Censo
[1]
[2]
la? esperantlingvaj vortaroj kiel la
Plena Ilustrita Vortaro de Esperanto
(PIV),
- unue
, aparte pri la historiaj socioj de la
antikva epoko
, do precipe
Babilono
,
Asirio
kaj aliaj imperioj de
Mezopotamio
,
antikva Egiptio
,
antikva ?inio
,
antikva Grekio
kaj
Persio
, la
Romia Imperio
kaj antikva
Japanio
, estas "entabeligo, per ?tataj funkciuloj, do censistoj,
[1]
de la ri?a?oj de la civitanoj, kun la celo difini ?ies
imposton
,
rangon
,
vo?donrajton
kaj simile", kaj
- due
en la nuntempa epoko estas akiro kaj registro de informoj pri individuoj de difinita lo?antaro por
statistikaj celoj
. Nur la
dua
signifo la? PIV estas anstata?igebla per la kunmetita vorto
popolnombrado
. La unuaj censoj pri ?enerala demografia statistiko okazis en la skandinavaj landoj meze de la 18-a jarcento.
[1]
Do la? la dua, moderna signifo iusence estas ago de la
?tato
, kiam ?iu
lo?anto
estas
statistike
priskribita. La kunmetita esperantlingva vorto "popolnombrado" temas ne nur pri nombrado de popolo, pri nombrado de la homoj, ?ar la celo estas ne nur koni la nombron de lo?antoj, sed ?efe ricevi multajn personajn datumojn pri la lo?antoj.
La celo de popolnombrado estas kono de la ecoj de la lo?antaro, por ebligi planadon.
Politike
, popolnombrado povas ta?gi por reguligi
balotadojn
.
Ekonomie
, popolnombrado konigas la ekonomian disvolvon de la lando, la variecon, la bezonon pri
infrastrukturo
, ktp. En tio multaj informoj kolekti?as kaj sumi?as anonime, do ekzemple ne gravas kiu el la civitanoj estas
katoliko
a?
sunaisto
, kiu parolas tiun a? alian lingvon a? kiu jam kondamni?is pasigi tempon en malliberejo, sed nur interesas kiom da homoj entute plenumas tiun a? alian priskribon. Apartan gravecon havas fiskaj motivoj, ?ar popolnombrado helpas en la fiksado de
impostoj
, kvankam male al la
antikva epoko
, en la moderna tempo por la enkasigo de la konkretaj impostoj ne plu bezonatas la popolnombrado, ?ar ?iujn necesajn informojn - tute ne anonime, sed konkrete kaj persone - havas la vastaj datumbazoj de la ?tataj fiskaj oficejoj.
Periodeco de popolnombrado varias la?
landoj
. Kutimaj periodecoj estas kvin kaj dek
jaroj
; en multaj lokoj la reguligoj okazas ?iujare.
Ekzistas pluraj tipoj de popolnombrado:
agrokultura
,
industria
,
ekonomia
, pri lo?antaro a? pri lo?ado.
- Avanta?oj de popolnombradoj
- Informoj el popolnombradoj povas montri datumojn pri diversaj unuoj (ekz.
urbo
,
lando
, ri?eco, aktiveco...).
- Informoj utilas kiel referenco por aldonaj statistikoj.
- ?i estas la nura procedo utila por scii pri maloftaj okaza?oj.
- Malavanta?oj de popolnombradoj
- Multekosta procedo, ?ar necesas grandaj homaj, materialaj kaj monaj rimedoj.
- Oni bezonas tre grandan organiza?on, kiu atingos la tutan regionon, kiun celas la popolnombrado.
- Temporaba kaj malrapida procedo.
- Foje, la informoj estas el pli malalta kvalito ol informoj akiritaj per aliaj procedoj.
- Ekzistas risko ke personaj datumoj el la popolnombrado estos uzataj por alia celo, kio kontra?us la privatecajn rajtojn de la koncernaj homoj.
- De fakto
: konsistas el censado de la tuta lo?antaro
?eestanta
en la studata teritorio.
- De rajto
: konsistas el censado de la tuta lo?antaro
rajte lo?anta
en la studata teritorio (?eestantoj a? forestantoj).
Sub
faraono
Amasis
okazis popolnombrado en
Egiptio
en
-570
Popolnombradoj jam delonge ekzistas.
- Argiltabuloj montras ke en
-3800
okazis popolnombrado en antikva
Babilono
.
- En
Egiptio
statistikaj popolnombradoj okazis jam ?irka?
-3050
en Egiptio.
- En
?inio
la unua de ni konata popolnombrado okazis en
-2255
.
- En
Japanio
okazis popolnombrado en
-86
pri sekso, a?o kaj profesio.
- El la
antikvo
estas konataj popolnombradoj el
Persio
,
Egiptio
(en
-570
sub
faraono
Amasis
),
Grekio
kaj
Israelo
(sub
re?o
Davido
en
-1000
). Tiuj popolnombradoj ofte nombris nur militkapablajn homojn.
