капи?а и црквата Сен Мари-Меделин претставуваат на?добар пример за архитектурата во стилот ампир. ^[32]

Под Наполеон III , се по?авил нов бран на урбанизам и архитектура. Биле изградени екстравагантни градби како необарокната Опера Гарние . Урбаното планира?е било многу организирано и ригорозно, на пример Османовото реновира?е на Париз. Архитектурата поврзана со оваа ера се нарекува ампир стил. Во тоа време дошло до повторен силен готски избувнува?е во Европа и Франци?а. Кон кра?от на 19 век, Гистав А?ферл диза?нирал многу мостови, како ви?адуктот Гарабит и останува еден од на?вли?ателните проектанти на мостови во негово време иако на?многу е познат по култната А?фелова кула .

Во 20 век француско-шва?царскиот архитект Ле Корбиз?е диза?нирал неколку об?екти во Франци?а. Не толку одамна, француските архитекти ги комбинирале модерните и старите архитектонски стилови. Луврската пирамида е пример за модерна архитектура додадена на постара зграда. На?тешки градби за интегрира?е во градовите во Франци?а се облакодерите , биде??и се видливи од далеку. На пример, во Париз, од 1977 година, новите згради морале да бидат под 37 метри. ^[33] На?големата финансиска област во Франци?а е Дефанс , каде што се нао?аат бро?ни облакодери. . ^[34] Други масивни градби кои се предизвик за интегрира?е во нивната околина се големите мостови. Пример за начинот на ко? тоа е направено е Ви?адутот Ми?о . Некои познати современи француски архитекти се: Жан Нувел , Доминик Перо , Кристи?ан де Портзампарк и Пол Андре .

Книжевност [ уреди | уреди извор ]

На?раната француска книжевност датира од средниот век , кога она што денес е познато како модерна Франци?а немала еден единствен ?азик. Имало неколку ?азици и ди?алекти, а писателите користеле сво? правопис и граматика. Авторите на некои француски средновековни текстови се непознати, како што се Тристан и Изолда и Ланселот-Грал . Други автори се познати, на пример, Крет?ен де Троа и во?водата Вили?ам IX од Аквитани?а , кои пишувале на окситански ?азик .

Голем дел од француската средновековна поези?а и книжевност била инспирирана од француските легенди како што е ? Песната за Ролан “ и разни ?уначки песни (шансон де жест). Романот за Ренар , напишан во 1175 година од Перу де Сен Клуд, ?а раскажува приказната за средновековниот лик Ренар (Лисец) и е друг пример на рани француски книжевни дела. Битна фигура во француската книжевност во 16 век бил Франсоа Рабле , чи?а новела Гаргантуа и Пантагруел до денешни дни останала прочуена и ценета. Друга голема фигура во француската книжевност во ово? век бил Мишел де Монте? . Неговото на?прочуено дело Есеи , го создал книжевниот жанр есе?. ^[35] Француската поези?а во ово? век била овоплотена од П?ер де Ронсар и Жоашен ди Беле . Овие два?ца писатели го основале книжевното движе?е Ла Пле?ад .

Во текот на 17 век, Мадам де Лафа?ет анонимно го об?авила Принцезата де Клев , роман што се смета за еден од првите психолошки романи на сите времи?а. ^[36] Жан де Лафонтен е еден од на?познатите баснописци на тоа време, напишал стотици басни, некои далеку попознати од другите, како што е на пример Мравката и штурецот . Генерации француски студенти морале да ги учат неговите басни, што било сметано како помага?е на уче?ето мудрост и здрав разум за младите лу?е. Некои од неговите стихови влегле во популарниот ?азик и станале поговорки, како што е "A l'œuvre, on connait l'artisan." (Занаетчи?ата се познава по делото). ^[37]

Жан Расин , чие неверо?атно ма?сторство на александринецот и на францускиот ?азик било со векови фалено, создал претстави како што се Федра или Британикус. То?, заедно со П?ер Корне? ( Сид ) и Молиер , се смета за еден од трите големи драматурзи од златното доба на Франци?а. Молиер, ко? се смета за еден од на?големите ма?стори на комеди?ата на западната литература ^[38] , напишал десетина драми, ме?у кои и Мизантроп , Скржавецот , Вообразениот болен и Гра?анинот благородник . Неговите драми се толку популарни во светот што францускиот ?азик понекогаш се нарекува ??азикот на Молиер“ ( la langue de Moliere ) ^[39] ,исто како што англискиот ?азик се смета за ??азикот на Шекспир“.

