Pola literaturo

Pola literaturo estas la literatura tradicio de Pollando . Plejparto de ?iaj verkoj estas en la pola lingvo , sed la tradicion dum jarcentoj multe influis anka? aliaj lingvoj (ekzemple la latina , litova , belorusa , ukraina , hebrea , jida , franca , esperanta kaj angla lingvoj).

Historio [ redakti | redakti fonton ]

Mezepoko [ redakti | redakti fonton ]

La plej malnovaj verkoj de la pola literaturo devenas de mezepoko . Ekzistas latinaj fragmentoj de dokumentoj priskribante Pollandon. Unu el la plej antikvaj estas Dagome iudex ? dokumento pri la dedi?o de la lando de pola reganto Mieszko al la Katolika Eklezio . ?i estis skribita en la jaro 991 .

Gravas mencii anka? la unuajn polajn kronikojn: la Kroniko de Gall Anonim (?i konsistas el legendoj ?is la jaro 1113 , kaj cetere enhavas la unuajn polajn poemojn ) kaj la Kroniko de Majstro Wincenty Kadłubek (konsistas el legendoj ?is 1206 ). Tre grava estas anka? la Buleo de Gniezno , skribita en 1136 , kiu mencias 410 vortojn de la pola lingvo (nomoj de ejoj). La unua frazo en la pola lingvo estis skribita en Kroniko de Henrykow kaj ?i estas: day ut ia pobrusa, a ti poziwai , kio signifas "mi laboru kaj vi ripozu" (la plej ver?ajna traduko), a? kiel tradukas aliaj: "mi laboru kaj vi miru" ( poziwai oni povas kompreni kiel podziwiaj ).

La postaj interesaj verkoj estas cetere Perspectiva , fare de Vitelono , (la unua pola sciencisto kaj filozofo , kiu priskribis sin de nia tero do de Pollando ? latine: "in nostra terra scillicet Polonia"), Psalmaro floriana , Predikoj de Sankta Kruco (la unuaj predikoj en la pola lingvo) kaj la kroniko de Janek el Czarnkow ? la unua pola taglibro ( 14-a jarcento ). Tre grava estas la unua pola granda poemo (verkita en la 12-a jarcento ) ? Carmen Mauri pri pola kavalira heroo Piotr Włostowic .

La unua poemo en la pola lingvo ? Bogurodzica (la Dipatrino ) ? la?legende verkita de sankta Adalberto en la 10-a jarcento ? hodia? tamen estas datigata de historiistoj kiel teksto de la 11-a / 13-a jarcentoj . ?i estas himno de polaj nobelaj kavaliroj kaj estis kantita anta? bataloj (ekzemple anta? la fama batalo de Grunwald en 1410 ). Aliaj polaj poemoj estas Legendo pri sankta Alekso , Kanto pri mortigo de J?drzej T?czy?ski , Lamento de Sankta Kruco , Parolado de Majstro Polikarpo kun Morto ( 15-a jarcento ), kaj aliaj. Post Gall Anonim kaj Wincenty Kadłubek, la plej grava pola kronikisto estis Jan Długosz , a?toro de Polaj Agoj ( 15-a jarcento ). Literaturan mezepokon finas sendube la frurenesanca verkisto Biernat z Lublina ? la unua pola poeto, kies nomo estas mondkonata. Liaj poemoj ? Raj duszny ( Paradizo de animo ) kaj ?ywot Ezopa Fryga ( Vivo de Ezopo Frigo ) ? estas konsiderataj inter la plej artvaloraj tekstoj de la malfrua mezepoko (ili estis tre popularaj anka? en Pollando dum la mezepoko kaj la Renesanco ).

Renesanco [ redakti | redakti fonton ]

Mikołaj Rej [ redakti | redakti fonton ]

En Pollando, la kerno de Renesanco estas konita kiel la "Ora epoko", kaj kongruas kun la re?adoj de Sigismondo la Maljuna kaj Sigismondo A?gusto , lia filo. Dum tiu literatura periodo estis verkitaj la unuaj grandaj verkoj de la pola literaturo, kiuj kontribuis al la plialtigo kaj al la polurado de la pola lingvo . La unua grava pola verkisto, Mikołaj Rej ( 1505 - 1569 ), pro siaj verkoj estas komparebla kun la plej geniaj artistoj kaj verkistoj de la monda renesanco, ekzemple kun nederlanda Erasmo kaj franca Francois Rabelais . Lia unua grava verko - Krotka rozprawa mi?dzy trzema osobami, Panem, Wojtem a Plebanem ( Mallonga diskurso inter tri personoj, Sinjoro, Vokto kaj Parokano ) eldonita en 1543 sub la pse?donimo Ambro?y Korczbok Ro?ek (humura en prononco) - estas panoramo kaj bildigo de la simpla vivkondi?oj dum la epoko de Rej. ?i temas pri politiko, vivmaniero, moralo kaj moroj de tiamaj homoj. ?i anka? montri?as vasta portreto de multaj sociaj klasoj kun iliaj emoj, kvereloj, aventuroj kaj aliaj. Tri personoj - Sinjoro, Vokto kaj Parokano - diskutas kaj kverelas pri pola realeco, esprimante siajn pensojn. Per tiuj tri "fontoj de pensoj", la personoj elvokas alian protagoniston nomitan Rzeczpospolita (malnova nomo de Polska - Res publica, Afero publika). Rzeczpospolita estas tie alegoria persono , kiu lamentas pri siaj problemoj, pri la nemoraleco de homoj kaj ilia malrespekteco, malvirteco kaj avideco. En la fino de tiu lamento, Rzeczpospolita parolas al la leganto petante, ke li respektu kaj estimu virton kiel trezoron. Mikołaj Rej estis religie protestanto . Li estas fama ne nur pro siaj ?efaj verkoj - krom "Diskurso" anka? ekzemple Rzecz pospolita albo Sejm pospolity ("Rzeczpospolita a? publika Parlamento"), ?wierzyniec ("Bestaro"), Kupiec ("Komercisto"), ?ywot człowieka poczciwego ("Vivo de homo honesta") kaj Apocalypsis - sed anka? pro sia persistema batalo por favori la uzadon de la pola lingvo en literaturo. En ?wierzyniec , Rej skribas la jenon : " Niechaj to narodowe w?dy postronni znaj?, i? Polacy nie g?si a swoj j?zyk maj? " - esperante: "Eksterlandanoj konu tiun nacian aferon, ke Poloj ne estas anseroj kaj ili havas sian lingvon". Tiu humura frazo estis anka? kritiko kontra? la katolikoj, kiuj skribis nur en la latina - lingvo de anseroj - kaj pro tio kapablas esprimi neniajn polajn emociojn. Tiel li apogis la polan lingvon en literaturo.

Filozofia kaj scienca literaturo de la pola Renesanco [ redakti | redakti fonton ]

En 1543 eldoni?is en Nurenbergo unu el la plej grandaj verkoj de monda filozofio , matematiko kaj astronomio , tio estas De revolutionibus orbium cœlestium ( Pri turni?ado de sferoj ?ielaj ) fare de la polo Nikolao Koperniko . Li skribis anka? poemon latine - "Dwana?cie gwiazd" ( Dekdu steloj ). Krome, unu el la plej grandaj tiamaj filozofoj kaj verkistoj de Pollando nomi?is Andrzej Frycz Modrzewski , kiu skribis interalie O poprawie Rzeczypospolitej ( Pri progreso de Rzeczpospolita ). Tiu teksto fari?is unu el la plej gravaj verkoj de la Renesanco koncerne politikan kaj filozofan teorion. Al la plej gravaj verkoj pri politika filozofio apartenas anka? De optimo senatore ( Pri plej bona senatoro , eldonita en 1568 ), fare de Wawrzyniec Go?licki - pola episkopo , kiu en sia doktora verko (dedi?ita al la re?o Sigismondo A?gusto) " priskribis idealan re?on (re?o kiel servisto de Dio kiu celas, ke liaj landanoj havu feli?an vivon), kiu la? verko de Go?licki estu elektata de la tuta nacio " kaj ke li estu bone edukita en filozofio , historio , ekonomio , retoriko kaj agoj politikaj el la tuta mondo : tio jam plenumas la estontan, kleristan difinon de la "klerigita re?o"). Li skribis anka?, ke la re?o estu raciema, honesta, piema, nobla kaj kura?a. Li kreis anka? sian propran projekton koncerne la ta?gan strukturo de la re?lando. El tiu verko inspiri?is poste Thomas Jefferson kaj Thomas Paine , kiuj legis ?in kaj konis ?in tre bone. Rilate al teologia pensado, la plej grava verko de la pola renesanco estas sendube Konfesio de katolika religio ( 1553 ), fare de la kardinalo Stanisław Hozjusz , kiu cetere fari?is la unua kredebla, poldevena kandidato al la papa titolo (li ne ricevis ?in nur ?ar li petis, ke aliaj ne vo?donu por li).

Plena renesanco de la pola literaturo [ redakti | redakti fonton ]

La plej grava historiisto de la pola renesanco estis Marcin Kromer . Li verkis la unuan tutmondan kronikon en la pola lingvo - Kronika wszystkiego ?wiata ( Kroniko de la tuta mondo ), li estas tre fama pro lia Pri deveno kaj agoj de Poloj, tridek libroj . Post Mikołaj Rej pleje alti?is en poezio Klemens Janicki , filo de kamparano kaj a?toro de ?ywoty krolow polskich ( Vivoj de polaj re?oj ). Tiu a?toro estis honorigita per la titolo de doktoro de filozofio en la universitato de Padovo , kaj li plie ricevis titolon el la papo Pa?lo la 3-a , kiu nomumis lin poeta laureatus (poeton la?reaton).

Unu el plej gravaj polaj poetoj, pensuloj kaj politikistoj de tiu epoko estis sendube Łukasz Gornicki , a?toro de Dworzanin Polski ( Pola Kortegano , eldonita en 1566 ), kiu estis poema parafrazo de la verko de Baldassare Castiglione - Il Cortegiano . Per tiu verko Gornicki tiel mirigis la re?on, ke tiu ?i donis al li blazonon nobelan - Ogo?czyk . La verko entenis aron da anekdotoj pri tipa pollandano, lia karaktero, kaj cetere bildigis la vivkondi?ojn de tiu periodo.

Kronologie, la sekva poeto de tiu epoko estis la plej genia poeto de la pola renesanco. Se Dante Alighieri oni nombras inter mezepokaj poetoj, tial Jan Kochanowski ( 1530 - 1584 ) estas agnoskebla kiel la plej grava poeto de la tuta e?ropa renesanco. Jan Kochanowski estis poligloto , verkisto , poeto, filozofo kaj politikisto. Kochanowski estas rigardebla kiel unu el la plej elstaraj humanistoj de tiu periodo - li scipovis la polan , la latinan , la grekan , la hebrean , la italan kaj la francan lingvojn. Li travoja?is E?ropon, studante unue en Krakovo , poste en Konigsberg kaj en Padovo , lo?ante en Parizo kaj en Germanio . Liaj plej gravaj verkoj estas la teatra?o Odprawa posłow greckich ( Forsendo de grekaj ambasadoroj ), kiu temis pri poleco en antikva medio (tiu ?i problemo malpla?is al renesancaj verkistoj pro troa noveco) ; Psałterz Dawidow ( Psalmaro de Davidoj ) - la traduko a? parafrazo de la psalmaro biblia ; Pie?ni ( Kantoj ) : en tiuj libroj trovi?as famaj frazoj kiel " Niezwykłym i nie leda porem opatrzony " ( Per mirinda, ne povra plumo mi provizita ) a? " Czego chcesz od nas, Panie za Twe hojne dary " ( Kion vi volas de ni, ho Dio, pro viaj donacoj ). Inter la aliaj verkoj de Kochanowski, oni povas mencii Fraszki ( Epigramoj ) - grava, sufi?e humura bildo de la pola pensmaniero - kaj Treny ( Lamentoj ), funebra?oj skribitaj en freneza depresio post la morto de lia filino Urszula, kaj pro kiuj posteuloj rigardis lin kiel herezulo .

