Tuluzo
(
franclingve
Toulouse
,
okcitanlingve
Tolosa
) estas la kvare plej granda
urbo de Francio
, post
Parizo
,
Marsejlo
kaj
Liono
. ?i estas la
prefektejo
de la
departemento
Alta Garono
, sed anka? la ?efurbo de la tuta
regiono
Sudo-Pireneoj
. En la
franca lingvo
, la lo?antojn de Tuluzo oni kutime nomas
Toulousaines
(inoj) kaj
Toulousains
(ne nur inoj) en la
franca lingvo
kaj, respektive,
Tolosenca
kaj
Tolosenc
en la okcitana.
Tuluzo estis la ?efurbo de la
visigota re?lando
dum pli malpli cent jaroj
[1]
kaj historia ?efurbo de
Langvedoko
[2]
, kaj hodia? ?i estas la ?efloko de la prefektejo Alta Garono kaj la sidejo de la
Urba komunumo de Metropola Tuluzo
[3]
.
Kun 447 340 lo?antoj je la 1-a de januaro 2011
[4]
, ?i estas la kvara plej lo?ata urbo de Francio. La urba areo de Tuluzo arigas 1 250 251 lo?antojn en 2011 kiu estas anka? la kvara de la lando. Kun 892 115 lo?antoj, la lo?antaro estas la sesa post tiu de
Lilo
kaj
Nico
kaj anta? tiu de
Bordozo
.
Tuluzo estas urbo kiu sekvas la ?eneralajn tipajn arkitekturajn trajtojn de la sudo de Francio kaj konata kiel la ≪ rozkolora urbo ≫ pro la koloro de la loka tradicia konstrumaterialo, la
briko
el
terakoto
. La disvolvi?o de la kulturo de la
violo de Tuluzo
en la 19-a jarcento igis ?in la emblemo de la urbo kaj donis la surnomon al la urbo ≪ urbo de violoj ≫. Anka? ?i estas iom malpli ofte konata kiel ≪ cite Mondine ≫ (la
Ciutat Mondina
okcitane), reference al la dinastio de la grafoj de la urbo, kelkfoje nomataj Raymond
[5]
.
Ligante Tuluzon kun
Sete
, la
Sud-franca Kanalo
estas en la listo de
Monda hereda?o de Unesko
ekde 1996. La
Baziliko Sankta Saturnino
, la plej granda romana kirko de E?ropo anka? trovi?as en ?i listo ekde 1998 ene de la titolo
pilgrimvojoj de Jakobo de Kompostelo
.
Sidejo de
Airbus
, Tuluzo estas la e?ropa ?efurbo de la kosmona?tika industrio. ?i havas pli ol 100 000 studantojn
[6]
kaj, la?
L'Express
?i estas la plej dinamika urbo en
Francio
en 2009
[7]
. La reta versio de la magazino
Challenges
renovigis tiun titolon en 2012
[8]
.
La emblema sporto de Tuluzo estas la
rugbeo 15
, kaj ties klubo naciskale havas la plej altajn medalojn. La
kasuleto
kaj la
kolbaso
estas la emblemaj speciala?oj de la tuluza kuirarto.
Drakmo “al la nigra kapo” farita de la tuluzatoj. Dato: inter la 2-a a.K kaj 1-a p.K.
La nomo
Tolosa
aperis en la malnovaj skriba?oj sed ne anta? ol la 2-a jarcento, (Τ?λοσσα en la greka lingvo de
Poseidonios
, Tolosa en latino de
Cicerono
,
Cezaro
,
Plinio
etc.)
[9]
. ?in oni ligas kun la
tektosa?aj volkoj
[10]
.
La origino de la nomo Tuluzo ankora? hodia? estas necerta sed plej probable ligita al la ga?la lo?ejo de la tuluzatoj.
La tuluzatoj estis bran?o de la keltoj tektosa?aj volkoj kiu eklo?is tie en la 3-a jarcento a? estis asimili?o kompleksa de indi?enaj popoloj.
La enigma ligo kondukas nin al plurnombraj hipotezoj kiuj kelkfoje malakceptas ?ian keltan devenon.
Certaj lingvistoj konsideras ?in
ibera
[11]
.
Tiu ?i hipotezo ricevas ofte grandan subtenon ?ar la regiono kie ?i trovi?as estas markita de keltibera influo kiu okupis la sudon de la Pireneoj.
La esploristoj pensis ke la nomo
Tolosa
povas deveni el
* Tolso
kiu signifas ≪torda, tordita ≫.
La substrato de la
prae?ska
, nehinde?ropa lingvo lasas plurajn spurojn en loknomoj sur vasta teritorio de la sudo de la lando pli identigebla sur la masivo pirinea a? en la regionoj de gaskonio okcidente de la rivero Garono.
La latina nomo de la urbo
Tolosa
estas anka? la nomo en la
okcitana lingvo
por la urbo Tuluzo, kiu sin trovas en la nuntempa devizo
Per Tolosa totjorn mai
. ?i i?is
Tholose
unue en la franca, poste ?i transformi?is en
Toulouse
, plejver?ajne sub la influo de la okcitana prononco, je la fino de la
17-a jarcento
.
La urbo jam frue industrii?is danke al la Borso de Bazaklo ?e la Garono, kaj ?i i?is naski?loko de multaj aviadil-fabrikantoj kiel Latecoere, Sud-Aviado, la kompanio Airbus fondita en 1970 en Blagnac, Tuluzo, estas e?ropa teknologio kiu inkluzivas multajn altteknikajn industriojn en la sektoroj kosmona?tika, elektronika, komputika, kemia, farmacia, servaj kaj aliaj kiel Meteopole. ?i anka? havas multajn esplorcentrojn, kiel la Laboratorio de Analizo kaj Konstruado de Sistemoj, la Nacia Centro por Spacaj Esploroj, Agrobiopolo kaj anka? ?i fokusi?as sur esploroj rilataj al homaj kaj veterinaraj medicino.
?i estas anka? grava universitata urbo, kies universitato estis fondita jam en la Mezepoko (en 1229, unu el la plej malnovaj en Francio kune kun tiuj de Parizo kaj Montpeliero), kiu gastigas 100.000 studentojn.
Jean Jaures
estis docento ?e la Fakultato de Literaturo,
Paul Sabatier
, Nobel-premiito pri kemio en 1912 estis dekano de la Fakultato de Sciencoj kaj
Vincent Auriol
, prezidento de la Franca Respubliko estis la?reato de la Fakultato de Juro.
La urbo havas presti?ajn kulturajn instituciojn kiel ekzemple la fama Teatro de la Kapitola Teatro pro ?ia tradicio je opero kaj belkanto. La urbo anka? havas plurajn aliajn teatrojn.
Aliaj lastatempe konstruitaj instala?oj kiel la kongresejo Pierre Baudis, la biblioteko Jose Cabanis, la Zenito, la urbo de la Areo de la Spaco, la muzeo de la Plant?ardenoj, la kazino-teatro anka? apartenas al tiuj centroj kiuj ri?igas kaj vigligas ?ian urbon.
Topografio de Tuluzo
Situo de Tuluzo
Tuluzo situas en la Sudo (Midi) de
Francio
, norde en la departemento
Alta Garono
, sur la komunika akso inter la
Mediteraneo
kaj la
Atlantiko
. ?i situas sur
kubuto
de la rivero
Garono
kiu, venanta el la
Pireneoj
, orienti?as nordoriente anta? la direkt-?an?i?o en Tuluzo de kie ?i iras nordokcidente ?is la Atlantiko. Suden, kiam la vetero estas agrabla, la pireneaj monto?enoj estas videblaj. Estas sur tiu kubuto de la Garono, natura nodo por la komercaj komunikiloj, kie la unuaj homoj eklo?is en la praa epoko de Tuluzo
[12]
.
