Kina

Henda greinin er um Folkalyðveldið Kina. Si Teivan fyri at lesa greinina um Lyðveldið Kina.

( Flagg Kina)

( Skjaldarmerki Kina)

Tjoðarslagorð:

Tjoðsangur : Yiy?ngj?n Jinxingqu

Alment mal

Kinesiskt

Høvuðsstaður

Beijing

Forseti Xi Jinping

Forsætisraðharri Li Keqiang

Fullveldi

1. oktober 1949

Vidd
- tilsamans
- vøtn (%) 9 572 419 km²
2,8 %

Ibugvar
- tilsamans 2013
- tættleiki 1,353,821,000
137,32/km²

Gjaldoyra

Renminbi (CNY)

Tiðarøki UTC +8

Økisnavn a alnetinum

.cn

Telefonkota +86

Folkalyðveldið Kina ( kinesiskt : 中?人民共和? Zh?nghua Renmin Gongheguo ) er eitt stort land i Asia . Kina er tað landið i heiminum, sum hevur flestar ibugvar (1,3 milliardir). Fimtahvørt folk i heiminum nu a døgum byr i Kina. Hetta ovurstora landið er næstan lika stort sum alt Evropa og triðstørsta land i heiminum, næst Russlandi og Kanada . Høvuðsstaður er Beijing og londinum hevur mark við 15 lond: Russland , Norðurkorea , Mongolia , Kasakstan , Kirgisia , Tadsjikistan , Afghanistan , Pakistan , India , Nepal , Butan , Burma , Laos , Vjetnam og Hongkong . I Kina eru mong mal . Høvuðsmalið er kinesiskt .

Kina skal breyðføða 20 prosent av heimsins menniskjum við sjey prosentum av heimsins landbunaðarjørð, og ein triðingur av heimsins folkum faa vatn ur kinverskum aum. Skjotføra iðnaðargerðin i Kina hevur havt við sær dalking og turk, og natturan i Kina er vorðin til eitt hermot, har granskarar, umhvørvisfolk, stjørn og tey 1,3 milliardirnar folk berjast. Kina er i storum vøkstri, og vøkstur er raðfestur ovarlaga, ti hevur umhvørvismalaraðið ilt við at talma arinini av vøkstrinum.

Søga [ rætta | rætta wikitekst ]

Forna siðmenningin, sum tok seg upp i Kina, helst um 2200 f. Kr., varð kallað Xia eftir Xiaættini , sum eftir gomlum søgnum hevði valdið hesa tiðina. Miðdepilin var i Gulaardali , og fornfrøðingar hava fingið proogv fyri, at Xiabøndurnir nyttu steinamboð. Fra um 1700 f.Kr. buðu kongarnir i Shang-rikinum tætt við, har Anyang nu er, og rikiðm teir raddu i, hevði sina stortið um 1500 f.Kr. Kinverjar lærdu at nyta bronsu og stoyttu heilag kør ur bronsu, utbunað til vognarnar, sum nyliga voru uppfunnir, og vapn. Shang-folkið vav silkiklæði og hevði eitt hament skriftmal . Hus, sum kunnu hava verið tempul, voru bygd av flagi, viði og mursteini. Shang-folkið tilbað kongsins forfedrar sum gudar. I storum kongsgravum voru dyrgripir og leivdir av menniskjum og dyrum , sum voru ofrað fyri at vera saman við kongi. Zhou-ættin tok ræði fra Shang-ættinium 1045 f. Kr.

I 18. øld voru fleiri folk i Kina enn i øllum Evropa tilsamans. Tað var størsta landið i heiminum og hevur heldur ongantið verið størri. Har buðu fleiri enn 300 millionir (um hetta mundið buðu 24 millionir folk i Fraklandi ). Keisarin i Kina hevði stort vald. Hann raddi yvir Vjetnam , Butan , Tibet , Teivan , Teilandi , Burma , Nepal , Norður - og Suðurkorea . Kinverjar hildu sina mentan vera ta bestu i heiminum, og at eingin dugdi betur at styra enn teir. Kina var miðdepilin. "Rikið i miðjuni".