Француската книжевност и поези?а доживеале уште поголем процут во XVIII и XIX век. На?познати дела на Дени Дидро се Фататистот Жак и Внукот на Рамо . Ме?утоа, то? е на?познат по тоа што бил главен уредник на Енциклопеди?ата , чи?а цел беше да ги сумира сите сознани?а од неговиот век и да им ги претстави на лу?ето, со цел да се бори против незнае?ето и опскурантизмот . Во текот на истиот век, Шарл Перо бил плоден писател на познати детски ба?ки, вклучува??и ги мачорот во чизми , Пепелашка , Заспаната убавица и Сината брада . На почетокот на 19 век, симболичката поези?а била важно движе?е во француската книжевност, со поети како Шарл Бодлер , Пол Верлен и Стефан Маларме . ^[40]

Во 19 век се издале дела на многу угледни француски автори. Виктор Иго понекогаш се смета за ?на?големиот француски писател на сите времи?а“ ^[41] извонреден во сите книжевни жанрови. Предговорот на неговата претстава Кромвел се смета за манифест на романтичното движе?е . ?Контемплации“ и ?Легендата на вековите“ се сметаат за ?поетски ремек-дела“ ^[42] , а неговиот стил се споредува со оно? на Шекспир , Данте и Хомер . ^[42] Неговиот роман ? Клетници “ е нашироко познат како еден од на?големите романите што некогаш биле напишани ^[43] , а " Богородичната црква во Париз " останува неизмерно популарен.

Други големи автори од ово? век се Александар Дима ( Тро?цата мускетари и Грофот Монте Кристо ), Жил Верн ( Дваесет ил?ади мил?и под мори?ата ), Емил Зола ( Ругон Макарови ), Оноре де Балзак ( Човечка комеди?а ), Ги де Мопасан , Теофил Гот?е и Стендал ( Црвено и црно , Пармскиот картузи?ански манастир ), чии дела се ме?у на?познатите во Франци?а и светот. Наградата ?Гонкур“ е француска книжевна награда за првпат доделена во 1903 година. ^[44]

Истакнати писатели од 20 век се Марсел Пруст , Лу?-Фердинан Селин , Албер Ками и Жан-Пол Сартр . Антоан де Сент Егзипери го напишал Малиот принц , ко? со децении останал популарен ка? децата и возрасните ширум светот. ^[45] Од 2014 година, француските автори се на?бро?ни добитници на Нобеловата награда за литература . ^[46] Првата Нобелова награда за литература ?а добил францускиот автор Сили Придом , додека последен бил Патрик Моди?ано ко? ?а добил наградата во 2014 година. ^[46] Жан-Пол Сартр бил првиот ко? ?а одбил Нобеловата награда во 1964 година. ^[46]

Филозофи?а [ уреди | уреди извор ]

Сe до по?авата на хуманизмот во ренесансата , во средновековната филозофи?а преовладувала схоластиката . Модерната филозофи?а во Франци?а почнала во 17 век со филозофи?ата на Рене Декарт , Блез Паскал и Никола Малбранш . Декарт ?а оживеал западната филозофи?а , ко?а опаднала по грчката и римската ера. ^[47] Неговите Размислува?а за првата филозофи?а го промениле примарниот об?ект на филозофската мисла и покренале некои од на?фундаменталните проблеми за други филозофи како Спиноза , Ла?бниц , Х?ум , Беркли и Кант .

Француските филозофи ги дале некои од на?важните политички трудови во времето на просветителството . Во За духот на законите , баронот Де Монтеск?е дал теори?а за начелото за поделба на власта , ко?а била вградена во сите либерални демократии по првичната примена во Соединетите Држави. Волтер го отелотворува просветителството со своите одбрани на правата за бесплатно суде?е и слобода на вероисповед.

Француската мисла во 19 век била насочена кон одговори на општествената невол?а ко?а ?а следела Француската револуци?а . На филозофите рационалисти како Виктор Кузен и Огист Конт , кои повикувале на нова соци?ална доктрина, им опонирале реакционерните мислите како Жозеф де Местр , Лу? де Боналд и Фелисите Робер де Ламене , кои ги обвинувале рационалистите за отфрла?е на традиционалниот ред. Заедно со Британецот Едмунд Берк , Де Местр се смета за еден од основачите на европскиот конзервативизам , додека Конт се смета дека е основач на позитивизмот , што Емил Диркем го преформулирал како основа за соци?алните истражува?а.