?i estas survoje de grandaj e?ropaj vojoj, kiel la grandaj aksoj Oriento Okcidento Romo-Lisbono, Nordo Sudo E9 Parizo-Barcelono a? la estonta vojo diagonala Zaragozo-Liono.
Geografio ?i situas je 122 kilometroj de
pic d'Aneto
kulmina pinto de la
Pireneoj
, fonto de la Garono en la
masivo de Maladeto
(Hispanio), 144 kilometroj de la Mediteraneo al
Gruissan
en la departemento
Aude
oriente kaj 233 kilometroj de la Atlantiko al
Capbreton
en
Landes
okcidente.
La dekstra parto de Tuluzo trovi?as sur nemergebla teraso sur kiu la romia urbeto establi?is. Estas tie anka? kie la komerca urbo estis formata. Aliflanke de la rivero Garono, trovi?as la maldekstra bordo kun malnova setlejo
Saint-Cyprien
, dum longa tempo malri?a kvartalo ?ar konstruita ekster la muregoj de la urbo kaj en neregebla zono : situanta je kelkaj metroj malalte ?e la dekstra bordo, la kvartalo Sant Cubran (nun Saint-Cyprien) ofte suferas gravajn inundojn. Tiel, en
1875
, la kvartalo Saint-Cyprien estis inundita kaj pluraj pontoj estis detruitaj
[13]
.
La
Sudfranca Kanalo
, verko de
Pierre-Paul Riquet
, kiu reprenis artefaritan kurbon de la Garono al la Mediteraneo trakuras la urbon kaj la regionon ?e la dekstra flanko.
La? la
Koppen-klasifiko
, la klimato de Tuluzo kongruas kun la karakteriza?oj de la malseka subtropika klimato (mildaj temperaturoj dum la tuta jaro, atingante
22
°C
avera?e ?is la somero kun abunda pluvado). Krome, tie estas mezvarma
oceana klimato
, kun
mediteranea
kaj kontinenta influo, karakterizita per sekaj someroj kaj varma suna a?tuno, milda vintro kaj printempo markita per fortaj pluvoj kaj fulmotondroj, kiel ekzemplo, la hajlfalo en majo 2008 kaj 2009. Regantaj ventoj estas, la? la ordo de graveco, la okcidenta vento (?enerale alportante malsekecon el la
Atlantiko
), la suda vento (el la sudoriento) kaj la vento norda, malpli ofta kaj kutime malvarma kaj seka. La
vent d'autan
estas anka? nomata "la vento kiu frenezigas " a? "diabla vento", pro la influo sur la homa kaj besta kondutoj (?agreni?o, korritma malordo, ktp.) kio okazas pro la alta aer-ionigo alportita de ?i. Kelkfoje la vento povas esti tre potenca kiel tiu de la 4-a de majo 1916, kiam ?i renversis la trajnon Tuluzo-Revel.
Tuluzo spertis mezumon de 34 varmaj tagoj kaj 33 tagoj malvarmaj jare. La avera?a jara temperaturo estas
13,4
°C
. La plej varma temperaturo iam registrita en Tuluzo estas 44° en a?gusto 1923 kiu anka? estis registrita en Saint Simon (areo sude de Tuluzo) kaj en la flughaveno Francazal. ?i estis la franca rekordo ?is 2003. La plej malvarmaj temperaturoj estas
?19.2
°C
registritaj la 15-an de februaro 1956. La plej pluvaj tagoj atingis 82,7 mm en 7 julio 1977 la? fonto de Meteo - Francio. La plej humida jaro estis 1993 entute 914,9 mm kaj la plej seka estis 1967 kun 377,8 mm. Tuluzo ?uas sunbrilon kiu ja superas 2000 horojn jare (jara avera?a 1981-2010 ).
La lo?antaro de la urbo estis 440.204 je la 1-a de januaro 2009, kun 1.218.166 da lo?antoj en la metropola areo (france: aire urbaine), en marto 1999 en tiu areo lo?is 964,797, kio estis rekorda kresko je +1.87 % jare inter 1999 kaj 2009.
Tuluzo estas la kvara plej granda urbo en Francio post Parizo, Marsejlo kaj Liono, kaj la kvara plej granda metropola areo post
Parizo
,
Liono
kaj
Marsejlo
.
La kosmona?tika kaj alt-teknikaj industrioj estas la malbremsantoj por tiu senhalta kresko de la lo?antato je 1,49 % jare en la metropola areo en la 1990aj jaroj (kompare kun 0,37 % de
metropola Francio
), kaj rekorda 1.87 % jare en la 2000-aj jaroj (0.68 % por metropola Francio), kiu estas la plej alta demografia kresko de iu franca metropola areo pli granda ol 500.000 lo?antoj, pro kio la tuluza metropola areo superis la arean metropolon de Lilo kiel la kvara plej granda metropola areo de Francio en 2009.
Oni kalkulas ke estas ?irka? 2.500 judaj familioj en Tuluzo. Islama asocio kalkulis 35.000 islamanojn en la urbo. Aliaj grandaj grupoj estas la
hispanoj
, afrikanoj, latinamerikanoj kaj
armenoj
.
La
Ponto de la katalunoj
dumnokte.
La geografia proksimeco de Tuluzo al Hispanio kaj la malnovaj historiaj rilatoj inter la Tuluza graflando kaj la Aragona re?lando, igis ke la hispanoj havu konstantan ?eeston en ?i tiu urbo. Fakte, ?i reprezentas unu el la plej gravajn komunumojn de la urbo kun ?irka? 20 a? 25 mil anoj. Nur sufi?as viziti kelkajn popularajn pulbazarojn de la urbo (Cristal, Saint-Aubin, Saint-Cyprien, Saint-Sernin…) kie la kastilia lingvo estas parolata de pluraj homoj. Tuluzo altiris la atenton de hispanoj pro laboraj kialoj ekde la 1920-aj jaroj ?is la 1930-aj, kaj ili eklo?is en tiamaj a?-kondi?aj kaj fifamaj kvartaloj kiel tiu de Saint-Cyprien, kiuj poste i?is la ?efa setlejo por la respublikanaj ekzilitoj dum la tridekaj jaroj. Tamen, la pure hispanaj (tio estas, tiuj kiuj naski?is en Hispanio) hodia? estas malmultenombraj, ?irka? 2 386 la? la censo de 2006, t.e. 6,3 % el ?iuj eksterlandanoj de la urbo.
Vomitorium
en la Romia Amfiteatro de Tuluzo
La Garona Valo estis fokuso por komerco inter
Pireneoj
,
Mediteraneo
kaj
Atlantiko
ekde minimume la
Ferepoko
. La historia nomo de la urbo,
Tolosa
(τ?λοσσα, kaj de ?iaj lo?antoj, la
Tolosates
, unue registrita en la dua jarcento a.K.), ?i havas nekonatan signifon kaj originon, eventuale el la
akvitana
a?
ibera
lingvoj, sed anka? ?i estas ligita al la nomo de la
ga?laj
tektosa?aj volkoj
.