Evropearar, sum komu til Kina, voru ovfarnir og hugtiknir av øllum, teir sou. Yvirstætturin i Evropa kappaðist um at faa hendur a kinverskum silki og malaðum postalini. Evropearar foru eisini at drekka kinverskt te ? serliga bretar . Kinverjar høvdu hinvegin heilt aðra askoðan a evropearar. Teir vorðu nevndir "reyðir barbarar" ella "fremmandir djevlar". Niðurlendskir handilsmenn voru uppi i teimum fyrstu i Evropa, sum komu til Kina. Teir høvdu ljost hold, og fleiri voru reyðhærdir. Kinverjar hildu hesar menn, við siðum hari, storari nøs og skeggi, vera bæði grammar og odamligar. Handilsmenn voru annars ikki so væl damdir i Kina. I kinverskari patrugv var reyði liturin bundin at djevlum og illum andum. Ein øðrvisi luktur gongur eisini at evropearum. Hetta kemst av, at teir hava fleiri sveittakertlar. Asiatar hildu ti, at evropearar voru sjukir. Fleiristaðni royndu folk at tvaa henda serliga kropslukt burtur.

Eftir at hava verið keisaraveldi i tusundtals ar, gjørdist Kina lyðveldi i 1911 og kommunistiskt riki 1. oktobur i 1949. Ta kommunistaflokkurin tok valdið i Kina i 1949, setti flokkurin eina massiva propagandaherferð i gongd fyri at vinna folkið fyri Mao Zedong . Meðan kommunistarnir hava ratt, hava rikismyndugleikarnir lagt seg eftir at hava eftirlit við øllum viðurskiftum landsins, og Kina er vorðið mikið idnaðar- og hernaðarveldi. Seinastu arini hevur landið nærkað seg marknaðarbuskapi og hevur eggjað utlendskum fyritøkum at gera iløgur i landinum.

Folkið [ rætta | rætta wikitekst ]

Tveir triðingar av kinverska folkinum bugva a bygd og eru bøndur.

Vestari partur av Kina er fjallalendi, og har bugva upp a seg fa folk, meðan eystan fyri millum Gulu anna og Yangtzeanna eru teir storu byirnir, idnaður og landbunaður.

Fleiri enn 250 millionir kinverjar bugva i smaum og storum byum; mangir teirra eru ogvuliga fjølbygdir. Stort ibunaðartrot er, og mong huski bugva i smaum ibuðum ? eitt ella tvey rum ? sum tey leiga fra fyritøkuni, har tey arbeiða. Gøturnar eru stugvandi fullar av sukklum, og almennu flutningsakførini koyra altið fullsett. Størsti idnaðarbyur og handilsmiðdepil er Shanghai , 18,4 (2007) millionir folk bugva i bynum, sum er ein av teimum størstu i heiminum.

Av ti at mong folk i byunum bugva i ibuðarhusum, har einki er uttanum, er altið nogv folk i byarlundunum. Kinverjar verða eggjaðir at røra seg nogv, og ti ganga folk javnan tur i lundunum at venja kroppin. Tiðliga um morgunin iðka folk " tai chi " ella " kung-fu ". Børn renna við drekum, ta ið likindi eru til tess, og vaksin folk spæla borðtennis, kort ella telva , ella sita bara og prata við vinir og kenningar.

A hvørjum ari, siðst i januar ella fyrst i februar , fara kinverjar at gera seg til at halda nyggjar. Vaskað verður upp og niður, hongdar verða upp reyðar lyktir, ið skulu veita husfolkinum eydnu, og børnini faa nyggj klæði og leiku. Nyggjarshaldið stendur i fleiri dagar. Handlar og skrivstovur eru stongd, og folk eru uti a gøtunum og skjota fyrverk og hyggja at syningum við leyvu- og drekadansi.

Kinverjar halda, at folk gerast sjuk, ti at andstøddu mattirnir yin og yang eru ikki i javnvag. Læknar faa javnvag i aftur kroppin við akupunkturi, sum er, at nalir verða stungnar ymsastaðini i kroppin at linna pinu. Flestu folk, ið tørva læknahjalp, fara til natturulæknar, sum hava lært at nyta gomul heimarað at grøða við.