- En
Romio
, ekde la
6-a jarcento a.K.
, okazis ?iun kvinan jaron popolnombrado pri la enspezoj de la lo?antaro.
Censoro
respondecis pri la popolnombrado kaj la kalkulita sumo de imposto de ?iu lo?anto.
Conrad von Soest
:
Kristnasko
,
1404
La
Kristnaskorakonto
de la
Biblio
komencas per la popolnombrado postulita de la
romia
imperiestro
A?gusto
. Li ordonis, ke ?iu revenu al sia naski?loko por enlisti?i en la impostliston. Tial
Maria
kaj
Jozefo
voja?is al
Betlehemo
, kie naski?is poste
Jesuo
Kristo
.
La vereco de la Kristnaskrakonto estas ofte pridubita.
Luko
kreas konfuzon, kiam komence de la 2-a ?apitro en du sinsekvaj frazoj li parolas pri du malsamaj romiaj procedoj, t.e.:
- La imperia popolnombrado (
iustrum
), la nombrado de ?iuj romiaj civitanoj
- La provinca popolnombrado, la nombrado de provinclo?antoj, kiuj ne havis la romian civitanecon (
civitas romana
)
Amba? okazis en la jaro
-8
en la
?Provincia
Syria
/
Iudaea
“
. La provinca popolnombrado sub
Publius Sulpicius Quirinius
okazis do samtempe kun la imperia popolnombrado postulita de la imperiestro A?gusto. Tiu lasta temis nur pri romiaj civitanoj, do ne Jozefo, ?ar se li estintus romia civitano,
Pontio Pilato
ne rajtintus krucumi lian filon. 13 jarojn poste, en la jaro
6
, la imperiestro A?gusto sendis duan fojon Publius Sulpicius Quirinius en la provincon
Syria
, kiu estis ?us kunigita kun la re?lando
Judio
, por tie interalie organizi popolnombradon.
La impostdeklaroj de la provinclo?antoj ver?ajne ?iam estis faritaj sur ?ie sama formularo. En la jaro
1961
oni retrovis tian formularon el la jaro
127
en
kaverno
okcidente de la
Morta Maro
. Tiam la lo?antoj devis voja?i al siaj naski?lokoj por transdoni la impostformularon al la romia oficisto. Tial ver?ajnas, ke pro la provinca popolnombrado anka? Maria kaj Jozefo voja?is al la 148 km fora Betlehemo, ?ar nur tiel persone ili povis deklari ekzemple hereditan grundon.
En
Nurenbergo
okazis popolnombrado en la jaro
1449
Dum la
7-a jarcento
sub la
dinastio Tang
okazis popolnombradoj en
?inio
. La supervivo de kamparanoj kaj do la socia paco estis certigita de impostle?oj (619) kaj aldonaj ordonoj (624). Oni tiel transdonis al la kamparanoj kampojn, kiujn ili konservis kaj prilaboris dum sia tuta vivo. La bazo por la divido de la kampoj estis popolnombradoj, kiuj atentis pri la a?o, kaj katastrosistemo por taksi kaj dividi la kampojn.
Post la
batalo de Hastings
en la jaro
1066
Vilhelmo la 1-a
de
Anglio
ordonis popolnombradon. La datumoj de la popolnombrado farita en
1086
estis publikigitaj en la
Domesday Book
(libro de la lasta ju?o).
En
E?ropo
okazis nur malmultaj popolnombradoj dum la
mezepoko
. Datumoj ofte estis malprecizaj. Ankora? en la jaro
1753
la
Brita Parlamento
rifuzis popolnombradon, ?ar ?i montrus al la malamikoj "la malfortojn de Britio". Deputito akcentis, ke ?ajnis strange al li, "ke ekzistas homoj, kiuj estas tiel impertinentaj kaj senhontaj" por proponi tia?on.
En
Meze?ropo
unue urboj, kiel ekzemple
Nurenbergo
en la jaro
1449
, provis okazigi popolnombradojn. Dum postaj landaj popolnombradoj oni nombris la nombron de "fajrejoj" (fakte hejmoj) kaj kalkulis la nombron de lo?antoj obligante la nombron de fajrejoj per meza "nombro de lo?antoj por unu fajrejo".
Grave por nombri la popolon estis anka? pre?ejaj notoj. Tiel la
pastroj
devis havi librojn pri "animoj" (latine ?liber status animarum“). Iuj landoj pli interesi?is pri tiaj datumoj, tiel
Svedio
havis detalajn datumojn en la
17-a jarcento
. En kelkaj e?ropaj landoj, kiel
Francio
,
Hispanio
kaj
Italio
fontoj ekzistas el la
14-a
a?
15-a jarcento
.