Tuluzo eniras la historian periodon en la 2-a jarcento a.K., kiam ?i i?is romia armea bazo. Post la konkero de
Ga?lio
, evoluis kiel romia urbo de
Gallia Narbonensis
. En la 5-a jarcento, Tuluzo falis anta? la
visigota re?lando
kaj i?is unu el ?iaj plej gravaj urboj, en la frua 6-a jarcento e? funkciante kiel ?ia ?efurbo, anta? ol ?i falis anta? la
frankoj
sub
Klodvigo la 1-a
en 507 (
Batalo de Vouille
). De tiu tempo, Tuluzo estis la ?efurbo de
Akvitanio
ene de la franka sfero.
En 721, la duko
Odo la Granda
de Akvitanio venkis la invadan
umajadan islaman armeon
dum la
Batalo de Tuluzo
. La venko de Odo estis malgranda malhelpo por la islama vasti?o en la kristana E?ropo, kaj islamanoj finfine okupis grandan teritorion inkluzive de
Poitiers
.
Karolo Martelo
, jardekon poste, gajnis la faman
Batalo de Tours
, anka? nomita, Batalo de Poitiers.
La franka konkero de
Septimanio
sekvis en la jaro 750, kaj duonsendependa
Distrikto de Tuluzo
aperis ene de la karolinga sub-regno de Akvitanio ekde la malfrua
8-a jarcento
.
Rajmondo la 4-a, grafo de Tuluzo
estis gvidanto de la
Tria Krucmilito
.
Dum la
karolida renesanco
, Tuluzo elstari?is kaj estis la ?efurbo de la samnoma Graflando. En la 12-a jarcento, konsuloj transprenis la administradon de la urbo kaj venis malfacilaj jaroj. Krome, estis epoko el religia konfuzo. En Tuluzo, la kataroj provis starigi komunumon, sed ili estis malvenkitaj de la soldatoj de Simon de Montfort. La posta enmar?o de la
Inkvizicio
kondukis al periodo de religia fervoro dum kiu estis fondita la dominikana mona?ejo de la jakobenoj. Sub la rego de Rajmondo la 2-a kaj de tuluzaj nobeluloj, la urbaj limoj etendi?is trans la murojn en la nordo kaj same longe en la sudon.
En la
Paco de Parizo
de 1229, Tuluzo estis formale submetita al la
krono de Francio
. La sola heredantino de la distrikto, Johana, estis enga?ita al
Alfonso, grafo de Poitiers
, pli juna frato de
Ludoviko la 9-a
. La geedzi?o i?is la?le?a en 1241, sed ?i restis seninfana, tiel, ke post la morto de Johana la distrikto apartenis al la krono de Francio kiel heredo. Anka? en 1229, la
Universitato de Tuluzo
estis establita post la pariza modelo, celita kiel rimedo por disigi la herezan movadon. Diversaj mona?aj ordenoj, kiel la parokanaro de la ordeno de
predikantaj fratoj
, estis komencitaj. Paralele, longa periodo de inkvizicio komenci?is ene de la Tuluzaj muroj. La timo pro subpremo devigis la dignulojn al ekzilo, a? transformi sin. La inkvizicio da?ris preska? 400 jarojn, kies ?efurbo estis Tuluzo. Grafo Rajmondo la 7-a estis ju?ita pro herezo kaj mortis en 1249 sen heredanto.
Mapo de Tuluzo en la jaro 1631
Kapitolo de Tuluzo.
En 1271, Tuluzo integri?is en la Francia re?lando kaj deklaris ?in "re?an urbon". Per tiu la?do, ?i komencis transformi?i en intelektan kaj artan centron. Sed la 14-a jarcento devis marki malha?son en la ri?a?oj de la urbo. Unue venis ekaperoj de pesto, poste la Centjara Milito. Malsatego kaj inundoj lasis siajn akrajn spurojn en la urbo. Malgra? forta enmigrado, foriris ?irka? 10,000 lo?antoj en 70 jaroj. Tuluzo nur havis 22,000 homojn en 1405. En 1323 la
Konsistorio de Gai Saber
estis establita en Tuluzo por konservi la lirikan arton de la trobadoroj. Tuluzo i?is la centro de
okcitana literatura kulturo
dum la venontaj cent jaroj. La Konsistorio havis sian lastan aktiva?on en 1484.
Ne estis ?is la
15-a jarcento
kiam Tuluzo komencis ?ui "oran epokon". Danke al la statuso je administra centro, la urbo kreskis kaj i?is pli ri?a, partoprenante la komercon de Bordozo kun Anglio, same kiel cerealoj kaj tekstiloj. Parlamento estis starigita en ?i fare de
Karolo la 7-a
kaj la komercistoj de la urbo da?re pliri?i?is. Ilia ekonomia bonfarto estis plejparte bazita sur fabrik-bazita blua tinkturfarbo konata kiel
pa?telo
, kiun ili eksportis ?ie en E?ropo. Tiuj pa?telkomercistoj konstruis grandiozajn domegojn kaj la arkitekturo kaj beletro prosperis en Tuluzo kiel neniam anta?e.
La bubelo fine eksplodis en la duono de la 16-a jarcento. Alia blua tinkturfarbo alvenis de
Ameriko
, konata kiel
indiga
. ?i forvi?is la pa?telkomercon kaj ?i plon?is. Religia konflikto eksplodis inter la
katolikoj
kaj la
kalvinistoj
. Dum la sama epoko, konstrua?oj estis detruitaj per fajro kaj ekzistis ankora? pli da ekaperoj de
malsatego
kaj
pesto
.
En 1761, tuluza komercisto,
Joan Calas
, estis imputita je murdado de sia propra filo por malhelpi lian katoliki?on. Calas estis mortigita unu jaron poste. La persekuto en Tuluzo de protestantoj kiel ekzemple, Calas, estis vaste kondamnita kaj religia maltoleremo iom post iom malaperis.
Dum la cetero de la 18-a jarcento, la urbo estis malrapide modernigita. Tio inkludis periodon de urba rekonstruado, kiu i?is pli serioza en 1750. Nova projekto inkludis la konstrua?on de la Re?a ?ardeno. La Granda Rondo anka? datrilatas al tiu periodo, kune kun la
Kanalo de Brienne
kaj la Quai Dillon.
Granda Kafejo de la Komedio en Lafayette, 1905
La
Batalo de Tuluzo (1814)
estis unu el la lastaj bataloj de la
Napoleonaj Militoj
, kvar tagojn post la kapitulaco de Napoleono kaj la Franca Imperio al la nacioj de la
Sesa Koalicio
. Tuluzo, la regiona ?efurbo, pruvis esti forte defendita de la Mar?alo
Soult
.
En 1856, la stacio
Toulouse-Matabiau
estis malfermita, lan?ante novan epokon en transportado. Aliaj transport-plibonigoj inkludis la pliigon de stratoj por formi pli vastajn bulvardojn. Iom post iom, Tuluzo aperis kiel moderna franca urbo.
Dum la fruaj jardekoj de la 20jarcenta historio, Tuluzo atestis la amasan alvenon de enmigrintoj el norda Francio, Italio kaj Hispanio. Novaj industrioj alvenis en la urbo, inkluzive de aviadilproduktado kaj kemiaj fabrikoj. La franca aerpo?toservo estis starigita ?i tie anka?, dum en la
Dua Mondmilito
, Tuluzo ludis decidan rolon en la rezista movado.
En la
1960-aj jaroj
, nova ondo de enmigrintoj alvenis en la urbo, en tiu epoko el Al?erio. Novaj hejmoj estis konstruitaj kaj la limoj de la urbo ankora? estis plivastigitaj. La industri-interesoj de Tuluzo ampleksi?is por inkludi kosmoesploron kaj elektronikon, kaj hodia?, ?i estas la kvara plej granda urbo de Francio.
