De Corea
|
|
大韓民國
(
Coreeg
)
Daehan Minguk
|
Baner
|
Arwyddair
| 弘益人間(弘益人間): 널리 人間을 이롭게 하라
|
---|
Math
| gwladwriaeth sofran, gwladwriaeth gyfansoddiadol,
gwlad
|
---|
|
Prifddinas
| Seoul
|
---|
Poblogaeth
| 51,466,201
|
---|
Sefydlwyd
| - 15 Awst 1948 (Byddin yr Unol Daleithiau yn Corea (1945-50), Llywodraeth dros dro Gweriniaeth Corea)
|
---|
Anthem
| Aegukga
|
---|
Pennaeth llywodraeth
| Yoon Suk Yeol
|
---|
Cylchfa amser
| Amser Safonol Corea, UTC+09:00, Asia/Seoul
|
---|
Iaith/Ieithoedd
swyddogol
| Coreeg
, Korean Sign Language
|
---|
Daearyddiaeth
|
---|
Rhan o'r canlynol
| Dwyrain Asia
, MIKTA
|
---|
Gwlad
|
De Corea
|
---|
Arwynebedd
| 100,295 ±1 km²
|
---|
Gerllaw
| Y Mor Melyn, Mor y De,
Mor Japan
,
Mor Dwyrain Tsieina
|
---|
Yn ffinio gyda
| Gogledd Corea
,
Gweriniaeth Pobl Tsieina
,
Japan
|
---|
Cyfesurynnau
| 36°N 128°E
|
---|
Gwleidyddiaeth
|
---|
Corff gweithredol
| Llywodraeth De Corea
|
---|
Corff deddfwriaethol
| Y Cynulliad Cenedlaethol
|
---|
Swydd pennaeth
y wladwriaeth
| Arlywydd De Corea
|
---|
Pennaeth y wladwriaeth
| Yoon Suk Yeol
|
---|
Swydd pennaeth
y Llywodraeth
| Arlywydd De Corea
|
---|
Pennaeth y Llywodraeth
| Yoon Suk Yeol
|
---|
|
|
Crefydd/Enwad
| Protestaniaeth
,
Bwdhaeth
,
Catholigiaeth
|
---|
Ariannol
|
---|
Cyfanswm CMC (
GDP
)
| $1,810,956 million, $1,665,246 million
|
---|
Arian
| won, Korean mun
|
---|
Cyfartaledd plant
| 1.09
|
---|
Mynegai Datblygiad Dynol
| 0.925
|
---|
|
|
Gwlad yn nwyrain
Asia
yw
Gweriniaeth Corea
neu
De Corea
, wedi'i lleoli ar hanner deheuol Penrhyn
Corea
. Mae ganddi ffin tir a
Gogledd Corea
. Mae tua 25 miliwn o bobl, hanner poblogaeth o 51 miliwn y wlad yn byw o fewn ardal
Seoul
,
prifddinas
a dinas fwyaf y wlad.
Roedd pobl yn byw ym Mhenrhyn Corea mor gynnar a'r cyfnod
Paleolithig Isaf (
Hen Oes y Cerrig Isaf
). Nodwyd ei deyrnas gyntaf ( sef y Gojoseon) yng nghofnodion
Tsieineaidd
yn gynnar yn y 7g CC. Yn dilyn uno
Tair Teyrnas Corea
yn Silla a Balhae ar ddiwedd y 7g, rheolwyd Corea gan linach Goryeo (918?1392) a llinach Joseon (1392-1897). Atodwyd Ymerodraeth Corea olynol yn 1910 i Ymerodraeth Japan. Daeth rheolaeth Japan yng Nghorea i ben yn dilyn yr ildiad yn yr
Ail Ryfel Byd
, ac ar ol hynny rhannwyd Corea yn ddau barth ; parth gogleddol a feddiannwyd gan yr
Undeb Sofietaidd
a pharth deheuol a feddiannwyd gan yr
Unol Daleithiau
. Ar ol i'r trafodaethau ar ailuno fethu, daeth yr olaf yn Weriniaeth Corea ym mis Awst 1948 tra daeth y cyntaf yn Ogledd Corea.
Ym 1950, ymladdwyd
Rhyfel Corea
, a welodd ymyrraeth helaeth gan y Cenhedloedd Unedig (drwy'r Unol Daleithiau) a oedd yn cefnogi'r De, tra derbyniodd y Gogledd gefnogaeth gan
Tsieina
a chan
yr Undeb Sofietaidd
. Ar ol diwedd y rhyfel ym 1953, dechreuodd economi’r wlad godi, a chafwyd y cynnydd cyflymaf mewn
cynnyrch mewnwladol crynswth
(CMC) ar gyfartaledd yn y byd rhwng 1980 a 1990. Arweiniodd
Brwydr June
at ddiwedd rheolaeth awdurdodaidd ym 1987 ac erbyn hynny roedd y wlad yn cael ei hystyried ymhlith y democratiaethau mwyaf datblygedig yn Asia, gyda'r lefel uchaf o ryddid i'r wasg. Fodd bynnag, mae llygredd a sgandalau gwleidyddol wedi cynyddu yn ystod y blynyddoedd diwethaf; mae pob un o’r pedwar cyn-lywydd byw yn Ne Corea wedi’u dedfrydu i’r carchar am amrywiol droseddau yn amrywio o gam-drin awdurdod i
lwgrwobrwyo
ac ysbeilio.
[6]
Mae De Corea yn
wlad ddatblygedig
ac fe'i graddolwyd fel y seithfed wlad uchaf ar y
Mynegai Datblygiad Dynol
(HDI) yn rhanbarth Asia ac Ynysoedd y De. Mae ei
heconomi
wedi'i graddio fel y degfed fwyaf yn y byd yn ol
CMC
enwol. Mae ei ddinasyddion yn mwynhau un o fandiau mwyaf llydan y rhyngrwyd Rhyngrwyd (a'r cyflymaf) yn y byd a'r rhwydwaith rheilffyrdd cyflymaf hefyd. Y wlad yw'r 5ed allforiwr mwyaf y byd a'r wythfed mewnforiwr mwyaf. De Corea oedd 7fed allyrrydd mwyaf o garbon yn y byd a'r 5ed allyrrydd mwyaf y pen.
Drwy'r
21g
, mae De Corea wedi bod yn enwog am ei diwylliant pop dylanwadol, yn enwedig mewn cerddoriaeth
K-pop
, dramau teledu a sinema, ffenomen y cyfeirir ati fel
Wave Corea
.
[7]
[8]
[9]
[10]
Mae'n aelod o Bwyllgor Cymorth Datblygu'r OECD, y G20, a Chlwb Paris.