Internacia kongreso en Sankt-Peterburgo, 1872
[
redakti
|
redakti fonton
]
Sankt-Peterburgo
, kongresejo de la internacia statistika kongreso en
1872
La internacia statistika kongreso, kiu okazis en
1872
en tiama rusia ?efurbo
Sankt-Peterburgo
, konsilis pridemandi dum ?iu popolnombrado la aron de jenaj datumoj:
- persona kaj familia nomo
- sekso
- a?o
- rilato al familiestro
- civila stato
- profesio a? okupo
- religio
- kutime parolata lingvo
- rego de legado kaj skribado
- deveno, naski?loko kaj ?tataneco
- lo?loko, kaj ?u temas pri da?ra a? portempa ?eesto a? foresto dum la popolnombrado
- blindeco, muteco, mensmalsano ka.
Anka? hodia? tiuj datumoj estas kutima bazo de ?iu popolnombrado.
En
Al?erio
popolnombradoj pri lo?antoj kaj lo?ejoj okazis en
1967
,
1977
,
1987
kaj
1997
.
En
Argentino
popolnombradoj estis organizitaj en
1932
,
1960
,
1980
kaj
2001
. Vidu artikolon
Censo de Argentino
.
En
A?strio
popolnombradoj estas faritaj de
Statistik Austria
?iuj dek jaroj. La lasta popolnombrado okazis en
2001
.
En
Brazilo
, la responda organo pri la popolnombradoj estas
IBGE
(Instituto Brazila de Geografio kaj Statistiko), ekde
1936
, kiam la instituto estis kreita. ?i realigas meze ?iudekjare demografian popolnombradon. La unua popolnombrado estis realigita en
1872
, sekve en la jaroj
1890
,
1900
kaj
1920
. La brazilaj popolnombradoj estas planitaj en la jaroj kun fina
nulo
. Tiele, la laste farita popolnombrado en Brazilo okazis en
2000
, la sekva okazos ?irka? la jaro
2010
. Inter du demografiaj popolnombradoj oni realigas
nombradon de lo?antaro
, tamen, pro bud?etaj kaj financaj kialoj, la en
2005
planita nombrado konkreti?is nur en
2007
(inter Aprilo kaj A?gusto de tiu jaro).
En
Francio
popolnombradoj estas organizitaj de
INSEE
.
?is
1790
oni nombris hejmojn ("foyer" la?vorte= fajrejo, kameno). Por ricevi proksimuman nombron de lo?antoj oni obligis la nombron de hejmoj per 5, tiel 34 hejmoj signifis do ?irka? 170 lo?antoj. Anta? la
franca revolucio
popolnombradoj estis maloftaj, oni konas tiujn de
1709
kaj
1760
.
De
1801
?is
1946
popolnombradoj estis regule organizitaj ?iujn kvinan jaron (krom dum militoj). Pro tro alta kosto oni provis pligrandigi la tempon inter du popolnombradoj, tiel la du lastaj kompletaj popolnombradoj okazis en
1990
kaj
1999
. Tamen pro la rapida demografia ?an?i?o, la periodo estis taksita tro granda kaj ekde la
1-a de januaro
2004
oni enkondukis konstantan popolnombradon.
En
Germanio
de
1834
?is
1867
la
doganservoj
organizis ?iun trian jaron popolnombradon, ?ar la enspezoj estis dividitaj la? nombro de lo?antoj. Poste okazis popolnombrado en
1871
kaj de
1875
?is
1910
?iun kvinan jaron. Pro la militoj postaj popolnombradoj ne okazis regule:
1916
,
1917
,
1919
,
1925
,
1933
kaj
1939
.
Pri la popolnombrado en
Hispanio
zorgas la
Instituto Nacional de Estadistica
(Nacia Instituto de Statistiko, INE) ?iun dekan jaron. La lastan oni organizis en 2001. La unuan popolnombradon de la modernaj tempoj organizis en 1768 la
Grafo de Aranda
, ministro de la re?o
Karolo la 3-a
.
En
Italio
la unua popolnombrado estis organizita en
1861
post unueco de Italio. Ekde 1861 estas organizita 14 popolnombradoj, kun kadenco ?iu dek jaroj.
De kelkaj jardekoj en Italio la popolnombradoj estas organizata de
ISTAT
. La lasta popolnombrado estas organizita en
2001
.
En
Japanio
, popolnombradon (?勢調査 [kokusei ??sa]; lit. la enketo pri la stato de ?tato ) regulis la juro pri statistiko (la 18-a juro de 22-a jaro de Showa (1947) ). La juro regulas ke la popolnombrado devas okazi je
1-a de oktobro
en ?iuj 5 jaroj. La grand-skala enketo (大規模調査 [daikibo ??sa]) kiu enketas pri 22 temoj ,okazas en ?iuj dek jaroj, kaj la simpla enketo (簡易調査 [kan-i ??sa]) kiu enketas pri 17 temoj, okazas 5 jarojn post la grand-skala enketo. La unua popolnombrado okazis en
1920
.
En
Usono
la popolnombrado trovi?as en la baza le?aro (
konstitucio
) kiel okazigenda en ?iu deka
jaro
, kaj tiel oni faras en tiu lando jam ekde
1790
.