 | ?i tiu artikolo temas pri lando en Azio. Por organika kombina?o rigardu la pa?on
Butano (kemio)
.
|
Butano
a?
Re?lando Butano
(
dzonke
: ?????????,
Druk Jul
,
Draklando
) estas la sola
himalaja
budhisma
?tato
en la mondo. ?i konsistas el malgranda areo de 47.000
km²
oriente de la
Himalaja monto?eno
en
Azio
. La
nacia lingvo
nomi?as la
dzonga
.
?i tiu tre maldense lo?ata lando estas rimarkinda pro sia stato de izoliteco de la cetera mondo. La unuaj eksterlandaj
?urnalistoj
eniris la landon nur en
1972
por raporti pri la kronado de la
re?o
. La plejmulto de la lo?antaro da?re vivas en tradicia maniero. Tamen evoluoj inkluzive de rektaj internaciaj flugoj,
interreto
,
po?telefonoj
, kaj
kabla televido
?iufoje pli modernigas la urbajn areojn de la lando.
En
2006
, la revuo
Business Week
taksis Butanon kiel la plej ?ojan landon en
Azio
kaj la oka plej ?oja en la mondo, la? tutmonda enketo farita de la
Universitato de Leicester
en 2006 nomita la "
Mondmapo
de la
Feli?o
".
Por pli detala artikolo:
Malneta Enlanda Feli?o
(MEF)
La Malneta Enlanda Feli?o (MEF) estas de granda valoro en Butano. Butano ekvilibrigas modernigon kun la antikva kulturo kaj tradicioj sub la konsila filozofio de
Malneta enlanda feli?o
. Senbrida detruo de la medio estis evitita. La registaro prenas iniciatojn por konservi la tradician kulturon de la nacio, identecon kaj la medion. La butana filmindustrio multe kontribuis al la konservado kaj anta?enigo de la butanaj tradicio kaj kulturo en la moderna epoko, unu el la kvar apogiloj de la Malneta Nacia Feli?o, kune kun bona ?tata mastrumado, da?rebla sociekonomika disvolvi?o kaj naturmedia konservado
[1]
.
La pejza?o de Butano varias inter subtropikaj ebena?oj en la sudo ?is la himalajaj alta?oj en la nordo, kie kelkaj pintoj superas 7,000 metrojn.
La ?tata religio estas
Va?rajana budhismo
, kaj la lo?antaro estas ?efe budhisma,
hinduismo
estas la due plej granda religio. La elstara kaj plej granda urbo estas
Timbuo
. Post jarcentoj da rekta monar?a regado, Butano aran?is siajn unuajn demokratiajn elektojn en
2008
. ?i estas membro de
Unui?intaj Nacioj
kaj de la
Sud-Azia Unui?o por Regiona Kunlaboro
. La suma areo de la lando estas nuntempe 38,394 kvadrataj kilometroj.
La lando estis menciita en ?urnaloj tutmondaj en
2004
, kiel la unua lando, kie fumi
tabakon
i?is tute malpermesata ie ajn.
La nomo estas deriva?o de la
sanskrita
vorto
bhau??a
>
bho?a
, kiu estis nomo por
Tibeto
inkluzive de Butano.
Prakrita
vorto
bho???nta
'Tibet-fino' signifis landon proksiman al
Nepalo
, en la regiono de Butano, >
asame
bho??nt
,
nepalie
bho??n
,
hindie
bh???n
'Butano'.
[2]
. La sanskritaj vortoj eble devenas de
tibeta
bod
'
Tibeto
', sed anka? povas esti inverse.
Kelkaj butananoj nomas sian landon
"Brug Yul"
, transskribita
"Druk Yul"
(
drakolando
) kaj ili mem nomas sin 'Drukpa'. Pro la sereneco kaj virgeco de la lando kaj ?iaj turismaj vidinda?oj, Butano estas kelkfoje konata kiel la lasta "
?angrilao
".
Historie, Butano estis konata per multaj nomoj, ekz.
Lho Mon
(suda lando de malhelo),
Lho Tsendenjong
(suda lando de 'Tsenden
-
cipreso
),
Lhomen Khazhi
(suda lando de kvar alirvojoj) kaj
Lho Men Jong
(suda lando de kuracaj herboj),
Druk Tsendhen
)
[3]
.
Supozeble la unuaj homoj venis al la montaraj valoj de Butano anta? pluraj jarmiloj, la? sugestoj de arkeologiaj eltrova?oj kiel sur?tonaj skriba?oj,
armiloj
,
elefantresta?oj
. Tamen, ne ekzistas historiaj registroj de la tempoj, al kiuj apartenas la trovita?oj. Fakte, multaj el la dokumentoj perdi?is post
incendio
, kiu detruis la anta?an ?efurbon
Puna?o
, en
1827
.
Historiistoj
supozas, ke la nomoj, kiujn en la
antikvo
ricevis la teritorio:
Lhomon
a?
Monjul
, rilatas al
indi?ena popolo
, kiu kreis regnon inter
500 a.K.
kaj
600 a.K.
. La nomoj
Lhomon Cendenjong
kaj
Lhomon ?a?i
aperas en antikvaj tibetaj kaj butanaj
kronikoj
.