La Kapitolo de Tuluzo kaj ties samnoma placo kun la
okcitana kruco
dizajnita de
Raymond Moretti
La fontano dedi?ita al la okcitanlingva poeto
Peire Godolin
La Urba komunumo de Metropola Tuluzo estis kreita en 2001 por pli bone kunordigi la transporton, infrastrukturon kaj ekonomiajn politikojn inter la ?efurbo Tuluzo kaj ?iaj tujaj sendependaj anta?urboj. ?i sukcedas anta?an distrikton kiu estis kreita en 1992 kun malpli da potenco ol la nuna konsilio. ?i kunigas la urbon Tuluzo kaj 24 sendependajn komunumojn, kovrante areon de 380 km2, kie lo?as 583,229 homoj (la? la censo de 1999), 67% el ili lo?as en la ?efurbo Tuluzo mem. En februaro 2004, la tuta lo?antaro de la urba komunumo estis 651,209 lo?antoj, 65.5% el ili lo?as en Tuluzo. Pro lokaj politikaj disputoj, la Urba komunumo nur gastigas 61% de la lo?antaro de al metropola areo, la aliaj sendependaj anta?urboj rifuzis ali?i. Ekde 2009, la urba komunumo fari?is urbo (en la franca: communaute urbaine).
Unu el la plej gravaj politikaj figuroj en Tuluzo estis
Dominique Baudis
, la urbestro de Tuluzo inter 1983 kaj 2001, membro de la centrisma partio UDF. Unue konata kiel ?urnalisto fama pro lia priraportado de la milito en Libano, 36 jarojn a?a Dominique Baudis sukcedis sian patron
Pierre Baudis
en 1983 kiel urbestro de Tuluzo. Pierre Baudis estis urbestro de 1971 ?is 1983. La
dinastio Baudis
transformis Tuluzlon en centro-dekstran fortika?on, ?ar la urbo estis historie maldekstrema ekde la 19-a jarcento. Dominique Baudis anka? estas konata kiel verkisto kiu verkis historiajn romanojn pri la antikvaj grafoj de Tuluzo, la Krucmilitoj kaj la Albigensismo.
Dum lia epoko kiel urbestro, la ekonomio kaj la lo?antaro de Tuluzo spertis fortan kreskon kaj prosperon. Li provis fortigi la internacian rolon de Tuluzo, same kiel revivigi la kulturan heredon de la urbo. La okcitana kruco, flago de Langvedoko kaj simbolo de la grafoj de Tuluzo, estis elektita kiel la nova flago de la urbo, anstata?ante la tradician blazonon de Tuluzo (kiu inkluzivis la lifloron de la franca monarkio). Multaj kulturaj institucioj estis kreitaj, por altiri eksterlandajn elmigrantojn kaj substreki la pasinton de la urbo. Ekzemple, monumentoj el la epoko de la grafoj de Tuluzo estis reestigitaj, la simfonia koncertejo de la urbo estis plibeligita, ?efteatro estis konstruita, Muzeo de Moderna Arto estis fondita, la Fonda?o Bemberg (e?ropaj pentra?oj kaj bronzoj de la Renesanco ?is la 20-a jarcento) estis establita, grandega pop-muzik-koncertejo (Zenith, la plej granda en Francio ekster Parizo) estis konstruita, la spacmuzeo kaj instru-parko Cite de l'Espace estis fondita, ktp.
Trakti kreskon, grava lo?igo kaj transportad-projektoj estis lan?itaj. Eble Baudis estas plej fame konata estas pro la Tuluza Metroo: linio A de la metroo estis malfermita en 1993, kaj Baudis sukcesis entrepreni la konstruon de plia linio, t.e. la Linio B (kiu malfermi?is en 2007), malgra? forta loka opozicio pro la anta?planitaj kostoj. La kreado de sistemo de subteraj a?taj parkumadstrukturoj en la urbocentro estis akre kritikita de la Verda Partio.
Malgra? ?i tiuj amasaj entreprenadoj, la ekonomio de la urbo estis tiel forta, ke Dominique Baudis sciigis en 1999, ke la urbo finis repagi sian ?uldon, igante ?in la nura granda urbo en Francio kiu iam atingis solventecon. En E?ropo, tipa pokapa urba ?uldo el urboj kiaj Tuluzo estas proksimume 1,200 e?roj. Atinga solventeco estis multjara celo por Baudis, kiu diris ke li malaperigos la urban ?uldon kaj lia elposteni?o.
Jean-Luc Moudenc, nuna urbestro de Tuluzo
La loka opozicio, aliflanke, kritikis tiun atingon, dirante ke la tasko de registaroj estas ne prizorgi la nul-deficiton, sed certigi la bonfarton de civitanoj, tra sociaj avanta?oj, enhavante programojn por tiuj kiuj pli bezonas ?in.
En 2000, Dominique Baudis estis ?e la pinto de sia populareco, kun aprobo de 85% el la lo?antaro. Li tiam anoncis ke li ne planas kandidati?i por la kvara (6-jara) oficperiodo en 2001. Li klarigis ke kun 3 oficperiodoj li estis la plej long-servanta urbestro de Tuluzo ekde la Franca Revolucio; li sentis ke ?an?o estus bona por la urbo, kaj ke la nombro da oficperiodoj devus esti limigita. Li subtenis Philippe Douste-Blazy, tiam UDF-urbestro de Lourdes kiel sian posteulon. Baudis poste estis nomumita prezidanto de la CSA (Conseil superieur de l'audiovisuel).
Philippe Douste-Blazy mallar?e venkis en la vo?donado (2001). Douste-Blazy devis alfronti revigligitan politikan opozicion, same kiel la dramecan eksplodon de la fabrikejo AZF en 2001.
En marto 2004, li membri?is en la nacia registaro, kaj lasis Tuluzon en la manoj de la vicurbestro Jean-Luc Moudenc, elektita urbestro fare de la magistrato. En marto 2008, Moudenc estis venkita de la kandidato de la Socialista Partio, Pierre Cohen. En la venontaj elektoj en 2014 Moudenc venkis Cohen en revan?o por rekonkeri la taskon kun pli ol 52% de la vo?oj.
La kultura vivo en Tuluzo estas tre vigla kaj tre bunta.
La okcitana substrato, akademie (floraj ludoj, forta tradicio je pentrarto kaj lokaj arkitektoj) kaj universitate ?iam vigla aldoni?is specifa kultura situacio: en la 19-a jarcento la politika loka situacio malfermis la elitajn ejojn (operejoj, konferencejoj, muzeoj, sportejoj) al ?iuj sociaj grupoj tuluzaj. La malproksimo de Parizo kaj ?ia miksita kulturo kondukis al la kreado de loka kulturo (eldonistoj, verkistoj, kantistoj...) tre bone identigeblaj kaj transdonitaj pere de amatoraj praktikoj ri?igitaj de diversaj tipoj de
enmigrado
(hispana dum la
enlanda milito
, nigruloj en la 1960aj jaroj, magrebaj en la 1970aj jaroj kaj anka? danke al la diverseco kaj juneco de la studenta lo?antaro: tiu ?i kreado de miksita kultura identeco estas la marko de nova movado alternativa (ekde la 1980aj
Claude Sicre
, pli ?use
Motive-e-s
).
La klostro kaj sonorilturo de la muzeo de la a?gustenanoj.