I Kina halda tey fimi vera imyndin av tjoðarsalini, hoast hvør einstakur akrobatur ikki er høgt i metum ella fær goða løn. Sirkus eru um allan heim, men munur er a vesturlendskum sirkus og teimum kinversku. I Kina snyr alt fimi seg um at bjoða kroppinum av. Kinverskir akrobatar byrja tiðliga at venja. Tað er eitt hart liv og tað verður verandi hart til pensjonina.

Kvinnurnar i Kina hava altið verið undir trysti, fra monnum, fra familjuni og fra arbeiðinum. I dag hava kvinnur i Kina eitt tryst afturat, nevniliga teirra egni tørvur a at raða yvir teirra egna livi, faa eina utbugving og faa sær eitt arbeiði og gifta seg av kærleika. Tað er ein long og trupul leið, sum fer at broyta kinverska samfelagið. Stora folkaflytingin av bygd i by hevur givið betri liviumstøður, men syndrar familjurnar. Samstundis hevur tað givið kvinnunum ein nyggjan leiklut, hvørt tær reka garðin heima ella hava lønt arbeiði i bynum. Trystið sæst eisini i sjalvmorðshagtølunum. Hvørt ar forgera 150 000 kvinnur sær.

Kina er tað landið i heiminum, har flest folk roykja. Mett verður, at 350 millionir folk javnan festa sær i, og tað er ikki sum at siga tað at faa folkið at broyta sinar vanar. I januar 2008 sendu heilsumyndugleikarnar eina skrivliga aheitan ut til 30 000 matstovur um at seta roykibann i verk, men ikki ein tann einasta fylgdi aheitanini.

Størstu byir [ rætta | rætta wikitekst ]

Folkalyðveldið Kina hevur nogvar storbyir (yvir 1 million ibugvar), av hesum teljast fleiri millum 100 folkarikastu byir i heiminum. Talvan niðanfyri visir 20 av størstu byunum og metta folkatalið i millionum folkum: ^[1]

#	Byur	Mett i mill.
1.	Shanghai 上海	9,0
2.	Beijing 北京	7,1
3.	Tianjin 天津	4,3
4.	Wuhan 武?	4,0
5.	Shenyang 沈?	3,5
6.	Guangzhou ?州	3,4
7.	Harbin 哈??	2,8
8.	Xi'an 西安	2,7
9.	Chongqing 重?	2,3
10.	Kowloon 九龍	2,3
11.	Chengdu 成都	1,9
12.	Changchun ?春	1,9
13.	Taiyuan 太原	1,8
14.	Nanjing 南京	1,8
15.	Jinan ?南	1,7
16.	Dalian 大?	1,7
17.	Qingdao ??	1,4
18.	Lanzhou ?州	1,4
19.	Fushun ??	1,4
20.	Zhengzhou ?州	1,3

(Øll kinesisk tekn i talvuni omanfyri eru i einfaldari kinesiskari skrift)

Buskapur [ rætta | rætta wikitekst ]

Kina hevur havt stora buskaparliga framgongd seinastu arini, men kortini ryma folk i besta aldri ur landinum sum ongantið fyrr. Folk i hopatali ryma ur Kina til onnur meira demokratisk lond, hoast Kina seinastu arini hevur havt risastora buskaparliga framgongd. Bara i 2011 fluttu 87 000 kinverjar til USA . ^[3] Tey stura fyri framtiðini hja sær og børnunum i einum landi við framburði, sum ikki øll faa lut i.

Ogvuliga nogv kol er i Kina, og flestu steinsløg eru eisini i jørðini. Eftir at kommunistarnir toku valdið i 1949 , legði styrið storan dent a at menna tungidnaðin og læt byggja ovurstor jarn- og stalverk og evnafrøðiverksmiðjur. Seinastu arini hevur styrið eggjað til at menna lættan maskinidnað og nytsluvøruidnað. Kina er nu imillum tey lond i heiminum, sum ger mest av handilstøðum, klæðum, ravmagnslutum og ravtøkni.