Mapo de Butano
La butananoj estas parencoj de la nordaj tibetanoj, kun kiuj ili kundividas fizikajn, lingvajn kaj kulturajn komuna?ojn, kiuj anta?diras, ke en iama nekonata
epoko
, okazis amasa
elmigrado
de
tibetanoj
, kiuj alvenis tra
Himalajo
por eklo?i en la nuntempa teritorio de Butano kaj tiel krei?is la bazo de la nuntempa popolo. En la
8-a jarcento
, la hinda
guruo
Padmasambhavo
alvenis al Butano alportante
budhismon
kaj konstruante
templojn
kaj
mona?ejojn
, inkluzive de la fama
mona?ejo
Takt?ango
. ?is la unuaj jaroj de la
17-a jarcento
Butano ekzistis kiel malgranda militista
fe?daro
.
?ian unuigon realigis la
lamao
kaj tibeta militistestro
Shabdrung Ngawang Namgyal
, kaj tiel ekregis budhana
teokratio
ekde la
17-a jarcento
. Eskapante de politikaj malamikoj en
Tibeto
, li alvenis al Butano en
1616
kaj ekigis programon por fortikigado kaj militista konsolidado, gvidante al la konstruado de mirindaj
dzongoj
a?
fortika?oj
kiel
Simto?a Dzongo
, kiu protektas la enirejon de la Timbu-
valo
. Tiu akravida estro uzis kulturajn simbolojn kaj la militistan forton por establi butanan nacian identecon, inkluzive de la kreado de sanktaj budhanaj
dancoj
por esti dancataj dum la ?iujaraj
festivaloj
"ce?uo"
. Post lia forpaso, interna
batalo
kaj interfrata
milito
erigis la povon de la
"?abdrung"
por la sekvaj 200 jaroj, ?is en
1885
, Ugyen Wangchuck sukcesis plifortigi la povon kaj kultivis proksimajn rilatojn kun la
britoj
en
Hindujo
. ?abdrung anka? establis la kunregadon de la lando, tio estas de la spirituala estro (
?e-K?empo
) kaj de la administracia estro (
Desi Druk
). Tia politiko ekzistas modifita ?is hodia?.
Malgra? la konstantaj invadoj kaj atakoj de la nordaj tibetanoj, Butano ?iam havis memstaran regadon ekde ?ia fondi?o fare de Shabdrung. Dum la unuaj
jaroj
de la
18-a jarcento
, la butananoj invadis la regnon de
Cooch Behar
sude, submetante ?in al butana regado. En
1772
, la Cooch Behari-oj apelaciis al la
Brita Orienthinda Kompanio
, kiu kuni?is kun la
biharanoj
por forpeli la butananojn kaj e? ataki ilin en
1774
. Oni finis per pactraktato, en kiu Butano devis retiri?i ?is siaj landlimoj anta?
1730
.
Konstrua?o
Mo ?huo
en Puna?o en la antikva ?efurbo de Butano
Tamen,
paco
ne longe da?ris kaj la landlimaj konfliktoj kun la britoj okazadis dum la sekvaj cent jaroj, inkluzive de la
Milito de Duars
(
1864
-
1865
), okazinta pro la kontrolo de la bengalaj Duar-oj. La jaroj inter
1870
kaj
1880
estis markitaj de la interfrata milito inter la centraj potencoj de la valoj de
Paro
kaj
Trongso
. En
1885
Ugyen Wangchuck, la “penlop” (reganto) de
Trongso
, sukcesis ekregi la
landon
kaj meti finon al la interfrata milito, helpata de la britoj (la “penlop” de Paro estis alianculo de la tibetanoj). Sub brita influo establi?is
monar?io
en
1907
: kroni?is Wangchuck, absoluta reganto de Butano. Tri jarojn poste, estis subskribita traktato en kiu Butano lasis eksterajn rilatojn al Britio.
Barato
okupi?as pri la eksteraj rilatoj de Butano kaj pri provizora helpo.
Sub la gvidado de la tria
re?o
de Butano,
Jigme Dorji Wangchuck
, Butano adoptis la?gradan ekspozicion al la ekstera mondo. Butano atingis la agnoskon de
Unui?intaj Nacioj
kiel suverena
nacio
en
1971
.
Jigme Singye Wangchuck
, la kvara re?o de la lando, entroni?is en
1972
, kiam li estis 17-jara?a, post la forpaso de sia
patro
. Lia kronado en
junio
1974
estis okazo por inviti elektitajn diplomatojn kaj aliajn altajn gastojn el la tuta mondo, markante la komencon de regula interagado (modesta) kun vizitantoj el foraj landoj. La kvara re?o montris grandan lertecon kondukante sian landon al moderneco de la
21-a jarcento
konservante la butanan
kulturon
kun ?iaj radikoj el la
17-a jarcento
.
Jigme Khesar Namgyel Wangchuck
, nuna re?o de Butano. Foto de marto 2007
Re?o
Jigme Singye Wangchuck
lan?is signifajn politikajn reformojn, transdonante la plej multajn el siaj administraj potencoj al la Konsilio de Ministroj kaj kalkulante depovigon de la re?o de du trionoj al plimulto de la
Nacia Asembleo
[4]
.