Kanto 24-a

Per mirinda, ne povra plumo mi havanta
flugos for', poet', du naturojn konsistanta:
nek estos surtere plu, grand' super envioj,
forflugos maleme de plenhomaraj urboj.
(...) Pri mi - poet' Moskvo kaj Tataroj scios, kaj
de diversa mondo multaj lo?antoj Anglaj;
Min Germano kaj Hispano batalema, min konos
kiuj la profundan fontegon Tibran trinkos.

Jan Kochanowski

La lastaj leginda?oj de la renesanca literaturo estas verkoj de la pola profeto kaj pastoro Piotr Skarga , interalie ?ywoty ?wi?tych ( Vivoj de sanktuloj ) kaj profeta?oj por historio de Pollando Kazania ( Predikoj ).

Baroko [ redakti | redakti fonton ]

Mikołaj S?p-Szarzy?ski [ redakti | redakti fonton ]

La baroka epoko en Pollando kongruis kun la reaperado de pluraj tradiciaj filozofaj temoj, ekzemple la ekzistado-problemoj kaj la senpoveco de homoj rilate al ilia morto, al bataloj kaj al malbono. La plej gravan kaj ?is hodia? admiratan poezion de la baroka periodo kreis Mikołaj S?p-Szarzy?ski ( 1550 - 1581 ). Li verkis Rytmy abo wiersze polskie ( Ritmoj a? polaj poemoj ). Kvankam lia verkaro estas tipe baroka, oni anka? rigardas lin kiel la "sunsubiro de la pola Renesanco". Li verkis pri la malboneco de homa vivo plurajn sonetojn, kies majstreco la polaj legantoj ankora? altestimas. Li estis cetere la kreinto de la pollingva metafizika poezio .

Hieronim Morsztyn [ redakti | redakti fonton ]

Tuj post la morto de Szarzy?ski komencis verki la alia granda poeto de tiu epoko, tio estas Hieronim Morsztyn ( 1581 - 1623 ). Lia plej notinda verko estis poemo titolita ?wiatowa Rozkosz ("Monda Agrablo"). Tiu Agrablo rilatas al la energio de la tuta universo, per kiu ?io vivas kaj pro tio estas bona. La etoso de la verko do klare montri?as epikurista . Ene de la teksto trovi?as la kantoj de dek alegoriaj virgulinoj , kiuj simbolas Mallongan Momenton, Drinkadon kaj Ludon. Tiuj Virinoj-Agrabloj, kaj poste anka? Tempo, Espero, Virto kaj Oro konstituas alegorie la grandan panoramon de la homo mem. La "Monda Agrablo" do temas pri homeco ne nur la? pola vidpunkto. La verko fari?is tre populara dum la baroka periodo, sed estis poste forgesita. Hodia? ?i restas konsiderita kiel unu el la plej altvaloraj poemoj de la pola baroko. ?i estas klasika ekzemplo de pola konceptema poezio , kromnomita "kortega poezio".

Szymon Szymonowic [ redakti | redakti fonton ]

Tre interesa eminentulo de la pola literatura baroko estas Szymon Szymonowic ( 1558 - 1629 ) ( latine Simon Simonides ). Kvankam li devenis de Armenio , Szymon sukcese obtenis nobelan titolon kaj sian propran blazonon ( Ko?ciesza ). Lia plej grava verko titolis Sielanki ("Eklogoj"). La verkisto videble inspiri?is el la poezio de Teokrito kaj Jan Kochanowski . Li skribis anka? dramojn en la latina lingvo.

Maciej Sarbiewski [ redakti | redakti fonton ]

La plej grava pola poeto de la baroka periodo sendube estis Maciej Sarbiewski ( 1595 - 1640 ). Tiu poeto i?is la plej fama el la polaj poetoj tra la tuta baroka E?ropo . Liajn poemojn oni eldonadis multfoje (kelkdekfoje ?is la malfrua klasikismo ) en Kolonjo , Antverpeno , Parizo , Varsovio , Vilnius , Vroclavo , Dresdeno kaj aliaj urboj. Li ricevis en Romo la titolon poeta laureatus el la papo Urbano la 8-a . Liaj plej gravaj verkoj estis Lyricorum libri III ("Lirikoj en tri libroj"), De perfecta poesi sive Vergilius et Homerus ( Pri perfekta poezio... ) kaj Dii gentium ("Dioj de paganoj"). Liaj Lirikoj estis eldonitaj plej multe kaj la plej interesa eldono produkti?is en Antverpeno , ?ar la ilustra?ojn por tiu eldono pentris Peter Paul Rubens mem. En Pri perfekta poezio... , Sarbiewski okupi?as pri estetika problemo, kaj provas determini la plej genian verkon de la tuta literaturo. Liaopinie, la plej respektinda literatura genro estas la eposo - li tial analizas eposojn fare de Homero kaj Vergilio , kreante sian propran estetikan teorion. Li egaligas poeton kun Dio , nomante lin kreanto instar Dei (la? la modelo de Dio). Pri verko li skribas, ke ?i estas esta?o ?ajne kreata "kiel nova" ( quasi de novo ). Per tiu verko li konstatis la programon de la baroka literaturo. Tial Sarbiewski estis nomita unua Polo en la historio de estetiko (kiel parolis filozofo kaj estetikisto Władysław Tatarkiewicz ). Sarbiewski mem skribis la eposon - Lechiada . Beda?rinde nur la 11-a kanto estas trovebla. ?i estas tamen la unua pola eposo nacia. La nomo Lechiada devenas de la pola nomo Lech - la nomo de la prapatro de Poloj. Tiu eposo estis anka? la parta parafrazo de Jerusalemo liberigita de Torquato Tasso . Sarbiewski skribadis verkojn unue permutantajn konceptojn de Homero , Horaco a? Vergilio . Poste tamen li ellaboris sian propran stilon kaj poezion pro kiu oni nomis Sarbiewski en tuta E?ropo la kristana Horaco ( latine Horatius Christianus ). La poezio de Sarbiewski estas plenigita de neostoikisma filozofio.

Pola poezio konceptema [ redakti | redakti fonton ]

La poezio konceptema estis kreita en Anglio . En Pollando plej gravaj kreantoj de ?i estis Jan Andrzej Morsztyn , Daniel Naborowski , Samuel Twardowski kaj Szymon Zimorowic .

Jan Andrzej Morsztyn ( 1621 - 1693 ) - la kortega poezio de Morsztyn estis progresigita per lia unua laboro pri sia stilo kaj la lingvo, tial li strebis, ke lia poezio estu perfekta e? en plej malgrandaj detaloj. Li tradukis Aminitas de Torquato Tasso , Psyche kaj Cidon de Pierre Corneille . Poste li kreis Lutnia (kreata dum 1638 - 1660 , Liuto ) kaj Kanikuła albo psia gwiazda ( Kanikulo a? la stelo de hundoj ). Tiu poezio estis inspirita per poemoj de Giambattista Marino kaj antikvuloj kiel Horaco , Vergilio , Ovidio , sed anka? de la Kristana Horaco - Maciej Sarbiewski kaj la patro de la pola literaturo - Jan Kochanowski . Lia propra poezio havas la strebon krei agordon de la sensuala amo inter la plena vivo kaj morto. Tie ?i trovi?as alegorioj kaj kunigoj, multaj oksimoraj signifoj per kiuj la a?toro celis krei plej fortan agordon. Uzado de konceptoj, neespereblaj finoj ( france: point ) estas karakteraj ecoj de tiu poezio. Unu el plej famaj poemoj de Morsztyn estas Do trupa (Al kadavro), kie la a?toro parolas al la kadavro kunigante sin al li. Ekzemple: "Vi ku?as mortigita kaj mi estas anka?, vi - per la sago de morto, mi - per la sago de l' amo (...)". En sia poezio Morsztyn okupi?is anka? pri problemoj politikaj.

Samuel Twardowski ( 1600 - 1661 ), poeto, tradukisto kaj satiristo kreis du gravajn verkojn por pola baroko - tio estis Dafnis z drzewem bobkowym ( Dafnis kun arbo faba ) kaj Nadobna Paskwalina ( Paskvalino gracia ). En tiuj verkoj li kreas plastikajn alegoriojn esprimantajn tre arteme e?ropan Barokon. Temo de Dafnis estis elektita de la a?toro nehazarde, ?ar la mito pri Dafno estis tre popularigita en la unua opero en historio - la Dafneo de Jacopo Peri , montrita en 1597 kaj estis same la komenco de la Baroko en muziko. La plej grava verko de Twardowski estas tamen la Paskvalino gracia . Tie ?i a?toro kunigas du mondojn - la antikvajn mitojn kun la kristanaj religiaj motivoj, la mondon mitan kun la mondo reala. La a?toro do kreis tie superrealan fabulon kaj la agordon de liberaj, grandaj emocioj. La poemo estas gravega por historio de literaturo pro sia videbla primitiva romantikismo.

En tiuj tempoj, en 1661 jaro oni komencis eldoni la unuan gazeton polan. ?i estis Merkuriusz Polski ( Pola Merkurio ). Kun tiu estis kunigita la pola poeto Łukasz Opali?ski (juna) . Li skribis verkojn politikajn, diskursojn kaj poemoj kiel Co? nowego... ( Io nova... ) kaj Poeta nowy ( Poeto nova ).

Polaj politikaj poetoj kaj filozofoj Sarmataj [ redakti | redakti fonton ]

Al pola politika literaturo apartenas anka? pola politikisto kaj filozofo Andrzej Maksymilian Fredro ( 1620 - 1679 ) kaj poeto Wacław Potocki ( 1621 - 1696 ). Tiu dua estis granda pola poeto de la poleco kaj de la pola iniciativo. Lia plej grava verko estis Wojna chocimska ( Milito de Chocim ) - la unua trovebla pola nacia eposo . Potocki, inspirita de la taglibro de Jakub Sobieski, skribis tiun verkon. ?i karakteri?as per fervora patriotismo kaj profunda religieco. Potocki priskribas anka? gravajn polajn soldatojn (ekzemple Chodkiewicz, Lubomirski, kavaliron Jan Lipski) kiel herooj. La fabulo de verko temas pri batalo kontra? Turkoj , venkita de poloj.

Alian grandan eposon kreis fine de la 17-a jarcento J?drzej Wincenty Ustrzycki . Tiu eposo, Sobiesciados seu De laudibus Ioannis Magni ( Sobieskado, a? la?do de Johano la Granda ), estis eldonita en Venecio kaj famigis la a?toron en la tuta E?ropo dum la baroka epoko. La temo estas la vivo de granda re?o de Pollando - Johano la 3a Sobieski kiu venkis la politike gravan por E?ropo batalon de Vieno ( 1683 ) haltigante ekspansion de Turka Imperio. La eposo estas nacia kaj same kristana estante hodia? interesa monumento de la baroka poezio.

