An tAontas Eorpach
Europaische Union (de) Европейски съюз (bg) Evropska unie (cs) Den Europæiske Union (da) Euroopa Liit (et) Euroopan unioni (fi) Union europeenne (fr) Europska unija (hr) European Union (en) An tAontas Eorpach (ga) Union Europea (es) Europeiska unionen (sv) Unione Europea (it) Eiropas Savien?ba (lv) Europos S?junga (lt) Europai Unio (hu) Unjoni Ewropea (mt) Europese Unie (nl) Unia Europejska (pl) Uniao Europeia (pt) Uniunea European? (ro) Europska unia (sk) Evropska unija (sl) Ευρωπα?κ? ?νωση (el)
Bratach
Aintiun	Iomann na hEorpa (1972)
Mana	≪ In Varietate Concordia ≫
Suiomh
50°06′N 9°12′E  /  50.1°N 9.2°E  / 50.1; 9.2
Priomhchathair	An Bhruiseil
Daonra
Iomlan	447,706,209 (2020)
• Dlus	105.68 hab./km²
Teanga oifigiuil	Bearla an Fhraincis an Ollainnis an Danmhairgis An Eastoinis an Fhionlainnis an Ghearmainis an Ghreigis an Ungairis an Ghaeilge an Iodailis an Liotuainis an Pholainnis an Phortaingeilis an Spainnis an tSualainnis an Bhulgairis an tSloiveinis an tSlovaicis an Romainis an Laitvis an Mhaltais an Chroitis an tSeicis
Tireolaiocht
Cuid de	an Limistear Eorpach Eacnamaioch
Achar dromchla	4,236,351 km²
Ar theorainn le	an Bhrasail (1957?) Monaco (1957?) Suranam (1957?) Andora (1957?) Cathair na Vatacaine (1957?) San Mairine (1957?) an Eilveis (1957?) an Tuirc (1981?) an Albain (1981?) Maraco (1986?) an Mhacadoin Thuaidh (1991?) Lichtinstein (1995?) an Ruis (1995?) an Iorua (1995?) an Bhealaruis (2004?) an Ucrain (2004?) an tSeirbia (2006?) An Mholdoiv (2007?) Montaineagro (2013?) An Bhoisnia-Heirseagaivein (2013?)
Sonrai stairiula
Leanann se/si	An Comhphobal Eorpach do Ghual agus Chruach , Comhphobal Eorpach agus Western European Union (en)
Bunaitheoir(i)	an Iodail , an Fhrainc , Lucsamburg , an Bheilg , Riocht na hIsiltire agus An Ghearmain Thiar
Cruthu	1 Samhain 1993 :  ( Conradh Maastricht )
Saoire phoibli	La na hEorpa ( 9 Bealtaine )
Eagraiocht pholaitiuil
Comhlacht feidhmiuchain	An Coimisiun Eorpach
Comhlacht reachtach	Parlaimint na hEorpa
Udaras breithiunach is airde	Cuirt Bhreithiunais Eorpach
Eacnamaiocht
OTI ainmniuil	17,187,869,517,146 $ (2021)
Airgeadra	Euro
Aitheantoir tuairisciuil
Lonnaithe i gcrios ama	Western European Time (en) Western European Summer Time (en) Am Lar na hEorpa Central European Summer Time (en) Am Oirthear na hEorpa Eastern European Summer Time (en)
Fearann Idirlin barrleibheil	.eu
Glaochod	luach ar iarraidh
Uimhir theileafoin eigeandala	112
Eile
Suiomh greasain	european-union.europa.eu

Is eagraiocht idirnaisiunta, pholaitiuil agus eacnamaiocht a e an tAontas Eorpach ( AE ). Ta seacht d tir is fiche ann agus iad ar fad lonnaithe i mor-roinn na hEorpa . Ta daonra de thuairim is 447 milliun aige.

Is e Aontaithe san eagsulacht a mhana. Is e an euro (€) an t-airgeadra i bhformhor na dtiortha san Aontas Eorpach. Deantar 9 Bealtaine a cheiliuradh ar fud an Aontais mar La na hEorpa.

Bunaiodh an tAontas Eorpach sa bhliain 1993 nuair a siniodh Conradh Maastricht . Ina dhiaidh sin, ba mhinic a n-usaideadh an frasa "an tAontas Eorpach" agus tagairt a dheanamh don Aontas Eorpach agus don Chomhphobal Eorpach in eineacht. Is le Conradh Maastricht a athraiodh ainm an Chomhphobail o Chomhphobal Eacnamaiochta na hEorpa go dti an Comhphobal Eorpach. Thainig deireadh leis an idirdhealu seo nuair a thainig Conradh Liospoin i bhfeidhm sa bhliain 2009.

Ballstait [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ta 27 dtir neamhspleacha ceannasacha san Aontas Eorpach agus tugtar “Ballstait” orthu. Is iad na tiortha seo a leanas Ballstait an Aontais Eorpaigh: an Bheilg , an Bhulgair , an Chipir , an Chroit , an Danmhairg , an Eastoin , Eire , an Fhionlainn , an Fhrainc , an Ghearmain , an Ghreig , an Iodail , an Isiltir , an Laitvia , an Liotuain , Lucsamburg , Malta , an Pholainn , an Phortaingeil , an Ostair , an Romain , Poblacht na Seice , an tSlovaic , an Spainn , an tSloivein , an tSualainn agus an Ungair .

Glacadh leis an Riocht Aontaithe mar bhallstat o 1973 go dti Eanair na bliana 2020 nuair a dh'fhagadar an tAontas.

Ta cuig thir ann ata ina n-iarrthoiri oifigiula ? sin iad an Ioslainn , an Mhacadoin Thuaidh , Montaineagro , an tSeirbia agus an Tuirc . Thug an Albain a iarratas don AE i Mi Aibreain 2009, agus glactar leis an Bhoisnia-Heirseagaivein go hoifigiuil mar iarrthoiri ionchasacha. Ta an Chosaiv luaite ag an gCoimisiun Eorpach mar iarrthoir ionchasach ach ni luann se mar thir neamhspleach i mar ni thugann gach Ballstat aitheantas di mar thir neamhspleach ata scartha on tSeirbia.