En
1999
, la registaro ?esigis malpermeson de
televido
kaj la
interreto
, do Butano i?is unu el la lastaj landoj kiuj enkondukis la televidon. En sia parolado, la re?o diris ke televido estis grava pa?o al la modernigo de Butano same kiel plia kontribua?o al la Malneta Enlanda Feli?o (Butano estas la sola lando kiu mezuras feli?on)
[5]
, sed avertis ke la ≪misuzo≫ de televido povus erozii tradiciajn butanajn valorojn
[6]
.
Nova konstitucio estis prezentita en
2005
. En
decembro
2005, Jigme Singye Wangchuck sciigis ke li abdikos la tronon favore al sia filo en
2008
. La
14-an de decembro
2006
, li sciigis ke li tuj abdikas. Butano nun eniris novan epokon de demokratio, komencante per la unuaj naciaj parlamentaj elektoj en
decembro 2007
kaj
marto 2008
.
La
6-an de novembro
2008, 28-jara?a
Jigme Khesar Namgyel Wangchuck
, plia?a filo de la re?o Jigme Singye Wangchuck, estis kronita re?o, tiel markante novan epokon en la historio de tiu himalaja regno
[7]
.
Vida?o de
Ta?i?oedzong
,
Timbuo
, sidejo de la Butana registaro ekde 1952.
La politika sistemo de Butano pozitive evoluis de
absoluta monarkio
al
konstitucia monar?io
. La
monar?o
Jigme Dorji Wangchuck
estis elektita kiel
re?o
post la sendependi?o disde Barato; li estas konsiderata
Patro de la
nacio
, pro siaj disvolvigaj planoj. Lia posteulo
Jigme Singye Wangchuck
okupi?is dum sia regado pri
kulturo
kaj zorgado de la
natura medio
. En
2004
li malpermesis fumadon en la tuta regno.
Jigme Singye Wangchuck estis kronita en
julio
1972
kaj regis ?is la
15-a de decembro
2006
, kiam li abdikis, transdoninte la tronon al sia filo
Jigme Khesar Namgyel Wangchuck
. La nova?o estis diskonigita per dekreto skribita de la monar?o mem. La butana registaro estas konstitucia monar?io ekde
1994
.
Butano estas lando, kiu post la sendependi?o de Barato da?rigis traktaton, jam ekzistantan kun la britoj, kiu deklaris, ke Barato okupi?os pri la eksteraj rilatoj. Sed ?i ne povus interveni en la internajn aferojn. Aliaj artikoloj de la traktato diris, ke ekzistas komerca libereco inter amba? landoj. La nuntempa monar?o estas la kvina de la dinastio establita la
17-an de decembro
1907
. Tradicie la lando ne havis
konstitucion
, sed nun ?i ekzistas.
En la balotoj en
marto 2008
venkis la
"Partio por la Bonstato de Butano"
(DPT) de Jigmi Thinley, kiu akiris 44 el la 47 se?oj de la malalta ?ambro de la
Parlamento
. Thinley naski?is en
1950
kaj studis en
usona
universitato
.
Post jarcentoj da absoluta monar?io kun teokratiaj trajtoj, unuaj demokratiaj balotoj okazis en Butano en
marto 2008
.
Unua re?o de Butano, Ugyen Wangchuck kun siaj korpogardistoj en 1905 anta? la formado de la Butana Re?a Armeo
La
Butana Re?a Armeo
estas la militservo de Butano. ?i inkluzivas la Re?an Korpogardistaron kaj la
Re?an Butanan Policon
. Membreco estas libervola, kaj la minimuma a?o por ali?o estas 18-jara?o. La konstanta armeo-nombro proksimumas al 6,000 kaj estas trejnita de la
Hinda Armeo
[8]
. ?i havas jaran bu?eton de ?. 13.7 milionoj da usonaj dolaroj. ?ar Butano estas senhavena lando, ?i havas neniun mararmeon.
En 2007 Butano kaj Barato subskribis novan traktaton kiu klarigas ke Butano estas la mastro de siaj propraj eksteraj rilatoj, inkluzive de la sentema (al Barato) lim-afero kun ?inio. La traktato de 1949 estis anstata?ita de la traktato de 2007. Butano havas diplomatiajn rilatojn kun 21 landoj, kaj kun la
E?ropa Unio
, kun misioj en
Barato
,
Banglade?o
,
Tajlando
, kaj
Kuvajto
. ?i havas du UN-misiojn, unu en
Nov-Jorko
kaj alia en
?enevo
. Nur Barato kaj
Banglade?o
havas ambasadojn en Butano, dum Tjailando havas konsulejon.
Per multjara traktato, hindoj kaj butananoj povas travoja?i al siaj respektivaj landoj sen pasporto a? vizo uzante la naciajn identigilojn. Butanaj civitanoj anka? povas labori en Barato sen la?le?a restrikto. Butano ne havas formalajn diplomatiajn rilatojn kun sia norda najbaro, la
?ina Popola Respubliko
, kvankam inter?an?oj de vizitoj je diversaj niveloj inter ili du signife plii?is en la lastaj tempoj. La unua duflanka interkonsento inter ?inio kaj Butano estis subskribita en 1998, kaj Butano anka? starigis honorajn konsulejojn en
Makao
kaj
Honkongo
. La landlimo de Butano kun ?inio estas plejparte ne limigita kaj tiel disputita en kelkaj lokoj. ?irka? 269 kvadrataj kilometroj restas sub diskuto inter ?inio kaj Butano
[9]
.
