Liffræði

Liffræði eða lifvisindi er su visindagrein sem fjallar um lifið . Allir þættir lifs eru rannsakaðir, allt fra efnasamsetningu lifvera að umhverfi þeirra og atferli . Einnig er fjallað um sogu lifs fra uppruna og þroun þess fram til okkar daga. Alþjoðlegt heiti greinarinnar, biologia , er komið ur forngrisku og er sett saman af orðinu bio , sem merkir lif, og viðliðnum logia , sem merkir meðal annars fræði.

Meginstoðir liffræðanna [ breyta | breyta frumkoða ]

Liffræði er afar viðfeðmt svið, svo nanast er ogjorningur að alhæfa um rannsoknanalgun liffræðinga. Þvi heyrist þo stundum fleygt að rannsoknir liffræðinga seu um margt olikar þvi sem tiðkast innan eðlisfræða og annarra raungreina og seu ekki byggðar a logmalum og stærðfræðilegum utskyringum. Athuganir liffræðinga hafa þo leitt i ljos að lifið fylgir akveðnum reglum sem lysa ma með eftirfarandi hugmyndum um einkenni lifvera, þroun þeirra, fjolbreytileika, skyldleika, jafnvægishneigð og samverkun.

Megineinkenni lifvera [ breyta | breyta frumkoða ]

Ymsir þættir og ferli eru sameiginleg a meðal lifvera og ma telja grundvallar atriði lifsins. Þær verur sem bua yfir þessum eigindum ma þa lita a sem ?fullgildar“ lifverur. Til að mynda samanstanda allar lifverur af frumum sem allar eru um margt svipaðar að byggingu. Hafa til dæmis frumuhimnu ur fosfolipiðum og eru samsettar ur sams konar lifefnum . Allar lifverur hljota i arf erfðaefni (fra foreldri eða foreldrum) sem inniheldur erfðamengi lifvera. Þroski fosturvisa hja fjolfruma lifverum synir aþekk formfræðileg skref og þroskaferlinu er stjornað með tjaningu likra erfðavisa .

Þroun: meginregla liffræðanna [ breyta | breyta frumkoða ]

Rannsoknir liffræðinga hafa leitt i ljos að allar lifverur eru afkomendur sameiginlegs aa og hafa orðið til fyrir tilstilli þrounar . Þetta er meginastæða þess að lifverur eru svo likar að gerð og atferli . Charles Darwin setti fram þa utgafu þrounarkenningarinnar sem enn er i gildi og skilgreindi drifkraft hennar, natturuval .

Upprunaflokkun lifvera [ breyta | breyta frumkoða ]

Þratt fyrir að lifverur seu likar i grundvallaratriðum, þa er afar mikinn fjolbreytileika að finna innan lifrikisins, til dæmis hvað varðar atferli, form og efnaskipti . Til þess að kljast við þennan fjolbreytileika hafa liffræðingar reynt að flokka allar lifverur. Flokkunarkerfið ætti að taka mið af skyldleika lifvera og endurspegla þrounarsogu þeirra. Slik flokkun heyrir undir flokkunarfræði og nafngiftargræði , þar sem lifverur eru flokkaðar i hopa ( taxa ) sem bera hvert sitt fræðiheiti . Lifverur eru flokkaðar i þrju len : gerla , fyrnur og heilkjornunga . Innan lenanna eru siðan smærri flokkunar einingar, svo sem riki , fylkingar og flokkar . Veirur , naktar veirur og protinsyklar eru einnig taldin til viðfangsefna liffræðanna, þo svo hæpið se að telja þessar verur til lifvera i eiginlegum skilningi.

Samvægi: aðlogunarhæfni lifvera [ breyta | breyta frumkoða ]

Samvægi er tilhneyging lifkerfa til að bregðast við areiti (breytingum i umhverfi o.s.frv.) þannig að innra jafnvægi haldist innan asættanlegra marka. Allar lifverur, einfruma og fjolfruma, reyna eftir fremsta megni að halda likamlegu jafnvægi. Samvægi sest hja frumum sem leitast við að halda jofnu syrustigi eða saltmagni (sja osmosa ), hja fjolfrumungum með heitt bloð sem leitast við að halda rettum likamshita og i vistkerfum ? t.d. þegar koldioxiðmagn eykst, er meira brennsluefni handa plontum svo að meira vex af þeim og þær eyða umfram koldioxiði og koma a jafnvægi. Vefir og liffæri leitast einnig við að halda samvægi.

Samverkun: lifveruhopar og umhverfið [ breyta | breyta frumkoða ]

Allar lifverur verka a vixl við aðrar lifverur og umhverfið . Stort vandamal sem blasir við rannsoknum a storum vistkerfum er að það eru svo margar vixlverkanir sem geta att ser stað og erfitt að rekja eina til enda eða upphafs. Eins og ljon bregst við umhverfi sinu a veiðum a gresjunni bregst bakteria við sykursameind sem verður a leið hennar. Hegðun lifvera gagnvart oðrum er hægt að flokka i samhjalp , arasagirni , gistilif og snikjulif . Malið vandast þegar farið er að skoða samband lifvera i vistkerfi og heyra þær athuganir undir vistfræði.

Undirgreinar liffræðanna [ breyta | breyta frumkoða ]

Viðfangsefni lifvisindanna eru morg og fjolbreytt. Það ma þvi skipta liffræðunum niður i nanast otal margar undirgreinar. Her er listi yfir nokkrar þeirra:

Dyrafræði er grein sem snyst um rannsoknir a dyrum.
Erfðafræði rannsakar hvernig eiginleikar flytjast fra foreldrum til afkvæma.
Fiskifræði snyst um hvers kyns rannsoknir a fiskum.
Frumuliffræði er grein sem rannsakar minnstu einingar lifs, þ.e. frumur.
Grasafræði er grein sem rannsakar plontur.
Flettufræði er grein sem rannsakar flettur.
Lifeðlisfræði er grein sem fjallar um starfssemi lifvera.
Lifefnafræði er grein sem rannsakar efnahvorf sem eiga ser stað i lifverum.
Liffærafræði mannsins er grein sem fjallar serstaklega um liffærakerfi manna.
Liflandafræði fjallar um utbreiðslu lifvera i natturunni.
Liftækni fjallar um hagnytingu lifvisindanna i ymsu tilliti.
Likamsfræði er grein sem fjallar um likama lifvera.
Sameindaliffræði er grein sem tengir saman erfðafræði og lifefnafræði og snyst um gen, tjaningu þeirra og starfsemi genaafurða i lifverum.
Vefjafræði er grein sem rannsakar vefi lifvera.
Vistfræði er grein sem snyst um rannsoknir a stoðu hinna ymsu lifvera i natturunni og þau ahrif sem þær hafa a umhverfi sitt.
Orverufræði fjallar um orverur og hvaðeina sem þeim tengist.

Tengt efni [ breyta | breyta frumkoða ]

Tengill [ breyta | breyta frumkoða ]

Wikiorðabokin er með skilgreiningu a orðinu

Liffræði