Mae'r enw Corea, neu
Korea,
yn deillio o'r enw
Goryeo,
a ddefnyddiwyd yn gyntaf gan deyrnas hynafol Goguryeo, a ystyriwyd yn bwer mawr yn Nwyrain Asia yn ystod y
5g
fel ffurf fyrrach o'i henw.
[11]
[12]
[13]
[14]
Dilynodd teyrnas Goryeo o'r 10g Goguryeo,
[15]
[16]
[17]
[18]
ac felly etifeddodd ei enw, fel a gofnodwyd gan y masnachwyr
Persiaidd
a ymwelodd fel "Corea".
[19]
Mae enw modern 'Koreia', yn ymddangos ar fapiau
Portiwgaleg
cyntaf yn 1568, gan Joao vaz Dourado fel
Conrai
[20]
ac yn ddiweddarach ar ddiwedd yr
16g
a dechrau'r
17g
fel Korea (Corea) ar fapiau Teixeira Albernaz yn 1630.
[21]
Sylwer, felly, mae'r sillafiaf gyda "C" a ddaeth gyntaf, nid y "K".
Yn dilyn ildio Japan, ym 1945, mabwysiadwyd yr enw
Gweriniaeth Korea
(
大韓民國
/
大韓民國
)? byrfodd am "
Gwladwriaeth Pobl Corea Fawr
' a 'the
Republic of Korea'
fel yr enw Saesneg, cyfreithiol ar y wlad newydd. Fodd bynnag, nid yw'n gyfieithiad uniongyrchol o'r enw Corea.
[22]
O ganlyniad, mae'r enw Corea "Daehan Minguk" weithiau'n cael ei ddefnyddio gan bobl De Corea, fel
trawsenwad
i gyfeirio at ethnigrwydd Corea (neu " hil ") yn ei chyfanrwydd, yn hytrach na thalaith De Corea yn unig.
[22]
[23]
Gan mai dim ond rhan ddeheuol Penrhyn Corea yr oedd y llywodraeth yn ei reoli, bathwyd y term anffurfiol
De Corea
, gan ddod yn fwyfwy cyffredin yn y
byd Gorllewinol
. Tra bod De Coreiaid yn defnyddio
Han
(neu
Hanguk
) i gyfeirio at Koreiaid, fel pobl; mae Coreiaid y Gogledd a Choreiaid ethnig sy'n byw yn Tsieina a Japan yn defnyddio'r term
Joseon
.
Roedd pobl yn byw ym Mhenrhyn Corea mor gynnar a'r cyfnod
Hen Oes y Cerrig Isaf
.
[24]
Mae hanes Corea'n dechrau gyda sefydlu Joseon (a elwir hefyd yn "Gojoseon", neu Hen Joseon, i'w wahaniaethu a llinach y
14g
) yn 2333 CC gan
Dangun
, yn ol mytholeg Corea.
[25]
[26]
Cofnodwyd y gair Gojoseon mewn cofnodion Tsieineaidd ar ddechrau'r 7g.
[27]
Ehangodd Gojoseon nes iddo reoli Penrhyn gogledd Corea a rhannau o
Manchuria
. Honnwyd bod Gija Joseon wedi'i sefydlu yn 12g CC, ond mae ei fodolaeth a'i rol wedi bod yn ddadleuol yn ddiweddar.
[26]
[28]
Yn 108 CC, trechodd
llinach Han
Wiman Joseon a gosod pedwar cadlywydd ym mhenrhyn gogledd Corea. Syrthiodd neu enciliodd tri ohonyn nhw tua'r gorllewin o fewn ychydig ddegawdau. Wrth i orchymyn Lelang gael ei ddinistrio a'i ailadeiladu tua'r adeg hon, symudodd y lle yn raddol tuag at Liaodong. Felly, lleihawyd ei rym a dim ond fel canolfan fasnach y gwasanaethodd nes iddo gael ei orchfygu gan Goguryeo yn 313.
[29]
[30]
Hanes creu'r ddwy Weriniaeth
[
golygu
|
golygu cod
]
Llywodraethwyd y penrhyn gan
Ymerodraeth Corea
o ddiwedd y 19eg ganrif i ddechrau'r 20g, pan gafod ei rheoli gan
Japan
yn 1910. Ar ddiwedd yr
Ail Ryfel Byd
peidiodd y cysylltiad hwn gyda Japan a rhannwyd y penrhyn yn ddau gyda
Rwsia
'n rheoli'r gogledd ac
Unol Daleithiau America
'n rheoli'r de. Ym 1948, dan oruchwyliaeth y
Cenhedloedd Unedig
, cynhaliwyd etholiadau yn y ddwy wlad a chyhoeddwyd dwy lywodraeth ar wahan yn y ddau ranbarth: Gwladwriaeth Ddemocrataidd Pobl Corea yn y gogledd a Gwladwiaeth Corea yn y de.
Cyhoeddodd y gogledd a'r de, yn eu tro, eu hawl sofran i reoli'r penrhyn cyfan a ffrwydrodd y dadlau'n rhyfel erbyn 1950:
Rhyfel Corea
. Yr anthem genedlaethol yw
愛國歌
("
Aegukga
"; "Can y Gwladgarwr").
Daearyddiaeth, hinsawdd a'r amgylchedd
[
golygu
|
golygu cod
]
Saif De Corea yn rhan ddeheuol
Penrhyn Corea
, sy'n ymestyn tua 1,100 km (680 mi) o dir mawr Asia. Ochr yn ochr a'r penrhyn mynyddig hwn mae'r Mor Melyn i'r gorllewin, a
Mor Japan
i'r dwyrain. Gorwedd ei rhan deheuol ar Gulfor Corea a
Mor Dwyrain Tsieina
.
Gorwedd y wlad, gan gynnwys ei holl ynysoedd, rhwng lledredau 33 ° a 39 ° G, a hydoedd 124 ° a 130 ° Dwy. Cyfanswm ei arwynebedd yw 100.032 km sg (38,622 mi sg).
[31]
Gellir rhannu De Corea'n bedwar rhanbarth cyffredinol:
- rhanbarth dwyreiniol o fynyddoedd uchel a gwastadeddau arfordirol cul;
- rhanbarth gorllewinol o wastadeddau arfordirol eang, basnau afonydd a bryniau tonnog;
- rhanbarth de-orllewinol o fynyddoedd a chymoedd;
- a rhanbarth de-ddwyreiniol wedi'i ddominyddu gan fasn eang Afon Nakdong.
[32]
Mae De Corea'n gartref i dri ecoregions daearol: coedwigoedd collddail Canol Corea, coedwigoedd cymysg Manchuria, a choedwigoedd bythwyrdd bythol De Corea.
[33]
Mae tirwedd De Corea'n fynyddig, ar y cyfan, ac nid yw'r rhan fwyaf ohono'n dir ar. Dim ond 30% o gyfanswm arwynebedd y tir yw'r iseldiroedd, a leolir yn bennaf yn y gorllewin a'r de-ddwyrain.