Caithfear coinniollacha airithe a chomhlionadh sula bhfeadfaidh tir nua dul isteach san AE. Shocraigh an Chomhairle Eorpach na coinniollacha seo i 1993 agus tugtar "Criteir Chobanhavan" orthu. Is iad na coinniollacha na:

• Go gcaithfidh forais pholaitiochta sheasmhacha a bheith ag an tir lena rathaitear an smacht reachta, cearta an duine agus urraim agus cosaint do mhionlaigh;
• Go gcaithfidh eacnamaiocht fheidhmeach an mhargaidh a bheith ag an tir agus an cumas deileail le bru iomaiochta agus forsai margaidh laistigh den AE;
• Go gcaithfidh go mbeidh se de chumas ag an tir oibleagaidi na Ballraiochta a ghlacadh chucu fein, lena n-airitear a bheith ag cloi le haidhmeanna an aontais pholaitiochta, eacnamaiochta agus airgeadaiochta.
• Go gcaithfidh go mbeidh an AE fein in ann an tir nua a chomhshamhlu isteach san AE agus, ag an am ceanna, an spreagadh a choinneail ar son an Eoraip a lanphairtiu.

Ni shonraionn an creat ata anois ann conas is feidir le tir imeacht as an AE (ce gur fhag an Ghraonlainn crioch na Danmhairge i 1985) ach ta nos imeachta foirmiuil ina leith sin i gConradh Liospoin .

Ce nach bhfuil an Ioslainn , Lichtinstein , an Iorua agus an Eilveis ina mBallstait san AE, ta caidreamh comhlachais acu leis an AE: is pairt den mhargadh aonair iad an Ioslainn, Lichtinstein agus an Iorua mar ta siad i Limistear Eacnamaiochta na hEorpa agus ta naisc den chineal ceanna ag an Eilveis tri chonradh dethaobhach. Maidir leis na micreastait Eorpacha, usaideann Andora , Monaco , San Mairine agus Cathair na Vatacaine an euro.

Dh'fhag an Riocht Aontaithe an tAontas Eorpach ar an aonu la is triocha d'Eanair 2020, mar thoradh ar an reifreann a tharla i Meitheamh 2016 inar votail tromlach beag ar son an tAontas a fhagail. San am i lathair glactar leis go mbeidh idirthreimhse ann idir Feabhra 2020 agus deireadh mhi na Nollag 2020, agus le linn an ama seo beidh idirbheartaiocht ar bun idir ionadaithe an da thaoibh le go n-aontofar comhaontu tradala ionas gur feidir le comhlachtai leanstan ar aghaidh lena gcuid ghno as seo amach (trasna na teorann idir Eirinn agus Tuaisceart Eireann) mar a ghni siad faoi lathair.

Tireolaiocht [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ni hionann crioch an AE agus crioch na hEorpa, mar ta cuid den mhor-roinn nach bhfuil san AE, mar shampla an Ioslainn, an Riocht Aontaithe, an Eilveis, an Iorua agus an Ruis Eorpach. Nil gach pairt de na Ballstait san AE ce gur cuid de mhor-roinn na hEorpa iad (mar shampla Oileain Fharo ar le Riocht na Danmhairge iad ach nach cuid den AE iad). Ce go bhfuil roinnt crioch ann nach bhfuil i limistear geografach na hEorpa ach a bhfuil socruithe comhlachais eatarthu agus na Ballstait, nil siad san AE fein (mar shampla an Ghraonlainn , Aruba agus Aintilli na hIsiltire). Ta roinnt crioch thar lear ar cuid den AE iad ce nach bhfuil siad i limistear geografach na hEorpa ? mar ata na hAsoir , na hOileain Chanaracha , Ceuta , Guain na Fraince , Guadeloupe, Maideara , Martinique , Melilla agus La Reunion .

Is 4,422,773 cilimeadar cearnach achar an Aontais Eorpaigh. Nil ach se thir ar domhan nios mo na crioch iomlan an AE. Is e Mount Blanc sna hAlpa an bhinn is airde san Aontas agus ta se 4,807 meadar os cionn leibheal na farraige. Ta 69,342 cilimeadar de chosta ag an AE. Is ag an Aontas ata an dara costa is faide ar domhan (is e costa Cheanada an ceann is faide). Roinntear teorainn an Aontais le 21 thir eile nach Ballstait den Aontas iad. Ta 13,454 cilimeadar de theorainn ann ? an cuigiu teorainn is faide ar domhan.

Agus criocha thar lear na mBallstat a gcur san aireamh, ta beagnach gach cineal aeraide san AE. Mar sin, ni feidir 'gnathaeraid' a lua leis an AE ina iomlaine. Go deimhin, ta conai ar fhormhor an daonra i limisteir ina bhfuil aeraid mheanmhuiri (Deisceart na hEorpa), aeraid mheasartha aigeanach (Iarthar na hEorpa) no aeraid ilchriochach teo-shamhraidh (Oirthear na hEorpa).

Cearta Bunusacha [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Nil catalog de chearta bunusacha ag an AE i lathair na huaire. Ach tugann Cuirt Bhreithiunais na gComhphobal Eorpach breithiunais faoi chearta bunusacha a thagann as na traidisiuin bhunreachtula ata i gcoiteann ag na Ballstait agus is feidir lei reachtaiocht an AE a chur o bhailiocht mura ngeilleann si do na cearta bunusacha sin. Ce gur feidir a ra go bhfuil cod neamhscriofa de chearta bunusacha ag an AE, rinneadh iarracht o am go cheile catalog scriofa a bhunu. I 2000, d’ullmhaigh an AE an Chairt um Chearta Bunusacha.

Ce gur coinnioll ballraiochta den AE e daingniu an Choinbhinsiuin Eorpaigh um Chearta an Duine , nil an AE faoi chumhdach an choinbhinsiuin fos. Sa bhliain 2020, ta idirbheartaiocht ar siul idir an da thaobh. ^[1] Nior stop se sin, an Chuirt Bhreithiunais o aitheantas a thabhairt do na prionsabail ata i bpairt ag na Ballstait uile (i.e. an Coinbhinsiun um Chearta an Duine), agus is dealraitheach go mbionn aird ag gCuirt Bhreithiunais agus an gCuirt Eorpach um Chearta an Duine ar rialuithe a cheile chun a airithiu nach bhionn a gcasdli ar neamhreir lena cheile.

