Mars

Tolvugerð mynd af Mars sem sett er saman ur myndefni fra Mars Global Surveyor fra arunum 1999 til 2004. A myndinni sest hvit isþekjan a norðurheimskautinu en onnur ljos svæði a myndinni stafa af hrimmoðu i kringum hæstu fjoll Mars, þar a meðal Olympus Mons . Dekkri svæðin hægra megin a myndinni eru svæði með þynnra eða engu jarðvegslagi.
Einkenni sporbaugs  [2]
Viðmiðunartimi J2000
Solnand	206.669.000 km 1,381497 AU
Solfirrð	249.209.300 km 1,665861  AU
Halfur langas	227.939.100 km 1,523679 AU
Miðskekkja	0,093 315
Umferðartimi	686,971  s 1,8808 ar 668,5991 solir
Solbundinn umferðartimi	779,96 s 2,135 ar
Meðal sporbrautarhraði	24,077 km/s
Meðalbrautarhorn	19,3564°
Brautarhalli	1,850° miðað við solbaug 5,65° miðað við miðbaug solar 1,67° miðað við fastaslettu [1]
Rishnutslengd	49,562°
Stoðuhorn nandar	286,537°
Tungl	2
Eðliseinkenni
Miðbaugsgeisli	3.396,2 ± 0,1 km? [3] 0,533 jorð
Heimskautageisli	3.376,2 ± 0,1 km? [3] 0,531 jorð
Polfletja	0,00589 ± 0,00015
Flatarmal yfirborðs	144.798.500 km 2 0,284 jorð
Rummal	1,6318 10 11  km 3 [4] 0,151 jorð
Massi	6,4185 10 23  kg [4] 0,107 jorð
Þettleiki	3,9335 ± 0,0004 [4] g/cm³
Þyngdarafl við miðbaug	3,711  m/s² [4] 0,376  g
Lausnarhraði	5,027 km/s
Snuningshraði við miðbaug	868,22 km/k
Mondulhalli	25,19°
Stjornulengd norðurpols	317,68143°
Stjornubreidd norðurpols	52,88650°
Endurskinshlutfall	0,170 [5]
Yfirborðshiti lægsti meðal hæsti Kelvin 130 K 210 K [7] 308 K Celsius ?143 °C [8] -63 °C 35 °C [9]
Syndarbirta	+1,6 to ?3,0 [6]
Syndarþvermal	3,5?25,1" [7]
Lofthjupur [7] [10]
Loftþrystingur við yfirborð	0,636 (0,4?0,87)  kPa
Samsetning	95,32% koltvisyringur 2,7% nitur 1,6% argon 0,13% surefni 0,08% kolsyringur 0,21‰ vatnsgufa 0,1‰ nituroxið

Mars er fjorða reikistjarnan fra solu talið og su ysta af innri reikistjornunum . Mars er nefndur eftir romverska striðsguðinum , sokum hins rauða litar sem pryðir yfirborðið , en stafar af jarnriku bergi og ryki sem hefur oxast (?ryðgað“). Vegna hins rauða litar er hun einnig oft kolluð ?Rauða planetan“. Yfirborð Mars einkennist af miklum gljufrum og storum eldfjollum .

I kinverskri , japanskri , koreskri og vietnamskri menningu er hun kolluð Eldstjarnan , byggt a frumefnunum fimm .

Tvo tungl , Fobos og Deimos eru a sporbraut um hana, en þau eru bæði smagerð og hafa einkennilega logun, Fobos er stærri en Deimos, en sporbaugur hans er mun styttri ? þau eru liklega loftsteinar sem þyngdarafl Mars fangaði.

Eiginleikar [ breyta | breyta frumkoða ]

Mars er um það bil helmingi minni en Jorðin að þvermali , og yfirborðsflatarmal hans aðeins minna en heildarflatarmal alls þurrlendis a Jorðinni. Mars er ekki eins þettur i ser og Jorðin, hann hefur um 15% rummals hennar og 11% massans. Þott Mars se bæði stærri og massameiri en Merkur er Merkur eðlisþyngri. Þetta þyðir að þyngdarafl planetnanna tveggja er næstum það sama við yfirborð þeirra?þyngdarafl Mars er um 1% sterkara. Hematit gefur yfirborði Mars sinn einkennandi rauða lit. Utlit hans er þo breytilegt og getur verið appelsinugult, brunt eða grænt a litinn, allt eftir þeim efnum sem er að finna a yfirborðinu.