Fruktabesta lendið er fyri sunnan. Høvuðsgrøðin er ris, te, bummull, frukt og grønmeti. Risið verður saað i akrar, sum fyrstu tiðina standa undir vatni. Goð ar heysta kinverjar ris tvær ferðir av sama akri, men grønmeti og annað korn enn ris verður bara heystað eina ferð. I norðara og vestara parti i landinum, har tað er turrari og berligari, dyrka teir mest korn og epli og halda neyt og seyð .

I nyggjari tið hevur eingin tjoð verið i nand av Amerika við atliti til buskaparstyrki, men kommunistiska Kina kann nu meta seg ajavnt. I fleiri ar hevur Kina havt storan buskaparvøkstur, og altjoða gjaldoyragrunnurin IMF spaar nu, at um fimm ar hevur landið lagt USA aftur um seg. USA hevur ætlanir um at kæra Kina til WTO i 2012, ti kinverjar hava veitt ologligan stuðul til teirra bilverksmiðjur i beinleiðis kapping við tær amerikansku. ^[4]

Vinnuliv [ rætta | rætta wikitekst ]

Kina hevur heimsins skjotast vaksandi buskap við 9,5 % vøkstri um arið. I fyrstu fyra manaðunum i 2007 var tað kinesiska handilsavlopið a tilsamans 63,3 milliardir dollarar. Kina hevur heimsins fjorðstorsta buskap við einum BNP a 2 000 milliarder USD. Alikavæl er Kina enn eitt fatækt land, sum fram til fyri faum arum siðan hevur mottikið stuðul fra matvøruætlanini hja ST. I 2009 gjørdist landið heimsins størsta utflytaratjoð. Tað arið utfluttu tey vørur fyri 1,2 billionir dollarar. Tyskland utflutti fyri 1,13 billionir dollarar, meðan USA seldi vørur til utlandi fyri 1,06 billionir dollarar. ^[5]

Umleið triggir fjorðingar av folkunum i Kina arbeiða framvegis innan landbunaðin, men landið hevur stort tal av arbeiðsleysum i bygdunum og landbunaðurin eigur bert 13 % av BNP.

Kina er rikt við natturutilfeingi, eitt nu kol, olju og jarnmalmi.

Høvuðsutflutningsvørur eru klæðir, elektroniskar vørur, olja og oljuvørur, evnafrøðilig evni og lættari idnaðarvørur og vapn.

Kina gjørdist i 2001 limur i WTO ( World Trade Organisation ).

Buskaparlig lyklatøl	Virði	% av BNP	Ar, kelda
BNP	2 668,0 mrd US$		2006, Heimsbankin
BNP (vøkstur)	11,5 %		Q3 2007, The Economist nov 2007
Idnaðarframleiðsla	18,9 %		Q3 2007, The Economist nov 2007
Brukaraprisir	6,2%		Q3 2007, The Economist nov 2007
Rentur 3 mnd	4,05 %		Q3 2007, The Economist nov 2007
Børsindeks 1.jan-7. mai 2008	-32,0 %		The Economist mai 2008
Arbeiðsloysi	9,5 %		Q3 2007, The Economist nov 2007
Handilsjavnvag 12 mnd	253,4 mrd $		Q2 2007, The Economist nov 2007
Betalingsbalansin 12 mnd	249,9 mrd $	10,7 %	Q2 2007, The Economist nov 2007
Buskettjavnvag		0,2 %	2007, The Economist nov 2007
Menningarhjalp	1,87 mrd US$		2005, UNDP Databasa
BNP per ib	1 533 US$		2005, UNDP Database

Landafrøði [ rætta | rætta wikitekst ]

Fyri vestan hækkar oyðimarkarkenda lendið upp i djupar dalar og høg fjøll. Tibet , sum aður var sjalvstøðugt riki, men sum Kina hertok i 1950, verður nevnt " tekja heimsins ", ti at tað liggur so høgt. I norðara parti i Kina a markinum moti Mongolia er turra og oydna Gobioyðimørk . I Eysturkina og Norður- og Suðurkina er nogvur landbunaður i aardølunum og a viða slættlendinum. Haðan kemur matur til allar millionirnar, sum bugva i mongu byunum fram við strondini og inni i landinum.