Rialachas [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ta rol ag an AE i mbeartas eachtrach agus mar sin seasann se da Bhallstait san Eagraiocht Dhomhanda Tradala, ag chomhdhalacha G8 agus sna Naisiuin Aontaithe . Ta 22 thir den AE ina mbaill d’ ECAT . Ta rol aige, chomh maith, sa reimse ceartais agus gnothai baile ina n-airitear diothu rialaithe pas idir roinnt Ballstat faoi Chomhaontu Schengen.

Oibrionn an AE tri choras croschineail ? sin meascan idir-rialtais agus fornaisiunachais. I roinnt reimsi, braitheann an tAontas ar chomhaontu idir na Ballstait. Ach ta eagrais fornaisiunacha ann chomh maith agus is feidir leo cinnti a dheanamh gan aontoiliocht idir gach rialtas naisiunta. Ta Coimisiuin na hEorpa, Parlaimint na hEorpa , Comhairle an Aontais Eorpaigh, An Chomhairle Eorpach, Cuirt Bhreithiunais an Aontais Eorpaigh (Cuirt Bhreithiunais na gComhphobal Eorpach go dti 30/11/2009) agus an Banc Ceannais Eorpach ar na hinstitiuidi is tabhachtai san AE. Toghtar an Pharlaimint gach cuig bliana agus is iad saoranaigh an AE a votalann.

Limistear freagrachta [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Deirtear go minic go bhfuil 3 limistear freagrachta ar an AE, no "coluin" mar a dtugtar orthu. Is iad beartais bhunaidh an Chomhpobail Eorpaigh ata sa chead cholun agus is e an Comhbheartas Eachtrach agus Slandala ata sa dara colun. Ar dtus, ba ceartas agus gnothai baile a bhi sa triu colun ach is comhar poilineachta agus breithiunach in abhair choiriula a dtugtar anois air, de bharr athruithe ar tugadh isteach le Conarthai Amstardam agus Nice . D’fheadfai cur sios ar an dara agus an triu colun mar choluin idir-rialtasacha mar nach bhfuil rol mor ag an gCoimisiun, ag Parlaimint na hEorpa,na ag an gCuirt Bhreithiunais - ar institiuidi fhornaisiunta iad - iontu. Sna coluin sin, ta rol ceannaireachta ag Comhairle an Aontais Eorpaigh (no Comhairle na nAiri, mar a dtugtai uirthi) agus ag an gComhairle Eorpach (na ceannairi Stait agus Rialtais), agus is institiuidi idir-rialtasacha iad sin. Deantar an chuid is mo de ghniomhachtai an AE faoin gcead cholun ? colun an Chomhphobail. Ta an tionchar is mo ag na hinstitiuidi fornaisiunta sa cholun sin agus deilealann an colun lena lan cursai eacnamaiochta.

Ta gniomhaiochtai an AE rialaithe tri roinnt institiuidi agus comhlachtai. Comhlionann siad na curaimi agus na beartais ata sainithe sna conarthai. Faigheann an AE a cheannasaiocht pholaitiuil on gComhairle Eorpach, na ceannairi Stait no Rialtais i dteannta le hUachtaran an Choimisiuin. (Is e no i an ceannaire Rialtais a dheanann ionadaiocht ar an mBallstat de ghnath, ach i reimsi airithe (agus i gcas cupla Ballstat) tugtar an t-udaras sin don cheannaire Stait.) Ta cunamh le fail ag gach ionadai Ballstait o Aire Gnothai Eachtracha a thire fein. Usaideann an Chomhairle a rol ceannaireachta chun conspoidi idir na Ballstait agus na hinstitiuidi, mar aon le gearcheim agus easaontais pholaitiula faoi cheisteanna agus faoi bheartais chonspoideacha a reiteach.

Is e Charles Michel Uachtaran an Comhairle Eorpach faoi lathair. Bionn cruinniu ag an gComhairle Eorpach ceithre huaire sa bhliain ag Comhdhalacha Eorpacha, mar a thugtar orthu.

Is uachtaranach ar bhonn uainiochta a bhionn ar an Comhairle an Aontais Eorpaigh? bionn gach Ballstat, ina sheal fein, ina uachtaran ag an gComhairle ar feadh se mhi agus le linn an ama sin eagraionn siad cruinnithe an Chomhairle an Aontais Eorpaigh (Comhairle na nAiri). Is ionduil go dtapaionn an Ballstat a bhionn i gceann na huachtaranachta a dheis chun clar oibre airithe a stiuradh ? mar shampla leasu eacnamaiochta, athchoiriu an AE no meadu agus lanphairtiu Eorpach a chur chun cinn.

Ni hionann an Chomhairle Eorpach agus Comhairle na hEorpa , eagraiocht idirnaisiunta ata neamhspleach ar an AE. Ach is comhalta de Chomhairle na hEorpa Ballstait uile an Aontais Eorpaigh. Da reir sin, ta coinbhinsiuin srl. Chomhairle na hEorpa ina gceangal go hindireach ar an Aontas Eorpach.

Institiuidi [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Is e an Coimisiun Eorpach feidhmeannas an AE agus ta se freagrach as reachtaiocht a thionscnamh agus gnothai an AE a reachtail o la go la. Ta se ceaptha go ngniomhodh an Coimisiun ar son leasa an AE ina iomlaine, murab ionann agus an Chomhairle Eorpach no Comhairle an Aontais Eorpaigh, a bhfuil an claonadh iontu a bheith dilis da leas naisiunta fein. Deirtear gurb e an coimisiuin is udar spreagtha do lanphairtiu na hEorpa. Faoi lathair, ta 27 gcoimisineir (duine as gach Ballstat) sa Choimisiun agus ta a reimse freagrachta beartais fein ag gach duine diobh.

An Coimisiun Eorpach [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

I ndiaidh na Toghchain Eorpacha (gach cuig bliana), ainmionn na Ballstait, agus toradh na toghchain ar eolais acu, Uachtran nua don Choimisiun Eorpaigh. Faomhann an Pharlaimint ainmni na mBallstait le tromlach simpli (50%+1). Mura fhaigheann an ainmni na votai ata de dhith on bParlaimint, caithfeadh na Ballstait ainmni nua a ainmniu (trid an Comhairle Eorpach agus le tromlach cailithe).