La
13-an de novembro
2005
, ?inaj soldatoj eniris en la disputitajn teritoriojn inter ?inio kaj Butano, kaj komencis konstrui vojojn kaj pontojn
[10]
. La butana Ministro de Eksteraj Rilatoj ?andu Wangchuk diskutis la aferon kun ?inaj a?toritatoj post kiam la temo estis prezentita en la butana parlamento. En respondo, la reprezentanto de la Ministerio de Eksteraj Rilatoj de ?inio, Qin Gang, diris ke la limo restas en disputo kaj ke la du flankoj da?re laboras por ?ia paca kaj amika solvo
[11]
. Hinda spiono diris ke ?ina delegacio en Butano rakontis al la butananoj ke ili "ekscese reagis"
[10]
.
Landoj kun formalaj a? neformalaj diplomatiaj rilatoj kun Butano.
La
8-an de februaro
2007
, la
Hind-Butana Amikectraktato
PDF
(30.6 KB)
estis konsiderinde reviziita. En la Artikolo 2 de la Traktato de
1949
: "La Registaro de Barato kompromisi?as al la ne enmiksi?o de la hinda registaro sur la interna administrado de Butano. Siaflanke, la Registaro de Butano konsentas esti gvidita per la konsiloj de la Registaro de Barato sekvante ?iajn eksterajn rilatojn". En la reviziita traktato kie oni nun legas ke "en konservado de la da?raj proksimaj amikecaj rilatoj kaj kunlaboro inter Butano kaj Barato, la Registaro de la Regno Butano kaj la Registaro de la Respubliko Barato devas kunlabori proksime unu la alian rilate al iliaj naciaj interesoj. Nek registaro devas permesi la uzon de sia teritorio por agadoj dama?a al la nacia sekureco kaj intereso de la alia". La reviziita traktato anka? inkluzivas ?i tiun enkondukon: "Reasertante ilian respekton por la respektiva sendependeco, suvereneco kaj teritoria integreco", elemento kiu estis forestanta en la plej frua versio. La Hind-Butana Amikectraktato de 2007 fortigas la statuson de Butano kiel sendependa kaj suverena nacio.
Butano havas neniun formalan rilaton kun
Usono
[12]
,
Rusio
,
?inio
,
Britio
a? Francio. Neformala kontakto kun Usono estas farita tra la Usona Ambasado en
Nov-Delhio
[12]
.
Satelita bildo de Butano
Topografia mapo de Butano
Tiu ?i malgranda lando preska? tute montara, etendi?as en la suda montodeklivo de la
monto?eno
de
Himalajo
ekde la alta?oj ?e la
?ina
landlimo. La plej alta monto estas
Kula Kangri
(7.554 m). Abrupte malsupreniras la tereno ?is la plata?o de
Duars
?e la suda
landlimo
al
Barato
.
Distingeblas tri zonoj en la
lando
: la altaj montaroj norde, la profundaj valoj inter la montaroj kaj la suda malalta zono, kiuj multe similas al la hinda pejza?o.
Himalajo
regas la nordon de la lando, kie multaj pintoj superas 7.000 metrojn.
Kvankam oni konsideris la pinton
Kula Kangri
(7.544 m), la plej alta montaro de la lando, postaj
topografaj
studoj konkludis, ke la pinto de Kula Kangri, fakte tute trovi?as en
?inujo
. La? tiuj studoj la plej alta pinto de Butano estus
Gangkhar Puensum
, 7.540 metroj alta.
Aliaj konataj montaroj estas la
"
Nigra Montaro
"
en la centro de la lando, 1.500 ?is 2.700 m alta. Sude trovi?as la monteto
Silawik
, kiu atingas 1500 metrojn kaj estas kovrita de
arbaroj
.
Riveroj rapide fluas kaj ?enerale en suda direkto. En la fundo de multaj montaraj
gla?eroj
ekzistas lagoj. La gla?eroj kovras 10% de la
areo
kaj la
musonaj pluvoj
nutras la multnombrajn
riverojn
de la
lando
.
La
klimato
en la suda parto estas
subtropika
kun multa pluvado. En la valoj la
klimato
estas multe pli malvarma kun varmegaj someroj kaj malvarmaj vintroj kaj ?e la montaro la someroj estas fre?aj kaj vintroj frostaj.
Gangkhar Puensum
en Ura La, Butano
Arboj
Jakarando
en Butano
Krom la ?efurbo
Timbuo
, aliaj urboj estas
Paro
kaj
Puna?o
(antikva vintra ?efurbo ?is
1955
).
Jarcentoj da izoli?o, malmultnombra lo?antaro kaj neatingebla geografia situo igis la landon posedi unu el la plej netu?itaj ekosistemoj en la
mondo
.