Innri uppbygging [ breyta | breyta frumkoða ]

Mars er, eins og Jorðin, marglaga að uppbyggingu. Innst er þettur malmkjarni og utan um hann log ur lettari efnum. Eftir nyjustu rannsoknir er gert rað fyrir að radius kjarnans se 1.795 ± 65 km og að hann se aðallega ur jarni og nikkeli , auk um 16?17% brennisteins (saman mynda þessi efni jarnsulfið ). Kjarninn er talinn vera tvisvar sinnum rikari af lettari efnum en kjarni Jarðarinnar. Mottull ur silikati , sem myndaði megnið af fleka- og eldfjallafyrirbærunum sem er að finna a yfirborði Mars i dag, umlykur kjarnann . Það litur ut fyrir að mottullinn se nu orðinn ovirkur. Fyrir utan kisil og surefni eru algengustu efnin i skorpu Mars jarn, magnesin , al , kalk og kalin . Meðaltalsþykkt skorpunnar er um 50 km, en hamarksþykktin 125 km. Meðaltalsþykkt skorpu Jarðarinnar er aðeins 40 km, sem er hlutfallslega einungis um þriðjungur þykktar skorpu Mars, miðað við stærð planetnanna.

Jarðfræðilegir eiginleikar yfirborðsins [ breyta | breyta frumkoða ]

Mars er svokolluð  bergplaneta sem er ur steinefnum sem innihalda kisil , surefni , malma og onnur efni sem berg er venjulega ur. Yfirborð Mars er aðallega ur þoleiit basalti , en a sumum svæðum er bergið kisilrikara en dæmigert basalt og gæti verið svipuð  andesitbergi sem finnst a Jorðinni, eða kisilgleri. A svæðum þar sem endurskin er minna er meira magn af plagioklasi en a norðanverðum endurskinslitlum svæðum er meira magn af plotusilikotum og kisilriku gleri. A halendinu i suðri hafa kalkrik pyroxen fundist i greinanlegu magni. Staðir með hau hematit- og olivinhlutfalli hafa lika fundist. Meginhluti yfirborðsins er þakinn fingerðum jarnoxiðkornum .

Þott engin merki hafi fundist um virkt hnattrænt segulsvið hafa athuganir leitt i ljos að hlutar yfirborðs planetunnar hafi verið segulmagnaðir, og að skautun segulsviðs hafi umsnuist nokkrum sinnum i fortiðinni. Skautunarrendur sem staðfesta þetta ma finna i segulnæmum efnum, alveg eins og i logum a hafsbotni sums staðar a Jorðinni. I einni kenningu er þvi haldið fram að þessar rendur syni að flekavirkni hafi verið a Mars fyrir fjorum milljorðum ara, aður en rafallinn i kjarna og mottli planetunnar dvinaði og segulsviðið dofnaði.

I myndun sofkerfisins varð Mars til ur frumplanetudiski sem var a sporbraut um solina vegna tilviljanakennds samrunaferlis . Mars hefur marga serkennandi efnafræðilega eiginleika sem stafa af stoðu hans i solkerfinu. Efni með hlutfallslega lagt suðumark , svo sem klor , fosfor og brennisteinn eru algengari a Mars en a Jorðinni. Sennilegt er að orkumiklir solvindar ungu solarinnar hafi a sinum tima ytt þessum efnum utar i solkerfið.

Eftir myndun planetnanna urðu þær allar fyrir morgum arekstrum a svokallaða ? Arekstratimabilinu mikla “ (e. Late Heavy Bombardment ). Merki um arekstra fra þessu timabil er að finna a um 60% yfirborðs Mars og sennilegt er að undir þvi sem þa er eftir af yfirborðinu liggi storar dældir sem hafi myndast vegna þessara arekstra. Finna ma merki um stora arekstrardæld a norðurhveli Mars, rumlega 10.600 km langa og 8.500 km breiða, sem er þa fjorum sinnum stærri en Suðurskauts?Aitkendældin a tunglinu, stærsta arekstrardæld sem hingað til hefur fundist. Kenningin um tilurð hennar bendir til þess að hlutur a stærð við Pluto hafi rekist a Mars fyrir fjorum milljorðum ara og myndað þessa slettu Borealis-dæld , sem nær yfir 40% planetunnar.