Nuair ata Uachtaran nua an Choimisiun tofa, glacann na mBallstait agus an Uachtaran tofa, le cheile, liosta de iarrthoir Coimisineiri. Bionn de churam ar Pharlaimint na hEorpa an 'colaiste' de Choimisineiri, Uachtaran an Choimisiun tofa, agus an Ard-ionadai do Gnothai Eachtracha a fhormheas. Is e an tromlach simpli (50%+1) an tairseach don formheas seo. Faoi dheireadh, is e an Comhairle Eorpach a socraionn an gCoimisiun go foirmiul le tromlach cailithe.

Is i Ursula von der Leyen Uachtaran an Choimisiun o 2019.

An Chomhairle Eorpach

Is i an Chomhairle Eorpach an institiuid de chuid an Aontais Eorpaigh a shainionn treoir ghinearalta pholaitiuil agus tosaiochtai ginearalta an Aontais. Ta an Chomhairle Eorpach comhdheanta de cheannairi stait no rialtais na mBallstat mar aon lena hUachtaran agus Uachtaran an Choimisiuin. Is e Charles Michel Uachtaran na Comhairle Eorpai on 1 Nollaig 2019 i leith. Priomh-Aire na Beilge ab ea e ar feadh 5 bliana roimhe sin.

Comhairle an Aontais Eorpaigh [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Is i Comhairle an Aontais Eorpaigh udaras reachtach an AE (a ngniomhaionn an Pharlaimint i gcomhphairt lei i reimsi airithe). Deantar ionadaiocht ar gach Ballstat ar an gComhairle, trid an Aire ata freagrach as an abhar ata a phle a bheith i lathair. (Tarlaionn se amanna go mbionn feidhmeannaigh statseirbhise i lathair thar ceann na nAiri.) Mar shampla, ta an Chomhairle Talmhaiochta comhdheanta de na hAiri Talmhaiochta agus mar sin de. Ce go gcruinnionn an Chomhairle i gcomhdheanaimh dhifriula, meastar gur aon institiuid amhain i. Da bharr sin, feidhmionn an Chomhairle na feidhmeanna cur chun feidhme maidir leis an gComhbheartas Eachtrach agus Slandala.

Is ag an Phortaingeil ata an Uachtaranacht faoi lathair. Tosoidh Uachtaranach na tSloiveine are 1 Iuil 2021.

Parlaimint na hEorpa [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Is i Parlaimint na hEorpa tionol direach-tofa an AE. Is e a rol na an Coimisiun Eorpach a fhormheas no a scoireadh, in eindi le Comhairle an Aontais Eorpaigh, agus reachtaiocht curtha roimpi ag an gCoimisiun a phle agus a votail. Toghann saoranaigh an AE na 705 Feisire de Pharlaimint na hEorpa (FPE) go direach gach 5 bliana. Ce go dtoghtar na FPE ar bhonn naisiunta, suionn siad de reir grupai pholaitiula seachas de reir a naisiuntachta. Ta lion seasta feisiri ag gach tir. Ar thogra on gCoimisiun, ritheann an Pharlaimint agus an Chomhairle (Comhairle an Aontais Eorpaigh) reachtaiocht go comhphairteach i limisteir airithe ? tugtar an chomhchinnteoireacht air seo.

O thainig Conradh Liospoin i bhfeidhm, ta reimse na comhchinnteoireachta seo leathnaithe go dtina lan reimsi eile. Go deimhin, is i an chomhchinnteoireacht a bheidh mar an 'gnathnos reachtaiochta'. Ta de chumhacht ag an bParlaimint chomh maith an Coimisiun a chaineadh as mighniomh agus feadfaidh si diultu glacadh le buisead an AE. Is e Uachtaran Pharlaimint na hEorpa a ghniomhaionn mar Cheann Comhairle sa Pharlaimint agus deanann si no se ionadaiocht ar an bParlaimint sa tsaol mor. Toghann na FPEanna an t-uachtaran agus na leasuachtarain gach dha bhliain go leith.

Is e David Sassoli, Iodalach , Uachtaran an Pharlaimint o 2019.

Comhairle an Aontais Eorpaigh [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Is i Comhairle an Aontais Eorpaigh udaras reachtach an AE (a ngniomhaionn an Pharlaimint i gcomhphairt lei i reimsi airithe). Deantar ionadaiocht ar gach Ballstat ar an gComhairle, trid an Aire ata freagrach as an abhar ata a phle a bheith i lathair. (Tarlaionn se amanna go mbionn feidhmeannaigh statseirbhise i lathair thar ceann na nAiri.) Mar shampla, ta an Chomhairle Talmhaiochta comhdheanta de na hAiri Talmhaiochta agus mar sin de. Ce go gcruinnionn an Chomhairle i gcomhdheanaimh dhifriula, meastar gur aon institiuid amhain i. Da bharr sin, feidhmionn an Chomhairle na feidhmeanna cur chun feidhme maidir leis an gComhbheartas Eachtrach agus Slandala.

Is ag an Phortaingeil ata an Uachtaranacht faoi lathair. Tosoidh Uachtaranach na tSloiveine are 1 Iuil 2021.

Cuirt Bhreithiunais an Aontais Eorpaigh [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Tugann an Chuirt rialuithe uaithi ar na casanna a thagann os a comhair. Is iad seo a leanas na cinealacha casanna is coitianta:

An dli a leirmhiniu (reamhrialuithe) ? ta se de cheanglas ar chuirteanna naisiunta na mBallstat deimhin a dheanamh de go gcuirtear dli an Aontais i bhfeidhm i gceart, ach d'fheadfadh leirmhiniu eagsuil a bheith ann idir na cuirteanna i dtiortha eagsula. Ma bhionn cuirt naisiunta in amhras mar gheall ar leirmhiniu no bailiocht dhli an Aontais, feadfaidh si soileiriu a iarraidh ar an gCuirt Bhreithiunais. Is feidir usaid a bhaint as an bproiseas ceanna chun cinneadh a dheanamh an bhfuil dli no cleachtas naisiunta ag teacht le dli an Aontais no nach bhfuil.