Hengduanfjøllini har suðuri i Kina spretta ur Himaleiafjøllunum , og i hesum fjøllunum og i dølunum er rikt dyra - og plantuliv. Gjøgnum dalirnar renna eisini triggjar tær størstu airnar i fjareystri, og tær eru Salweenain , Mekongain og Yangtzeain . Her er eitt satt paradis a jørð fyri apur , pandur , teir seinastu villu filarnar i Kina og fyri eitt otal av fuglasløgum .

Kinverska strondin er 14.500 kilometrar long. Longdin ger sjalvandi tað, at storur munur er a tilveruni hja folkinum, sum byr við sjogvin. Nogv bugva i storbyum, og so eru tað tey, sum bugva a smabygd við sjogvin og eru utroðarfolk. Eisini finst eitt rikt dyraliv við strendurnar, men dalkingin er eisini ein storur trupulleiki bæði fyri folk og fæ.

Kina eigur hjalondini Hongkong og Makao . Teivan tok loysing fra Kina i 1949, men fa lond hava viðurkent Teivan sum sjalvstøðugt riki.

Fyrisitingarligar eindir [ rætta | rætta wikitekst ]

Kina er bytt sundur i 23 landslutir, 5 sjalvstyrandi regionir og 4 kommunur. Hesar eindir eru tilsamans høvuðlandið Kina . Umframt 22 landslutir sær tann kinverska stjornin eisini Teivan sum ein part av Kina og sær ti Teivan sum sin 23. landslut.

Harafturat koma tvey serstøk fyrisitingarlig øki Makao og Hongkong , sum hoyra undir ti kinversku fyrisitingina, men sum hava størri sjalvstyri enn hinir landslutirnir, regionirnar og kommunurnar.

Folkalyðveldið Kina hevur 56 viðurkent at landið hevur 56 ymisk etnisk folkasløg.

Landslutir

Anhui (安徽)
Fujian (福建)
Gansu (甘?)
Guangdong (??)
Guizhou (?州)
Hainan (海南)
Hebei (河北)
Heilongjiang (黑?江)
Henan (河南)
Hubei (湖北)
Hunan (湖南)
Jiangsu (江?)
Jiangxi (江西)
Jilin (吉林)
Liaoning (??)
Qinghai (?海)
Shaanxi (?西)
Shandong (山?)
Shanxi (山西)
Sichuan (四川)
Yunnan (云南)
Zhejiang (浙江)

Sjalvstyrandi regionir

Guangxi Zhuang (?西?族)
Innara-Mongolia (?蒙古)
Ningxia Hui (?夏回族)
Xinjiang Uighur (新疆?吾?族)
Tibet (西藏)

Kommunur

Beijing (北京)
Chongqing (重?)
Shanghai (上海)
Tianjin (天津)

Serstakar fyrisitingarligar regionir

Hongkong (香港)
Makao (澳?)

Umstriddur landslutur

Teivan (台?)

Politikkur [ rætta | rætta wikitekst ]

Kina hevur seinnu arini latið mørk sini meira og meira upp fyri umheiminum, men Kina er framhaldandi eitt hart styrt land, har nogv ræðast valdsharrarnar og ikki minst Hu Jintao . Kinesiski leiðarin hevur til dømis harðrent jarðlagt og flutt millionir av folkum fyri at gera plass fyri nybygningum, Olympisku Leikunum og øðrum, sum hevur verið sæð av umheiminum sum framgongd. Kina við Hu Jintao a odda er framhaldandi tað landið, sum avrættar nogv flest folk.

Eitt barn [ rætta | rætta wikitekst ]