Ceir tua thair mil o ynysoedd, rhai bach yn bennaf mewn mannau anghyfannedd, oddi ar arfordiroedd gorllewinol a deheuol De Corea. Mae
Jeju-do
tua 100 km oddi ar arfordir deheuol De Corea. Hi yw ynys fwyaf y wlad, gydag arwynebedd o 1,845 km sg (712 mi sg). Jeju hefyd yn pwynt uchaf De Corea.
[32]
Mae gan Dde Corea 20 parc cenedlaethol a lleoedd natur poblogaidd fel Caeau Te Boseong, Parc Ecolegol Bae Suncheon, a pharc cenedlaethol cyntaf Jirisan.
[34]
Mae gan De Corea
hinsawdd gyfandirol llaith
a
hinsawdd is-drofannol llaith
, ac mae mons?n Dwyrain Asia'n effeithio ar yr hinsawdd, gyda
dyodiad yn
drymach yn yr haf yn ystod tymor glawog byr o'r enw
jangma
(
장마
), sy'n dechrau ddiwedd mis Mehefin ac yn parhau tan diwedd Gorffennaf. Gall gaeafau fod yn oer iawn gyda'r tymheredd isaf yn gostwng o dan ?20 °C (?4 °F) yn rhanbarth mewndirol y wlad: yn Seoul, amrediad tymheredd cyfartalog mis Ionawr yw ?7 to 1 °C (19 to 34 °F), ac ystod tymheredd cyfartalog Awst yw 22 to 30 °C (72 to 86 °F) . Mae tymheredd y gaeaf yn uwch ar hyd arfordir y de ac yn sylweddol is yn mewndir mynyddig. Gall yr haf fod yn anghyffyrddus o boeth a llaith, gyda'r tymereddau'n uwch na 30 °C (86 °F) yn y rhan fwyaf o'r wlad. Mae gan De Corea bedwar tymor penodol; gwanwyn, haf, hydref a gaeaf. Mae'r gwanwyn fel arfer yn para o ddiwedd Mawrth i ddechrau Mai, yr haf o ganol Mai i ddechrau Medi, yr hydref o ganol Medi i ddechrau Tachwedd, a'r gaeaf o ganol Tachwedd i ganol Mawrth.
Mae'r glawiad yn disgyn yn bennaf yn ystod misoedd yr haf rhwng Mehefin a Medi. Ceir
teiffwnau
ar arfordir y de ar ddiwedd yr haf, sy'n dod a gwyntoedd cryfion, glaw trwm ac weithiau llifogydd. Mae'r dyodiad blynyddol ar gyfartaledd yn amrywio o 1,370 mm (54 modf) yn
Seoul
i 1,470 mm (58 mod) yn Busan. Gellir cymharu hyd gyda'r Crib Coch yng Nghymru, sy'n derbyn 4,473 mm (176 mod) o law mewn blwyddyn.
Yn ystod 20 mlynedd gyntaf ymchwydd twf De Corea, ychydig o ymdrech a wnaed i ddiogelu'r amgylchedd.
[35]
Cafwyd diwydiannu heb heb ganiatad cynllunio a datblygu trefol di-gynllun, sydd wedi arwain at
ddatgoedwigo
a dinistrio
gwlyptiroedd
yn barhaus fel Fflat Llanw Songdo.
[36]
Fodd bynnag, bu ymdrechion diweddar i gydbwyso'r problemau hyn, gan gynnwys prosiect twf gwyrdd pum mlynedd $84 biliwn a reolir gan y llywodraeth yn anelu at hybu effeithlonrwydd ynni a thechnoleg werdd.
[37]
Mae'r strategaeth economaidd werdd yn ailwampiad enfawr o ffocws o fewn economi De Corea, gan ddefnyddio bron i 2% o'r CMC cenedlaethol. Mae'r fenter werdd yn cynnwys rhwydwaith beiciau ledled y wlad, ynni solar a gwynt, gostwng cerbydau sy'n ddibynnol ar olew, cefnogi amser arbed golau dydd a defnydd helaeth o dechnolegau ecogyfeillgar fel LEDau mewn electroneg a goleuadau.
[38]
Mae'r wlad - sydd eisoes a rhwydwaith gwifrau mwya'r byd - yn bwriadu adeiladu rhwydwaith cenhedlaeth nesaf ledled y wlad a fydd 10 gwaith yn gyflymach na chyfleusterau band eang, er mwyn lleihau'r defnydd o ynni.
[38]
Yn 2017, De Corea oedd y 7fed allyrrydd carbon mwya'r byd a'r 5ed allyrrydd mwyaf y pen. Addawodd yr arlywydd Moon Jae-in leihau allyriadau <a href="./Nwyon%20t%C5%B7%20gwydr" rel="mw:WikiLink" data-linkid="undefined" data-cx="{"userAdded":true,"adapted":true}">nwyon t? gwydr</a> - sy'n cyfrannu at
newid yn yr hinsawdd
- i ddim erbyn 2050.
[39]
[40]
Yn ddiweddar daeth d?r tap
Seoul yn ddiogel i'w yfed, gyda swyddogion y ddinas yn ei frandio " Arisu " mewn ymgais i argyhoeddi'r cyhoedd.
[41]
Gwnaed ymdrechion hefyd gyda phrosiectau
coedwigo
. Prosiect arall gwerth miliynau o ddoleri oedd adfer Cheonggyecheon, nant a oedd yn rhedeg trwy ganol Seoul a oedd wedi ei phalmantu yn gynharach gan draffordd.
[42]
Un her fawr yw ansawdd aer, gyda
glaw asid
, sylffwr ocsidau, a stormydd llwch melyn blynyddol yn broblemau penodol.
[35]
Cydnabyddir bod llawer o'r anawsterau hyn yn ganlyniad i'r ffaith fod De Corea mor agos i Tsieina, sy'n llygrydd aer enfawr (yn 2021).
[35]
Roedd gan De Corea sgor gymedrig Mynegai Uniondeb Tirwedd Coedwig 2019 o 6.02 / 10, gan ei osod yn 87fed yn fyd-eang allan o 172 o wledydd.
[43]
Mae De Corea yn aelod o'r Protocol Antarctig-Amgylcheddol,
Cytundeb Antarctig
, Cytundeb Bioamrywiaeth,
Protocol Kyoto
(gan ffurfio'r Gr?p Uniondeb Amgylcheddol (EIG), ynghylch UNFCCC,
[44]
gyda
Mecsico
a'r
Swistir
), Anialwch, Rhywogaethau mewn Perygl, Addasu Amgylcheddol, Gwastraff Peryglus,
Cyfraith y Mor
, Dympio Morol, Cytundeb Gwahardd Prawf Niwclear Cynhwysfawr (ddim mewn grym), Amddiffyn Haen Oson, Llygredd Llongau, Pren Trofannol 83, Pren Trofannol 94, Gwlyptiroedd a Morfilod .
