Alþyðuflokkurinn
var
islenskur
jafnaðarmannaflokkur
stofnaður
arið
1916
i þeim yfirlysta tilgangi að vera stjornmalaafl
verkalyðsfelaganna
i
landinu
, flokkurinn hafði þrisvar
forsætisraðuneytið
og atti aðild að stofnun
Samfylkingarinnar
arið
1998
og hefur ekki boðið fram siðan.
A starfstima sinum var Alþyðuflokkurinn i meiri en helmingi af rikisstjornum landsins. Fyrst atti Alþyðuflokkurinn þatt i
Stjorn hinna vinnandi stetta
1931-
1940
. Lengsta rikisstjornarseta Alþyðuflokksins var i
Viðreisnarstjorninni
a arunum
1959-
1971
. Aðalmalgagn Alþyðuflokksins var
Alþyðublaðið
sem kom ut fra arinu
1919
til
1997
.
Alþyðuflokkurinn var formlega stofnaður i
Reykjavik
12. mars
arið
1916
sem stjornmalaarmur
Alþyðusambands Islands
. Helstu hvatamenn að stofnun hans voru
Olafur Friðriksson
,
Jon Baldvinsson
,
Otto N. Þorlaksson
og
Jonas Jonsson fra Hriflu
(sem þo gekk ekki i flokkinn). A stofnfundinum voru fulltruar fra sjo
verkalyðsfelogum
ur Reykjavik og
Hafnarfirði
. Stefna flokksins var i anda
jafnaðarstefnunnar
(sosialdemokrata) og stofnuð voru felog jafnaðarmanna um allt land. Flokkurinn tok fyrst þatt i kosningum
1916
en fekk engan þingmann kjorinn. Fyrsta flokksfelag flokksins var
Jafnaðarmannafelag Reykjavikur
stofnað
1917
.
1926
gekk flokkurinn i
Alþjoðasamband jafnaðarmanna
.
Fyrir kosningarnar
1923
og
1927
atti Alþyðuflokkurinn i oformlegu samstarfi við
Framsoknarflokkinn
sem folst i þvi að vera ekki með gagnframboð i kjordæmum. Enda var þingmaður Framsoknarflokksins, Jonas fra Hriflu, einn af stofnendum flokksins. Fyrsta stjornarþatttaka Alþyðuflokksins var auk þess i
Stjorn hinna vinnandi stetta
með Framsoknarflokknum. Akveðin verkaskipting var með flokkunum þar eð Framsoknarflokkurinn hofðaði til sveita og Alþyðuflokkurinn til hins ort vaxandi þettbylis.
Lengsta samfellda stjornarþatttaka Alþyðuflokksins var þo með
Sjalfstæðisflokknum
i
Viðreisnarstjorninni
1959
til
1971
. Alþyðuflokkurinn atti aðild að
rikisstjorn Þorsteins Palssonar
1987
sem sprakk að við la i beinni utsendingu
1988
og siðan i þeim ?vinstristjornum“ sem fylgdu i kjolfarið undir forsæti
Steingrims Hermannssonar
. Siðast atti Alþyðuflokkurinn aðild að
Viðeyjarstjorninni
með Sjalfstæðisflokki
1991-
1995
. Þa var
Jon Baldvin Hannibalsson
, formaður flokksins, utanrikisraðherra og atti meðal annars storan þatt i þvi að Island gerðist aðili að
EES
og varð fyrst til að viðurkenna sjalfstæði
Eystrasaltslandanna
.
Margoft i sogu flokksins varð klofningur, bæði til vinstri eða i kjolfar sameiningartilrauna flokka a vinstri vængnum og eins i tengslum við tiltekin malefni.
Kommunistaflokkur Islands
klofnaði ut ur honum arið
1930
. Arið
1937
var
Heðinn Valdimarsson
rekinn ur flokknum fyrir að reyna að stofna til samfylkingar með kommunistum i trassi við samþykktir flokksins. Það ar stofnuðu Heðinn og kommunistar
Sameiningarflokk Alþyðu - Sosialistaflokkinn
.