Forfheidhmiu an dli (imeachtai um sharu) ? togtar an cineal seo cais i gcoinne rialtas naisiunta ma theipeann air dli an Aontais a chomhlionadh Is feidir leis an gCoimisiun Eorpach no Ballstat ar leith an cas a thionscnamh. Ma chinntear gur sharaigh an tir an dli, ni mor di cursai a chur ina gceart laithreach bonn, no d'fheadfai an dara cas a thabhairt ina coinne ina bhfeadfai fineail a ghearradh uirthi.

Gniomhartha dlithiula de chuid an Aontais a neamhniu (caingne le haghaidh neamhniu) ? ma mheastar go saraionn gniomh de chuid an Aontais conarthai no cearta bunusacha an Aontais, is feidir le rialtas Ballstait, Comhairle an Aontais Eorpaigh, an Coimisiun Eorpach no (i gcasanna airithe) Parlaimint na hEorpa a iarraidh ar an gCuirt an gniomh sin a neamhniu.

Chomh maith leis sin, feadfaidh daoine aonair a iarraidh ar an gCuirt gniomh de chuid an Aontais a bhfuil tionchar direach orthu a neamhniu.

Deimhin a dheanamh de go ndeanann an tAontas gniomh (caingne a bhaineann le neamhghniomh) ? ni mor don Pharlaimint, don Chomhairle agus don Choimisiun cinnti airithe a ghlacadh i gcasanna airithe. Mura ndeanann siad amhlaidh, feadfaidh rialtais na mBallstat, institiuidi eile de chuid an Aontais no (faoi reir coinniollacha airithe) daoine aonair no gnolachtai gearan a thabhairt os comhair na Cuirte.

Smachtbhannai a chur ar institiuidi de chuid an Aontais (caingne le haghaidh damaisti) ? is feidir le haon duine a ndearnadh dochar da leasa mar thoradh ar ghniomh no neamhghniomh a dheanann an tAontas Eorpach no foireann an Aontais caingean a thabhairt ina n-aghaidh os comhair na Cuirte.

Comhdheanamh [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ta dha chuirt i gCuirt Bhreithiunais an Aontais Eorpaigh:

• An Chuirt Bhreithiunais? pleann si le hiarratai ar reamhrialuithe o na cuirteanna naisiunta, le caingne airithe le haghaidh neamhniu agus le hachomhairc.
• An Chuirt Ghinearalta ? tugann si breithiunas i gcaingne le haghaidh neamhniu a thogann daoine aonair, comhlachtai agus, i roinnt casanna, rialtais na mBallstat. Go bunusach, ciallaionn sin gur le dli na hiomaiochta, statchabhair, tradail, talmhaiocht agus tradmharcanna is mo a bhionn an chuirt seo ag ple.

Ceapann na rialtais naisiunta i gcomhphairtiocht gach breitheamh agus gach abhcoide ginearalta le haghaidh tearma in-athnuaite se bliana. Sa da Chuirt, roghnaionn na breithiuna Uachtaran le haghaidh tearma in-athnuaite tri bliana.

Coras Dlithiuil [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ta coras dli an AE bunaithe ar shraith conarthai. Is leis na conarthai sin a cruthaiodh an Comhphobal Eorpach agus an tAontas Eorpach. Leasaiodh iad roinnt uaireanta le conarthai leasaithe no le conarthai aontachais i.e. conarthai a lig Ballstait nua isteach sa Chomhphobal/Aontas. Conarthai a thugann cumhacht ata iontu agus leagann siad aidhmeanna beartais leathana amach agus cruthaionn siad institiuidi a bhfuil na cumhachtai dlithiula is ga acu chun na haidhmeanna sin a chur i bhfeidhm. Cuimsionn na cumhachtai dlithiula seo an cumas reachtaiocht a achtu. Bionn cuid den reachtaiocht seo infheidhme go direach sna Ballstait agus bionn cuid eile di a shonraionn creat a gcaithfidh na Ballstait a ndlithe fein a rith chun an sprioc iontu a chomhlionadh. Ni mor do na cuirteanna naisiunta na conarthai ata daingnithe ag an mBallstat a fhorghniomhu agus da reir sin, na dlithe ata achtaithe faoi na conarthai, fiu mura mbionn siad ag teacht le dlithe naisiunta.

Is Rialachain agus Treoracha priomhghniomhartha reachtacha an AE. Ni bhionn ar Bhallstat beart feidhmiuchain ar bith a dheanamh chun go dtiocfadh rialachan i bhfeidhm ina gcrioch fein. Nuair a thagann siad i bhfeidhm, bionn tus aite acu ar fhoralacha sa dli naisiunta a d'fheadfadh a bheith ar neamhreir leo. Maidir le Treoracha, bionn ar na Ballstait toradh airithe a chur i gcrich ach fagtar futhu fein an sli leis an toradh sin a chur i gcrich. Nuair a chaitear an treimhse ama a bhionn sonraithe chun treoir a thrasuiomh sa dli naisiunta, uaireanta agus faoi choinniollacha airithe, gabhann eifeacht dhireach leis an Treoir i ndli naisiunta an Bhallstait sin. Gniomhartha dlithiula is ea cinnti agus diritear chuig pearsana no cuideachtai sonraithe iad. Usaidtear de ghnath iad i nDli na hIomaiochta no rialuithe ar Chabhracha Stait. Ach usaidtear go minic iad le haghaidh cursai nos imeachta no riarachain laistigh de na hInstitiuidi. Ta feidhm dhlithiuil chothrom ag rialachain, treoracha agus cinnti agus ta feidhm acu gan ceimiulacht fhoirmiuil.

Ta rol tabhachtach ag cuirteanna naisiunta na mBallstat maidir le forghniomhu na ndlithe AE. Deirtear sna conarthai go ngniomhoidh an AE agus na cuirteanna naisiunta “de mheon dluthphairtiochta”. Is feidir leis na cuirteanna naisiunta iarraidh ar an gCuirt Bhreithiunais reamhrialu a thabhairt ar leiriu no bailiocht reachtaiochta an AE ma mheasann an chuirt go bhfuil ga le cinneadh ar an gceist ionas go bhfeadfaidh si breithiunas a thabhairt. Ach is ag cuirteanna an AE amhain ata an ceart a dhearbhu go bhfuil reachtaiocht an AE neamhbhaili.