Pietato Nia Damo de Grasse (muzeo de la a?gustenanoj).
La multenombraj muzeoj de la urbo reprezentas gravan historian hereda?on. La
muzeo Sankta Rajmondo
situanta proksime de la
Baziliko Sankta Sernino
estis kreita en
1892
. ?i estis dedi?ita al la arto kaj la
arkeologio
de la
Antikveco
. La
muzeo de Malnova Tuluzo
estas privata muzeo kiu montras objektojn a? malnovajn dokumentojn de la urbo. La
muzeo Paul-Dupuy
montras kolekton de objektoj kun rilatoj al la artoj grafikaj kaj dekoraciaj el la Mezepoko ?is 1939. La
muzeo Georges-Labit
montras ekzotikajn objektojn kolektitajn de la aventuranto Georges Labit.
Le
Muzeo de la A?gustenanoj
estas la muzeo de belartoj de Tuluzo kreita en 1795. Temas pri la plej malnova muzeo de la urbo kaj anka? de Francio por la centra muzeo de Parizo
[14]
. ?i arigas kolekton de
pentra?oj
de malnovaj epokoj, kolekton de italaj pentristoj kaj alian de flandraj kaj nederlandaj tapi?oj. ?i anka? posedas kolekton de
skulpta?oj
. La
Hotel d'Assezat
gastigas anka? la
fonda?o Bemberg
kiu arigas kolekton de libroj, tapi?oj kaj skulpta?oj. La muzeo de moderna arto kaj nuntempa ?e
Abattoirs
, kreita en
2000
, okupas la konstrua?ojn de la iama abatejo de la urbo.
Tuluzo posedas aliajn muzeojn kiel la Muzeo de mediciniloj de la hospitaloj de Tuluzo, la Departementa muzeo de la Rezistado kaj Deportado, la Suda centro de la Arkitekturo kaj de la Urbo, la Municipa centro de la afi?ado, la po?tkarto kaj grafikarto.
Le
muzeo de la natura historio
post renovigo kaj remalfermo en oktobro 2007. Fine, oni devas mencii anka? la teman parkon
Cite de l'espace
.
La
Muzeo Georges-Labit
situanta en la strato de Japanio numero 17, konstruita en 1893 kun ekzotika japana kaj mediteranea ?ardeno proponas montron de aziaj arta?oj (
Barato
,
Kambo?o
,
Tajlando
,
Indonezio
,
Nepalo
,
?inio
kaj
Japanio
) kaj antikva?oj
egiptaj
.
Les Abattoirs
(en esperanto "La bu?ejoj") estas ekspoziciejo pri moderna kaj nuntempa arto.
Teatro Sorano
Ekde
1736
, la urbo Tuluzo havas sian propran teatran trupon kiu nun havas fortan tradicion. ?ia sidejo trovi?as en la sama konstrua?o de la urbodomo. Hodia? ?i estas ekskluzive konsakrita al la liriko kaj baleto, administrita de a?tonoma municipa konsilantaro ekde
1994
, la
teatro de la Kapitolo
estas baleta grupo el 35 dancistoj plentempe dungitaj kaj miksita ?oro el 45 kantistoj.
Tuluzo vidis la amasan aperon de surstrataj teatraj trupoj kiel
Royal de luxe
kaj de movado de artistoj ligitaj al la urba sceno. Sed la ?efa teatro precipe konsakrita al la
dramarto
estas la
Teatro de la Cite TNT
kiu estas grava konstrua?o malfermita en en
1998
konstruita de la arkitekto
Alain Sarfati
. ?i posedas
amfiteatron
por 898 sidantoj, malgrandan teatrejon por 250 homoj kaj studion por 74 homoj. ?i akceptas 100.000 spektantojn ?iujare
[15]
. Du aliaj teatroj estas spaciale menciindaj: la teatro de la Digo kaj la
teatro Garono
. La unua montras regionajn teatra?ojn dum la dua estas teatro kiu ser?as la originalan kreadon. Pluraj aliaj teatroj kiel la Urbo-teatro, la teatro Daniel-Sorano, la teatro Pave, la Grenier-Teatro gastigas plurajn teatra?ojn ?iujare.
Enirejo de la teatro de la Kapitolo
La himno de Tuluzo estas
La Tuluza
de la komponisto
Louis Deffes
.
La opera?oj kaj baletoj estas proponitaj al la
Teatro de la Kapitolo
, kiu mastrumas la baletkompanion konsistanta el 35 dancistoj plentempaj kaj miksitan ?oron el 45 kantistoj. La
Nacia orkestro de la Kapitolo
akiris reputacion internacian en la mondo de la
klasika muziko
, trovanta sin en la unuaj rangoj de la nacia sceno de la orkestrestro
Michel Plasson
, kaj sub la gvido de la nuna estraro de
Tugan Sokhiev
. En la 17-a kaj 19-a jarcentoj, grandaj vo?oj kiaj
Pierre de Jelyotte
kaj
Victor Capoul
formi?is en Tuluzo
[16]
. Aliaj steluloj kiaj
Mady Mesple
,
Tony Poncet
,
Jean-Philippe Lafont
a?
Pierre Nougaro
.
La 13-an de februaro 2008, okaze de la 15-a datreveno de la
venkoj de la klasika muziko
(la plej granda jara koncerto pri klasika muziko en Francio) okazis en la
Halle aux Grains
de Tuluzo. Dum la ceremonio, la Nacia orkestro de la Kapitolo estis longe la?dita pro ?ia tutmonda renomo.
La Nacia Orkestro de la Kapitolo estas la franca orkestro kiu donis pli da koncertoj dum la jaro 2007 ol ?iuj aliaj orkestroj.
Same renoma, la
?ambra orkestro de Tuluzo
, fondita de
Louis Auriacombe
, estas nuntempe gvidata de la violonisto
Gilles Colliard
. ?iaj pluraj iniciatoj estas la karakteriza?o de ?i ensemblo, kiu havas varian kaj buntan repertuaron el la
baroka muziko
?is la
moderna muziko
. ?i prezenti?as en diversaj lokoj de la urbo, sed precipe en la a?ditorio de la
Pre?ejo sankta Petro de la Kuirejoj
, en la kapelo Sankta Ana, en la kinejo
Utopia
de
Tournefeuille
, ktp.
Pluraj artistoj kaj muzikgrupok tuluzaj gajnis internacian reputacion ?e pluraj muzikaj stiloj kiel ekzemple
Claude Nougaro
,
Art Mengo
,
Diabologum
,
Gold
,
Images
,
Jean-Pierre Mader
,
Pauline Ester
,
Les Malpolis
,
Zebda
kaj
Cats on Trees
. La
repo
anka? estas reprezentita de artistoj kaj grupoj kiaj
Dadoo
,
Fabulous Trobadors
,
KDD
kaj aliaj 200 repistoj
[17]
,
[18]
la
skao
kun
Spook & The Guay
,
Beautes Vulgaires
,
rokmuziko
kaj metalmuziko kun
Psykup
,
Sidilarsen
,
Punish Yourself
a?
The Dodoz
kaj la elektronika muziko kun
musique electronique
Mondkopf
,
Electrosexual
kaj la D?
Laurent Wolf
.
Tuluzo estas la hejmo de pluraj lokaj televidkanaloj.
France 3 Sud
havas sian sidejon en Tuluzo kaj ?iaj studioj situas en Cepiere. ?i proponas ?iutage la regionan aktualecon kaj anka? televidprogramon en la
okcitana lingvo
,
Viure al Pais
.