?irka? 550 specioj da plantoj trovi?as en Butano, inkluzive de 300 kuracherboj. 65 % de la areo estas kovrataj de arbaroj. ?irka? 165 bestaj specioj ekzistas, inkluzive de tre raraj specioj kaj en dan?ero de malapero, kiel la
ru?a pando
, la
ne?leopardo
kaj la
orumita languro
. En la jaro
2000
iom pli ol 20 % de la landa areo estis protektata. Inter la protektataj regionoj, la plej gravaj estas:
- Jigme Dorji, preska? la tuta
regiono
?e la landlimo kun
?inujo
,
- la nacia parko Raga,
- la Nigra Montaro,
- Thumsing La kaj
- Royal Manas en Butono, kio signifas "Tero de la Tondra Drako", prenas ?ian
nomon
el la fortegaj ?tormoj en
Himalajo
.
Dum la pluvsezono oftas
terglitadoj
. La ?efaj mediaj problemoj estas la
erozio
kaj la malfacila alireblo al trinkebla akvo kaj san-institucioj. Krome, la kreskado de la lo?antaro anka? pligrandigas la lignobezonon, kaj la premo pri la uzebla tereno por pa?tado kaj
agrikulturo
. Tamen, la biologia konservado de la medio formas parton de la registara
politiko
kaj de la popola
tradicio
.
Vidu artikolon
Orient-himalajaj foliaj kaj koniferaj arbaroj
.
Distrikto de Butano
La nacia teritorio de Butano estas dividata en kvar zonoj (
dzongdej
) kun 20 distriktoj (
dzong?ag
):
Vida?o de Timbuo ekde la suda parto de Langjupa?o en la nordoriento de la urbo.
La
Butana ngultrumo
estas la valuto de Butano
La nacia valuto de Butano estas la
butana ngultrumo
kaj ?ia valoro estas same kiel tiu de la
rupio
.
La landa ekonomio ?efe bazi?as je
agrikulturo
. Estas ?efe kultivataj
rizo
,
tritiko
,
maizo
,
fruktoj
kaj
legomoj
. En la montaraj regionoj, agrikulturistoj bredas bovojn kaj
gruntbovojn
. La registaro kreis disvolvigajn planojn por akceli la elteneblan ekspluatadon de la landaj rimedoj, ?efe pri
arbaroj
kaj
minejoj
[13]
.
Industrio
limi?as al produktado de
nutra?oj
, manlabora?oj kaj
teksa?oj
, nur por enlanda konsumo. Estas tre grava la
hidroelektra
energio
, kiu estas eksportata al
Barato
. La ?efa monfonto estas
turismo
, kvankam ?i estas tre limigita. La eldonado de
po?tkartoj
estas alia monfonto por la landa ekonomio
[14]
.
La ekonomio de Butano estas unu el la plej malgrandaj el la
mondo
, pli ol 90 % de la lo?antaro sin vivtenas per agrikulturo a? bovbredado. La butana valuto estas la
ngultrum
-o, erigita en 100
chetrum
-oj kaj konvertebla en oficialaj bankoj. ?i samvaloras kun la hinda
rupio
. Ekzistas du bankoj kun filioj tra la lando sed ne ekzistas mon-a?tomatoj. La butana ekonomio linii?as kun la ekonomio de
Barato
, kiu estas ?ia ?efa komerclando, kun kiu Butano havas fortajn ligojn de ekonomia kaj financa dependecoj. La hidroelektra potenco de Butano kaj ?ia alloga?o por turistoj estas ?iaj ?efaj rimedoj
[15]
.
Valo Haa
Modelprogramoj por
edukado
kaj sociigo disvolvi?as kun la helpo de internaciaj organiza?oj por disvolvi?o. Sed ?iuj ekonomiaj programoj bazi?as sur la deziro de la registaro protekti la medion kaj la kulturajn tradiciojn de la
lando
.
Televido
eniris la landon en
2000
.
Popersona enspezo egalas al ?irka? 1,400 usonaj dolaroj, kio estas la 124-a pozicio en la listo de sendependaj ?tatoj. Registaraj enspezoj entute estas ?. 272 milionoj da dolaroj, kvankam elspezoj sumi?as al 350 milionoj, t.e. 60 % de la bu?eto-elspezo. Parte financataj de la Ministerio de Eksteraj Aferoj de Barato estas la eksportoj de Butano ?efe
elektro
,
kardamomo
,
gipso
,
ligno
,
artmetioj
,
cemento
,
fruktoj
,
gemoj
kaj
spicoj
, kalkulataj je 128 milionoj. Importado, aliflanke, alti?as al 164 milionoj, kondukante al komerca deficito.
?efaj eroj importitaj inkluzivas karbura?on kaj lubrika?ojn, grenojn, ma?inaron, veturilojn, ?tofojn kaj rizon. La ?efa eksporto-partnero de Butano estas Barato, entute 58,6 % de ?iaj eksporto-varoj. Honkongo (30,1 %) kaj Banglade?o (7,3 %) estas la aliaj du gravaj eksporto-partneroj. ?ar ?ia landlimo kun
Tibeto
estas fermita, komerco inter Butano kaj ?inio estas nun preska? neekzistanta. La importpartneroj de Butano estas anka? Baraton (74,5 %),
Japanion
(7,4 %) kaj
Svedion
(3,2 %).