Во 20 век, делумно како реакци?а на перципираните ексцеси на позитивисмот, францускиот спиритуализам напредувал со мислители како Анри Бергсон и истиот имал вли?ание на американскиот прагматизам и Ва?тхедовата верзи?а на филозофи?а на процес . Во ме?увреме, француската епистемологи?а станала истакната школа на мисла со Анри Поенкаре , Гастон Башлар , Жан Кава?ес и Жил Ву?мен . Под вли?ание на германската феноменологи?а и егзистенци?ализмот , филозофи?ата на Жан-Пол Сартр имала големо вли?ание по Втората светска во?на и на кра?от на 20 век Франци?а станала лулка на постмодерната филозофи?а со Жан-Франсоа Лиотар , Жан Бодри?ар , Жак Дерида и Мишел Фуко .

Франци?а како тема во уметноста и во популарната култура [ уреди | уреди извор ]

• ? Францускиот тестамент “ ( француски : Le Testament francais ) ? роман на францускиот писател Андре? Макин . ^[48]
• ?Половина час по Франци?а“ (англиски: Half Past France ) ? песна на американскиот рок -музичар ?он Ке?л ( John Cale ) од 1973 година. ^[49]
• ?Во Франци?а“ (англиски: In France ) ? песна на американскиот рок-музичар Френк Запа ( Frank Zappa ) од 1984 година. ^[50]

Наводи [ уреди | уреди извор ]

Надворешни врски [ уреди | уреди извор ]

Пове?е за France на збратимените проекти на Википеди?а
	Дефиниции и преводи на Викиречник  ?
	Податотеки на Ризницата  ?
	Образовни ресурси на Викиуниверзитет  ?
	Новинарски известува?а на Викивести  ?
	Мисли на Викицитат  ?
	Изворни текстови на Викиизвор  ?
	Прирачници на Викикниги  ?
?	Информации за патува?е во Википатува?е  ?   ?

Влада

• Official site of the French public service Архивирано на 25 ма? 2008 г.  ? Links to various administrations and institutions
• Frenchculturenow.com: French society, culture, politics news Архивирано на 4 септември 2009 г.
• Official site of the French Embassy in the United Kingdom
• Chief of State and Cabinet Members Архивирано на 1 ма? 2011 г.

Култура

• Cocorico! French culture
• Contemporary French Civilization Архивирано на 8 март 2012 г. , journal, University of Illinois.

Општо

• France , from the BBC
• France , from the Encyclopædia Britannica
• ? Светска книга на факти “ на ЦИА ? запис за ? France “ (англиски)
• France at UCB Libraries GovPubs
• Временска прогноза
• Франци?а на Curlie (англиски)
• France на Викимедииниот атлас

• Википатува?е има туристички водич за France .

  • OECD France statistics

  п р у Држави и територии во Европа Независни држави Австри?а Азербе??ан 1 Албани?а Андора Белги?а Белоруси?а Босна и Херцеговина Бугари?а Ватикан Германи?а Грузи?а 1 Грци?а 1 Данска Ермени?а 1 Естони?а Ирска Исланд Итали?а Кипар 1 Латви?а Литвани?а Лихтеншта?н Луксембург Македони?а Малта Молдави?а Монако Норвешка Обединето Кралство Полска Португали?а Романи?а Руси?а 1 Сан Марино Словачка Словени?а Срби?а Турци?а 1 Украина Унгари?а Финска Франци?а Холанди?а Хрватска Црна Гора Чешка Шва?цари?а Шведска Шпани?а Непризнаени држави Абхази?а 1 ?ужна Осети?а 1 Косово Нагорно-Карабах 1 Северен Кипар 1 Приднестровие Зависни и други територии Данска Фарски Острови Финска Оланд Норвешка ?ан Ма?ен Свалбард Обединето Кралство Акротири и Декели?а 1 Гибралтар Гернзи Ман ?ерси 1 Делумно во Ази?а , или целосно во Ази?а, но има културни врски со Европа.

  п р у Членки и кандидати на Европската Уни?а Зем?и-членки Австри?а  · Белги?а  · Бугари?а  · Германи?а  · Грци?а  · Данска  · Естони?а  · Ирска  · Итали?а  · Кипар  · Летони?а  · Литвани?а  · Луксембург  · Малта  · Полска  · Португали?а  · Романи?а  · Словачка  · Словени?а  · Унгари?а  · Финска  · Франци?а ? Холанди?а  · Хрватска  · Чешка  · Шведска  · Шпани?а Зем?и-кандидати во преговори Исланд  · Срби?а  · Турци?а  · Црна Гора Зем?и-кандидати Албани?а  · Македони?а Потенци?ални кандидати Босна и Херцеговина  · Република Косово

  Нормативна контрола WorldCat VIAF : 264091107 LCCN : n79006404 GND : 4018145-5 SUDOC : 026378329 BNF : cb152383070 (податоци) BIBSYS : 90292000 HDS : 003354 NLA : 35098056 NDL : 00563689 NKC : ge129152 CiNii : DA00567886