[45]
Cyfansoddiad Gweriniaeth Corea sy'n pennu strwythur llywodraeth De Corea. Fel llawer o daleithiau democrataidd,
[46]
mae'r llywodraeth wedi'i rhannu'n dair cangen:
gweithredol
(ecseciwtif),
barnwrol
a
deddfwriaethol
. Mae'r canghennau gweithredol a deddfwriaethol yn gweithredu'n bennaf ar y lefel genedlaethol, er bod amryw o adrannau ecseciwtif hefyd yn cyflawni swyddogaethau lleol. Mae llywodraethau lleol yn lled-ymreolaethol, ac yn cynnwys
cyrff
gweithredol a deddfwriaethol eu hunain. Mae'r gangen farnwrol yn gweithredu ar lefelau cenedlaethol a lleol. Democratiaeth gyfansoddiadol, felly, yw De Corea.
Mae'r cyfansoddiad wedi'i ddiwygio sawl tro ers ei gyhoeddi gyntaf ym 1948 ar ddiwrnod ei hannibyniaeth. Fodd bynnag, mae wedi cadw llawer o nodweddion eang ac mae'r wlad fwy neu lai wedi cael system arlywyddol gyda phrif weithredwr annibynnol.
[47]
O dan ei chyfansoddiad presennol cyfeirir at y wladwriaeth weithiau fel Chweched Gweriniaeth De Corea. Cynhaliwyd yr etholiad uniongyrchol cyntaf hefyd ym 1948.
Er i De Corea brofi cyfres o unbenaethau milwrol o'r
1960au
hyd at y
1980au
, mae wedi datblygu i fod yn ddemocratiaeth ryddfrydol lwyddiannus. Heddiw, mae Llyfr Ffeithiau'r Byd y CIA yn disgrifio democratiaeth De Corea fel "democratiaeth fodern sy'n gweithredu'n llawn".
[48]
Mae De Corea'n 45ed ar y Mynegai Canfyddiadau Llygredd, gyda sgor o 57 allan o 100.
[49]
Rhennir De Corea yn wyth
talaith
, un
dalaith hunan-lywodraethol arbennig
, saith
dinas fetropolitaidd
(dinasoedd hunan-lywodraethol sydd dim yn rhan o dalaith) ac un
ddinas arbennig
.
Map
|
Enwch
a
|
Hangul
|
Hanja
|
Poblogaeth
c
|
|
Dinas arbennig (
Teukbyeol-si
)
a
|
Seoul
|
서울特別市
|
서울特別市
b
|
9,830,452
|
Dinas fetropolitan (
Gwangyeok-si
)
a
|
Busan
|
釜山廣域市
|
釜山廣域市
|
3,460,707
|
Daegu
|
大邱廣域市
|
大邱廣域市
|
2,471,136
|
Incheon
|
仁川廣域市
|
仁川廣域市
|
2,952,476
|
Gwangju
|
光州廣域市
|
光州廣域市
|
1,460,972
|
Daejeon
|
大田廣域市
|
大田廣域市
|
1,496,123
|
Ulsan
|
蔚山廣域市
|
蔚山廣域市
|
1,161,303
|
Dinas hunan-lywodraethol arbennig (
Teukbyeol-jachi-si
)
a
|
Sejong
|
世宗特別自治市
|
世宗特別自治市
|
295,041
|
Talaith (
Gwneud
)
a
|
Gyeonggi
|
京畿道
|
京畿道
|
12,941,604
|
Gangwon
|
江原道
|
江原道
|
1,545,452
|
Gogledd Chungcheong
|
忠淸北道
|
忠淸北道
|
1,595,164
|
De Chungcheong
|
忠淸南道
|
忠淸南道
|
2,120,666
|
Gogledd Jeolla
|
全羅北道
|
全羅北道
|
1,847,089
|
De Jeolla
|
全羅南道
|
全羅南道
|
1,890,412
|
Gogledd Gyeongsang
|
慶尙北道
|
慶尙北道
|
2,682,897
|
De Gyeongsang
|
慶尙南道
|
慶尙南道
|
3,377,126
|
Talaith hunan-lywodraethol arbennig (
Teukbyeol-jachi-do
)
a
|
Jeju
|
濟州特別自治道
|
濟州特別自治道
|
661,511
|
Yn Ebrill 2016, amcangyfrifwyd bod poblogaeth De Corea oddeutu 50.8 miliwn gan Swyddfa Ystadegol Genedlaethol, gyda dirywiad parhaus ym mhoblogaeth oedran gweithio a chyfradd ffrwythlondeb llwyr.
[50]
[51]
Mae'r wlad yn nodedig am ei dwysedd poblogaeth, a amcangyfrifwyd yn 505 y cilomedr sgwar yn 2015,
[50]
fwy na 10 gwaith y cyfartaledd byd-eang. Ar wahan i ficro-wladwriaethau a dinas-wladwriaethau, De Corea yw trydedd wlad fwyaf poblog y byd.
[52]
Mae'r mwyafrif o Dde Coreiaid yn byw mewn ardaloedd trefol, oherwydd mudo cyflym o gefn gwlad yn ystod ehangiad economaidd cyflym y wlad yn y
1970au
,
1980au
a'r
1990au
.
[53]
Prifddinas
Seoul
hefyd yw dinas a phrif ganolfan ddiwydiannol fwya' wlad. Yng nghyfrifiad 2005, roedd gan Seoul boblogaeth o 10 miliwn. Mae gan Ardal Prifddinas Genedlaethol Seoul 25 miliwn o drigolion (tua hanner poblogaeth gyfan De Corea) sy'n golygu mai hon yw ardal fetropolitan ail fwyaf y byd. Mae dinasoedd mawr eraill yn cynnwys
Busan
(3.5 miliwn),
Incheon
(3 miliwn), Daegu (2.5 miliwn) a
Daejeon
(1.4 miliwn).
[54]
Ystyrir yn gyffredinol fod De Corea yn un o'r gwledydd OECD sy'n perfformio orau mewn darllen llythrennedd, mathemateg a gwyddorau drwy'r byd, gyda'r myfyriwr ar gyfartaledd yn sgorio 519, o'i gymharu a chyfartaledd yr OECD o 492, gan ei osod yn nawfed yn y byd. Mae gan y wlad un o'r gweithluoedd mwyaf dysgedig yn y byd ymhlith gwledydd yr OECD.
[55]
[56]
[57]
[58]
Mae'r wlad yn adnabyddus am ei hagwedd hynod eithafol ar addysg, sydd bron yn obsesiwn cenedlaethol o addysg, yn ol llawer.
