De la supra maldekstra angulo kaj dekstrume:
Soren Kierkegaard
,
Fjodor Dostojevskij
,
Jean-Paul Sartre
,
Friedrich Nietzsche
Ekzistadismo
a?
ekzistismo
a?
ekzistencialismo
[1]
estas
filozofia
tendenco, kiu demandas: "Kio karakterizas la estadon? Kion signifas ekzisti?" kaj insistas, ke la estado de ?iu homa
individuo
havas specifan valoron, kaj ke tiun estadon karakterizas
necerteco
. ?i do oponas kontra? asertoj de
klerismo
kaj
ideismo
. La? la ekzistismo ?iu
homo
devas fronti al bazaj
problemoj
kaj temoj. Al ili apartenas
anksio
, teruro,
libero
,
soleco
(kaj ekzistada soleco),
konscio
pri ekzisto,
vivo
kaj
morto
. Ilin oni ne povas forigi, redukti a? klarigi la? la maniero de la
natursciencoj
. Neniel eblas liberi?i de tiuj problemoj de la ekzisto.
?losilajn ideojn de la ekzistismo esprimas la frazoj "
La homo estas ties ekzisto
" kaj "
La estado anta?iras la esencon
" (
Jean-Paul Sartre
), kaj tio signifas, ke la homo anta? ?io ekzistas, kaj nur tiam sia ekzisto estas signifoplena.
Martin Heidegger
diris, ke la homo estas "
?etita en
ekziston
", per aliaj vortoj: elmetita al la ekzisto. La ekzistismo estas ne nur apera?o filozofia, sed ekokupis spacon lar?an kaj signifoplenan anka? en la literaturo kaj en aliaj artoj. Krome ?i influis la kutimojn de la homoj.
La? la ekzistismo homoj povas esti komprenataj nur el la interno, pere de la reala?oj kaj
dilemoj
, kiujn ili spertas, ne deekstere, pere de sciencaj
teorioj
pri la homo kaj ties
vivo
,
korpo
kaj
psiko
. ?i emfazas agadon, liberecon, kaj decidon kiel fundamentojn de la homa ekzisto kaj estas ?isradike kontra?
raciismaj
kaj
pozitivismaj
tradicioj. La? la ekzistismo ne ta?gas
difini
la homon kiel estulon, kiun baze direktas
racio
kaj
scio
. Por la homo la
realo
ne estas unuavice objekto de
scio
. La homajn agojn ne eblas kaj ne indas reguligi per raciaj
principoj
. Ne eblas priskribi a? difini alian homan individuon sur la bazo de
esploro
de ties
konduto
. Ekzististoj emas konsideri la homon kiel
subjekton
en indiferenta, ofte ambigua kaj absurda
universo
. Tiu universo ne per ia natura ordo provizas
celojn
kaj
signifojn
. Tamen tiujn la homoj povas krei, portempe kaj malfirme, per siaj agoj kaj interpretoj.
Alia signifa lim?tono en la historio de ekzistadismo estas la penso de la germana filozofo
Friedrich Nietzsche
, kiu asertis, ke la homa raso kulpas pri la
morto de Dio
. ?i tiu voko akre esprimas la sencon de sensignifeco kaj perdo al la esenco de la homo ?enerala en tiu tempo. ?i ne estas ateismo en la simpla senco, sed prefere kompleta rezigno al ?iu celo kaj fino diktita de ekstere a? de iu eksterulo.
Pro la granda diverseco, kiu karakterizas ekzistadismon, multaj kritikoj estis skribitaj pri ?i kaj ?ajnas, ke ?i sukcesis altiri fajron de ?iuj direktoj: la
eklezio
, la
konservativuloj
, la
marksistoj
, la
komunistoj
, la
fa?istoj
kaj multaj aliaj.
Ekzistadisma penso atingis sian pinton anta? la
dua mondmilito
, sed post la milito aperis la problemo de
a?tenteco
. Unu el la plej elstaraj reprezentantoj de la ekzistadisma fluo, la franca filozofo kaj verkisto
Jean-Paul Sartre
, argumentis en siaj fruaj verkoj por kompleta libereco kaj strebo por a?tenteco, inspirita de Nietzsche, sed post la dua mondmilito aperis la problemo, kaj kio se la a?tentikeco de persono signifas esti murdema kiel la
naziistoj
? Do en 1946 Sartre publikigis influan artikolon titolitan Resumo de du Prelegoj titolitan "Ekzistadismo estas Humanismo", en kiu li malka?is siajn pensojn pri la rilato inter la individuo kaj socio kaj la koncepto de postmilita libereco. La eseo de Sartre kreas
kontra?diron
en lia pensado kaj en la tuta skolo, ?ar tie li revenis al la dua
kategoria imperativo
de
Kant
, kiu kontra?diras la koncepton de absoluta elekto kaj libereco.
Ekzistadismo kiel literatura ?enro finis sian rolon per la morto de ?iaj eminentaj kreintoj kaj pensuloj en la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj, sed kiel filozofia fluo ?i havas multajn aliajn sekvantojn. Ekzistadismo influis anka? la kampon de psikologio. Multaj psikologoj adoptis liajn filozofiajn principojn kaj kreis kampon nomatan "ekzistadisma psikologio" kies ?efa celo estas helpi homon trovi sencon en sia vivo.
- ↑
Plena Ilustrita Vortaro 2002 p. 278