Pri Johano la 3-a Sobieski verkis anka? eposon Jan Damascen Kali?ski . La eposo Viennis (eldonita en 1717 , Vieno ) temis ?efe pri la venko de Vieno. A?toro priskribis ?in en dek du libroj.

Wespazjan Kochowski ( 1633 - 1700 ) estis la grava pola historiisto, poeto kaj filozofo. Li kreadis poezion religian - kiel Chrystus cierpi?cy ( Kristo suferanta ), politikemaj - kiel granda Niepro?nuj?ce pro?nowanie ( Nevaniganta vano ). Tiu ?i estas la granda verko pro sia ri?eco de temoj, sentoj, stilaj rimedoj, formoj de vorto kaj verso, vortaro kaj karaktera lingvo. En la verko li esprimas sian zorgon pri la lando kaj fierecon de ?iaj triumfoj. Li skribis anka? parafrazon de biblia psalmaro - Psalmodia polska ( Pola psalmodio ), en kiu la a?toro uzas stilon biblian, sed anka? permutas la vidpunkton proksiman pli al kristana ol juda, pli polan ol izraelan .

La plej granda pola taglibristo de baroka epoko estis Jan Chryzostom Pasek . Tiu Sarmato verkis siajn Pami?tniki ( Taglibroj , a? Memorlibroj ). ?i estis inspiro por multaj postaj polaj verkistoj kaj poetoj kiel Adam Mickiewicz a? Witold Gombrowicz .

La unua plena universala enciklopedio estis Nowe Ateny ( Nova Ateno ) de Benedykt Chmielowski fine de la baroka epoko en Pollando. La plena titolo estas mirinda - Nova Ateno A? Akademio de ?iu Scienco Plena, Sur Diversajn Titolojn Kaj Klasojn Partigita, Al Sa?uloj Por Memoro, Al Idiotoj Por Eduki?o, Al Politikistoj Por Praktiko, Al Melankoliuloj Por Ludo Dedi?ata... (kaj plu pri konsisto).

Tre karaktera por tiu tempo estas anka? la verkaro de Symeon Połocki , la episkopo skribanta en la pola, latina kaj belorusa lingvoj. Liaj plej grandaj verkoj estis Rimologion , Ogrod wielu kwiatow ( La ?ardeno de multaj floroj ) kaj la psalmaro tradukita kun influo de Davida Psalmaro de Jan Kochanowski . Symeon opiniis, ke la pola lingvo estas precipe tre digna en la tuta Respubliko de Amba? Nacioj kaj ?i estas bona rimedo por disvolvigi la belorusan lingvon ekzemple en poezio.

Klasikismo - La Stanislaa Epoko [ redakti | redakti fonton ]

Polaj pensuloj klasikaj [ redakti | redakti fonton ]

La pola Klasikismo komenci?as dum la re?ado de Stanislao A?gusto Poniatowski ( 1732 - 1798 ) en Pollando . Pollando estis tiam tre detruita pro la malsa?a re?ado de du anta?aj re?oj ? A?gusto la Forta kaj lia filo, tirana A?gusto la Sakso . Stanislao A?gusto, kiu estis amanto de carino Katerino la 2-a , estis elektita kiel re?o sub influo de Rusio kaj Prusio pro lia malforteco kaj Rusemo. Multfoje tamen li okazis la sendependa re?o (sub premo de aliaj) ekzemple apogante polan kulturon. La klasikisman tempon de bona disvolvado de la kulturo en Pollando oni nomas do la Stanislaa Epoko (pole: Epoka stanisławowska ). Tiam kreadis Stanisław Konarski , pola filozofo politika, a?toro de Tragedia Epaminondy ( Tragedio de Epaminondo ), O skutecznym rad sposobie ( Pri efika rimedo de konsiloj ) kaj fama proverbo priskribanta malordajn tempojn de re?o A?gusto la Sakso ? Polska nierz?dem stoi (Pollando staras per la malordo). O skutecznym rad sposobie estas la traktato politika kiu estis grava malakordo kontra? malbonaj emoj de la sistemo politika de Pollando.

En Francio verkis anka? forpelita re?o de Pollando ? Stanislao Leszczy?ski . Li estis filozofo kaj poeto. Liaj plej gravaj verkoj estas religia kaj poema Historia starego i nowego testamentu ( Historio de malnova kaj nova testamentoj ) kaj filozofia Dzieło dobroczynnego filozofa ( Verko de filozofo bonfarema ). Grava por la monda filozofio estis J?drzej ?niadecki . Li estis katolika kaj konservativa. Tre fama estis lia kverelo kun Immanuel Kant pro la provo pardoni kaj rekrei metafizikon. Tre grava por pola klasikisma filozofio kaj penso politika estis Stanisław Staszic . Admirante la naturon li proponis krei en Pollando "nacian monarkion respublikan" (precipe en Przestrogi dla Polski ? Avertoj por Pollando).

Polaj poetoj, verkistoj kaj libretistoj [ redakti | redakti fonton ]

La Stanislaa Epoko en poezio kaj prozo estis plejparte la atingo de kelkaj ?efaj personoj - Franciszek Bohomolec , Ignacy Krasicki , Wojciech Bogusławski , Franciszek Zabłocki , Jan Ursyn Niemcewicz kaj Adam Naruszewicz . Franciszek Bohomolec ( 1720 - 1784 ) - la granda savanto de la pola kulturo kaj lingvo en Varsovia Universitato . ?urnalisto de Kurier Polski , Zabawy przyjemne i po?yteczne kaj Monitor . Kiel poeto li verkis Zabawki poetyckie ( Ludoj poemaj ) en kiu li kreas poemojn kun ecoj de klasikisma literaturo insprate per ideoj de Jean-Jacques Rousseau kaj Voltero . ?i estas la poema priskribo de ?iuj partoj de vivo ekde religio ?is bukoliko kaj epigramo. Poste li kreadis poemojn inspirate per poezio de Maciej Sarbiewski kaj Jan Kochanowski . Bohomolec estis kreinto de libreto de la unua pollingva opero - N?dza uszcz??liwiona , komponita de Maciej Kamie?ski . Li anka? kreadis dramojn kaj komediojn.

Ignacy Krasicki ( 1735 - 1801 ) la plej grava pola verkisto de la klasika tempo. Li debutis per la himno ?wi?ta miło?ci kochanej ojczyzny ( Sankta amo de amata patrujo ). Poste li kreis anka? la poemon hero-komikan (komedian eposon)- Myszeida . Tiu malgranda verko okazi?is prominenta. La fabulo de tiu humura eposo estas inspirata per la legendo pri Popiel , la pola princo pagana kiu estis man?ita de musoj. La verko estas skribita per la alta stilo malgra? la humura fabulo. ?i estas alegoria moko de la egoismo, drinkemo de Sarmatoj. La a?toro kritikas tie la barokan tradicion literaturan. Poste Krasicki kreis sian duan gravegan verkon por la pola kaj e?ropa literaturo - ?i estis la unua pola romano Mikołaja Do?wiadczy?skiego przypadki ( Aventuroj de Mikołaj Do?wiadczy?ski ). En la humura romano Krasicki priskribas malsa?an polan nobelulon kiu enami?inta al malri?a Julianne estas sendita de sia patrino eksterlanden. Li vizitas la tutan E?ropon de Vieno ?is Parizo kaj poste li venas al Batavio, tamen lia ?ipo detrui?as ?e la bordo de lando Nipu ( Japanio ). Priskribo de tiu utopia lando estas la tuta kritiko de la klasika kulturo de la a?toro. Pola nobelulo strebas reveni al E?ropo kaj Hispanoj lin malliberigas. Laborante en la suda Ameriko li poste estis liberigita kaj li revenas al E?ropo. Post reveno al Pollando li zorgas pri bono de sia lando. La tuta humura romano estis tre populara dum Klasikismo. La famo de Krasicki estis tiom granda ke li estis partoprenanto de famaj tagman?oj ?a?daj (pole: obiady czwartkowe - ?a?doj kiam re?o Stanislao renkonti?adis kun gravaj kulturaj personoj, kiuj estis simbolo de la pola klasikismo). Grandan skandalon li provokis kiam li eldonis Monachomachia ( Monakoma?io - la batalo de monakoj). La hero-komika poemo estis satira priskribo de monakejoj. La humura batalo inter monakoj pro vino estas opiniata kiel majstra verko de la pola kaj e?ropa satira poezio. Krasicki estis episkopo de Warmia kaj poste li esti?is primaso de Pollando. En la posta verko Antymonachomachia li skribis: Anka? rido povas esti ofte la instruo, kiam oni de difektoj, ne de personoj ridas . Post la falo de Pollando Krasicki ?ismorte estis kontra?a al okupantoj. Li e? ne donis al Frideriko la 2-a Prusa sian homagiumon (oma?o, tributo de vasaleco).

Tre gravaj por la kulturo en la tempo de agonio de la pola regno estis la unuaj polaj operoj . Bohomolec skribis libreton al la oratorio de la komponisto pola- ?e?a Maciej Kamie?ski . Libreton tiun permutis tre grava a?toro, aktoro, poeto kaj organizisto de la kultura vivo en Varsovio - Wojciech Bogusławski . Poste li skribis libreton por la unua opero nacia en la mondo - Krakowiacy i Gorale ( Krakovanoj kaj Montuloj )- per kiu li apogis spiritojn de Poloj en la malfacila periodo.

Gravega por memoro de Poloj precipe en posta tempo de okupacioj estis verko de Jan Ursyn Niemcewicz . Ne nur li kreis unuajn polajn teatra?ojn sed anka? gravajn polajn verkojn konservantajn la memoron nacian, ekzemple - ?piewy historyczne ( Kantoj historiaj ).

Fine, post la falo de Pollando, Poloj ne perdante la esperon organizis en Italujo la legionojn - arojn de soldatoj. Plejkredeble Jozef Wybicki verkis tie en 1797 la faman kanzonon kiujn oni komencis kanti unue kiel himno de la legionoj, poste de Pollando. La kanzono tiu estis tiom populara ke oni kantis ?iajn parafrazojn e? en ribeloj nekunigitaj kun Poloj. Tial tre similaj al ?i estas la himnoj de hodia?a Ukrainio kaj la iama Jugoslavio . ?i estis cetere Mazurek D?browskiego ( La mazurko de D?browski ).

Mazurko de D?browski

La Polujo ne pereis''
Dum ni vive spiros:
Kion fremda forto prenis,
Ni per fort’ akiros.

Jozef Wybicki, trad. Antoni Grabowski

La plej granda verko de la tarda pola klasikismo estis sendube Manuscrit trouve a Saragosse ( Manuskripto trovita en la Zaragozo ) de Jan Potocki . ?i estis la unua pola romano skatola - multaj rakontoj kunigitaj en unua romano. La romano de Potocki estas opiniata kiel modela kaj same anta?iranta verko de la fantasta romano en literaturo (kiel opiniis Roger Caillois kaj Tzvetan Todorov ).