Folkavøksturin i Kina er 15 millionir um arið; næstan lika nogv folk, sum byr i Noregi , Svøriki og Danmørk . At talma hesum storan vøkstri settu myndugleikarnir i gildi, at maður og kona bara skuldu hava loyvi til at eiga eitt barn. Siðani i 1979 hava myndugleikarnir i Kina kravt, at foreldur bert faa eitt barn. Hesi einkarbørn verða stundum kallað smau keisararnir , ti at tey ofta eru ovurvard og spilt. Hesin politikkur hevur helst verið til gagns i ovfolkaðu byunum, men ikki a bygd, har mesta arbeiði i landbunaðinum verður gjørt við hond. Barnapolitikkurin við einum barni, gevur teimum sum halda seg til logina, fleiri fyrimunir. Tey faa reiðan pening og betri bustaðir. I miðal faa kinesiskar kvinnur bert 1,4 barn, sum er væl undir markinum fyri at halda folkatalið i landinum. Tað markið er 2,1 barn. I Kina hevur eittbarnspolitikkurin gjørt at dreingjabørn verða vald framum gentubørn. Hetta hevur skapt ein kynsojavna i landinum. Ibugvaratalið er 1,36 milliardir folk i 2013. 697 millionir eru menn, meðan 663,5 millionir eru kvinnur. Hetta merkir at tað eru 35 millionir fleiri menn enn kvinnur i landinum. Tað vil so siga, at tað eru lika nogvir single menn i Kina sum tað eru t. d. ibugvar i øllum Kanada . Og teir allar flestu av teimum mugu liva sitt liv einsamallir, uttan eina konu ella kvinnuligan partnara. Ojavnin for at gera seg galdandi fyri tiggju arum siðani, men hann hevur ongantið verið so sjonskur sum nu.

I Kina verða foreldur fyri mismuni a arbeiðsplassinum og faa bøtur, um tey faa sær meir enn eitt barn. Men 70 % av kvinnunum ynskja sær fleiri børn. Kvinnurnar i Kina er pura osamdar við eitt-barns-politikkinum hja stjornini. Sambært BBC News , visir ein spurnarkanning, at 70 % av kvinnunum ynskja sær tvey ella fleiri børn i Kina. Hoast hetta heldur stjornin fast i førda politikkinum. Myndugleikarnir siga, at login, ið varð sett i gildi siðst i 70'unum , hevur forðað fleiri 100 millionum av føðingum, sum siðani hevur gjørt ibugvarnar rikari.

Deyðarevsing [ rætta | rætta wikitekst ]

Kina er tað landið, sum avrættaði flest folk i 2008 . Sambært fragreiðingini " Death Sentences and Executions in 2008 " voru i minsta lagi 1718 folk avrættaði i Kina, men veruliga talið kann vera hægri, ti i Kina eru deyðarevsingar loyniligar. Hetta svarar til 72 % av øllum avrættingum i 2008 . Tað merkir, at tað i Kina tilsamans foru fleiri deyðarevsingar fram i enn i restnina av heiminum tilsamans. Asia er tann heimsparturin har flestu avrættingarnar voru framdar i 2008 . Avrættingar voru framdar i 11 londum i Asia . Hesi londini eru Afghanistan , Bangladesj , Indonesia , Japan , Norðurkorea , Maleisia , Mongolia , Pakistan , Singapor , Vjetnam og Kina.

Rumdarferðir [ rætta | rætta wikitekst ]

Tann fyrsti kinesiski rumdarmaðurin, Yang Liwei (f. 21. juni 1965), var uti i rumdini i 2003 i rumdarfarinum Shenzhou 5. Kinesiska rumdarumsitingin hevur ætlanir um at seta eitt omannað rumdarfar a manan i 2013, og ætlanin er so at senda eitt mannað far hagar seinni. Stutt eftir døgurðatið 14. des. 2013 setti eitt kinverskt rumdarfar seg a manan, og harvið gjørdist Kina triðja tjoð eftir USA og Sovjetsamveldið at lenda a mananum. Hetta er fyrstu ferð siðani 1976, at nakar lendir a mananum. Talan er um eitt omannað kanningarfar, nevnt Chang'e 3 eftir managudinnuni i kinverskari gudalæru. Chang'e 3 setti seg i Sinus Iridum , ella Ælabogavikini, sum enn ikki er kannað. Har er goður solargangur, og tað liggur væl fyri at samskifta haðani niður a jørðina, skrivar kinverska tiðindastovan Xinhua. ^[6]

Arbeiðslegur [ rætta | rætta wikitekst ]