Eacnamaiocht an AE [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ta margadh aonair ag an AE agus forbraiodh e sin tri choras caighdeanaithe dlithe ata i bhfeidhm i ngach Ballstat. Rathaionn na dlithe sin saorghluaiseacht daoine, seirbhisi, earrai agus caipitil. Ta comhbheartas tradala, comhbheartas talmhaiochta, comhbheartas iascaigh chomh maith le beartas forbartha reigiunai i bhfeidhm san Aontas.

Chruthaigh an AE margadh eacnamaiochta aonair ar fud chriocha a Ballstait. Faoi lathair, usaidtear airgeadra aonair in 16 Bhallstat ? limistear an euro. Meastar gur eacnamaiocht aonair i eacnamaiocht an AE. I 2007, bhi oltairgeacht intire (OTN) ainmniuil de US$16.83 trilliun ag an AE ? ba shin 31% de thairgeacht eacnamaiochta iomlan an domhain agus mar sin ta an eacnamaiocht is mo ar domhan ag an AE de reir OTN ainmniuil. Is i eacnamaiocht an AE an dara bloc tradala eacnamaiochta is mo ar domhan o thaobh luachail PPP de OTN [?]. Chomh maith leis sin, is e an t-onnmhaireoir earrai is mo ar domhan e, an dara allmhaireoir is mo ar domhan, agus an pairti tradala is mo do roinnt tiortha mora mar An India agus An tSin .

Buisead [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Aontaionn na Ballstait buisead an Aontais Eorpaigh ar bhonn ilbhliantuil tar eis doibh togra a fhail on gCoimisiun Eorpach. D'imigh an buisead deiridh in eag i 2006 agus caithfear buisead nua a aontu do na blianta 2007 - 2013 . Cuireadh tus leis na pleite ar an mbuisead nua i 2004 . Cludoidh an socru nua buisead d'Aontas ina bhfuil seacht mBallstat is fiche le leibheil eagsula forbartha eacnamaiochta agus soisialta bainte amach acu.

Beartais [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Maidir le forbairt talmhaiochta agus tuaithe de, ta an Comhbheartas Talmhaiochta, ar a dtugtar an CAP no an Common Agricultural Policy as Bearla, a athchoiriu faoi lathair. Bunaiodh creat dleathach ar ar tugadh an Comhbheartas Iascaigh no Common Fisheries Policy (CFP) i 1983 . Seo an beartas faoina bhfuil forbairt na n-earnalacha iascaigh curtha i bhfeidhm. Rinneadh athbhreithniu agus athchoiriu air sa bhliain 1992 agus aris ag deireadh na bliana 2002 . Ta an bheim curtha ar chaomhnu agus ar fhorbairt stoic sa CFP.

Institiuidi agus Comhlachtai an AE [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Is iad seo institiuidi an AE, mar ata:

• Parlaimint na hEorpa
• An Chomhairle
• An Coimisiun Eorpach
• An Chuirt Bhreithiunais
• An Chuirt Iniuchoiri (CIE)

Faoi Chonradh Liospoin, deantar Institiuid freisin de:

• An Chomhairle Eorpach (Na Ceannairi Stait agus/no Rialtais)

Is iad seo comhlachtai an AE, mar ata:

• An Coiste Eacnamaioch agus Soisialta
• Coiste na Reigiun
• An Banc Ceannais Eorpach (BCE)
• An Banc Eorpach Infheistiochta
• An tOmbudsman Eorpach

Deimeagrafaic [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Measadh, i mi Eanair 2009, go raibh 503,492,041 duine ina gconai sna 28 mballstat. In Eanair na bliana 2020 bhi 446,834,579 duine ina gconai sna 27 mballstat.

Ta 5.76% de dhaonra an domhain ina gconai san AE ach ni chludaionn an AE ach 3% de thalamh an domhain. Ta dlus daonra de 113km² (44 mile cearnach) ag an AE. Ta an trian de shaoranaigh an AE ina gconai i gcathracha a bhfuil thart ar milliun duine iontu agus conaionn 80% i limisteir uirbeacha go ginearalta. Ta nios mo cathracha domhanda san AE na mar ata in aon reigiun eile ar domhan. Ta 16 chathair san AE a bhfuil daonra os cionn milliun duine iontu.

Chomh maith le cathracha mora, ta roinnt reigiun san AE a bhfuil dlus ard daonra iontu, aiteanna a bhfuil roinnt cathracha gar da cheile agus a bhfuil limisteir mhora ina gceart fein cruthaithe acu: Na reigiuin is mo na Rhine-Ruhr ( Koln , Dortmund , Dusseldorf srl.) ina bhfuil timpeall agus 10.5 milliun duine, Randstad ( Amstardam , Rottardam, An Haig , Utrecht srl.) ina bhfuil timpeall agus 7 milliun duine, an Reigiun Frankfurt Rhein-Main ( Frankfurt , Wiesbaden srl.) ina bhfuil timpeall agus 5.8 milliun duine, an muileata Pleimeannach (limistear uirbeach idir Antwerpen , an Bhruiseil , Leuven agus Gent ) ina bhfuil timpeall agus 5.5 milliun duine, Reigiun Tionsclaioch na Sileisea Uachtair ( Katowice , Sosnowiec srl.) ina bhfuil timpeall agus 3.5 milliun duine agus an Reigiun Oresund ( Cobanhavan , An Danmhairg agus Malmo , An tSualainn ) ina bhfuil timpeall agus 2.5 milliun duine.

Teangacha [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Ta 24 teanga oifigiuil agus oibre ag an AE: Bearla , Bulgairis , Croitis , Danmhairgis , Eastoinis , Fionlainnis , Fraincis , Gaeilge , Gearmainis , Greigis , Iodailis , Laitvis , Liotuainis , Maltais , Ollainnis , Polainnis , Portaingeilis , Romainis , Seicis , Sloiveinis , Slovaicis , Spainnis , Sualainnis , agus Ungairis . Aistritear doicimeid thabhachtacha, mar shampla reachtaiocht, go gach teanga oifigiuil. Deanann Parlaimint na hEorpa aistriuchan i ngach teanga ar dhoicimeid agus ar a seisiuin iomlanacha. Ni usaideann roinnt institiuidi eile ach cupla teanga mar theangacha inmheanacha oibre. Is iad na Ballstait ata freagrach as an bpolasai teanga, ach cuireann institiuidi an AE beim ar theangacha eile a fhoghlaim.