Estas ?. 4000 turismaj ?i?eronoj
[16]
, plejofte inter 18 kaj 30-jara?aj. Turismo estas grava elemento en la ekonomio de Butano. La enirado de eksterlandanoj en la landon ne estis permesata ?is la
1970-aj jaroj
. Tamen, turismado ankora? estas tre limigita kaj devas esti strikte kadrita de organizitaj voja?oj kaj ekzistas ?iutaga tarifo de 200
dolaroj
.
La Mona?ejo
Takt?ango
anka? konata kiel "Nesto de Tigro". Butano estas ?efe budhisma lando.
La lasta
censo
estas diskutita afero. La? la nuntempe anoncita rezulto de la
registaro
la lo?antaro ne superis 800.000 personojn, tamen, oni taksis la lo?antaron je pli ol 2 milionoj da personoj en aliaj censoj. La ?efa kialo de la tiama supertakso ver?ajne estis la timo, ke lando kun malmulta lo?antaro ne estus akceptita ?e
Unui?intaj Nacioj
. Aliflanke, estas plendoj de la nepaldevena lo?antaro, kiuj asertas, ke la malpliigo de la censo devenas de la malagnoskado de la nepaldevena lo?antaro fare de la registaro.
La lo?antaro koncentri?as en la kultiveblaj valoj, en la sudaj regionoj kaj en vila?oj kaj urboj. La popoloj de la lando ?enerale nomataj
butanaj
apartenas al la tibeta etna kulturo, ?efe la lo?antoj de la okcidento, kiuj estas hegemonie nomataj
buthioj
. La orientaj popoloj nomi?as
?ar?opoj
(orientanoj), la okcidenta grupo nomi?as
ngalopoj
. Amba? popoloj praktikas la tibetan
budhismon
, sed oriente ankora? estas praktikata la budhisma skolo
Drukpa Kagjuo
, kiu estas la oficiala, kaj en la oriento la
Njingmapao
. La cetero de la lo?antaro estas nepalanoj el hinda religio (ekzistas anka? islama malplimulto), kiuj lo?as en la malaltaj regionoj de la sudo, la
lhoc?ampaoj
.
La mezuma a?o egalas al 22,3 jaroj; vivda?ro al 62,2 jaroj (61 por viroj kaj 64,5 por inoj) la? la plej malfruaj datumoj de la Monda Banko
[17]
. Estas taksite ke inter du trionoj kaj tri kvaronoj de la butana lo?antaro sekvas Vahrajanan Budhismon, kiu estas la ?tata religio. Proksimume unu kvarono al unu triono estas adeptoj de hinduismo. Islamaj, bahaaj kaj nereligiaj komunumoj konsistigas malpli ol 1 % de la lo?antaro. La nuna la?le?a kadro, principe garantias religian liberecon. Proselitismo, aliflanke, estas malpermesita
[18]
.
Detala artikolo
=>
Dzonka lingvo
La lingvoj de Butano ankora? estas ne bone klasifitaj, kaj pluraj ankora? devas esti registrotaj per gramatiko.
En lernejoj la
angla
estas la instrulingvo kaj la dzonga estas instruata kiel la nacia lingvo. La nacia
lingvo
estas la
dzonga lingvo
. La skribsistemo de la dzonga lingvo nomi?as "?hokejo", kiu similas al la klasika tibeta. La registaro klasifikis la 19 rilatajn tibetajn lingvojn, kiel
dialektoj
de la dzonga. La lingvo
t?angla
, tre proksima al la dzonga, estas parolata en la orienta parto de la lando. La
nepala lingvo
estas parolata en la sudoriento. Anka? la
angla lingvo
havas oficialan statuson
[19]
.
Ethnologue
listigas 24 lingvojn nuntempe parolataj en Butano, ?iuj ili apartenas al la
Tibeto-birma grupo
, krom la nepala, el la
hindarja lingvaro
. ?is la
1980-aj jaroj
, la registaro sponsoris la instruadon de la
nepala
en lernejoj en Suda Butano. Tamen, post la armita ribelo en la sudo, la nepala estis forigita de la instruplano.
Butana
thankao
de
Monto Meruo
kaj la budhana universo, 19-a jarcento, Butano.
Vidu
Nacia biblioteko de Butano
Butano havas ri?an kaj unikan kulturan heredon kiu plejparte restis sen?an?a pro la izoliteco disde la mondo ?is la fruaj
1960-aj jaroj
. La kulturo de la lando kaj ?iaj tradicioj estas unu el ?efaj alloga?oj por turistoj. Butana tradicio estas profunde enradiki?inta en sia budhana hereda?o. Hinduismo estas la dua religio en Butano, dominanta en la sudaj regionoj. Amba? religioj kunekzistas pace, ricevas subtenon de la registaro, kaj ?uas re?an patronecon.
La registaro ?iam pli klopodas por konservi kaj da?rigi la nunan kulturon kaj tradiciojn de la lando. Pro ?ia plejparte nedifektita natura medio kaj kultura heredo, Butano estis konata kiel la
Lasta
?angrilao
.
Dum butanaj civitanoj povas libere voja?i eksterlande, Butano estas rigardata de multaj fremduloj kiel nealirebla. Ekzistas ?eneraligita miskompreno ke Butano limigas
vizojn
por
turistoj
. ?i i?as nepopulara celloko pro la kosto, kiu estas alta por turistoj kun pli stre?itaj
bu?etoj
. Eniro estas senpaga por civitanoj de
Barato
kaj
Banglade?o
, sed ?iuj aliaj fremduloj devas registri?i ?e butana voja?-organizanto kaj pagi ?irka? 200 usonajn dolarojn por ?iu tago de restado en la lando.