Romantikismo [ redakti | redakti fonton ]

La periodo sentimentala kiu estas anta? romantikismo estis plejparte kreita de Franciszek Karpi?ski ( 1741 - 1825 ), kiu kreis bukolikojn. Plej famaj estis e? kantataj de popolo ankora? ?is la 20-a jarcento. La melodion de plej fama - Laura i Filon - uzis Fryderyk Chopin en sia 'skerco b minor'. Karpi?ski kreis anka? kelkajn pastoralojn kiujn oni kantas anka? hodia? en Pollando - Bog si? rodzi , Dzisiaj w Betlejem . Hodia? anka? estas en Pollando kantataj liaj ekleziaj kantoj dum diservoj. Plej fama estas Kiedy ranne wstaj? zorze .

Adam Mickiewicz [ redakti | redakti fonton ]

La komencon de la pola Romantikismo oni agnoskas kiel la jaron de la unua eldono de Ballady i Romanse ( Baladoj kaj Romancoj ) en 1822 . La a?toro estis la plej fama pola poeto de tiu periodo - Adam Mickiewicz ( 1798 - 1855 ). Tiu nobela a?toro estas opiniata kiel la senduba genio de la romantikisma poezio. Forigita al Rusujo post la kontra?rusa konspirado li vizitante la terenojn de muzulmanoj kaj ortodoksuloj kreis unu el plej grandaj verkoj romantikismaj - Sonety krymskie ( Krimeaj sonetoj ) - pro la lingvo kaj stilo kunkreataj de la orientala?oj. Li konis tie Pu?kinon inspirante lin multe. Oni opinias ke Mickiewicz estas grava kunfondinto de la granda rusa literaturo. La verkoj de Mickiewicz estis poste inspira?oj por tiel grandegaj verkistoj kiel Lev Tolstoj kaj Fjodor Dostojevskij . Post la elmigro el Rusujo Mickiewicz venis al Francio kaj Italio. Li konis George Byron kiu estis majstro por li. En 1830 komenci?is la novembra ribelo en Pollando por sendependi?i de Rusujo. Mickiewicz ne venis tien por batali kaj hontis pro tio kiam li ekkonis ke lia kripla frato batalis. En tiu periodo Mickiewicz unue post siaj junaj tempoj de la kontra?rusa konspirado komencis skribi kun tre forta inspiro de okultismo. La falo de la novembra ribelo komencis lian depresion. Li komencis skribi tiam la plej gravan verkon de la pola romantikisma teatra?o - Dziady - kiun George Sand opinias kiel la plej granda verko de la e?ropa literaturo kun poezioj de Byron kaj Fa?sto de Goethe . Tre malfacila estas konstrua?o de ?i, ?ar ?i estas unu el unuaj verkoj malfermitaj (nocio de Umberto Eco ). La strukturo de partoj estas sekva - parto dua, poste la kvara, poste la unua kaj la tria. La veraj personoj de la fabulo permutas en sekvantaj partoj de verko ke ili fari?u spiritoj. La verko priskribas la popolan moran riton de Litovio, hodia?a Belorusio kaj suda Pollando en kiu la popolanoj sub gvido de sacerdoto, sor?isto vokis la spiritojn de malvivuloj. La antikva slava moro estas anka? hodia? konservita ekzemple en la pola festo Zaduszki kaj en Дзяды (dzjady) belorusaj. Oni povas do interpreti verkon per la antikvaj-slavaj ideoj. La ?efa persono de la verko - Gustaw - mortas kaj ?an?as sian samecon ricevante novan nomon - Konrad. Tiu lasta estas la? multaj interpretistoj nur obsedita per la spirito de Gustaw. En la tria parto li elparolas famegan Grandan Improvizacion -

La Granda Improvizacio

Mi kaj patruj'- la unuo
Mi nomi?as Milijon' - ?ar por milijonoj
Amas mi, suferas torturojn.
Rigardas sur povran patrujon,
Kiel fil' sur patron en tortura rado;
Sentas doloroj de nacio tuta
Kiele patrin' sentas dolor' de ido
Mi suferas, frenezas - Vi sa?a kaj gajeta
?iam regas,
?iam ju?as
Kaj kredeble ne eraras!(...)

Adam Mickiewicz

Blasfemante kaj ofendante Dion li estas ne nur la reprezentanto de la Pollando sed anka? la granda pastoro similanta la judajn patriarkojn. La? scienculoj tiu Improvizacio (vorto Improvizacio estas konforma kun esperanta traduko de Roman Iwo Dobrza?ski ) estas ne la monologo, sed la dialogo kun la silentanta Dio . Post la improvizacio sian pre?on humili?antan kaj petantan pri pardono elparolas la pastoro Piotr kiu ekzorcizis anta?e Konradon. Li elparolas sian vizion de la Mesio kiu estos de Pollando (Vidu: Mesianismo ). La? tiu vizio, Pollando estas la Mesio de la nacioj . La nomo de tiu Mesio estos 44 , la? tiu profeta?o tiu homo estos de la fremda patrino kaj kun sango de la herooj malnovaj .

La dua granda verko de Mickiewicz estis Sinjoro Tadeo . ?i estis eposo por Pollando. Mickiewicz kreis vere metafizikan poemon kaj nun agnoskado ?in kiel klasika eposo estas nur kondi?a. Poemo tiu konsistas el pola heksametro. La bukolika, reva voja?o de la animo al la lando de la infanaj jaroj estas la gravega verka?o por la posta literaturo. De tiu verko tre multe ?erpis siajn inspirojn ekzemple Marcel Proust . La nobelan manieron kritikis tamen Witold Gombrowicz . Plej fama cito de tiu metafizika?o estas sendube :

Alvoko de Sinjoro Tadeo

Litvo! Patrujo mia! simila al sano;

Vian grandan valoron ekkonas landano
Vin perdinte. Belecon vian mi admiras,
Vidas ?in kaj priskribas, ?ar hejmen sopiras.

Adam Mickiewicz, trad. Antoni Grabowski

Juliusz Słowacki [ redakti | redakti fonton ]

La dua pola profeto nacia - kiel oni en Pollando nomas plej gravajn poetojn - estis Juliusz Słowacki ( 1809 - 1849 ). Li naski?is en Krzemieniec (hodia? Ukrainio ) al kiu li sopiris simile kiel Mickiewicz sopiris al Nowogrodek (hodia? Belorusio ). Li estis fama pro sia alta erudicio. Li amis kaj tradukadis verkojn de William Shakespeare , Francis Bacon kaj Voltero . Unue li mem prezenti?is do kiel la pse?doklasikisto kaj posta karaktera eco de li estis la nigra humuro, malama ironio kaj herezemo. Mickiewicz estis celebrita de la plejparto de elmigrantaj, junaj artistoj do kiam Słowacki komencis tre kura?e krei gravajn verkojn kun sia projekto por batali pri Pollando Mickiewicz ricevis ?in kiel la provokon por poema duelo. Pro la batalo de Mickiewicz kun Słowacki kaj senduba famo de tiu unua, Słowacki estis pli forgesita. Nur poste oni famigis lian poezion. La ?efaj verkoj de Słowacki estas la teatra?o Balladyna - inspirata per la antikvaj slavaj legendoj, Kordian - nefinita, la plej fama verko de li; en ?i la a?toro prezentas sian projekton por reformi pensadon de Poloj, literaturon kaj la tutan mondon, Krol-Duch - grandega eposo tutslava inspirita per la antikvaj slavaj legendoj. En Kordian Słowacki kritikas Dziady de Mickiewicz kreante novan grandan verkon. Gustaw-Konrad estas ?i tie la povra, malplena?a kaj maladoleska emocie Kordian kiu en la unua parto ironie forigas sian amatinon, poste kiel la spirito li voja?as al Londono, al la Blanka Monto en Francio , al Romo kaj plu. Poste li transformi?as en la heroon estante en Varsovio en la kontra?rusa konspiro. Kordian elparolas simile kiel Konrad en Dziady sian monologon. Li elparolas ?in starante sur la pinto de la Blanka Monto. Li kunigas sin al la plej granda homeco - mi estas la monumento de la homo en la monumento de la mondo . Słowacki prezentas tie anka? sian propran projekton, ke Pollando ne estas Mesio de la nacioj (kiel parolis Mickiewicz) sed la Wienkelried de nacioj . Tiu Wienkelried estas certe nacia heroo de Svislando - Arnold Winkelried , fama pro sia heroa morto. Li oferdonis sin por venko de la batalo. Poste Kordian estas en Romo kie en la ironia sceno de parolado inter Kordian kaj la papo Słowacki prezentas la mensogon de la eklezio farante sin herezulo. Sekve Kordian estas en Moskvo kie li estas unu el konspirantoj. Pro tio, ke aliaj ne volas batali por sendependa Pollando, li mem decidas mortigi caron Nikolaon la 1-an . Kaj sekvanta ironio de Słowacki: Kordian iras al dormanta caro kaj kiam caro venas li svenas kun sia armilo. Caro direktas Kordianon al la hospitalo de frenezuloj. Kiam li ?an?as sian decidon, Kordian povas konservi sian vivon per la salto sur ?evalo super bajonetaro. Poste tamen la caro volas mortigi Kordianon. La fina sceno ne estas (ironie) finita.

Słowacki kiel profeto fama estas de sia poemo - Słowia?ski papie? ( La slava papo ) - kie li anta?vidas la papon de la slava lando. La plenumon de tiu profeta?o multaj rigardas en la papo Johano Pa?lo la 2-a - pola papo. Tiu papo mem citis multfoje tiun verkon.

Himno dum subiro de l' suno sur maro

Jen hodia?, vagante sur granda la maro,
Post la bordo cent mejlojn kaj cent anta? bordo,
Mi renkontis la flugon de cikoniaro
En la longa vicordo.
?in vidante sur pola kampar' en memoro,
Mi mal?ojas, Sinjoro!

Juliusz Słowacki, trad. Antoni Grabowski

Zygmunt Krasi?ski [ redakti | redakti fonton ]

La tria pola profeto - Zygmunt Krasi?ski ( 1812 - 1859 ) estis forgesita kaj malkomprenita. Li naski?is en Parizo kaj lia baptopatro estas Napoleon Bonaparte . Li ne estis tiom fama kiel Mickiewicz kaj Słowacki en poezio. Forgesitaj estas anka? liaj epistoloj, kiuj la? multaj scienculoj estas plej gravaj por la epistografio romantikisma de la tuta E?ropo. La ?efa verko de Krasi?ski estas Ne-Dia Komedio en kiu li prezentas vizion infernan, apokalipsan kaj frenezan de detrui?o de la mondo. Tia vizio estas inspirita ne nur per la falo de Pollando sed anka? la falo de la religio katolika kaj moraleco. En tiu verko Krasi?ski prezentas anka? elementojn antikvajn slavajn kaj la komunisman revolucion. Lia vizio estas opiniata kiel profeta?o de la komunisma revolucio dum kiu oni mortigis milojn da senkulpaj homoj detruante sian samecon, religion kaj memoron nacian kaj disvolvante la malmoralecon. La?filozofie Krasi?ski estis mesianisto .