Is i an Ghearmainis an teanga is mo a labhraitear mar theanga dhuchais (timpeall agus 88.7 milliun duine o 2006), agus ansin leanann Iodailis agus Fraincis (bhiodh an Bearla sa dara hait sular fhag an Riocht Aontaithe an tAontas in Eanair 2020). Labhraionn nios mo na leath de dhaonra an AE (51%) Bearla agus mar sin is e an teanga iasachta is mo labhartha san Aontas e. Leanann an Ghearmainis agus an Fhraincis. Is feidir le 56% de shaoranaigh Eorpacha comhra a choinneail i dteanga eile seachas a dteanga dhuchais.

Teangacha Ind-Eorpacha is ea formhor theangacha oifigiula an AE, seachas an Eastoinis, an Fhionlainnis agus an Ungairis den fhine Uralach agus Maltais ar teanga Seimiteach i. Scriobhtar an chuid is mo de theangacha oifigiula an AE san aibitir Laidineach , seachas Bulgairis a scriobhtar san aibitir Choireallach agus an Ghreigis a scriobhtar san aibitir Greagach.

Chomh maith leis na 24 theanga oifigiuil, ta timpeall 150 teanga reigiunacha agus neamhfhorleathana san Aontas a labhairt ag timpeall 50 milliun duine. As na teangacha sin, is feidir le saoranaigh comhfhreagras a dheanamh le priomhinstitiuidi an AE i dteangacha reigiunacha na Spainne ( Cataloinis , Bascais agus Gailisis ), i nGaeilge na hAlban agus sa Bhreatnais . Ce go dtugann clair an AE tacaiocht do theangacha reigiunacha agus neamhfhorleathana, is ceist do na Ballstait fein e cosaint na dteangacha ud.

Seachas na teangacha reigiunacha, labhraionn pobail imirceacha sna Ballstait a lan teangacha o chodanna eile den domhan: Tuircis , Araibis , Ruisis , Urduis , Beangailis, Hionduis , Tamailis , Ucrainis , Puinseaibis agus teangacha Balcanacha. Ta a lan seanphobal imirceach datheangach. Nil aon aitheantas no stadas foirmiuil ag teangacha imirceacha san AE no i dtiortha an AE, ach o 2007 ta na teangacha sin i dteideal tacaiocht a fhail o rannog teagaisc teangacha an AE, Clar Foghlama Saoil 2007-2013.

Creideamh [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Is comhlacht tuata e an AE agus mar sin nil aon nasc foirmiuil aige le haon chreideamh agus ni luaitear aon chreideamh in aon chonradh ata faoi lathair ann no ata beartaithe. I rith pleiti faoi dhreacht-teacsanna an Bhunreachta don Eoraip agus nios deanai Chonraidh Liospoin , bhi tograi ann chun An Chriostaiocht agus/no Dia a lua i mbrollach an teacs, ach sa deireadh diultaiodh do na tograi sin.

Is e an fath go bhfuil beim mar sin ar Chriostaiocht na gurb i an Chriostaiocht an creideamh is fairsinge san Eoraip, agus mar sin san AE. Cuimsitear na reiligiuin seo a leanas leis an gCriostaiocht: an Eaglais Chaitliceach Romhanach , iomad eaglaisi Protastunacha (go hairithe i dtuaisceart na hEorpa) agus an Eaglais Cheartchreidmheach (in oirdheisceart na hEorpa). Ta creidimh eile san AE mar Ioslam agus Giudachas . Measadh go raibh daonra Moslamach de 16 mhilliun duine san Eoraip i 2006 agus daonra Giudach de nios mo na milliun duine.

De reir pobalbhreitheanna Eurobarometer o Eurostat, ta claonadh eigin i dtreo an chreidimh ag formhor shaoranaigh an AE, ach ni mheasann ach 21% diobh gur rud tabhachtach e. Ta an meid aindiachaithe i measc an phobail i gcoitinne san Eoraip ag meadu agus ta laghdu ag teacht ar an mballraiocht in eaglaisi agus freastal ar sheirbhisi diaga. Dar le Eurobarometer i 2005, as na 25 Ballstat ag an am sin, chreid 52% de na daoine i nDia, chreid 27% i spioradaltacht eigin agus ni raibh aon chineal chreidimh ag 18% de na daoine. Ba iad Poblacht na Seice agus An Eastoin na tiortha ina raibh an lion daoine ba lu creidimh (19% i bPoblacht na Seice agus 16% san Eastoin). Ba iad Malta, An Chipir agus An Romain na tiortha ba reiligiunda (95% Caitliceach i Malta agus 90% de shaoranaigh na Cipire agus na Romaine ag creideamh i nDia). Ar fud an AE, ba i measc na mban ba mhi a bhi creideamh le sonru, agus is airde a ceatadan de dhaoine a chreid sna catagoiri seo a leanas: daoine aosta, daoine a fuair oiliuint reiligiunda, daoine a d'fhag an scoil ag 15 bliana d'aois le hoideachas bunusach agus na daoine den eite dheas.

Creidimh tabhachtacha eile san AE is ea an Budachas, an Hionduchas agus an Suiceachas. Ta an Hionduchas agus an Suiceachas an-laidir sa Riocht Aontaithe.

Stair [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Tar eis dheireadh an Dara Cogaidh Domhanda , ceapadh go mbeadh se nios fearr an Eoraip a aontu chun ealu on naisiunachas antoisceach a scrios an mhor-roinn.

Ceann de na hiarrachtai ba ea an Comhphobal Eorpach do Ghual agus do Chruach. Rialu larnaithe na seantionscal naisiunta guail agus cruach a bhi mar phriomhaidhm ag an gComhphobal, agus dearbhaiodh gurbh i an chead cheim i chun Conaidhm Eorpach a bhaint amach. Ba iad an Bheilg , an Fhrainc , an Iodail , Lucsamburg , an Isiltir agus an Ghearmain Thiar na Ballstait a bhunaigh an Comhphobal.