Dzong de
Distrikto Trongsa
.
La nacia vesta?o por butanaj viroj estas la
gho
, genulonga
robo
ligita ?e la
talio
per
?tofo
-
zono
konata kiel kerao. Virinoj portas tutlongan robon, nomata
kirao
, kiu estas detondita ?e unu ?ultro kaj ligita ?e la talio. Akompana?o por la kirao estas longmanika
bluzo
, la toego, kiu estas uzata sub la ekstera tuko.
Socia statuso
kaj
klaso
determinas la
teksturon
, kolorojn, kaj ornamadojn kiuj plibeligas la veston. Alimaniere, koloraj
koltukoj
kaj
?aloj
estas gravaj indikiloj de socia
reputacio
, kiam Butano tradicie estis
fe?da
socio.
Juvela?oj
estas plejparte uzataj de virinoj, precipe dum religiaj festivaloj kaj publikaj renkonti?oj. Por fortigi la identecon de Butano kiel sendependa lando, butana juro devigas ?iujn butanajn civitanojn porti la
nacian robon
en publikaj areoj kaj ?e oficialaj aran?oj.
Rizo
,
fagopiro
, kaj ?iufoje multe da
maizo
, estas la bazaj man?a?oj de la lando. La loka
dieto
anka? inkludas
porka?on
,
bova?on
,
gruntbovan
viandon
,
koka?on
, kaj
?afa?on
. Butano estas la unua lando en la mondo kie estas malpermesita la vendado kaj
fumado
de
tabako
ekde 2004.
Rigsaro
estas stilo de
populara muziko
en Butano, konsistanta el miksa?o de tradiciaj instrumentoj kaj muzikilaj klavaroj, kaj ?i venas de la fruaj
1990-aj jaroj
; ?i montras la influon de hinda populara muziko, hibridoformon de tradicia kaj okcidentaj popularaj influoj. Tradiciaj ?enroj inkluzivas la
?ungdraon
kaj
boedraon
.
Arkitektura karakteriza?o de la regiono estas speco de
kastelo
-
fortika?o
konata kiel la
dzongo
. Ekde antikvaj tempoj, la dzongoj funkciis kiel la religiaj kaj sekularaj administracio-centroj por iliaj respektivaj distriktoj.
Chaam
, sanktaj maskitaj dancoj, estas ?iujare plenumitaj dum religiaj festivaloj.
Butano havas multajn
festotagojn
, la plej granda parto el ili festas la
jarsezonojn
, estas sekularaj kaj religiaj festivaloj. Ili inkluzivas la
vintran solsticon
(?irka? la
unua de januaro
, dependante de la
luna kalendaro
), la
lunan Novjaron
(
februaro
a?
marto
), la naski?tagon de la re?o kaj la datrevenon de lia kronado, la oficiala komenco de
musona sezono
(la
22-an de septembro
),
Nacia tago
(la
17-an de decembro
), kaj diversaj Budhanaj kaj hinduaj festadoj.
Kufovestitaj
dancoj
kaj danco-
dramoj
estas oftaj tradiciaj ecoj ?e festivaloj, kutime akompanataj per
popolkantoj
. Energiaj
dancistoj
, portas buntajn lignajn a? kunmeta?oviza?ajn
maskojn
kaj stiligitajn
kostumojn
, prezentas
heroojn
,
demonojn
,
mortokapojn
,
bestojn
, ge
diojn
, kaj
karikaturojn
de
pleboj
. La dancistoj ?uas re?an
patronecon
, kaj konservas antikvan popularan tradicion pri la
maskarto
.
Heredo
en Butano ?enerale apartenas al la ina prefere ol la virlinio. Filinoj heredos la domon de la
gepatroj
. Viro la?supoze faras sian propran vojon kaj kutime movi?as ?e la edzino.
Geedzi?oj
pro
amo
estas oftaj en urbaj areoj, sed la tradicio je
fiksitaj geedzi?oj
da?re oftas en la vila?oj. Kvankam nekutima,
poligamio
estas akceptita, ofte estante maniero por da?rigi poseda?on en enhavita familia unuo prefere ol disigado de ?i. La anta?a re?o
Jigme Singye Wangchuck
, kiu
abdikis
en 2006, havas 4 re?inojn, ?iuj estis fratinoj.
UTEP templo
La
Universitato de Teksaso
en
El Paso
(UTEP) en Usono adoptis butanan arkitekturon por la konstrua?oj de la universitatejo.
Changlimithang Stadium
, dum parado.
La nacia sporto de Butano estas
arkpafado
, kaj konkuradoj estas aran?itaj regule en la plej multaj vila?oj. ?i devias de
Olimpikaj
normoj la? teknikaj detaloj kiel ekzemple la allokigo de la celoj kaj atmosfero. Ekzistas du celoj poziciigitaj pli ol 100 metrojn dise kaj teamoj pafas de unu fino de la kampo ?is la alia. ?iu membro de la teamo pafas du sagojn per rondo. Tradicia butana arkpafado estas socia okaza?o kaj konkuradoj estas organizitaj inter vila?oj, urboj, kaj amatoraj teamoj.