Jarðfræðilegri sogu Mars ma skipta i morg timabil, en þrju eftirfarandi timabil eru þau helstu:

• Noakskeiðið
• Hesperskeiðið
• Amazonisskeiðið

Vatnafræði [ breyta | breyta frumkoða ]

Kenningar eru um að vatn se að finna a Mars en það er a.m.k. ekki i fljotandi formi - vegna lags loftþrystings er suðumark vatns 0° a Selsius svo að það myndi gufa upp um leið og það kæmi upp a yfirborðið . Fram hafa komið kenningar um að hugsanlega se is að finna undir yfirborðinu. Rannsoknir gefa til kynna að meðaltalshlutfall vatns i andrumsloftinu a Mars se um 0,03%.

Andrumsloft [ breyta | breyta frumkoða ]

Það er rumlega fimm sinnum meira af koltvisyringi i andrumsloftinu a Mars en a Jorðinni. Yfir 95% lofthjupsins a Mars er koltvisyringur a moti aðeins um 0,035% af koltvisyringi i andrumsloftinu a jorðinni. Koltvisyringur er byggingarefni plantna, sem þær breyta i surefni og kolvetni. Þvi mætti með ljostillifun plantna vinna surefni sem folk gæti andað að ser auk þess sem hun gæti buið til mat sem það borðaði og eldsneyti a velar sem það notaði.

Tungl [ breyta | breyta frumkoða ]

Sja aðalgrein um tungl Mars .

Um Mars ganga tvo tungl , Fobos og Deimos , sem eru bæði litil ^[11] og oreglulega loguð ^[12] og alls ekki osvipuð þeim aragrua smastirna sem er að finna a milli Mars og Jupiters . ^[13] Eins og tungl Jarðarinnar snua tungl Mars avallt somu hlið að planetu sinni. ^{[14] [11]} Mikið af þeim upplysingum sem til eru um tunglin hafa fengist ur geimferðum Mariner og Viking i umsja Geimferðastofnunar Bandarikjanna og ur Fobos-geimferðaaætlun Geimferðastofnunar Sovetrikjanna . ^[13]

Einkennandi er að tunglin tvo snuast hvort i sina attina um Mars, Deimos fra austri til vesturs en Fobos fra austri og sest i vestri. ^[11]

Eldvirkni [ breyta | breyta frumkoða ]

Eldfjoll a Mars eru stærri en þau sem finnast a jorðinni vegna þess að ekkert landrek er a Mars og þess vegna verða ekki til ny eldfjoll, heldur stækka þau sem fyrir eru. Olympus Mons er stærsta eldfjallið sem menn vita um, en það nær yfir landsvæði a stærð við Island og er um 27 km a hæð. Mesti hæðarmunur a Jorðu, a Everestfjalli og dypstu uthafsgjam, er til samanburðar tæpir 20 kilometrar.

Tilvisanir [ breyta | breyta frumkoða ]

Tenglar [ breyta | breyta frumkoða ]

 

Wikiorðabokin er með skilgreiningu a orðinu

Mars (reikistjarna)

• Mars a Stjornufræðivefnum
• ?Hvað er langt til Mars?“ . Visindavefurinn .
• ?Ur hverju er Mars?“ . Visindavefurinn .
• ?Hvernig er lofthjupur Mars? Er veður þar?“ . Visindavefurinn .
• ?Er eða hefur verið lif a reikistjornunni Mars?“ . Visindavefurinn .
• ?Getum við lifað a Mars?“ . Visindavefurinn .
• ?Hvernig er yfirborð Mars og hver er meðalhitinn þar?“ . Visindavefurinn .
• ?Hvað er stærsti gigurinn a Mars stor?“ . Visindavefurinn .
• ?Hvað heita tungl Mars?“ . Visindavefurinn .