D'eascair an tAE as an gComhphobail Eorpach do Ghual agus do Chruach agus as Conarthai na Roimhe . Bunaiodh an CEGC sa bhliain 1951 le se thir agus siniodh Conarthai na Roimhe sa bhliain 1957. Siniodh dha Chonradh sa Roimh, an Conradh CEE agus Conradh Euratom. O shin i leith ta meadu ag teacht ar an AE agus ar an gcumhacht ata aige maidir le beartais nua.

Cruthaiodh dha Chomhphobal eile i 1957: Comhphobal Eacnamaiochta na hEorpa (CEE) a chruthaigh aontas custaim agus an Comhphobal Eorpach d'Fhuinneamh Adamhach a cruthaiodh chun chomhoibriu maidir le forbairt fuinnimh nuicleach a chothu. I 1967, chruthaigh Conradh na Bruiseile sraith amhain institiuidi do na tri chomhphobal. Anois tugadh na Comhphobail Eorpacha ar na tri chomhphobal ach tugadh an Comhphobal Eorpach orthu go coitianta.

1973 [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

I 1973 mheadaigh lion na mBallstat nuair a chuaigh an Danmhairg , Eire agus an Riocht Aontaithe leis an gComhphobal. Thainig an Iorua ar chomhreiteach ag an am ceanna ach d’fhan si as an gComhphobal de dheasca torthai reifrinn. I 1979, bhi toghchan direach, daonlathach do Pharlaimint na hEorpa ann den chead uair.

1980idi [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Chuaigh an Ghreig , an Spainn agus an Phortaingeil leis an gComhphobal sna 1980idi. I 1985 , cruthaiodh Comhaontu Schengen lenar diothaiodh rialacha pas idir an chuid is mo de na Ballstait. I 1987, thosaigh an CE ag usaid na bratai Eorpai agus shinigh na Ceannairi Stait no Rialtais an Ionstraim Eorpach Aonair.

1990idi [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

I 1990 , tar eis don Chuirtin Iarainn treascairt, athaontaiodh an Ghearmain agus mar sin chuaigh an Ghearmain Thoir isteach sa Chomhphobal. Aontaiodh criteir Chobanhavan , criteir a bheadh i le comhlionadh ag na tiortha a bheadh ag iarraidh teacht isteach sa Chomhphobal Eorpach, mar a tugadh air an trath sin.

Bunaiodh an tAontas Eorpach go foirmiuil nuair a thainig Conradh Maastricht i bhfeidhm an 1 Samhain 1993 .

Sa bhliain 1995 chuaigh an Ostair , an tSualainn agus an Fhionlainn isteach san AE.

Socraiodh ratai malairte na n-airgeadrai naisiunta leis an euro i dtiortha limistear an euro ar an 31 Nollaig 1998 (ansin sa bhliain 2002 ghabh notai agus boinn euro ionad airgeadrai naisiunta i 12 de na Ballstait ag an am; ta meadu tagtha o shin ar an limistear euro agus anois ta 17 thir ann; ghlac an tSloivein leis an euro sa bhliain 2007 ).

2000idi [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

Fograiodh go raibh na deighilti polaitiula idir oirthear agus iarthar na hEorpa leigheasta ar deireadh trath a thainig 10 dtir nua isteach san Aontas Eorpach in 2004.

I 2004, tharla an meadu ba mho go dti seo nuair a chuaigh Malta , an Chipir , an tSloivein , an Eastoin , an Laitvia , an Liotuain , an Pholainn , Poblacht na Seice , an tSlovaic agus an Ungair isteach san Aontas.

An 1 Eanair 2007 , chuaigh an Romain agus an Bhulgair san Aontas.

Bhuail gearcheim airgeadais an geilleagar domhanda i Mean Fomhair 2008. Dhaingnigh tiortha uile an Aontais Eorpaigh Conradh Liospoin. Shin ceannairi Bhallstait na hEorpa Conradh Liospoin i mi na Nollag sa bhliain cheanna chun ionad Bhunreacht na hEorpa a ghabhail. Thainig se i bhfeidhm in 2009. Da bharr sin, bhiothas in ann institiuidi nua-aoiseacha agus modhanna oibre eifeachtula a chur ar bun don Aontas Eorpach ^[2] .

Ar an 1 Iuil 2013 , chuaigh an Chroit isteach san Aontas.

2020idi [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

D'eirigh an Riocht Aontaithe as ballraiocht an Aontais Eorpaigh ar 31u Eanair 2020, 3 bliana go leith i ndiaidh don reifreann ballraiochta i Meitheamh 2016 an cinneadh a dheanamh scaradh on chomhphobal Eorpach. Go nuige seo is i an RA an t-aon tir a d'fhag an tAontas. Beidh idirthreimhse bheartaiochta ar siul idir seo agus deireadh 2020 chun teacht ar shonraithe chun margadh tradala a chur ar bun idir an RA agus an tAE feasta.

Achoimre ar na tiortha a thainig isteach san Aontas: [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

• 1973: Eire , An Riocht Aontaithe agus An Danmhairg (dhiultaigh muintir na h Iorua i reifreann)
• 1981: An Ghreig
• 1986: An Spainn agus An Phortaingeil
• 1995: An Ostair , An Fhionlainn agus An tSualainn (dhiultaigh muintir na h Iorua i reifreann aris)
• 2004: An Laitvia , An Liotuain , Malta , Poblacht na Seice , An Pholainn , An tSloivein , An tSlovaic , An Chipir , An Ungair agus An Eastoin
• 2007: An Bhulgair agus An Romain
• 2013: An Chroit

• 2020: d'imigh an Riocht Aontaithe a bhi ina ballstat ar feadh seacht mbliana is daichead.

Naisc sheachtracha [ cuir in eagar | athraigh foinse ]

• EUROPA ? Tairseach an Aontais Eorpaigh
• EUABC (i mBearla)
• EUobserver (i mBearla)
• Teangacha
  • Tuairisc 2016-08-09: Cas an Bhearla san Aontas Eorpach - le Padraig B. O Laighin

Tagairti [ cuir in eagar | athraigh foinse ]