?ere Cihani ye Duyem
?ere cihani (2) serdema diroki
Dema destpekirine	1 ilon 1939
Dema bidawibune	2 ilon 1945
Be?dar	Axis Powers Hezen Hevpeymaniye yen ?ere Cihani ye Duyem Almanyaya Nazi Awistralya Keyaniya Yekbuyi
Hejmara miriyan	73.000.000 ±13000000
Pek te ji	Pacific War Eastern Front Battle of the Atlantic Battle of Britain Normandy landings Battle of the Bulge Operation Flashpoint Mediterranean and Middle East Theater of World War II Middle East Theater of World War II Battle of Aachen Battle of the Scheldt Operation Barbarossa Attack on Pearl Harbor Bloody Sunday Big Week Battle of Madagascar Battle of France Slovak Republic Third Battle of Kharkov
?ere Cihani ye Yekem serdema di navbera du ?eran de  aftermath of World War II Trente Glorieuses ?ere sar ?ere Cihani ye Seyem
biguhere  -  Wikidaneye biguhere

?ere Cihani ye Duyem ^[1] an ji Cenga cihani ya duyem , ?ere duyem e mezin a sedsala 20an de ye ku li hemi cihane cebuye. Ev ?ere ku di navbera 1939 u 1945an de ruda ye. Ev ?er 1e ilona 1939e bi eri?a Almanyaye bo Polonyaye destpe kiriye. ?ere Cihani ye Duyem ?ereki tevayi bu ku rasterast zedetiri 100 milyon miroven ji zedetiri 30 welatan te de be?dar bun.

?ereki behempa [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Be?daren sereke yen ?er hemu ?iyanen xwe yen abori, pi?esazi u zanisti avetin pi?ta hewildana ?er u bi ve yeke ferqa di navbera cavkaniyen sivil u le?keri de puc kirin. Balafiran di pevcune de rolek mezin listin. Bi ve yeke imkana bombebarana stratejik a navenden nifuse hate peyda kirin u du ceken navoki en ku - di diroke de heya niha tene du caran hatine avetin - di ?er de hatine bikar anin.

?ere Cihani ye Duyem di diroka mirovahiye de pevcuna heri kujer bu; di encame de 70 heta 85 milyon kes hatin ku?tin, bi pirani sivil. Bi deh milyonan ji ber jenosid (Holokost di nav de), bircibun, komkuji u nexwe?iyan mirin. Pi?ti tekcuna hevalbendiya Axis, Almanya u Japon hatin dagir kirin, u dadgehen tawanen ?er li diji reberen Alman u Japoni hatin kirin.

Sedemen ?er [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Sedemen ?ere Cihani ye Duyem tene niqa? kirin, le faktoren alikar di nav wan de ?ere Italo-Etiyopyaye ye Duyem, ?ere Navxweyi ye Spanyaye, ?ere Sino-Japoni ye Duyem, pevcunen sinore Sovyet-Japonya, rabuna fa?izme li Ewropaye u bilindbuna tansiyonen Ewropi ji ?ere Cihane ye Yekem ve. Bi gelemperi te hesibandin ku ?ere Cihani ye Duyem di 1'e ilona 1939an de, dema ku Almanyaya Nazi , di bin serokatiya Adolf Hitler de, Polonya dagir kir, dest pe kir. Inglistan u Fransaye di 3e Ilone de li diji Almanyaye ?er ilan kirin. Di bin Pakta Molotov-Ribbentrop a tebaxa 1939an de, Almanya u Yekitiya Sovyete Polonya parce kiribun u li seransere Finlenda, Estonya, Letonya, Litvanya u Romanya wek "qaden bandora xwe" destni?an kiribun. Ji dawiya 1939an heya destpeka 1941an, di nav rezek kampanya u peymanan de, Almanya piraniya parzemina Ewropa zeft kir an kontrol kir, u bi Italya u Japonya re (pa?e bi welaten din re ji) hevalbendiya Axis ava kir. Pi?ti destpekirina kampanyayen li Afrikaya Bakur u Afrikaya Rojhilat, u hilwe?ina Fransa di nive sala 1940an de, ?er di seri de di navbera hezen Axa Ewropi u Imperatoriya Britani de berdewam kir, digel ?ere li Balkanan, ?ere hewayi ye Britanya, Blitz ya Keyaniya Yekbuyi, u ?ere Atlantike. Di 22e hezirana 1941an de, Almanya pe?engiya hezen Axisa Ewropi kir da ku Yekitiya Sovyete dagir bike, lewma Eniya Rojhilat vekir, ya ku bu mezintirin ?anoya ?er a bejahi di diroke de.