Alia tradicia sporto estas Digoro, kiu similas al
globo?eto
kaj
hufum?eto
.
Kriketo
i?is populara en Butano, precipe ekde la apero de hindaj televidkanaloj en la lando. La nacia kriket-teamo estas unu el la plej sukcesaj de la regiono.
Piedpilko
i?as anka? populara kaj la lando jam havas nacian piedpilkan teamon kiu partoprenas en internaciaj konkursoj.
Ne ekzistas
fervojo
, tial la sola transportilo por plej rapida movi?o al la ?efaj
urboj
estas malgrandaj
aviadiloj
. Butano havas internacian flughavenon nomatan
Internacia Flughaveno de Paro
.
La dominanta montareca pejza?o malfaciligas kaj multekostigas ian ajn infrastrukturon por la konstruado de vojoj kaj konstrua?oj; la ekzistantaj
stratoj
kaj
?oseoj
ne estas bonkvalitaj kaj preska? neekzistantaj en multaj lokoj anka? pro la malalta ekonomia disvolvi?o de la lando. Nuntempe estas projektoj pri konstruado de modestaj stratoj por plibonigi la vivon kaj komercadon de montaranoj.
La registaro subskribis kontrakton kun
Nissan
en decembro 2013 por la liverado de dekoj da tute elektraj a?toj anta? marto 2014. Poste estis la vico de ?iuj taksioj en la lando. La registaro kalkulis, ke se ?iuj a?toj en la lando estas elektraj, importado de nafto povus esti reduktita je 70%.
The Bhutan Times newspaper (angle)
Fotara panoramo
Arkivigite je
2017-12-18 per la retarkivo
Wayback Machine
(serio de 8 fotaroj)
(angla)
Bhutan CulturalAtlas
(angla)
The Buthanese
Guide Association of Bhutan
- ↑
(en) Hinly Wong,
One of Bhutan’s youngest filmmakers: interview with Ugyen Phuntsho Rabgay
Arkivigite je
2020-10-29 per la retarkivo
Wayback Machine
, la 19-an de majo 2019.
- ↑
R. L. Turner (1966)
Comparative Dictionary of the Indo-Aryan Languages
, Oxford Univ. Press; A. Sharma & H. J. Vermeer (1987)
Hindi-deutsches Worterbuch
- ↑
http://www.loc.gov
- ↑
Hoffman, Klus.
Democratization from above: The case of Bhutan
(PDF) (2006). Arkivita el
la originalo
je 2011-06-10. Alirita la 24-an de aprilo 2010.
- ↑
Larmer, Brook (marto 2008). “
Bhutan's Enlightened Experiment
”,
National Geographic
. Alirita la 19-an de junio 2010..
- ↑
Cathy Scott-Clark, Adrian Levy.
"Fast forward into trouble"
, "The Guardian", la 14-an de junio 2003. Alirita la 3-an de marto 2008.
- ↑
Kaul, Nitasha (2008-11-10).
"Bhutan Crowns a Jewel"
.
UPI Asia
(United Press International)
.
http://www.upiasia.com/Politics/2008/11/10/bhutan_crowns_a_jewel/1962
. Retrieved 2011-06-19
.
.
- ↑
Asian Times
. Atimes.com (2003-12-19). Arkivita el
la originalo
je 2016-11-21. Alirita 2009-04-23.
- ↑
Kuensel
. Kuenselonline.com (2006-12-13). Alirita 2009-04-23.
- ↑
10,0
10,1
HindustanTimes.com
. Web.archive.org. Arkivita el
la originalo
je 2006-08-24. Alirita 2009-04-23.
Arkivigite je
2007-12-29 per la retarkivo
Wayback Machine
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2007-12-29. Alirita 2021-08-11.
- ↑
China.com
. News.china.com. Alirita 2009-04-23.
- ↑
12,0
12,1
Bhutan Country Specific Information
.
United States Department of State
. Arkivita el
la originalo
je 2008-03-28. Alirita 2008-03-24.
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2008-03-28. Alirita 2011-08-09.
- ↑
The Tribune
. Tribuneindia.com. Alirita 2009-04-23.
- ↑
WTO
. WTO. Alirita 2009-04-23.
- ↑
Balaji, Mohan, "
In Bhutan, China and India collide
",
Asia Times
, 2008-01-12. Kontrolita 2010-10-03.
Arkivigite je
2008-05-09 per la retarkivo
Wayback Machine
Arkivita kopio
. Arkivita el
la originalo
je 2016-03-03. Alirita 2011-08-09.
- ↑
(en) Karma Yuden,
Guides get into construction to earn a living
, The Buthanese, la 11-an de aprilo 2020.
- ↑
World Population Prospects- The 2006 Revision, United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division
- ↑
International Religious Freedom Report 2007 ? Bhutan
.
U.S. Department of State
(2007-09-14). Alirita 2008-01-06.
- ↑
There are no reliable sources for the ethnic or linguistic composition of Bhutan, so these numbers do not add up to 100%.
 Elstara artikolo
|
?i tiu artikolo estis je la
nekonata dato
akceptita en la liston de
elstaraj artikoloj
.
|