| ?e?oslovakio
|
Plena origina nomo:
?eskoslovensko
?esko-Slovensko
|
|
|
|
|
|
| flago
|
blazono
|
| historia lando ?
suverena ?tato
|
Geografio
Esti?o de ?e?oslovakio post la
unua mondmilito
limoj de nove esti?intaj ?tatoj (ru?e) kaj tiam ?us pereinta
A?strio-Hungario
(grize, se ili diferenci?as de la novaj)
|
|
| ?efurbo
:
|
|
Areo:
|
140 493 km² (1930)
127 900 km²
(1992)
|
La plej alta punkto:
|
|
La plej longa rivero:
|
|
| Lo?antaro
|
Kvanto de lo?antoj:
|
13 607 385 (1921)
15 700 000
(1992)
|
Nacia konsisto:
|
Stato de la jaro 1921:
64,37 %
?e?oslovakoj
,
resp. 16 % jen Slovakoj, 22,95 %
Germanoj
5,47 % Hungaroj, 3,39 %
Rusinoj
1,33 %
Judoj
, 0,56 % Poloj
0,17 % aliaj, 1,75 % fremduloj
|
|
|
|
|
|
|
| ?tat-strukturo
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kde domov m?j a Nad Tatrou sa blyska
|
|
|
Pravda vit?zi / Pravda vi?azi
Veritas vincit
(1990?1992)
|
Esti?o:
|
|
Pereo:
|
|
|
|
|
?e?oslovakio
a?
?e?oslovakujo
, pli formale
?e?oslovaka Respubliko
(?SR),
?e?oslovaka Socialisma Respubliko
(?SSR) de 1960 ?is 1990 kaj
?e?a kaj Slovaka Federacia Respubliko
(?SFR) de 1990 ?is 1992, estis ?tato en meza
E?ropo
, kiu ekzistis ekde la
28-a de oktobro
de
1918
?is la
31-a de decembro
de
1992
. ?i esti?is post la
unua mondmilito
kiel sekvanta ?tato de disfalinta
A?strio-Hungario
. ?i ensumigis teritoriojn de
Bohemio
,
Moravio
,
?e?a Silezio
(suda parto de
Silezio
),
Slovakio
kaj
Subkarpatio
.
Post la esti?o de ?e?oslovakio klopodo de fondintoj de ?e?oslovakio ? reprezentitaj ekz. de
Toma? Garrigue Masaryk
,
Edvard Bene?
kaj pluaj ? estis krei unuecan,
centralisman
?nacian“ ?taton, fonditan la? ideo de ?e?oslovakismo, modelo fari?is
Francio
.
[1]
Kaj nome en la teritorio, kie oni parolis per pli ol duono de dekduo da lingvoj ?
?e?e
,
germane
,
slovake
,
hungare
,
pollingve
,
rutene
kaj per pluaj idiomoj de la
ukraina lingvo
. Inter pliaj lingvoj apartenis la
jida lingvo
(jidi?),
romaa lingvo
,
rumana lingvo
kaj ties idiomoj.
Proponata federacia aran?o kun ?irmo kaj integro de minoritatoj, la? modelo de
svislanda
konfederacio estis rifuzita de la fondintoj de ?e?oslovakio. Pleje la ?e?a lingvo estis proklamita kiel oficiala lingvo.
La unua ?e?oslovaka prezidento fari?is
Toma? Garrigue Masaryk
, kiun alternigis en la jaro
1935
Edvard Bene?
.
?e?oslovakajn rilatojn grave trafis tutmonda ekonomia krizo de la unua duono de la tridekaj jaroj, en la jaro
1933
en ?e?oslovakio estis preska? 1 000 000 da senlaboruloj.
Retiri?o de la ?e?a politiko anta?
munkena interkonsento
, diktato subskribita la
29-an de septembro
de
1938
en
Munkeno
signifis finon de la anta?milita ?e?oslovakio ? de la
unua respubliko
.
?e?a limregiono, la t.n.
Sudetio
, estis je unu tago pli malfrue, la
30-an de septembro
de
1938
rezignita al
Germanio
kaj regiono de
T??in
parte al
Pollando
. Simile estis al
Hungario
en ties nordaj limoj rezignitaj slovakaj teritorioj. Falo de la restinta
?e?o-Slovakio
, la
dua respubliko
, okazis la
14-an de marto
de
1939
.
Slovakio
la saman tagon proklamis memstarecon kreante
Slovakan ?taton
kaj ?i fari?is
satelito
de
hitlera
Germanio. La restinta teritorio de la hodia?a
?e?io
fari?is la
15-an de marto
Protektorato Bohemio kaj Moravio
.
Foriris la unua ondo de elmigrado. Pluraj el tiuj, kiuj restis, precipe judoj, ciganoj kaj anka? aliaj naciecoj, same kiel rezistmovadanoj, pereis en la koncentrejoj a? ili estis ekzekutitaj.
En la jaro
1940
estis en
Londono
de
Edvard Bene?
starigita Provizora ?tata establo de ?e?oslovakio, esti?is do
?e?oslovaka ekzila registaro
.