M6
havis lokan oficejon ?e la avenuo
Jean Jaures
kiu jam fermi?is kaj
Tele Toulouse
estas la loka televidkanalo de la urbo, kies ejoj situas en la
Mediateko Jose-Cabanis
, en
Marengo
(origine ?i trovi?is en Compans-Caffarelli)
[19]
. Fine, aliaj televida?oj estas elsendataj el Tuluzo, kiel ekzemple TV Bruits kiu arigas asociajn televidkanalojn kaj OC-TV kiu diskonigas interretan televidon.
Krom multaj naciaj radiostacioj, la urbo estas kovrita de multenombraj stacioj
[20]
lokaj:
Sud Radio
(101.4) gvidita de la grupo Start,
France Bleu Toulouse
(90.5),
Canal Sud
(92.2),
FMR
,
Toulouse FM
(92.6),
Skyrock
(100.0),
NRJ
(100.4),
Fun Radio
(105.9)
[21]
,
RTL
(103.9),
RMC
(104.3),
Europe 1
(106.3), Radio Plus,
Radio-Radio
(106.8),
Booster FM
, Radio Campus (94.0), Radio Mon Pais kaj
Radio Occitania
.
La gazetaro estas reprezentita plimulte de la ?iutaga regionaj magazinoj, kiel ekzemple
La Depeche du Midi
. ?e interreto ekzistas anka? pluraj informiloj tuluzaj: Toulouseblog, Toulouse7.com et ToulouseInfos.
Okcitana flago.
Tuluzo, dua urbo de
Okcitanio
kie ?i estas la nacia lingvo. La singulareco de la urbo konsistas el tio ke ?i situas ?e la limo inter la dialektoj
langvedoka
kaj
gaskona
. La? la legendo, la gaskona estis parolata ?e la maldekstra flanko de la rivero
Garono
(kvartalo Saint-Cyprien) kaj la langvedoka en la urbocentro. La langvedoka vario de Tuluzo, la ≪ tuluza ≫ (
tolosan
en okcitana), estas sud-langvedoka varia?o
[22]
. La urbo donis plurajn ilustrajn verkistojn kaj poetojn en la
okcitana
, kiel
Peire Godolin
. En
1323
, estis kreitaj la
Floraj Ludoj
, la plej malnova poem-konkurso ankora? celebrata, ?iujare premiante a?toron en okcitana lingvo per orkolora violo. Kadre de la konkurso, Guilhem Molinier skribis
Las Leys d'Amor
(La Le?oj de Amo)
[23]
, lingvaj dekretoj kiuj rekomendas la tuluzan varia?on kiel preferindan norman lingvon el inter la diversaj okcitanaj teritorioj (krom
Provenco
kaj
Gaskonio
).
Dulingva strat?ildo france/okcitane en la urbocentro de Tuluzo.
Longtempe malpermesita la instruado en la Nacia Eduksistemo, la okcitana ?esis esti regule parolata sur la stratoj jam en la 1920aj jaroj sed restis en kelkaj periferiaj popularaj kvartaloj (Lalande kaj Saint-Cyprien) kie oni povis ?in a?skulti ?is la 1960aj jaroj. La
franca lingvo
penetris en la altajn klasojn de la urbo fine de la
Mezepoko
kaj la anstata?o de la lingvo (almena? en la registroj) de la elito ekokazis inter
1500
kaj
1530
. La franca parolita en Tuluzo ankora? havas okcitanismojn, kiu percepteblas en la prononcado, la
sintakso
a? ?e la vortprovizo
[24]
. Tio klarigas, ekzemple, ke, parolante pri verkisto strikte en franca lingvo,
Pierre Gamarra
, oni diris ke li estis “okcitana verkisto en la franca.”
La 16-an de decembro 2006, estis ina?gurita la ejon
Ostal d'Occitania
(Domo de Okcitanio), kiu celas esti la fenestro de la okcitana en Tuluzo. Tiu ?i ejo, konstrua?o el la 15-a jarcento, renovigita de la lokaj publikaj instancoj, gastigas kvindekon da asocioj kiuj rilatas al la lingvo
[25]
,
[26]
. Ekde oktobro 2009, la nomoj de la metrostacioj estis tradukitaj en la okcitanan.
Katedralo de Tuluzo
La
Kapitolo de Tuluzo
enhavas la Urbdomon de Tuluzo, Operon, kaj la Kapitol-Turon (el la 16-a jarcento). ?i situas sur la loko de la nuna Kapitolo. La
Cite de l'espace
(Spac-areo) estas amuzparko pri kosmoesploro. La Mediateko Jose Cabanis estas vizitinda biblioteko. La ?ardeno de la Plantoj estas botanika ?ardeno kiun multaj vizitas precipe dum sunaj tagoj. La plej signifa palaca domo en Tuluzo estas la
Hotel d'Assezat
.
La Bazaklo estas vadejo trans la Garono, konstruita en la malfrua 12-a jarcento kaj anka? uzata por hidroelektraj aferoj. La rivero estas transirita de la Nova Ponto, konstruita en la 16-a jarcento, kaj de la
Ponto de la katalunoj
, konstruita komence de la 20-a jarcento.
La katedralo de Tuluzo estas la sidejo de la Romkatolika ?efdiocezo de Tuluzo. La
Baziliko Sankta Sernino
, parto de la
Jakoba vojo
estis inkluzivita kiel monda hereda?o de Unesko. ?i estas la plej granda romanika kirko en E?ropo. ?i enhavas tion, kio estas ?enerale konsiderata la plej bela tuborgeno en Francio. La Baziliko Daurade, konstruita inter la 18-a kaj 19-a jarcentoj, estis fondita kiel templo al la romia dio Apolono, anta? konverti?o al kristanismo en 410 p.K. La Kirko de la jakobenoj en Tuluzo estas la tombo de Sankta
Tomaso de Akvino
.
La
Pre?ejo Sankta Petro de la Kuirejoj
estas situanta en la strato de la Bulo, apud la
placo Sankta Petro
en Tuluzo; temas pri la plej malnova
kirko
de la sud-okcidento de
Francio
.
Lycee Pierre-de-Fermat
en Tuluzo.
Toulouse dependas de la
samnoma akademio
, unu el la plej granda de Francio. Olivier Dugrip estas la rektoro de la Akademio de Tuluzo ekde la 6-a de februaro 2008.
Infan?ardenoj kaj bazlernejoj:
Por la unua ?tupo en la edukado, Tuluzo havas 104 publikajn infan?ardenojn kaj 22 privatajn
[27]
, 93 publikaj bazlernejoj kaj 22 privataj
[28]
.
Mezlerneja edukado:
Por la merlerneja ?tupo, Tuluzo havas 24 publikajn kole?ojn kaj 12 privatajn. La urbo posedas 12 publikajn liceojn inter kiuj la plej konataj estas la
Lycee Pierre-de-Fermat
, la Liceo Ozenne kaj la Liceo Deodat-de-Severac, kaj 13 privatajn liceojn inter kiuj elstaras la Ensemble Scolaire Saint-Joseph kaj Le Caousou.
Supera edukado:
En la lerneja jaro 2008-2009, la aglomerado de Tuluzo havis 92 820 studentojn. Tradicie ?i estas la tria studenta urbo de Francio post Parizo kaj Liono, Tuluzo i?is la kvara universitata urbo ekde 2007
[29]
.