[59]
[60]
Mae'r obsesiwn hwn wedi dal y genedl yn gyson ar frig y safleoedd addysg fyd-eang. Yn 2014, daeth De Corea'n ail ledled y byd (ar ol
Singapor
) yn y safleoedd cenedlaethol o sgoriau mathemateg a gwyddoniaeth myfyrwyr gan y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (OECD).
[61]
Mae addysg uwch yn fater difrifol yng nghymdeithas De Corea, lle mae'n cael ei ystyried yn un o gonglfeini sylfaenol bywyd De Corea. Caiff addysg ei hystyried yn flaenoriaeth uchel gan deuluoedd y wlad, gan fod llwyddiant mewn addysg yn aml yn destun balchder i deuluoedd ac o fewn cymdeithas yn Ne Corea, ac mae'n anghenraid i wella safle economaidd-gymdeithasol rhywun o fewn y gymdeithas.
[62]
[63]
[64]
Mae'r fynedfa i sefydliad addysg uwch haen uchaf yn arwain at swydd coler wen fawreddog, ddiogel sy'n talu'n dda gyda'r llywodraeth, banciau, neu gyd-dyriad mawr o Dde Corea fel
Samsung
,
Hyundai
neu
LG Electronics
.
[65]
Y tair prifysgol orau yn Ne Corea, y cyfeirir atynt yn aml fel "SKY", yw
Prifysgol Genedlaethol Seoul
, Prifysgol Korea a Phrifysgol Yonsei.
[66]
[67]
Mae bywyd myfyriwr o Dde Corea ar gyfartaledd yn troi o amgylch addysg, gyda chystadleuaeth ddwys am y graddau uchaf, pwysau i lwyddo'n academaidd.
[67]
Ceir tab? diwylliannol mawr yng nghymdeithas De Corea ynghlwm wrth y rhai nad ydynt wedi cyflawni addysg brifysgol ffurfiol, lle mae'r rhai nad oes ganddynt raddau prifysgol yn wynebu rhagfarn gymdeithasol ac yn aml yn cael eu hystyried gan eraill fel dinasyddion eilradd, diffygiol. Mae hyn yn aml yn arwain at lai o gyfleoedd ar gyfer cyflogaeth, gwella eich sefyllfa economaidd-gymdeithasol a rhagolygon ar gyfer priodas.
[68]
[69]
Coreeg
yw iaith swyddogol De Corea, ac mae'n cael ei dosbarthu gan y mwyafrif o ieithyddion fel
iaith ynysig
(felly hefyd y
Basgeg
). Mae'n ymgorffori nifer sylweddol o eiriau benthyg o'r Tsieineeg. Defnyddia'r iaith system ysgrifennu frodorol o'r enw
Hangul
, a grewyd ym 1446 gan King Sejong, i ddarparu dewis arall cyfleus i'r
symbolau Hanja
Tsieineaidd, clasurol a oedd yn anodd eu dysgu ac nad oeddent yn gweddu i'r Coreeg. Mae De Corea'n dal i ddefnyddio rhai cymeriadau Hanja Tsieineaidd mewn meysydd cyfyngedig, megis cyfryngau print a dogfennaeth gyfreithiol.
Mae gan yr iaith Coreeg yn Ne Corea dafodiaith safonol o'r enw Seoul (ar ol y brifddinas), gyda 4 gr?p tafodiaith iaith Corea ychwanegol yn cael eu defnyddio ledled y wlad.
Heddiw mae bron pob myfyriwr o Dde Corea'n dysgu Saesneg trwy gydol eu haddysg, gyda rhai yn dewis Japaneeg neu Mandarin hefyd.
[70]
Yn ol canlyniadau cyfrifiad 2015, datganodd mwy na hanner poblogaeth De Corea (56.1%) nad oeddent yn gysylltiedig ag unrhyw sefydliadau crefyddol. Mewn arolwg yn 2012, datganodd 52% eu bod yn "grefyddol", dywedodd 31% nad oeddent "ddim yn grefyddol" a nododd 15% eu bod yn "
anffyddwyr
argyhoeddedig". O'r bobl sy'n gysylltiedig a sefydliad crefyddol, mae'r mwyafrif yn
Gristnogion
a Bwdistiaid. Yn ol cyfrifiad 2015, roedd 27.6% o’r boblogaeth yn Gristnogion (nododd 19.7% eu hunain yn Brotestaniaid, 7.9% fel Catholigion) a 15.5% yn Fwdistiaid. Ymhlith y crefyddau eraill mae Islam a cheir 130,000 Mwslim, gweithwyr mudol yn bennaf o
Bacistan
a
Bangladesh
a 35,000 Mwslimiaid o Gorea ei hun
[73]
.
Ar y cyfan, rhwng cyfrifiad 2005 a 2015, bu dirywiad bach mewn Cristnogaeth (i lawr o 29% i 27.6%), dirywiad sydyn mewn Bwdhaeth (i lawr o 22.8% i 15.5%), a chynnydd yn y boblogaeth dgrefydd ( o 47.2% i 56.9%).
Mae gan Dde Corea system
gofal iechyd cyffredinol
, yn wir, mae ganddi'r system gofal iechyd ail orau'r byd.
[74]
Hunanladdiad yn Ne Corea yw'r 10fed uchaf yn y byd yn ol
Sefydliad Iechyd y Byd
, yn ogystal a'r gyfradd hunanladdiad uchaf yn yr OECD.
[75]
Mae gan ysbytai De Corea offer a chyfleusterau meddygol datblygedig ar gael yn rhwydd, yn 4ydd ar gyfer
unedau MRI
y pen a 6ed ar gyfer
sganwyr CT
y pen yn yr OECD. Roedd ganddi hefyd ail nifer fwyaf yr OECD o welyau ysbyty i bob 1000 o bobl - gyda 9.56 gwely.
Mae
disgwyliad oes
wedi bod yn cynyddu'n gyflym ac yn 2015 roedd De Corea yn yr 11eg safle yn y byd o ran disgwyliad oes: yn 82.3 blynedd yn ol Sefydliad
Iechyd
y Byd.
[76]
Mae ganddi hefyd y disgwyliad oes trydydd uchaf wedi'i addasu yn ol iechyd yn y byd.
[77]
Cynhalidodd De Corea gysylltiadau diplomyddol a mwy na 188 o wledydd dros y degawdau diwethaf. Mae'r wlad hefyd wedi bod yn aelod o'r
Cenhedloedd Unedig
ers 1991, pan ddaeth yn aelod-wladwriaeth ar yr un pryd a Gogledd Corea. Ar 1 Ionawr 2007, gwasanaethodd cyn
Weinidog Tramor De Corea, Ban Ki-moon,
fel
Ysgrifennydd Cyffredinol y Cenhedloedd Unedig
rhwng 2007 a 2016. Mae hefyd wedi datblygu cysylltiadau a
Chymdeithas Cenhedloedd De-ddwyrain Asia
fel aelod o
ASEAN Plus tri,
corff o arsylwyr, ac Uwchgynhadledd Dwyrain Asia (EAS).