A arunum
1940-
42
skildi a milli Alþyðuflokksins og Alþyðusambandsins. Akveðið var a sambandsþingi að Alþyðusambandið myndi starfa sjalfstætt til þess að geta hofðað til kjosenda allra flokka. Talið var ohollt hugsjonum verkalyðsbarattunni um bætt kjor og rettindi að spyrða ASI of fast við tiltekinn stjornmalaflokk.
[1]
Arið 1956 gekk fyrrverandi formaður Alþyðuflokksins, og þaverandi formaður
Alþyðusambands Islands
Hannibal Valdimarsson
ur Alþyðuflokknum asamt oðrum i malfundafelagi jafnaðarmanna og stofnaði
Alþyðubandalagið
asamt Sosialistaflokknum. Arið
1983
bauð fyrrverandi menntamalaraðherra Alþyðuflokksins,
Vilmundur Gylfason
, sig fram til Alþingis undir merkjum
Bandalags jafnaðarmanna
. Að siðustu, arið
1994
, klauf
Johanna Sigurðardottir
asamt
Agusti Einarssyni
sig ut ur Alþyðuflokknum og stofnaði
Þjoðvaka
.
Þratt fyrir að taka þatt i meira en helmingi allra rikisstjorna fra stofnun lyðveldis varð Alþyðuflokkurinn aldrei su valdastofnun a Islandi sem systurflokkar hans a hinum
Norðurlondunum
urðu (
Sosialdemokratar
i
Danmorku
,
Sosialdemokrataflokkurinn
i
Finnlandi
,
Verkamannaflokkurinn
i
Noregi
og
Sænski sosialdemokratiski verkamannaflokkurinn
i
Sviþjoð
). Mest fekk flokkurinn 22% atkvæða i
kosningunum 1978
(a sama tima og
Alþyðubandalagið
fekk sitt mesta sogulega fylgi) en kjorfylgi flokksins var oftast i kringum 15%.
I borgarstjornarkosningum
1994
og
1998
bauð flokkurinn fram asamt Framsoknarflokki, Alþyðubandalagi og Samtokum um kvennalista undir nafni
R-listans
. Arið 2000 gerði flokkurinn samning við samstarfsflokka sina innan Samfylkingarinnar um sameiginleg framboð til frambuðar.
Alþyðuflokkurinn veitti
rikisstjorn Tryggva Þorhallssonar
hlutleysi
1927-
1931
en atti ekki raðherra fyrr en
1934
:
| Alþingiskosningar
|
| Kosningar
|
% atkvæða
|
þingmenn
|
| 1916
|
6,8
|
0
|
| 1923
|
16,2
|
1
|
| 1927
|
19,1
|
5
|
| 1931
|
16,1
|
4
|
| 1933
|
19,2
|
5
|
| 1934
|
21,7
|
10
|
| 1937
|
19,0
|
8
|
| 1942 (juli)
|
15,4
|
6
|
| 1942 (oktober)
|
14,7
|
7
|
| 1946
|
17,8
|
9
|
| 1949
|
16,5
|
7
|
| 1953
|
15,6
|
6
|
| 1956
|
18,3
|
8
|
| 1959 (juni)
|
12,5
|
6
|
| 1959 (oktober)
|
15,2
|
9
|
| 1963
|
14,2
|
8
|
| 1967
|
15,7
|
9
|
| 1971
|
10,5
|
6
|
| 1974
|
9,1
|
5
|
| 1978
|
22,0
|
14
|
| 1979
|
17,5
|
10
|
| 1983
|
11,7
|
6
|
| 1987
|
15,2
|
10
|
| 1991
|
15,5
|
10
|
| 1995
|
11,4
|
7
|