Dume interne de la lando malbone konata
?e?oslovaka rezistomovado
. Jam en la komencaj tagoj de la milito,
?e?oj
partoprenis en bojkoto de publika transporto kaj al grandskalaj paradoj. Poste, armitaj partizanaj grupoj partoprenis en sabotado kaj bataletoj kontra? la Germanaj policfortoj. Rezistado pintis en la
Praga ribelo
de majo 1945; dum la armeoj de Sovetunio alproksimi?is, ?irka? 30 000 ?e?oj armi?is. Kvar tagoj de sangelver?a surstrata batalado okazis anta? la soveta
Ru?a Armeo
eniris en preska? liberigita urbo.
Post finigo de la milito en
majo
de
1945
?e?oslovakio estis renovigita, sed sen la teritorio de
Karpata Rutenio
, kiu estis aligita al soveta
Ukrainio
enkadre de ekspansiemo de
Sovetunio
direkte al okcidento.
Granda parto de lo?antoj, 3 ?is 4 milionoj, de la germana kaj la hungara naciecoj, estis ?for?ovita“, respektive ?elpelita“, surbaze de
dekretoj de Bene?
perceptante ?kolektivan kulpon“ kun interkonsento de aliancanoj.
La unua ondo de ?naciigo“ transigis kiel dum la milito ?arjigitajn“, same tiel anka? pliajn poseda?ojn en la manojn de nomenklaturaj kadroj.
La memstareco de la postmilita ?e?oslovakio estis malfortigita. Jam tiam el la ?e?oslovaka politiko komencis reali?i dependeco de Sovetunio, preparata de Komunisma partio de ?e?oslovakio (KP?) dum la milito en
Moskvo
. Kiel
Bene?
, tiel anka? kelkaj pliaj anoj de lia
ekzila registaro
en
Londono
fine minimume pasive toleris tiujn ?i preparojn.
Oni supozas, ke
Jan Masaryk
, filo de
Toma? Garrigue Masaryk
, la ekzila kaj postmilita ministro de eksterlando esprimis mallonge post februara pu?o en
marto
de
1948
malkonsenton kun tiu ?i politiko kaj fine li pagis per sia vivo tiun ?i malkonsenton (sed ekzistas anka? versio pri lia memmortigo).
La komunisma pu?o, kulminita la
25-an de februaro
de
1948
, kondukis al transpreno de la tuta potenco de KP? kaj al unu el
totalismaj
re?imoj
de la eksa interesema sfero de
Sovetunio
. Tiu ?i tago estis de la re?imo solenigata ?is la jaro
1989
kiel Venka Februaro, kiu estis sekve unu el ?tataj solentagoj.
Post la jaro
1948
foriris la dua ondo de elmigrado. La re?imo firmigis sian potencon per elkonstruitaj procesoj, ekzekutoj, malliberigado kaj regado de timo. La dua ondo de ?naciigo“ kaj ?kolektivigo“ transgvidis pliajn poseda?ojn en la manojn de esti?anta ?nova klaso“.
Mallonga periodo de degeligado en
Sovetunio
en duono de la sesdekaj jaroj gvidis al liberigo en tiama ?e?oslovakio kaj al
Praga printempo
en la jaro
1968
. Esperoj por ?socialismo kun homa viza?o“ estis la? ordono el
Moskvo
energie finigitaj per la invado de ?tatoj de
Varsovia Kontrakto
, oficiale nomita ?frateca helpo“. Tiamaj ?e?oslovakaj politikistoj (
Alexander Dub?ek
kaj pluaj) ne vidis alian eblecon ol denove, same kiel anta? 30 jaroj cedi al la premo.
Tiutempe foriris la tria ondo de elmigrado. Venis la t.n. ?normaligo“ kaj
Gustav Husak
. La sekvantaj du dekjaroj estas konsiderataj kiel regado de ?griza zono“, la regado de
konformismo
. La
Katolika Eklezio
ekz. minacatis per instalo de ?tataj
pacpastroj
.
Kiam la rilatoj interne de Sovetunio liberi?is kaj perestrojko reali?is en la dua duono de la okdekaj jaroj, en
novembro
de
1989
anka? la
socialisma
?e?oslovakio malfermis sin al la ?irka?a mondo ekirante al vojo al demokratio kaj al merkata ekonomio.
Kiel sekvo de da?rantaj naciecaj disputoj ?e?oslovakio pereis je la
1-a de januaro
de
1993
, kiam en ties teritorio esti?is du memstaraj ?tatoj,
?e?a Respubliko
kaj
Slovaka Respubliko
.
Kovrilpa?o de Tridek jaroj, ?EA, 1976
En Esperanto aperis la libro "
Tridek jaroj - ?e?oslovakio
"
- ↑
PRECLIK, Vratislav. Masaryk a legie (Masaryk and legions), vaz. kniha, 219 str., vydalo nakladatelstvi Paris Karvina, ?i?kova 2379 (734 01 Karvina) ve spolupraci s Masarykovym demokratickym hnutim (Masaryk Democratic Movement, Prague), 2019,
ISBN 978-80-87173-47-3
, pp. 8 - 52, 57 - 120, 124 - 128, 140 - 148, 184 - 210