Yn Nhachwedd 2009, ymunodd De Corea a Phwyllgor Cymorth Datblygu OECD, gan nodi'r tro cyntaf i gyn-wlad sy'n derbyn cymorth ymuno a'r gr?p fel aelod-rhoddwr.
Cynhaliodd De Corea Uwchgynhadledd G-20 yn
Seoul
yn Nhachwedd 2010, blwyddyn pan welodd De Corea a’r
Undeb Ewropeaidd
lansio cytundeb masnach rydd (FTA) i leihau rhwystrau sy'n atal masnachu. Aeth De Corea ymlaen i arwyddo Cytundeb Masnach Rydd gyda Chanada ac Awstralia yn 2014, ac un arall gyda Seland Newydd yn 2015.
Mae Gogledd a De Corea'n hawlio sofraniaeth lwyr dros y penrhyn cyfan a'r ynysoedd pellennig.
[78]
Er gwaethaf eu gelyniaeth, mae ymdrechion cymodi wedi parhau ers i'r ddwy wlad wahanu. Gweithiodd gwleidyddion fel Kim Koo i gysoni’r ddwy lywodraeth hyd yn oed ar ol Rhyfel Corea.
[79]
Gyda gelyniaeth hirsefydlog yn dilyn
Rhyfel Corea
rhwng 1950 a 1953, llofnododd Gogledd Corea a De Corea gytundeb i fynd ar drywydd heddwch
[80]
ar 4 Hydref 2007, gyda Roh Moo-Hyun ac arweinydd Gogledd Corea,
Kim Jong-il
, yn arwyddo cytundeb wyth pwynt ar faterion heddwch parhaol, sgyrsiau lefel uchel, cydweithredu economaidd, adnewyddu gwasanaethau tren, priffyrdd a theithio awyr, a chymal perthnasol i'r
Gemau Olympaidd
.
[80]
Er gwaethaf y "Polisi Heulwen" ac ymdrechion i gymodi, cymhlethwyd y cynnydd gan brofion taflegryn Gogledd Corea yn 1993, 1998, 2006, 2009, a 2013. Erbyn dechrau 2009, roedd y berthynas rhwng Gogledd a De Corea yn llawn tyndra; adroddwyd bod Gogledd Corea wedi defnyddio taflegrau,
[81]
dod a’i gytundebau blaenorol gyda De Corea i ben,
[82]
a bygythwyd De Corea a’r Unol Daleithiau i beidio ag ymyrryd a lansiad lloeren yr oedd wedi’i gynllunio.
[83]
Mae Gogledd a De Corea yn dal i ryfel yn dechnegol (heb erioed arwyddo cytundeb heddwch ar ol Rhyfel Corea) ac yn rhannu ffin gaerog fwya'r byd.
[84]
Cyhoeddodd yr Arlywydd Lee Myung-bak ym Mai 2010 y byddai Seoul yn torri pob masnach a Gogledd Corea fel rhan o fesurau a anelwyd yn bennaf at daro’n ol ar Ogledd Corea, yn ddiplomyddol ac yn ariannol, ac eithrio Cyd-brosiect Diwydiannol Kaesong a chymorth dyngarol.
[85]
Bygythiodd Gogledd Corea i dorri pob cysylltiad i ddechrau, i ddileu’r cytundeb blaenorol o beidio a bod yn ymosodol, a diarddel yr holl Dde Coreiaid o barth diwydiannol ar y cyd yn Kaesong, ond ol-draciodd ar ei bygythiadau a phenderfynu parhau a’i gysylltiadau a De Corea. Er gwaethaf y cysylltiadau parhaus, mae Rhanbarth Diwydiannol Kaesong wedi gweld gostyngiad mawr mewn buddsoddiad a gweithlu o ganlyniad i'r gwrthdaro milwrol hwn. Yn Chwefror 2016, caewyd cyfadeilad Kaesong gan Seoul mewn ymateb i lansiad roced Gogledd Corea yn gynharach yn y mis
[86]
, a gondemniwyd yn unfrydol gan
Gyngor Diogelwch y Cenhedloedd Unedig
.
[87]
Mae etholiad 2017 yr Arlywydd Moon Jae-in wedi gweld newid mewn dull tuag at y Gogledd, a defnyddiodd y ddwy ochr Gemau Olympaidd y Gaeaf 2018 a gynhaliwyd yn Ne Corea fel cyfle i ymgysylltu,
[88]
gyda dirprwyaeth wleidyddol uwch iawn o Ogledd Corea a anfonwyd at y gemau, ynghyd ag ymweliad dwyochrog gan uwch aelodau cabinet De Corea a'r Gogledd yn fuan wedi hynny.
[89]
Mae tensitbau rhwng y ddwy wlad (Gogledd a De Corea) wedi ysgogi De Corea i ddyrannu 2.6% o’i CMC a 15% o holl wariant y llywodraeth i’w byddin (cyfran y Llywodraeth o CMC: 14.967%), ac mae'n parhau i gynnal consgripsiwn gorfodol i ddynion.
[90]
O ganlyniad, mae gan Dde Corea y seithfed nifer fwyaf y byd o filwyr gweithredol (599,000 yn 2018), nifer ucha'r byd o filwyr wrth gefn (3,100,000 yn 2018)
[91]
a'r ddegfed gyllideb amddiffyn fwyaf. O 2019 ymlaen mae gan Dde Corea gyllideb amddiffyn o $43.1 biliwn ac yn 2020 roedd y wlad yn cael ei hystyried fel y 6ed grym milwrol mwyaf pwerus yn y byd.
[92]
Mae byddinoedd De Corea'n cynnwys y Fyddin (ROKA), y Llynges (ROKN), y Llu Awyr (ROKAF), a'r Corfflu Morol (ROKMC), a lluoedd wrth gefn.
[93]
Lleolir llawer o'r grymoedd hyn ger Parth Anfilwrol Corea (
Korean Demilitarized Zone
). Yn gyfansoddiadol mae'n ofynnol i bob gwryw o Dde Corea wasanaethu yn y fyddin, fel arfer am gyfnod o 18 mis.