Cyprian Kamil Norwid [ redakti | redakti fonton ]

Multaj amantoj kaj scienculoj de la pola poezio romantikisma opinias ke Norwid ( 1821 - 1883 ) estis la kvara profeto (same oni agnoskas tiel Stanisław Wyspia?ski ). Lia poezio estas la plej forgesita tamen scienculoj opinias ?in kiel la plej granda kiu estis de la tempo de Kochanowski kaj Sarbiewski. La? multaj scienculoj ?uste Norwid estas la plej granda pola poeto. Lia romantikeco estas tre duba. Li kreis dum la tempo de Charles Baudelaire kaj li ?erpis de la franca parnaso (literaturo) tamen li ne estis parnasisto. Li proponis sian propran reformon de la poezio opiniante, ke la romantikisma estas en la krizo (paradokse tiujn vortojn li skribis ankora? dum la vivo de Mickiewicz). Li volis krei la poezion ?iutagan, ?urnalan kiu esprimus la veran emocion de la tago, horo kaj momento. La verko kiun Norwid skribis estante tre povra kaj malaprezita, estis tute forgesita kaj e? perdita. Post dekoj da jaroj post la morto de Norwid (en la jaro 1919 ) la poemon de li tute hazarde malkovris Zenon Przesmycki . Li estis tiel mirigita, ke li komencis ser?i la perditajn verkojn opiniante ke li malkovris poeton pli gravan ol Mickiewicz mem (Mickiewicz estis dum tiu periodo la plej admirata la? regulo de Juna Pollando - vidu sube). Fine li malkovris plejparton de la verkoj apud Parizo, en la domo de la sankta Kazimiro (domo de la kuratoreco). La plej admirataj verkoj de Norwid estas la poemaro Vade-Mecum (kun famega Fortepian Szopena - Fortepiano de ?open ), Promethidion , Białe i czarne kwiaty ( Blankaj kaj nigraj floroj ) kaj Pier?cie? Wielkiej Damy ( La Ringo de la Granda Damo ). Norwid estis anka? grava filozofo. Ne estis li tute mesianisto tamen li kreadis sian propran opinion pri Pollando, metafiziko, kono kaj Dio. Lia teorio de la kono kaj scienco estis tre simila al tiu de Sokrato - scii signifas esti bona . La poema esprimo de tiuj plej grandaj valoroj estas ?uste prezentita en la mistika dialogo platona - Promethidion pri bono, vero kaj belo.

Promethidion

Mi demandos tiam homon eternan,
Mi demandos pri konfes' de beleco,
Mi demandos lin - li sen envieco,
Mi demandos lin - al volo senlertan,
-- "Scias-vi pri belo?"
-- "La formo de amo."

Cyprian Norwid

Norwid ne nur estis granda mistikisto kiel en Promethidion a? profetisto kiel en Fortepiano de ?openo , sed li kritikis en malgrandaj, ?urnalaj poemoj la mondon. Li tiel kritikas la socialismon , la despotismon kaj la?das la piemon , la amon al sia patrujo ( Mia patrujo estas pli malanta?a kaj iom pli postea ). Li esprimis en tre alta formo sian propran tragedion, malfeli?econ enan la? kiu oni opinias lin kiel la unua pola ekzistencialisto . En la formo de la literaturo li kreis la blankan tragedion (en La Ringo ) kaj sian formon de prozo ( Blankaj kaj nigraj floroj ). Li estas anka? kunigata kun dekadentismo en poezio.

Krom Mickiewicz, Słowacki, Krasi?ski kaj Norwid tre gravaj por pola Romantikismo estis filozofio de Andrzej Towia?ski , Karol Libelt kaj August Cieszkowski , historiografio de Joachim Lelewel , operoj de komponisto Stanisław Moniuszko ( Halka , Straszny Dwor ), poezio kaj teatro de Aleksander Fredro , Wincenty Pol , Seweryn Goszczy?ski , Władysław Syrokomla (kiu malkovris poezion de baroka poeto Jozef Baka ), Jozef Ignacy Kraszewski , Jan Czeczot (anka? skribinta beloruse) kaj Kornel Ujejski .

Pozitivismo [ redakti | redakti fonton ]

Plej ?efaj nomoj de la pola Pozitivismo estas Adam Asnyk , Henryk Sienkiewicz , Bolesław Prus , Eliza Orzeszko , Adolf Dygasi?ski kaj Narcyza ?michowska .

La plej fama estas Henryk Sienkiewicz ( 1846 - 1916 ), nobel-premiita a?toro de la egale famaj Trylogia ( Trilogio ), Quo vadis? ( Kien vi iras? ), kaj aliaj gravaj verkoj. En sia verko Sienkiewicz ne nur respondadis al Romantikismo pola sed anka? kreis edukecan skrukturon de la Poleco. Li skribis la?historie eposon prozan kiu edukante la Polan memoron samtempe edukis kio estas "la pola" kaj kio "la fremda". Li do esperis disvolvi en sia leganto la polajn, patriotajn emociojn dum la okupacia periodo . Post eldono de Quo vadis Sienkiewicz ricevis Nobel-premion kio popularigis lian verkaron en la tuta mondo. Sienkiewicz estis konservema kaj katolikema.

Tre grava verkisto de la socialema, reformema grupo estis Bolesław Prus ( 1847 - 1912 ). Lia verko Lalka ( La pupo ) estas opiniata kiel unu el plej grandaj verkoj de la monda literaturo pozitivisma. ?ia fabula ejo estas la Varsovio pro kio ?i estas la rakonto pri la urbo Varsovio mem . Plej miriganta al scienculoj estas strukturo de verko kiu plenumante la ideon de la romano skatola estas vere sen la fakta centro de la fabulo. Ne ekzistas la ?efa persono a? fabulo ene la verko tial oni agnoskas ?in kiel plena kaoso . La temo de verko estas do la demando de la leganto kaj skribanto mem. La skribanto esprimas sian artan kapablon en la unu substanco de tiu kaoso- la detalo kiel persono a? unu el enaj fabuloj. La ricevanto tamen elektas sian plej karakteran kaj la plej realan. La realeco en la nocio de la filozofio pozitivisma estas do la ?efa celo de Prus. Aliaj gravaj verkoj de Prus estas Placowka ( Pikedo ) kaj Emancypantki ( Emancipulinoj ). Prus estas reprezentanto anka? de la pola naturalismo . Li inspiris per la verkoj de Anton ?e?ov , Charles Dickens kaj Nikolaj Gogol .

La plej granda pozitivistino, emancipulino kaj verkistino de la pola Pozitivismo estis Eliza Orzeszko ( 1841 - 1910 ). Tiu a?torino de Nad Niemnem ( Super la Nemano ), Marta kaj de rakonto Gloria victis ( Glorio al venkintoj! ) estis anka? amikino de la Iniciatinto L.L. Zamenhof . Tiu lasta anka? estis pozitivisto la? ideoj. Lia traduko de "Marta" tre famigis a?torinon ?ar oni legis tradukitan version de Esperanto de tiu verko e? en Japanio . ?i prezentis la malfacilan vivon de la virino kiu nur per sia kura?eco kaj konceptemeco enfine konstruas sian vivon denove. Se temas pri la plej grandaj verkoj de Orzeszko, kvankam ne tiom disfamigitaj kiel "Marta" la plej indas la atendon "Nad Niemnem". En tiu verko Orzeszko respondas al "Dziady" de Mickiewicz kreante sian version de la mesianismo - la reformo de la socio, moralo kaj laboro ?e fundamentoj super la memoro de la nacio estas la ?efaj ideoj de la tre bilda, prezentema verko. Tiu verko kaj ena batalo la? Orzeszko estis la ka?zo de renovigo de la pola regno en 1918 jaro. Siajn posteajn ideojn ?i esprimis en "Gloria victis!".

Juna Pollando [ redakti | redakti fonton ]

La plej gravaj poetoj kaj verkistoj de tiu periodo de la monda Modernismo estis Kazimierz Przerwa-Tetmajer , Stanisław Wyspia?ski , Leopold Staff , Jan Kasprowicz , Tadeusz Boy-?ele?ski , Stanisław Przybyszewski , Tadeusz Mici?ski , Wacław Berent , Władysław Reymont , Wiktor Gomulicki , Zenon Przesmycki , Aleksander Michaux , Stanisław Witkiewicz , Gabriela Zapolska kaj Stefan ?eromski .

La modernismo de Młoda Polska- esperante: Juna Pollando estas kredeble plej ri?a fako de la tuta e?ropa Modernismo. Simile kiel Romantismo kies da?ro ne estis tiom longa ekzemple en Germanujo a? Anglujo. Post la forigo de la Pozitivismo a?toroj komencis ?erpi de la supranaturaleco inspirante sin per la romantikisma epoko. Tre populara estis tiam orientalismo per kiu inspiris jam Mickiewicz kaj Słowacki. La supranaturala ?erpado de la mistika eno de la artistika substanco estis do la unua regulo de la spirituala kaj same moderna Juna Pollando. La kreinto kaj unua propaganto de la Juna Pollando estis Artur Gorski ( 1870 - 1959 ) kiu ellaboris la programon de ?i. La pola Modernismo estas preska? tute novromantisma .

Leopold Staff ( 1878 - 1957 )- unue estis la adepto de la filozofio de Friedrich Nietzsche (kiu mem opiniis ke li estas la Polo). Lia poemo Kowal (For?isto- esperanten tradukis Julian Tuwim ) estas alta arte ilustra?o de la filozofio pri la superhomo . ?ian kontra?kredan kaj kontra?religian aspekton tamen Staff permutadis en franciskisma (dum tiu tre populara nocio inspirita per la penso de sankta Francisko ) afirmo. Li esprimadis en siajn poemojn grandegan, erudician ri?econ estetikan kunigante la novajn sentojn de la modernismo kun klasikaj, malnovaj kaj ezoteraj artaj substancoj. Tiu erudicio disvastigis inter ?iuj grandaj poetoj de la pola Modernismo kaj la epoko interbatala. Staff komencis esti poetika modelo. Liaj plej gravaj verkoj de la poezio estas Sny o pot?dze (Revoj pri la potenco), Martwa pogoda ( Malviva vetero ) kaj Dziewi?? Muz ( Na? Muzoj ).

Kazimierz Przerwa-Tetmajer ( 1865 - 1940 )- la granda amanto de la popola kulturo, a?toro de la poezioj mistikaj pri la hodia?eco (certe kunigita kun erudicio estetika de Staff) kiel Czasem, gdy długo na poł sennie marz? ( Momente kiam mi longe, dormeme mi revas ), Daleko został cały ?wiat ( For restis la tuta mondo ) al kiuj Karol Szymanowski , la grava komponisto de la Juna Pollando kreis muzikon.

Stanisław Wyspia?ski ( 1869 - 1907 )- la plej granda poeto kaj pentristo de la Juna Pollando. Lia mistika teatra?o Wesele ( Nupto ) estas la plej granda atingo de tiu periodo. ?i ne nur kunigas pozitivisman realismon kaj naturalismon sed anka? supranaturalismon, simbolismon , modernismon kaj neoromantikismon. La esenca respondo al "Dziady" de Mickiewicz estas ri?ega inspira?o de la popola kulturo, prezento de la gravaj opinioj por ideo de sendependa Pollando kaj anka? profeta?o. La? fabulo dum la nupto de la pola nobelulo kun popolulino (kaj ?okinda ?i estus dum la malnova Pollando) en la feli?a amuzo de la popolaj dancoj partoprenas en la ceremonio nobeluloj polaj kun simplaj popoluloj. La partoprenanta poeto emigas novedzinon ke ?i invitu la popolajn spiritojn de la malnova tempo. Dum la nupto reale venas la spiritoj de la pola pasinteco. Venas Szela- popolulo kiu murdis polajn nobelulojn, Branicki- unu el la Targowica , kiu vendis Pollandon, Sta?czyk - profeta bufo kiu ploris anta?vidante historion de la Pollando dum renesanca epoko, popola spirito Chochoł kaj pola profeto Wernyhora . Tiu lasta venante al dormanta nobelulo aldonas al li la oran kornon (legenda antikva pola signifo de sendependeco) komandante ke li voku tutan Pollandon ke ili pretigu al ribelio kaj kiam estos la sunlevi?o ke la nobelulo blovu per la korno. Li adia?as lin kantante- “La Polujo ne pereis…”. La misio malsukcesas kaj la sor?itaj pri la espero de la libera Pollando homaro ne povas a?di nenion krom la sankta korno. Tiu verko estis eldonita unue ankora? anta? la sendependigo de la Pollando.