Pe?vecuna ?er [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

Japonya, ku armanca we serweriya Asya u Pasifike bu, di sala 1937 de bi Komara Cine re ?er kir. Di Kanuna 1941 de, Japone bi eri?en hema hema li diji Asyaya Ba?ur-rojhilate u Pasifike Navin eri?i heremen Ameriki u Britani kir. Ev yek eri?ek li ser filoya Ameriki li Pearl Harbor bu ku di encame de Dewleten Yekbuyi ?er li diji Japonya ragihand. Hezen Axisa Ewropi ji bo hevgirtine li diji Dewleten Yekbuyi ?er ilan kirin. Japonya di demek kurt de piraniya rojavaye Pasifike girt, le pe?keftinen we di sala 1942an de pi?ti windakirina ?ere kritik a Midwaye hatin sekinandin; pa?e, Almanya u Italya li bakure Afrika u li Stalingrade li Yekitiya Sovyete tek cun. Di sala 1943an de ?ikestinen sereke - di nav de rezek ?ikestinen Alman li Eniya Rojhilat, eri?en Hevalbendan en Sisilya u axa Itali, u eri?en Hevalbendan li Pasifike - insiyatifa hezen Axis tek birin u ew necar kirin ku li hemi eniyan pa?veki?inen stratejik bidin. Di sala 1944an de, Hevalbenden Rojavayi Fransaya bindeste Almanyaye dagir kir, di heman deme de Yekitiya Sovyete windahiyen xwe yen axise ji nu ve bi dest xist u bere xwe da Almanya u hevalbenden we. Di salen 1944 u 1945an de, Japonya li parzemina Asyaye rasti pa?vecun hat, dema ku Hevalbendan Heza Deryayi ya Japoni seqet kirin u giraven giring en rojavaye Pasifike girtin.

Encamen ?er [ biguhere | cavkaniye biguhere ]

?ere li Ewropaye bi rizgarkirina heremen ji aliye Almanyaye ve u bi dagirkirina Almanyaye ji aliye Hevalbenden Rojavayi u Yekitiya Sovyete ve bi dawi bu, bi ketina Berline ji aliye le?keren Sovyete, xwekujiya Hitler u teslimbuna be ?ert u merc a Almanyaye di 8e gulana 1945an de. Pi?ti redkirina Japonya ji teslimbuna li ser ?erten Daxuyaniya Potsdame (26 tirmeh 1945), Dewleten Yekbuyi yekem bombeyen atomi avetin ser bajaren Japoni Hiroshima di 6e tebaxe de u Nagazaki di 9e tebaxe de. Ji ber eri?eke nezik a li ser Komgirava Japoni , ihtimala bombeyen atomi yen din, u ragihandina ?ere ya Yekitiya Sovyete li diji Japonyaye, di evara dagirkirina Mancuryaye de, Japonya di 10e tebaxe de niyeta xwe ya teslimbune ragihand u di 2e Ilona 1945an de belgeyeke teslimbune imze kir.

?ere Cihani ye Duyem lihevhatina siyasi u avahiya civaki ya cihane guherand. Neteweyen Yekbuyi ji bo xurtkirina hevkariya navneteweyi u pe?ilegirtina pevcunen pa?eroje hate damezrandin, [1] ku hezen mezin en serketi - Cin, Fransa, Yekitiya Sovyete, Keyaniya Yekbuyi u Dewleten Yekbuyi - bune endamen daimi yen Encumena Ewlekariye. Yekitiya Sovyet u Dewleten Yekbuyi weki superhezen hevrik derketin hole, ku qonaxek ji bo ?ere Sar ye nezi niv sedsale direj kirin. Li du werankirina Ewropi, bandora hezen we yen mezin kem bu, u ev bu sedema dekolonizasyona Afrika u Asyaye. Piraniya welaten ku pi?esaziyen wan zirar ditibun ber bi ba?bun u berfirehbuna abori ve cun. Yekbuna siyasi u abori, nemaze li Ewropaye, weki hewldanek ji bo pe?ilegirtina dijminatiyen pe?eroje, bidawikirina dijminatiyen beriya ?er u avakirina hestek nasnameya hevbe? dest pe kir.

Cavkani [ biguhere | cavkaniye biguhere ]