[94]
Cefnogaeth filwrol yr Unol Daleithiau
[
golygu
|
golygu cod
]
Mae'r Unol Daleithiau wedi lleoli mintai sylweddol o filwyr i amddiffyn De Corea yn y wlad. Yn 2021 roedd tua 28,500 o bersonel milwrol yr Unol Daleithiau wedi'u lleoli yn Ne Corea
[95]
. Ceir unedau daear ac awyr yn bennaf, wedi eu neilltuo i USFK (
United States Forces Korea
) a'u neilltuo'n bennaf i Wythfed Byddin yr Unol Daleithiau yr
UD
a Seithfed Llu Awyr Llu Awyr yr
UD
. Maent wedi'u lleoli mewn mannau yn
Osan
,
Kunsan
, Yongsan,
Dongducheon
, Sungbuk, Camp Humphreys, a Daegu, yn ogystal ag yn Camp Bonifas yn Ardal Ddiogelwch ar y Cyd DMZ.
Cyfran o
Gynnyrch Mewnwladol
Crynswth y byd (PPP)
[96]
|
Blwyddyn
|
Rhan
|
1980
|
0.63%
|
1990
|
1.18%
|
2000
|
1.55%
|
2010
|
1.65%
|
2017
|
1.60%
|
Mae economi gymysg De Corea
[97]
[98]
yn 10fed ar safle CMC enwol
[99]
a 13eg o ran p?er prynu (
purchasing power parity
) yn y byd, gan ei nodi fel un o brif economiau G-20. Fe'i hystyrir yn wlad ddatblygedig gydag economi incwm uchel a hi yw aelod-wlad fwyaf diwydiannol yr OECD. Mae brandiau De Corea fel
LG Electronics
a
Samsung
yn enwog yn rhyngwladol ac wedi ennill enw da i Dde Corea am ei electroneg o safon ac am nwyddau eraill.
[100]
Mae ei buddsoddiad enfawr mewn addysg wedi mynd a'r wlad o anllythrennedd tlawd i bwerdy technolegol rhyngwladol o bwys. Oherwydd ei gweithlu medrus, codwyd economi'r wlad i lefel uchel iawn ac mae bellach ymhlith y gwledydd mwyaf addysgedig yn y byd gydag un o'r canrannau uchaf o'i dinasyddion a gradd addysg drydyddol.
[101]
Roedd economi De Corea'n un o'r gwledydd a dyfodd gyflymaf yn y byd rhwng dechrau'r
1960au
a diwedd y
1990au
, ac roedd yn dal i fod yn un o'r gwledydd datblygedig a dyfodd gyflymaf yn y
2000au
, ynghyd a
Hong Kong
,
Singapor
a
Taiwan
, y tri Teigr Asiaidd arall.
[102]
Cofnodwyd y cynnydd cyflymaf mewn CMC y pen ar gyfartaledd yn y byd yma, rhwng 1980 a 1990.
[103]
Mae DeCoreiaid yn cyfeirio at y twf hwn fel "y Gwyrth ar Afon Han".
[104]
Dibynna economi'r wlad ar fasnach ryngwladol, ac yn 2014, De Corea oedd y pumed allforiwr mwyaf a'r seithfed-fewnforiwr mwyaf yn y byd.
De Corea oedd un o'r ychydig wledydd datblygedig a lwyddodd i osgoi
dirwasgiad
yr argyfwng ariannol byd-eang 2007-08.
[105]
Cyrhaeddodd ei gyfradd-twf economaidd 6.2% yn 2010 (y twf cyflymaf ers wyth mlynedd ar ol twf sylweddol 7.2% yn 2002),
[106]
adferiad sydyn o gyfraddau twf economaidd o 2.3% yn 2008 a 0.2% yn 2009. Arhosodd y gyfradd ddiweithdra yn Ne Corea hefyd yn isel yn 2009, sef 3.6%.
[107]
Daeth De Corea'n aelod o'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd (
OECD
) ym 1996.
- ↑
"South Korea's troubling history of jailing ex-presidents"
.
AEI
. 9 Hydref 2018.
- ↑
Deutsche Welle (www.dw.com).
"Former South Korean president sentenced to prison | DW | 30 Tachwedd 2020"
.
DW.COM
(yn Saesneg)
. Cyrchwyd
10 Chwefror
2021
.
- ↑
"Ex-President Roh Tae-woo to Pay Remainder of Massive Fine"
.
The Chosunilbo
(yn Saesneg). 22 Awst 2013
. Cyrchwyd
27 Hydref
2019
.
- ↑
"South Korea : President's impeachment on a background of political scandal"
.
Perspective Monde
(yn Ffrangeg). Universite de Sherbrooke. 7 Chwefror 2017.
- ↑
"South Korea ex-leader jailed for 15 years"
.
BBC News
. 5 Hydref 2018.
- ↑
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
- ↑
Yong Jin, Dal (2011).
"Hallyu 2.0: The New Korean Wave in the Creative Industry"
.
International Institute Journal
2
(1)
.
https://quod.lib.umich.edu/i/iij/11645653.0002.102/--hallyu-20-the-new-korean-wave-in-the-creative-industry?rgn=main;view=fulltext
.
- ↑
CNN, Lara Farrar for.
"
'
Korean Wave' of pop culture sweeps across Asia"
(yn Saesneg).
- ↑
"The Global Impact of South Korean Popular Culture: Hallyu Unbound ed. by Valentina Marinescu"
(yn en).
ResearchGate
.
https://www.researchgate.net/publication/293479051
.
- ↑
Kim, Harry (2 Chwefror 2016).
"Surfing the Korean Wave: How K-pop is taking over the world | The McGill Tribune"
.
The McGill Tribune
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 23 Tachwedd 2018
. Cyrchwyd
31 Mai
2019
.
- ↑
Roberts, John Morris; Westad, Odd Arne (2013).
The History of the World
. Oxford University Press. t. 443.
ISBN
978-0-19-993676-2
. Cyrchwyd
15 Gorffennaf
2016
.
- ↑
Gardner, Hall (27 Tachwedd 2007).
Averting Global War: Regional Challenges, Overextension, and Options for American Strategy
. Palgrave Macmillan. tt. 158?159.
ISBN
978-0-230-60873-3
. Cyrchwyd
15 Gorffennaf
2016
.
[
dolen marw
]
- ↑
Laet, Sigfried J. de (1994).
History of Humanity: From the seventh to the sixteenth century
. UNESCO. t. 1133.
ISBN
978-92-3-102813-7
. Cyrchwyd
8 Tachwedd
2016
.
- ↑
Walker, Hugh Dyson (20 Tachwedd 2012).
East Asia: A New History
. AuthorHouse. tt. 6?7.
ISBN
978-1-4772-6517-8
. Cyrchwyd
19 Tachwedd
2016
.
- ↑
Rossabi, Morris (20 Mai 1983).
China Among Equals: The Middle Kingdom and Its Neighbors, 10th?14th Centuries
. University of California Press. t. 323.
ISBN
978-0-520-04562-0
. Cyrchwyd
8 Tachwedd
2016
.
- ↑
Yi, Ki-baek (1984).
A New History of Korea
. Harvard University Press. t. 103.