Jan Kasprowicz ( 1860 - 1926 )- la grava pola poeto fascinadis pleje per la bibliaj ar?etipoj. Liaj poemoj kiel Dies irae ( La tago de kolerego ), Jestem i płacz? ( Mi estas kaj mi ploras ) estas la esprimoj parafrazaj, alternativaj al la religio kaj multfoje heretikaj. La plej gravaj por poezio pola de lia verkaro estis Dies irae kaj ?imnoj . Li estis anka? gravega tradukisto de la malnova greka, angla, germana, franca, itala, norwega kaj dana lingvoj tradukante ekzemple verkojn de E?ripido , ?ekspiro , Marlowe , George Byron , Percy Shelley , Oscar Wilde , Goethe , Friedrich Schiller , Maurice Maeterlinck , Arthur Rimbaud , Herman Heijermans kaj Henrik Ibsen .

Tadeusz Boy-?ele?ski ( 1874 - 1941 ) estis anka? la grava tradukisto. Li tradukis plej ?efajn verkojn de Francois Villon , Moliere , Pierre de Marivaux , Jean Baptiste Racine , Pierre Corneille , Pierre Beaumarchais , Voltero , Kartezio , Blaise Pascal , Paul Verlaine , Madame de La Fayette , Monteskeo , Denis Diderot , Michel de Montaigne , Francois Rabelais , Jean Jacques Rousseau , Honore de Balzac , Marcel Proust , Henri de Saint-Simon , Gustave Flaubert , Alfred Jarry kaj plu. Verkistojn de la Juna Pollando li ironie dividis sur la parto satana kaj tatra . Liaj plej grandaj verkoj estis Słowka ( Vortetoj ), Znasz li ten kraj… ( Konas vi tiun landon… - cito de Mickiewicz), Piekło kobiet ( La inferno de virinoj ) kaj Marysie?ka Sobieska ( Marieto Sobieska ). Li estis kunkreinto de la kabareto Zielony balonik ( Verda baloneto ). Li estis terure murdita je la komenco de la 2-a mondmilito .

Władysław Reymont ( 1967 - 1925 )- nobelpremiita verkisto kiu plej fami?is pro sia poemaj romanoj- Chłopi ( Popolanoj ) kaj Ziemia obiecana ( La tero promesita ). Tiu unua estis la popola eposo skribita kiel romano (proze). A?toro celis prezenti la polan realecon en la polaj terenoj. Samtempe en la fabuloj popolaj de la nobeloj, popolanoj kaj hebreoj Reymont ?erpadis sian artan simbolismon, realismon kaj naturalismon.

Stefan ?eromski ( 1964 - 1925 )- nomita la konscienco de la Pollando . A?toro de mistika Przedwio?nie ( Anta?printempo ), Ludzie bezdomni ( Homoj senhejmaj ) kaj Syzyfowe prace ( Laboroj de Sizifo ). Li inspiris per Pozitivismo kaj la Juna Pollando kreante la mistikan vizion de la rezurektanta Pollando. En la "Przedwio?nie" li rakontis la historion de la pola knabo naski?inta en Baku kiun lia pola patro volas direkti al la Pollando. Post la batalo pri Pollando en 1918 jaro la patro emigas sian filon, ke li venu al Pollando. La filo estas adepto de komunismo. Kiam li emigita enfine venadas kun sia patro al Pollando lia patro mortas. En la lasta volo lia patro malkovras anta? sia filo, ke li devas veni al Pollando pro unua sekreta ka?zo- en Pollando estas vitraj domoj . Revigita filo celas nur fervore al Pollando. Konante realecon li esti?as simila kiel Wienkelried de Słowacki. ?eromski estis nomumita al Nobel premio.

Tute sendepende de la Juna Pollando kreis en angla lingvo pola fama verkisto Jozef Konrad Korzeniowski konata per la nomo Joseph Conrad ( 1857 - 1924 ). Liaj plej grandaj verkoj estas komenco de la monda ekzistadismo- Lord Jim , The Heart of Darkness ( La koro de la tenebro ) kaj The Secret Agent ( La kripta agento ). Liaj verkoj estis a?tobiografiaj. Li estas admirata pro la kreado de stilo kaj agordo kun la originala filozofio ekzistenciala . Li tamen ?is sia morto parolis en la angla kun la forte fremda akcento. Lia lasta celo (enfine malsukcesa) estis la reveno kun sia familio al la sendependa Pollando.

Periodo interbatala [ redakti | redakti fonton ]

Dum la periodo interbatala plej gravaj a?toroj estis Bolesław Le?mian , Julian Tuwim , Stanisław Ignacy Witkiewicz , Witold Gombrowicz , Jarosław Iwaszkiewicz , Bruno Schulz , Jozef Czechowicz , Konstanty Ildefons Gałczy?ski , Stefan ?eromski , Maria Pawlikowska-Jasno?ewska , Maria D?browska , Zofia Nałkowska , Julian Przybo? , Jan Lecho? , Aleksander Wat , Bruno Jasie?ski , Stanisław Młodo?eniec kaj Kornel Makuszy?ski . Ankora? dum Młoda Polska gravegan poeton por pola literaturo estis Bolesław Le?mian ( 1877 - 1937 ). Li devenis de la poligita familio de Judoj - Lesman. “Le?mian” oni povas traduki al esperanto kiel "tiu kiu sin nomigas la arbaro". Sian junecon li travivis en Varsovio , Kievo kaj en Ukraino . Li inspiri?is multe de Baroko, Romantikismo kaj la Juna Pollando. Gravan signifon havis al lia poezio la filozofio kaj psikologio . Kvankam li ne estas tro konata en la mondo lia poezio estas opiniata kiel la plej konforma kaj artega al ?iumonda ekzistadismo . Celante krei la agordon plej poeman li uzadis neologismojn , oksimorojn , paradoksojn kaj simbolojn , konstruante plej artemaj strukturojn de la poemo. Plejofte li okupi?is pri modernigado de balado kreante ekzemple tiom famajn baladojn kiel ?nigrobek ( Dormtometo ), Dziewczyna ( Knabino ), Gad ( Rampulo ). Unue li ilustradis filozofion de Henri Bergson pri elan vital (kiel en "Knabino") tamen poste li komencis krei sian propran filozofion. Li inspiri?is anka? multe per la antikva slava kulturo, la popola kulturo, la panteismo , la filozofio de Giambattista Vico , simbolismo , naturalismo kaj precipe pri surrealismo . ?iuj de liaj malnombraj verkoj estas opiniataj kiel monumentaj por la moderna poezio. Liaj plej ?efaj verkoj estas Sad rozstajny ( Frukto?ardeno disstarantema ), Ł?ka ( Herbaro ), Klechdy sezamowe ( Fabeloj sezamaj ) kaj plu da malgrandaj poemoj (precipe baladoj). Li estis anka? teoristo de la literaturo kaj a?toro de verkoj pri la poezio.

Stufeto

Bajdal' diris al Dio:
Ho, ho- la povra mio!
Ne nur Vi min kreis, ?evalon, okseton
kaj ankora? Vi devis majstri la Stufeton?

Bolesław Le?mian

Julian Tuwim ( 1894 - 1953 )- la granda pola poeto kaj Esperantisto devenanta de poligita juda familio Tuwim. Dum la juna tempo li lernis Esperanton kaj li tradukis al tiu lingvo poemojn de Leopold Staff kaj Juliusz Słowacki . Li estis kunkreanto de la grupo poezia Skamander - de li, Antoni Słonimski , Jarosław Iwaszkiewicz , Kazimierz Wierzy?ski kaj Jan Lecho? . Li kreadis famegajn, anka? hodia? popularajn en Pollando fabelojn kaj poezion satiran, tamen liaj plej ?efaj verkoj estas la lamentoj, poemoj ilustrantaj la vivon en la moderna mondo kaj aliaj. Liaj plej ?efaj verkoj estas Czyhanie na Boga ( Insido kontra? Dio ), Sokrates ta?cz?cy ( Sokrato dancanta ), Bal w operze ( Balo en opero ), Kwiaty polskie ( Polaj floroj ). Li admiris poezion de Bolesław Le?mian kiu lin kritikis pro la skribado por la hazarda "?iuhomo" de la strato . Tuwim estis la komencanto de la pola postmodernismo .

Jarosław Iwaszkiewicz ( 1894 - 1980 )- hodia? opiniata kiel unu el la plej grandaj verkistoj de la monda literaturo. Li estas plej admiranta pro siaj rakontoj- Panny z Wilka ( Virgulinoj de la Wilk ), Matka Joanna od Aniołow ( Patrino Joanna de la An?eloj ), Ikar ( Ikaro ). "Virgulinoj de la Wilk" estas agnoskata kiel la plej grava rakonto de tiu periodo en Pollando. Li kreis anka? libreton al la opero de sia kuzo- Karol Szymanowski - nomata Krol Roger ( La Re?o Roger ). Lia plej granda romano estas Sława i chwała ( La famo kaj glorio ). Li estas anka? tre fama pro siaj poemoj. Li estis anka? biografisto de ?openo . Post la falo de la grupo Skamander kiun li kunfondis kaj post la 2-a mondmilito li estis politikisto kaj ?efo de la Asocio de Polaj Verkistoj.

Stanisław Ignacy Witkiewicz fama kiel Witkacy ( Vitkaco )- filozofo , verkisto , pentristo kaj poeto. Li estis fama de siaj malkonvenciaj, eksperimentaj kaj obsceniaj manieroj de kreado. Li esprimis tre surrealisman kaj simbolisman arton tamen ?i ofte estas opiniata kiel arte tre alta kreado. La plej famaj verkoj de Vitkaco estas ne nur siaj ekstazemaj pentra?oj ( Pocałunek mongolskiego ksi?cia - La kiso de mongola princo ) kaj teatra?oj (kiel Szewcy - ?uistoj , W małym dworku - En malgranda nobeldomo , Jan Karol Maciej W?cieklica , Matka -Patrino) sed anka? de romanoj kiel 622 Upadki Bunga czyli demoniczna kobieta ( 622 faloj de Bungo a? la demonema virino ), Nienasycenie ( Sensufi?emo ) kaj de traktato Narkotyki- niemyte dusze ( Narkotikoj- nelavitaj spiritoj ). Kiam li sciigis ke Pollandon ne nur atakis nazia Germanio ( 1-an de septembro 1939 jaro) sed anka? li ekvidis armion rusan ( Sovetunio atakis Pollandon la 17-an de septembro ) li pafi?is.