I desember manaði i 2013 hevur tjoðartingið i Kina formliga viðtikið eina fyriskipan, sum endar nytsluna av arbeiðslegum sum eina revsing fyri politiskar fangar. Legurnar hava verið nyttar i meira enn fimmti ar sum ein hattur til at revsa øðrvisi hugsandi og faa tey til at tiga. ^[7] Millum hesi eru kristin , sum ikki vilja vera við i statsgoðkendu trunni. Revsingin i arbeiðslegum varð tikin i nytslu i 1957 fyri at revsa atfinnarunum moti kommunistiska flokkinum. Men skipanin hevur eisini verið nytt til at revsa onnur við, harimillum eisini huskirkjukristin og politikarar. Fyriskipanin er goð tiðindi fyri kristin , sum møtast i huskirkjum, og aðrar bolkar i landinum. Folk ur hesum bolkum hava regluliga verið dømd til upp i fyra ar i arbeiðslegum uttan at hava verið fyri rætti. Fyriskipanin er ein av fleiri skipanum, sum kinesiski kommunistaflokkurin legði fram i 2013, og tær vorðu goðtiknar leygardagin 18. januar 2014 fyri nyggjar i tjoðartinginum. Ein onnur fyriskipan sama dag var, at tingið avtok " laojiao ”, sum er endursiðing gjøgnum arbeiði.

Tikarar [ rætta | rætta wikitekst ]

At drepa tikarar er stranglig bannað og ologligt i Kina, og tikarin er sera hottur i folkarika landinum. Tað sigst, at tikararnir eru farnir fra at vera 100.000 i 1900-talinum til at vera uml. 50 i 2015. ^[8] I Kina virkar Heimsnatturustovnurin WWF fyri, at faa tikararnar ut aftur i natturuna. Einaferð voru amurtikarar allastaðni i Kina. Men teir voru so nogv veiddir, at tað bara voru uml. 40 takarar eftir i 1940. I 2015 eru um 400 amurtikarar, sum liva friir uti i natturuni. ^[9]

Mentan [ rætta | rætta wikitekst ]

Kina eigur goða, gamla mentan. I kinverskum grøvum hava tey funnið malningar eldri enn 6.000 ar. Listaligi siðaarvurin sæst enn aftur i dansinum og i tonleikinum , og bæði filmar , opera og sjonleikur eru vældamdar listagreinir. Listafolk verða eggjað at lysa avrik kinverska folksins. Miðkina við bynum Beijing er miðstøð fyri eina 5.000 ara gamla mentan, sum hevur skapt otrulig bygningsverk.

Ymiskar filosofiskar lærur hav havt stora avirkan a kinverska mentan. Triggjar av teimum elstu høvuðsgreinunum komu fra konfusianismuni , taoismuni og buddhismuni .

Tað eru fleiri ymiskar truarbolkar i Kina, og fleiri av teimum eru rættiliga samansettir. Av truarbolkum, sum verða tvinnaðir saman við Kina kunnu nevnast Ættfaðirskultin, buddhisma, kinesisk folkatrugv við rotum i elligomlum mytum, konfusianisman, taoisman og islam .

Kinesiskar bokmentir hava eina langa og rika søgu, tað var eisini i Kina at man fann fram til prentlistina undir Song-rikinum. Aðrenn tað tið voru tær klassisku og atrunaðarligu hondskriftirnar netupp hondskriftir ? hondskrivaðar við blekkpensli. Talan var sum oftast um konfuciansk, taoistisk og buddhistisk verk. Fyri at granska hesar tekstir upprættaðu tey lærdu akademiir i hopatali. Nøkur av hesum akademiunum voru betald av herskaradynastiunum, og tey kongaligu kundu sjalvi taka aktivt lut i kjakinum har. Av skjølum sum eru skrivaði hetta tiðarskeiði heru fleiri tusund varveitt. Kinverskir heimspekingar, rithøvundar og yrkjarar hava sum oftast verið høgt i metum i samfelagnum og spælt ein tyðandi leiklut sum mentanarberar.

Kinversk skrift hevur havt nogvar ymiskar variantar gjøgnum søgu Kina, og mitt i 20. øld mentist ein meira einfaldur kinverskur skrivihattur a Meginlandskina. I Teivan og a øðrum støðum halda tey fast við ein eldri skrivimata. Kalligrafi er ein tyðandi listagrein i Kina, eins og malningalist og tonleikur. Bonsai er ein elligomul listagrein, ið eisini breiddi seg til Japan og Korea .