La universitato de Tuluzo estis fondita en
1229
post la kataraj okazinta?oj. ?i spertis gravan disvolvi?on ekde la fondi?o danke al la renomaj kursoj de juro. La tri aliaj universitatoj kreitaj post ?i lasta estas la
Universitato Tuluzo 1 Kapitolo
, la
Universitato Tuluzo II-Le Mirail
kaj la
Universitato Paul-Sabatier
. ?i lasta estas la plej granda universitato de Tuluzo, kun 28056 studentoj. Al ?i tiuj tri aldoni?as la Nacia politeknika instituto de Tuluzo kiu havas universitatan statuson.
La urbo Tuluzo kalkulas je pluraj ejoj kiuj ofertas preparajn lecionojn por la grandaj lernejoj, el kiuj kelkaj estas tre famaj. La
Lycee Pierre-de-Fermat
zorgas pri la sciencoj, ekonomiko kaj literaturaj fakoj. Oni trovas anka? lecionojn pri sciencaj aferoj en la Liceo Belvido, la ekonomikaj kaj komercaj en la Liceo Ozenne kaj la literaturaj kaj sociaj sciencoj en la Liceo Saint-Sernin.
En la privata flanko trovi?as la Katolika instituo de Tuluzo kiu estas supera lernejo konsistanta el pluraj fakultatoj (juro, filozofio, teologio, ktp.) kaj superaj lernejoj profesiaj a? por in?enierado kiaj
lernejo de ?urnalismo de Tuluzo
kaj la lernejo de in?enieroj de Purpan.
Tuluzo anka? havas plurajn grandajn lernejojn faki?intajn pri
aerona?tiko
ENAC
,
IPSA
kaj SUPAERO.
Cachou Lajaunie de Tuluzo.
Violo de Tuluzo.
En la koro mem de la sudokcidento, Tuluzo okupas gravan strategian lokon proksime de
Gaskonio
. La restoracioj de la urbo servas plurajn speciala?ojn baze de
anaso
(grasa prefere). Dum laplado plej konata sendube estas la
cassoulet
, el
kolbaso de Tuluzo
kaj blankaj fazeoloj. ?i estas la centro de praa kverelo inter tri urboj:
Castelnaudary
,
Karkasuno
kaj Tuluzo. Sed la legendo situigas la kasuleton en la urbo Castelnaudary, dum la
centjara milito
(1337-1453) dum sie?ado de Castelnaudary fare de la angloj. La
Cachou Lajaunie
estis inventita en 1880 de Leon Lajaunie, apotekisto de la urbo.
Pluraj restoracioj tuluzaj gajnis stelojn en la jardekoj 1970-1980 kiel Dominique Toulousy, Pierre Roudge kaj Lucien Vanel. Grandaj ?efkuiristoj kiaj
Michel Sarran
, Patrick Donnay kaj Yannick Delpech partoprenas en la tuluza kuirarta vivo kaj en la sud-okcidento ?enerale
[30]
.
La urbo Tuluzo produktas sian propran
vinon
. ?i estas posedanto de vitejo, ?e Domaine de Candie, situanta en la okcidento tuluza, kie oni produktas la
blankan vinon
,
rozkoloran vinon
kaj
ru?an vinon
, kelkaj el ili estas malnovigitaj en kverkaj
vinbareloj
. ?i vino estas komercigita en
Comte Tolosan
(a? ≪ comte de Toulouse ≫).
La
violo
estas alia simbolo forte ligita al la urbo. Pluraj sukeritaj speciala?oj montras ?in (violpetaloj, likvoraj bombonoj, ktp.), ?iuj ?i troveblaj en certaj dol?a?vendejoj en la urbocentro.
Mapo kiu montras la publikan transporton en Tuluzo
Parto de la metroreto kiu estas sub?iele de la Linio A inter la stacioj
Balma-Gramont
kaj
Argoulets
.
La lo?ado estas aparte vasta kaj fragmentita inter diversaj lo?areoj, komercaj zonoj kaj centro el renomaj laborejoj, la veturilo estas la ?efa transportilo en tiuj lokoj (64 % el la movi?oj)
[31]
. La tuto de la metroreto kaj la busaro povas transporti ?is 412.000 pasa?eroj en kelkaj tagoj de la semajno (la 10-an de dec. 2010)
[32]
.
La urba reto de busoj, nomata
Tisseo
, havis 83 busliniojn la 19-an de marto 2012 kiu ne nur funkciis en la urbo sed ligis ?in kun la periferiaj lo?lokoj.
La tuluza metropola lo?areo havas je sia dispono
metroreton
kiu funkcias a?tomate, sen ?oforo, konsistanta el du linioj, t.e. la linio A kaj linio B. La anta?aj rekordoj pri uzado de la metroo tage estis 212.000 en la linio A kaj 200.000 en la linio B (16 okt 2009) sed tio malalti?as.
Tuluzo nuntempe havas kvar grandajn fervojajn liniojn kiuj estas la Linio
Bordeaux-Saint-Jean
al
Sete-Ville
, la Linio de
Aubrais-Orleans
al
Montauban-Ville-Bourbon
venanta el
Parizo
tra
Limo?o
, la linio Tuluzo -
Bayonne
(kaj ?ia etendi?o Linio
Portet-Saint-Simon
al
Puigcerda
) kaj la Linio
Saint-Agne
al
Auch
.
La trajnstacidomo
Toulouse-Matabiau
, ?efa stacidomo, situas en la kvartalo samnoma tre proksime de la urbocentro. Aliaj duarangaj stacidomoj tovi?as en la urbo, prizorgataj nur de TER Okcitanio.
La urbo ankora? ne havas
altrapidan linion
. Dum la linio de Bordozo al Seto estas ekipita por la cirkulado de la
TGV
, per ku atingeblos Tuluzon je 5 horoj kaj duono el la
stacidomo Parizo-Montparnaso
, tra la
linio Parizo-Montparnaso al Monts
, sep el la stacidomo
Lille-Europe
kaj kvar el la stacidomo
Lyon-Part-Dieu
. Du projektoj en Tuluzo por konstruado de altrapidaj linioj estas farataj: la
LGV Bordozo - Tuluzo
kaj
Linio Tuluzo- Narbono
.
La abonkarto
Pastel
[33]
permesas al la pasa?ero havi en unu fojo la eblon uzi la publikajn trasportilojn de TER, Tisseo kaj de la ?enerala Konsilio.
Kapelo Sankta Jozefo en la hospitalo La Grave.
Ekde la 12-a jarcento Tuluzo posedas plurajn hospitalojn kaj "domojn de Dio", kiel ?iuj la mezepokaj ejoj similaj gastigas la malri?ulojn, la preterpasantojn kaj la pilgrimantojn. Kelkaj volis vidis specialan gastejon por la
pilgrimantoj al Jakobo Kompostela
sed tiu hipotezo ne estas konfirmita de la historiaj esploroj. La arkeologiaj eltrovoj evidentigis la ekziston de pluraj tomboj en kiuj oni trovis kelkajn simbolojn sed tio ne indikas rekte ke temas pri pilgrimantoj. En
1505
, ?iuj ?i ejoj estas ligitaj al la hospitalo Sankta Jakobo kiu i?is la
Hotel-Dieu
. La
hospitalo de La Grave
restas sendependa ?e la maldekstra bordo de la Garono por prizorgado de
penst-malsanuloj
. La hospitalistoj de la
ordeno de Johanitoj
instalis prioraton kaj fondis en ?iaj dependa?oj: la vila?on Goutz lernejo pri kirurgio. En la 19-a jarcento, medicinistoj kiaj
Dominique Larrey
kaj
Jean-Etienne Esquirol
laboris en la tuluzaj hospitaloj.