Bruno Schulz ( 1892 - 1942 ) estis verkisto, pentristo, teoristo de la literaturo. Lia plej granda admiranto estis James Joyce mem (Joyce admiris anka? Nałkowska kaj D?browska). Li devenis de Drohobi? kiun li la?dis multe. Lia verkaro estas tre malnombra. Plej fama en la mondo estas Sklepy cynamonowe ( Vendejoj cinamaj ). Schulz ne volis ?in eldoni tamen li estis emigita de Zofia Nałkowska . Li estis majstro de la kugigo de realismo kun surrealismo . En "Vendejoj" li priskribas ekzemple psikan malsanon de sia patro. Unue ?okita kaj mirigita same per tio li priskribas sian patron kiel la biblia Jakobo kiu batalas en sia dormo kun la potenco de Dio . Tiu epizodo finas per la profanigo de ?iujn krom la filo. ?i estas la motivo Sacrum Profanum. La surrealismaj estas anka? sekvantaj rakontoj per kiuj li inspirante per la psikanalizo ?an?as la tutan realecon per surrealismaj kunigoj. Li ekzemple kontra?as la naturecon kun la nenaturecon ( Manekiny - Manekenoj ). La verkaron de Schulz oni komparas kun ekspresionismo moderna de Franz Kafka (Schulz mem tradukis la "Proceson" de Kafka). Li inspiri?is anka? pri surrealismo, kreismo kaj psikanalizo. Plej grandaj verkoj de Schulz estis anka? Sanatorium pod Klepsydr? ( Sanatorio sub la Klepsidro ) kaj fragmentoj de la romano Mesjasz ( Mesio ). Dum la okupacio Germana li estis uzata kiel pentristo germana gestapulo Felix Landau por pentri freskojn. Li estis murdita de gestapulo Karl Gunther en 1942 jaro.

Gravas ?i tie mencii anka? la reprezentantojn de la pola literaturo de la lingvo Esperanto . Inter la budape?ta kaj skota skoloj oni povas anka? rimarki la skolon de Pollando. Komence de Zamenhof, la unua verkisto de la esperanta lingvo kiu estis kunigita kun Pollando en esperanta lingvo komencis skribi tre gravaj verkistoj kiel Antoni Grabowski , poeto Leo Belmont , Kazimierz Bein , Stanisław Zygmunt Braun , novelisto Jozefo Wasniewski , genia esperantista satiristo Izrael Lejzerowicz , poeto Eugeniusz Matkowski . Ekzistas anka? postea generacio de Poloj skribantaj en la esperanta lingvo- poeto kaj eseisto Jan Stanisław Skorupski , publikisto Roman Dobrzy?ski , poetino Mira Andrusiewicz , biografistino kaj dramistino Zofia Banet-Fornalowa kaj rakontisto Tyburcjusz Tyblewski .

Dum la milito kaj posta komunisma nelibereco [ redakti | redakti fonton ]

La plej grandaj verkistoj de tiuj periodoj estis Krzysztof Kamil Baczy?ski , Jozef Czechowicz , Jerzy Andrzejewski , Miron Białoszewski , Tadeusz Borowski , Aleksander Kami?ski , Roman Bratny , Zofia Nałkowska , Gustaw Herling-Grudzi?ski , Karol Irzykowski , Kazimierz Wyka , Tymon Terlecki , Witold Gombrowicz , Tadeusz Gajcy kaj Czesław Miłosz .

Dum la 2-a mondmilito [ redakti | redakti fonton ]

Dum la Germana kaj Soveta okupacio dum la 2-a mondmilito la tuta kulturo pola estis en la granda dan?ero. Julian Tuwim kaj Wojciech Wierzy?ski emigris, multaj verkistoj estis deportitaj al la koncentrejoj . Tiuj kiuj povas ankora? vivi kaj funkcii dum okupacio organizis multe la sekretajn asociojn, vesperojn poemajn, teatrajn, muzikajn kaj la tuta vivo kultura de la Pollando estis disvastigata en sekreto. Plej grandaj poetoj de tiu periodo estis Krzysztof Kamil Baczy?ski pro sia poema eminenteco nomata ofte la dua Norwid , Tadeusz Gajcy , Jozef Czechowicz kaj Czesław Miłosz ( la poezio de la savo ), kaj Tadeusz Borowski .

Elegio pri la pola knabo

Vi eliris, hela fil’, nokten kun nigra armil,
Vi sentis, kiel hirti?as malbon’- minuta son’.
Anta? falo ankora? vi teron per man’ benis
?u ?i estis la kuglo, ho fil, ?u la koro krevis?

Krzysztof Kamil Baczy?ski

Post milito Roman Bratny skribos pri la generacio de Kolumboj - la naski?jaro 1920 . Tiuj Kolumboj partoprenis en Ribelo de Varsovio kaj kreis la poezion katastrofisman . Tia Kolumbo estis ekzemple Baczy?ski kiu kun sia edzino mortis en la Ribelo de Varsovio.

Dum la pola komunismo kaj emigracio [ redakti | redakti fonton ]

Post la 2-a mondmilito la orientajn terenojn de Pollando (Belorusio, Litovio kaj Ukraino) aneksis Sovetunio trudante anka? sian formon politikan- la komunismon kaj ?iaman kontrolon. La periodo de 1946 jaro ?is la 1989 jaro estas ofte nomigata la dua okupacio ?ar en la ?tato estis enkondukita tre forta cenzuro. Tial restis en emigracio ekzemple Witold Gombrowicz esti?ante la plej granda okcidenta verkisto de ekzistadismo kune kun Jean-Paul Sartre kaj Albert Camus . Tre grava estas anka? la pola magazeno Kultura ( Kulturo ) kiun en Parizo fondis Jerzy Giedroyc koncentrante ne nur Gombrowicz sed anka? tiajn grandajn verkistoj kiel Czesław Miłosz , Gustaw Herling-Grudzi?ski , Tymon Terlecki , Andrzej Bobkowski kaj Michał Heller . Al "Kulturo" skribis anka? Zygmunt Bauman , Thomas S. Elliot , Albert Camus, Emile Cioran , George Orwell , Simone Weil kaj Aleksandr Solzhenitsyn . En la Pollando komunista restis tiel gravaj verkistoj kiel Zbigniew Herbert , Jerzy Andrzejewski , Roman Bratny , Jarosław Iwaszkiewicz , Tadeusz Ro?ewicz , Sławomir Mro?ek , Miron Białoszewski kaj Tadeusz Kantor . Tre grava, sendependa skribisto de la emigracio pola estis Jerzy Kosi?ski , skribanta en la angla lingvo (a?toro de The Painted Bird - La pentrita birdo ).

La ?efaj vojoj de literaturo post la 2-a mondmilito [ redakti | redakti fonton ]

Post la milito preska? ?iuj polaj verkistoj okupi?is pri la demando pri la formo post tiaj katastrofoj. Oni interesi?is pri la aspekto- kio fari?is pri homeco dum la milito, en la terura momento de Auschwitz . La plej terurajn viziojn de homeco kreis Tadeusz Borowski kiu sorte travivis sian periodon en Auschwitz- li kreis rakontojn kie li priskribis la limojn de la tiel nomata homeco kiel la simpla iluzio. La? Borowski la ?efa naturo de homo estas besta instinkto stimulata per la malsato kaj timo . La? li e?ropa kulturo estas amasa trompo en kiu oni memoras nur venkoj de kulturo forgesante pri la viktimoj de ?i. En Auschwitz la e?ropa kulturo falis kaj kompromiti?is. Post milito Borowski fari?is unu el plej gravaj komunistoj opiniante komunismon kiel la perfektan stilon de regado. Li tamen trompi?is kaj for?etante komunismon sinmortigis 6 jaroj post la mondmilito. Li ne povis elteni, ke komunismo estas plia trompo kiun li mem kreis. Aliaj verkistoj postmilitaj ne demandis rekte pri la formo post mondmilito, tamen ili ?in ?an?adis. La plej eminenta reviviginto de avangardo estis Tadeusz Ro?ewicz kiu enfine ripetos la demandon de Theodor Adorno - ?u povas ekzisti poezio post Auschwitz ? - kaj draste reformos la poezion, teatron kaj prozon fari?ante tre eminenta verkisto en la monda literaturo. Li kreis anti-poezion, forigante el poezio la lirikon kaj anti-teatron disrompante la strukturojn de dramo- tie li uzis ekzemple teatron de absurdo . Post la mondmilito revivi?os la teorioj de poezio de Tadeusz Peiper , tamen reformos ?in la instruisto de Ro?ewicz- Julian Przybo? . Li estis poeto kaj instruisto de tiuj du gravaj poetoj- Ro?ewicz kaj Miron Białoszewski . Fine de 60-aj jaroj Przybo? edukiginte gravajn jam poetojn kontra?os al ili per la Oda do turpistow ( Odo al turpistoj (~malestetikistoj)). La nova vojo de Przybo? rapide falos en la batalo kun la junaj reformantoj Ro?ewicz kaj Białoszewski.

Witold Gombrowicz [ redakti | redakti fonton ]

La granda verkisto Witold Gombrowicz ( 1904 - 1969 ) kreis admiratan de Albert Camus kaj Jean-Paul Sartre (poste anka? usonaj verkistoj kiel John Ashbery ) Ferdydurke . Li estas la ?efa reprezentanto de la pola postmodernismo kune kun Jerzy Andrzejewski , ekzistadismo kune kun Jerzy Kosi?ski kaj anka? surrealismo . Ferdydurke estis eldonita en la Pollando ankora? anta? la 2-a mondmilito. De la komenco ?i mirigis Bruno Schulz kiu kreis bildojn al la unua eldono. Nur poste oni apreciis ?in en okcidento. La surrealismo, frua postmodernismo kaj strukturo de analogio konstituas tiun verkon kiel la tre novigema en la mondo. La temo de ?i estas kredeble maladoleskeco en ?iuj povoj de kompreno de ?i tiu nocio. Unufoje en la pola literaturo li uzis groteskon , pasti?on kaj ludon. En la teksto estas enkondukita per parafrazoj kaj citoj multaj fragmentoj de la granda pola literaturo- ekzemple citoj de Juliusz Słowacki kaj Jan Kochanowski . Almena? la fono de la verko ne ekzistas- same grava estas ?efa fabulo pri maladoleskeco kaj disrompanta verkon rakonto-eseo pri la analizo, analogeco kaj strukturo de la verko (anta?paroloj, "Filidor", "Filibert"). "Ferdydurke" do mem difinigas per la tuta ludo kun senco kaj formo. Gombrowicz skribis tie anka? pri pola vivmaniero de la 30-aj jaroj- plue vivanta tradicio de la kortegoj kaj artistokrateco, plua modo ami la vila?an kulturon, kaj plua maladoleskeco de la ?tato. Anta? milito, en 1939 jaro Gombrowicz venis al Ar?entino . Kiam komencis la milito li restis tie. Post longa depresio kaj laboro en pola banko en Ar?entino sekvantan verkon Gombrowicz kreis en 40-oj. Li priskribis ironie kaj ekzistademe sian sopiron al Pollando kritikante kaj inspirante samtempe per la Sinjoro Tadeo de Adam Mickiewicz . Li parodiis la lingvan manieron de Mickiewicz uzante ?in al la tre humura priskribo de fervoraj-ar?entinaj kaj polaj- moroj. Li eldonis ?in en 50-oj en " Kultura ". Poste li skribadis famegajn Taglibrojn opiniatajn kiel plej grandaj verkoj de tiu a?toro.