Kinverskur matur [ rætta | rætta wikitekst ]

Umframt ris er mesta tilfarið i kinverskum mati grønmeti og nudlur. Tey eta eisini nogvan turran mat, soyabønir, fisk og kjøt. Maturin kann vera sera ymiskur, alt eftir hvar i Kina tu ert. Kinverjar gera nogv burtur ur matgerð og matsiðum i teimum ymsu landslutunum. I landslutinum Xinjiang er maturin sterkt kryddaður; fyri norðan um Beijing -leiðina eru tey gitin fyri at duga væl at steikja dunnu. Vælrukandi fiskarættirnir i landslutinum Kanton fyri sunnan eru vorðnir heimskendir. Har verður maturin gjørdur til i djupari steikipannu við loki, kallað wok . I Suðurkina verður ris etið aftur við høvuðsrættunum. I Norðurkina annaðhvørt hveitibollar ella hveitinudlar. Etið verður ur smaum skalum við pinnum. Ris, annaðhvørt kokað, guvukokað ella stekt, er høvuðskostur i mongum kinverskum rættum.

Kinverskar bokmentir [ rætta | rætta wikitekst ]

Kinverskar bokmentir hava eitt serstakt plass i heimssøguni, við ti kultinum ið ognast ti skrivaða orðinum i Kina ta serstaka i teimum kinversku teknunum, sum hava sin uppruna i spadomslist, og sum er fullkomiliga olikt teimum fonetisku skipanunum, sum verða nyttar a flestu øðrum malum.

Verk av filosofiskum slag hava ein tyðandi lut i kinverskum bokmentum, serliga undir Zhou-rikinum , við ti "siðbundna" konfusiansku ella teimum taoistisku klassikarunum. Siðan er tað kinversk yrkingalist, ið gerst tydningarmiklari við tiðini, serstakliga undir Tang-rikinum .

Siðan veksur prosan framm við kendum verkum sum Ferðin mot Vestri i 1500-talinum, ella familjuskaldsøgan Hong Lou Meng (???) fra 18. øld ( Dreymurin um tað reyða rumið ).

Siðan voru kinverskar bokmentir raktar av afturgongd beint eftir at Qing-rikið fall. Tað gjørdist endin a ti klassisku mentanini. Hu Shih (f. 1891, d. 1962) og Lu Xun (f. 1881, d. 1936) gjørdist undangongumenn til nutiðar kinversku bokmentirnar.

Lakkarbeiði [ rætta | rætta wikitekst ]

Dømi um lakklist eru etipinnar.

Tonleikur [ rætta | rætta wikitekst ]

Kinesiskur tonleikur hevur eitt heilt serligt ljoð. Kinverjar hava ment ljoðføri i storum tali, eitt nu zheng, xiao og erhu. Ljoðførið sheng fekk eina røð av liknandi ljoðførum i Vesturheiminum.

Silkiframleiðsla [ rætta | rætta wikitekst ]

Kina hevur rika tradition fyri at framleiða silki .

Tey, sum hava lært seg hesar stavir, vita, hvat teir merkja, men teir verða frambornir ymiskt.

Malið [ rætta | rætta wikitekst ]

Almenna malið i Kina er kinverskt ella mandarin , sum øll tosa uttan tey, sum bugva uti við strondina i Utsynningsasia . Har tosa tey kanton ella onnur kinversk mal . I hvørjum mali eru nogv bygdarmal. Øll kinversk mal hava sama skriftmal . Borið saman við stavrað okkara, sum er 32 bokstavir , eru fleiri enn 50.000 tekn i kinverska skriftmalinum . Hvørt tekn merkir eitt orð ella eitt hugtak. Fyri einføld orð , til dømis " himmal " og " regn ", er eitt tekn. Fyri samansett orð eru tvey ella fleiri tekn. " Telefon " verður skrivað við tveimum teknum ? teknunum fyri " ravmagn " og sagnorðinum " tala ".