Nuntempe Tuluzo havas la sekvajn hospitalojn:
La
Stadiono Municipa de Tuluzo
, a? franclingve
Stadium Municipal de Toulouse
, estas la plej granda stadiono en la urbo Tuluzo: ?i povas gastigi multajn spektantojn dum futbalaj a? rugbeaj ma?oj. La stadiono estis konstruita en 1937 kaj 1938, kaj uzi?is en la
Futbala Mondpokalo 1938
. Post renovigoj en 1949 kaj 1997 ?i anka? gastigis mat?ojn de la
Futbala Mondpokalo 1998
, kaj post pliaa renovigo de 2015 estas unu el dek eventejoj de la
E?ropa Futbala ?ampionado 2016
.
Iel rilatas al Tuluzo la jenaj personoj:
- naski?intoj
- lo?antoj
Tuluzo flegas partnerajn rilatojn al jenaj urboj:
Krome ekzistas kunlaboraj rilatoj kun:
La strato Zamenhof
Tuluzo havas grandan historion kun Esperanto. En la plej bonaj jaroj de Esperanto ne malpli ol 4 malsamaj esperanto-kluboj ekzistis. Sed pro la malfami?o de Esperanto, kaj la volo centrigi ?ion, la kluboj i?is unu unika klubo:
Esperanto-Kultur-Centro
[34]
.
Tiu Kultur-Centro estas tre aktiva kaj dungas ses volontulojn (tri el ili estas dungitaj partnere kun
E@I
kaj
BES
).
La klubo enhavas kelkajn elstarajn esperantistojn, notinde
Michael-Boris Mandirola
, eksestrarano de TEJO,
JoMo
, fama esperantista kantisto kaj muzikisto, sed anka?
Marion Quenut
, kasisto de la asocio kaj grava aktivulo en la asocio, kaj
Christophe Chazarein
, esperanto-instruisto.
Ne membro de la asocio, sed ofte kunlaboras kun ?i,
Flo Martorell
lo?as anka? en la Tuluza regiono. Li kreis la muzikeldonejon
Vinilkosmo
, la plej grava el la tuta esperantujo.
Interalie,
EKC
okazigis: malkovrajn tagojn de Esperanto, kursojn (jarajn kaj kondesajn),
Zamenhofajn Tagojn
(tiu de 2019 ekzemple),
SEMEO
(la Semajno de Esperanto), kaj multaj aliaj eventoj.
Estas gastigantoj de
Pasporta Servo
tie.
Okaze de la
e?ropaj balotoj
,
E?ropo - Demokratio - Esperanto
ricevis 197 vo?donojn (0,21 % de vo?oj) en 2004, kaj 64 vo?donojn (0,06 % de vo?oj) en 2009.
En 2010, la renkonti?o de la
Junulara Esperantista Franca Organizo
FESTO
okazis en apuda vila?o.
En la urbo trovi?as anka?
ZEO
: la strato Zamenhof.
Pluraj el la membroj estas anka? okcitanistoj. Ni notu la fortajn ligojn inter la defendantoj de la regiona lingvo kaj de la internacia.
- ↑
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2014-07-31. Alirita 2014-05-11.
- ↑
≪Dictionnaire universel, geographique, statistique, historique et politique… Par Louis Marie Prudhomme, page 241≫
[
rompita ligilo
]
- ↑
[1]
- ↑
Insee-Midi-Pyrenees Populations legales de Midi-Pyrenees au
er
janvier 2011, publiees en decembre 2013.
- ↑
Lexique des troubadours
Arkivigite je
2009-06-20 per la retarkivo
Wayback Machine
Consulte le 16/01/2008
- ↑
Atlas regional : les effectifs d'etudiants - edition 2014
- ↑
Palmares des villes les plus dynamiques : la revanche de la province
(
france
) (
11-a de junio
2010
).
- ↑
Les villes les plus dynamiques de France
(
france
).
Challenges
(
5-a de julio
2012
).
- ↑
Le Nom de Toulouse
de Pierre Moret, 1996, Universite Toulouse le Mirail - Toulouse II pa?o
- ↑
Histoire de Toulouse
, 1974, Editions Privat,
(
ISBN 978-2-7089-4709-2
)
, pa?o
- ↑
Albert Dauzat
kaj
Charles Rostaing
,
Dictionnaire etymologique des noms de lie? en France
, 2-a eldono, Librairie Guenegaud 1978.
- ↑
Philippe Wolff,
Histoire de Toulouse
, 2
e
edition, 1961, edition Edouard Privat
- ↑
Histoire de Toulouse
, pa?o
- ↑
la Haute-Garonne
encyclopedie illustree, page 292,
(
ISBN 978-2-7089-5811-1
)
- ↑
Ib.
, pa?o
- ↑
Herve Martin et Alain Zambea?,
La Haute-Garonne
,
editions Privat
, coll. Encyclopedie illustree, octobre 2002,
(
ISBN 978-2-7089-5811-1
)
, pa?o
- ↑
Blog de Toulouse prend le pouvoir
. Arkivita el
la originalo
je 2014-08-13. Alirita 2014-07-20.
- ↑
TolozaZik site de rap toulousain & de la Region Midi-Pyrenees
[
rompita ligilo
]
- ↑
Herve Martin et Alain Zambea?,
La Haute-Garonne
, p. 405
- ↑
Liste de frequences de radios a Toulouse
- ↑
Blog de Fun Radio Toulouse
[
rompita ligilo
]
- ↑
La langue occitane et le Lauragais
[
rompita ligilo
]
Consulte le 17/01/2008
- ↑
Les Leys d’amors de Toulouse, depaysement de la poesie courtoise
[
rompita ligilo
]
Consulte le 17/01/2008
- ↑
Vocabulaire toulousain de survie
- ↑
Convergencia Occitana
Arkivigite je
2011-01-06 per la retarkivo
Wayback Machine
Consulte le 17/01/2008
- ↑
L’Ostal d’Occitania ouvre ses portes
Arkivigite je
2021-03-23 per la retarkivo
Wayback Machine
Site officiel de la mairie de Toulouse, Consulte le 17/01/2008
- ↑
Listo de infan?ardenoj tuluzaj
. Arkivita el
la originalo
je 2011-08-23. Alirita 2014-08-27.
- ↑
Listo de bazlernejoj tuluzaj
. Arkivita el
la originalo
je 2011-03-11. Alirita 2014-08-27.
- ↑
Atlas 2008-2009 de l'education nationale
[
rompita ligilo
]
Consulte le 16/06/2011
- ↑
Fernand Coustea? et Michel Valdiguie,
Toulouse, hier aujourd'hui, demain
, pa?o
- ↑
Fonto: Enketo farita
- ↑
Penurie d'essence : systeme D pour les Toulousains - Toulouse : LaDepeche.fr
- ↑
Carte Pastel, un pass unique pour le train, l'autocar et le metro
- ↑
Esperanto-Kultur-Centro
. Arkivita el
la originalo
je 2012-10-10. Alirita 2012-09-08.
- oficiala urbodoma TTT-ejo
(france, angle kaj kastilie)
- EKC, Esperanto tra Tuluzo
. La gevolontuloj de EKC Tuluzo prezentas siajn asocion kaj urbon. La filmeto estis farita kadre de la 2ª Virtuala Kongreso de Esperanto 2021 organizita de la Universala Esperanto-Asocio (UEA). ?i anka? estis prezentita dum la Internacia Junulara Kongreso (IJK) 2021 de TEJO.