Zbigniew Herbert [ redakti | redakti fonton ]

Zbigniew Herbert ( 1924 - 1998 ), la grava poeto pola. Li ne emigris ?ar li timis ke li prokrastus sian Polecon. Lia filozofema liriko, eseo kaj dramo estas hodia? modelo por junaj polaj verkistoj. La plej fama estas la ciklo pri Pan Cogito ( Sinjoro Cogito ). Li estas anka? eminenta a?toro de Raport z obl??onego Miasta ( Raporto de la sie?ita Urbo ), Rovigo , Jaskinia filozofow ( Kaverno de filozofoj ).

Miron Białoszewski [ redakti | redakti fonton ]

Białoszewski ( 1922 - 1983 ) estis plej fama de sia poezio kaj prozo. La plej famaj estas liaj surrealismaj poemoj en verkoj poeziaj- Oho , Rozkurz ( Dispolvo ), Namuzowywanie ( Ekmuzigado ). Lia poezio estis abstrakciisma kaj postmoderna. Li skribis anka? monumentalan Pami?tnik z powstania warszawskiego ( La memorlibro de la Ribelo de Varsovio ).

Czesław Miłosz [ redakti | redakti fonton ]

Czesław Miłosz ( 1911 - 2004 ) estis nobel-premiita verkisto kaj poeto kiu unue estis kunfondinto de la poezio de la savo , la pola poezio katastrofisma , poste li skribis al pariza Kulturo . Enfine en la tute libera Pollando li skribis kelkajn poemojn kaj librojn kreante tute novan, ankora? nedifinitan formon literaturan en Piesek przydro?ny . Plej li estas fama de ekzistadisma Zniewolony Umysł ( Malliberigita menso ), metafizika Dolina Issy ( Valo de Issa ), taglibro Rok my?liwego ( La jaro de ?asanto ), filozofa verko Rodzinna Europa ( Familia E?ropo ) kaj du poemaj traktatoj- poetika kaj teologia.

Tadeusz Ro?ewicz [ redakti | redakti fonton ]

Tadeusz Ro?ewicz (n. 1921 ) estas la plej granda vivanta verkisto de Pollando kune kun Wisława Szymborska . Li ?efe estas kreanto de la nova konscio post la 2-a mondmilito . Li multfoje strebis respondi al demando: ?u oni povas skribi post la milito kaj ?enerale pri ?i? Enfine li kreis la verson sindeteneman kiu estas ofte nomigata la kvara sistemo de la pola versfarado.

Sendube plej granda verko de Ro?ewicz estis Kartoteka ( Kartoteko ), la dramo en kiu li montras la detruitan konscion de la homo post la tremiginta milito. Oni opinias ke ?i estas verko plene revolucia al pola literaturo- tiu dramo de absurdo, surrealismo kaj postmodernismo montras homojn kun prokrastita sameco, moraleco kaj konscio. Ne ekzistas la ?efa persono, ne ekzistas la ?efa fabulo kaj la tuta absurdo kaj la fabulo estas la movo de la tuta montrata socio. La teksto dependas anka? al la ideo de Poleco. Oni opinias Kartotekon la verko simile grava kiel la dramoj de Samuel Beckett kaj Witold Gombrowicz . Per tiu teksto kaj aliaj revoluciaj poemaroj kiel Rozmowa z ksi?ciem ( Parolado kun princo ) a? Twarz ( Viza?o ) inspiri?is ekzemple Miron Białoszewski , Stanisław Bara?czak , Adam Zagajewski , la tuta Pokolenie BruLionu , Tomasz Ro?ycki kaj aliaj. Lia verko estas do la revolucia momento de la pola literaturo.

La Kartoteko

VIRO :Mi komprenis enfine post tridek jaroj la egon de ?uldoj, ?enerale miaj ?uldoj. Pa?jo! Panjo! Jes, mi man?is la kolbason en la Sankta Vendredo, la 15-an de aprilo 1926. Mi hontas pro mia ago. Man?i la kolbason mi planis pli anta?e kune kun Jo?jo kaj Pa?l?jo. Mian malhonoran faron, kara pa?jo, oni ne povas pardoni. Mi man?is la kolbason pro la frando. Mi ne estis malsata. Danke al via zorgemo mi havis infantempe la panon ?issate. Kutime mi ricevis la etan monon por franda?oj.

PATRINO :Sed patro demandas pri la sukero, ne pri kolbaso.
VIRO : Panjo. Ne defendu min. Rezignu de via filo. Sukeron mi man?is kaj la kolbason. Mi memoras, ?irka? la 15-a ?oro kaj kvin minutoj mi man?is anka? kolbason. Mi man?is la plej grandan parton. Anka? nia kara avinjo, murdita pro mia intrigo...
PATRINO :Ja avinjo per la morto natura...
VIRO :Povraj gepatroj. Vi naskigis la monstron.

Tadeusz Ro?ewicz

Socrealismo [ redakti | redakti fonton ]

La pola socrealismo ne estas multe interpretata tamen en tiu fenomeno anka? partoprenis posteaj grandaj poetoj. ?efa socrealisto estis Władysław Broniewski , tamen la prokomunistan, konforman al cenzuro kaj ideologio komunista verkaron skribis Tadeusz Konwicki (postea granda opoziciulo kaj a?toro de Mała Apokalipsa - Malgranda Apokalipso , la ?efa verko de opozicio kontra?komunista) kaj nobel-premiita Wisława Szymborska .

Literaturo kromsocrealista - Infanoj de la batalo [ redakti | redakti fonton ]

Dum la komunisma periodo ekpublikis anka? kromkomunisma literaturo de la junuloj. Tiuj junuloj estis Rafał Wojaczek , Marek Hłasko , Andrzej Bursa kaj Edward Stachura . Anta? pafi?o de Wojaczek ( 1945 - 1971 ) li kreis literaturon de nigra humuro, ironio, priskribantan la fatalon de realeco- ?i estis la pola turpismo . Simile skribis eminentaj verkistoj Stachura ( 1937 - 1979 ) kaj Hłasko ( 1934 - 1969 ). Bursa ( 1932 - 1957 ) kreis tamen sendepende la literaturan nokturnon. Ili ?iuj ne estis famaj en la komunisma ?tato ?ar ili ne volis krei nek prokomuniste nek e? optimisme pri la ?irka?anta pola realeco. Tiu generacio estas nomata la infanoj de la batalo .

Opozicio kaj la Nova Ondo-Białoszewski, Bara?czak, Zagajewski [ redakti | redakti fonton ]

Plej grandaj opoziciuloj en literaturo estis Czesław Miłosz , Stanisław Bara?czak , Adam Zagajewski , Miron Białoszewski , Tadeusz Konwicki kaj Zbigniew Herbert . Plej junaj- Bara?czak kaj Zagajewski estas kunkreintoj de la nova pola poezio. Bara?czak ( 1946 -) estas grava tradukisto de la lingvo angla kaj poeto ?erpanta de la Baroko kaj Postmodernismo (kaj kuniganta ?in). Li estas opiniata kiel plej granda vivanta pola poeto kune kun Zagajewski, Rymkiewicz, Szymborska kaj Ro?ewicz. Plej gravaj liaj verkoj estis Tryptyk z betonu, zm?czenia i ?niegu ( Triptiko de la betono, langvoro kaj ne?o ), Bo tylko ten ?wiat bolu... ( ?ar nur tiu mondo de sufero... ) kaj Pegaz zd?biał ( Pegazo miregis ). Li kreis anka? la poemon pri la le?o milita en Pollando en 1981 jaro .

Grava al la pola literaturo estis anka? la verkaro de pola judo Isaac Bashevis Singer , skribinta en la angla, germana kaj jida lingvoj. Unu el plej grandaj verkoj de li estas ekzemple Der kunstnmakher fun Lublin ( Magiisto de Lublin ).

La moderna literaturo en Pollando [ redakti | redakti fonton ]

Plej gravaj verkistoj estas Andrzej Stasiuk , Adam Zagajewski , Tadeusz Konwicki , Janusz Głowacki , Gustaw Herling-Grudzi?ski , Olga Tokarczuk , Stanisław Lem , Wisława Szymborska , Tadeusz Ro?ewicz , Czesław Miłosz , Julia Hartwig , Jarosław Marek Rymkiewicz , Wojciech Kuczok , Rafał Ziemkiewicz , Dorota Masłowska , Jerzy Pilch , Manuela Gretkowska , Marcin ?wietlicki , Andrzej Sosnowski , Piotr Sommer , Ryszard Kapu?ci?ski , Katarzyna Grochola , Paweł Huelle , Michał Witkowski , Johano Pa?lo la 2-a , Eustachy Rylski , Wiesław My?liwski , Jacek Dehmel kaj Eugeniusz Tkaczyszyn-Dycki .

Pokolenie Brulionu- Nowi Skamandryci [ redakti | redakti fonton ]

En la fino de la komunisma Pollando la opozicia grupo de intelektuloj kreis la kulturan kaj literaturan revuon- BruLion (cele skribita per "L"). La revuon oni eldonis dum jaroj 1987 - 1999 . Komence de la liberigita Pollando, en 1990 la revuon komencis interesi aferoj de la socio kaj kulturo kiel la feminismo , plurmedioj , ciberpunko , samseksemuleco , do ?iuj aferoj pri kiuj oni ne povis paroli, skribi dum la komunisma epoko. Verkistoj de tiu revuo foriris de la tipo de liriko kiun kreadis Zbigniew Herbert (la liriko de ago) kaj komencis skribi per la ekzistadismo . ?efe oni interesis pri la korpo kaj sentoj kiuj estis ?efaj elementoj de la libera a?tobiografio. La formo de poemo kaj aliaj komencis esti dependa de la Novjorka skolo ( Frank O'Hara , John Ashbery ). Plej grandaj verkistoj de "BruLion" estis- Manuela Gretkowska , Krzysztof Koehler , Jacek Podsiadło , Olga Tokarczuk , Marcin ?wietlicki kaj Marcin Baran . Ili ?iuj estas konataj kiel Pokolenie Brulionu ( Generacio de Brulion ) a? Nowi Skamandryci ( Novaj Skamandritoj )

Postmoderna skandalismo kaj geja literaturo [ redakti | redakti fonton ]

Post eldono de la Wojna polsko-ruska pod flag? biało-czerwon? ( La batalo pola-rusa sub la flago blanka-ru?a ) de Dorota Masłowska , juna studantino de Gda?sk , la verkistaro kaj kritikaro estis ?okita. La revolucio en la lingvo kaj temo de tiu lingvo tuj ekinteresigis la legantaron e? en aliaj ?tatoj. Jam en 2004 oni eldonis la libron en Francio , Britio , Italio , Germanio , Usono , ?e?io , Hispanio , Hungario kaj Rusio . La franca kritikaro komparis Masłowska al Witold Gombrowicz , Nikolaj Gogol kaj Louis-Ferdinand Celine , multaj kritikistoj de Pollando nomigis ?in la genio (ekzemple tre grava kritikisto Igor Stokfiszewski). En tiu libro ?i okupi?is pri la realeco de la postkomunisma Pollando eksponante la postmodernan lingvon. En 2005 jaro la dua libro de Masłowska- Paw krolowej ( La pavo de la re?ino ) gajnis la Nike-premion .

Tre grava grupo de la plej nova verkistaro de Pollando estas gejoj . Ilia literaturo okupi?as pri gejaj fabuloj, postkomunismaj fu?artemoj kaj pse?do-katolikismo en Pollando. Plej grava reprezentanto estas Michał Witkowski , la a?toro de Lubiewo .