ISBN
978-0-674-61576-2
. Cyrchwyd
8 Tachwedd
2016
.
- ↑
Kim, Djun Kil (30 Ionawr 2005).
The History of Korea
. ABC-CLIO. t. 57.
ISBN
978-0-313-03853-2
. Cyrchwyd
8 Tachwedd
2016
.
- ↑
Grayson, James H. (5 Tachwedd 2013).
Korea ? A Religious History
. Routledge. t. 79.
ISBN
978-1-136-86925-9
. Cyrchwyd
8 Tachwedd
2016
.
- ↑
Yunn, Seung-Yong (1996), "Muslims earlier contact with Korea",
Religious culture of Korea
, Hollym International, p. 99
- ↑
Dourado, Fernao.
"Atlas de Fernao Vaz Dourado"
.
Arquivo nacional da Torre do Tombo
.
- ↑
"1369MAPAS E ICONOGRAFIA DOS SECS. XVI E XVII"
(PDF)
.
- ↑
22.0
22.1
Myers, Brian Reynolds
(28 December 2016).
"Still the Unloved Republic"
.
Sthele Press
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 13 Mawrth 2018
. Cyrchwyd
10 Mehefin
2019
.
Taehan minguk
. In English it is translated as Republic of Korea or South Korea, names which to us foreigners denote the state as a political entity distinct from its northern neighbor. To most people here, however,
Taehan minguk
conveys that sense only when used in contrastive proximity with the word
Pukhan
(North Korea). Ask South Koreans when the
Taehan minguk
was established; more will answer '5000 years ago' than 'in 1948,' because to them it is simply the full name for
Hanguk
, Korea, the homeland. That’s all it meant to most people who shouted those four syllables so proudly during the World Cup in 2002.
- ↑
Myers, Brian Reynolds
(20 Mai 2018).
"North Korea's state-loyalty advantage"
.
Free Online Library
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 20 Mai 2018.
- ↑
"Prehistoric Korea"
.
About Korea
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 2 Mawrth 2008
. Cyrchwyd
12 Gorffennaf
2008
.
- ↑
"Korea's History"
. Asian Shravan. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 28 Ionawr 2010
. Cyrchwyd
17 Chwefror
2009
.
- ↑
26.0
26.1
Seth, Michael J. (2010).
A History of Korea: From Antiquity to the Present
. Rowman & Littlefield Publishers. t. 443.
ISBN
978-0-7425-6717-7
.
A History of Korea: From Antiquity to the Present
.
Rowman & Littlefield Publishers. p. 443.
ISBN
978-0-7425-6717-7
.
- ↑
Peterson, Mark; Margulies, Phillip (2009).
A Brief History of Korea
. Infobase Publishing. t. 6.
ISBN
978-1-4381-2738-5
.
- ↑
Hwang, Kyung-moon (2010).
A History of Korea, An Episodic Narrative
. Palgrave Macmillan. t.
4
.
ISBN
978-0-230-36453-0
.
- ↑
terms.naver.com
https://terms.naver.com/entry.nhn?cid=46620&docId=532555&categoryId=46620
.
- ↑
이문영 (15 Gorffennaf 2011). Sowadang.
ISBN
978-89-93820-14-0
https://books.google.com/books?id=tR0FAQAAQBAJ&q=%EB%82%99%EB%9E%91%EA%B5%B0+%EC%B1%85&pg=PA52
.
- ↑
The estimated area rises steadily from year to year, possibly because of land reclamation.
Korea Statistical Information Service
(yn Coreeg)
https://web.archive.org/web/20040917181709/http://kosis.nso.go.kr/cgi-bin/sws_999.cgi?ID=DT_1A1&IDTYPE=3&A_LANG=1&FPUB=3&SELITEM=
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 17 Medi 2004
. Cyrchwyd
27 Mawrth
2006
.
- ↑
32.0
32.1
Geography of Korea
, Asia Info Organization
- ↑
Dinerstein, Eric; Olson, David; Joshi, Anup; Vynne, Carly; Burgess, Neil D.; Wikramanayake, Eric; Hahn, Nathan; Palminteri, Suzanne et al. (2017).
"An Ecoregion-Based Approach to Protecting Half the Terrestrial Realm"
.
BioScience
67
(6): 534?545.
doi
:
10.1093/biosci/bix014
.
ISSN
0006-3568
.
PMC
5451287
.
PMID
28608869
.
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5451287
.
- ↑
"Korea National Park Service official site"
. Cyrchwyd
29 Hydref
2010
.
- ↑
35.0
35.1
35.2
"Korea Air Pollution Problems"
. American University of Washington. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 9 Mawrth 2010
. Cyrchwyd
18 Chwefror
2010
.
- ↑
Randolph T. Hester (28 Awst 2009).
"Letter to Lee administration: Save the Songdo Tidal Flat"
.
The Hankyoreh
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 11 Mai 2011
. Cyrchwyd
18 Chwefror
2010
.
- ↑
Wang, Ucilla (28 Gorffennaf 2008 )
South Korea Boosts Renewable-Energy Investments by 60%
.
- ↑
38.0
38.1
"South Korea's green new deal"
.
CNN.com
. 18 Hydref 2009
. Cyrchwyd
21 Hydref
2009
.
- ↑
Cha, Josh Smith, Sangmi (8 Mehefin 2020).
"Jobs come first in South Korea's ambitious 'Green New Deal' climate plan"
.
Reuters
(yn Saesneg)
. Cyrchwyd
29 Medi
2020
.
- ↑
Herald, The Korea (8 Medi 2020).
"Moon vows to shut down 30 more coal plants to bring cleaner air and battle climate change"
.
www.koreaherald.com
(yn Saesneg)
. Cyrchwyd
29 Medi
2020
.
- ↑
"Seoul City holds 2nd Arisu Festival to show tap water is safe to drink"
. Newsworld. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 28 Medi 2007.
- ↑
"Seoul Metropolitan Government ? "A Clean, Attractive & Global City, Seoul!
"
"
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 15 Chwefror 2009.
- ↑
Grantham, H. S.; Duncan, A.; Evans, T. D.; Jones, K. R.; Beyer, H. L.; Schuster, R.; Walston, J.; Ray, J. C. et al. (2020).
"Anthropogenic modification of forests means only 40% of remaining forests have high ecosystem integrity ? Supplementary Material"
.
Nature Communications
11
(1): 5978.
doi
:
10.1038/s41467-020-19493-3
.
ISSN
2041-1723
.
PMC
7723057
.
PMID
33293507
.
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7723057
.
- ↑
"Party Groupings"
. United Nations Framework Convention on Climate Change. 28 Tachwedd 2007. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 5 Mehefin 2013
. Cyrchwyd
18 Chwefror
2010
.
- ↑
Nodyn:CIA World Factbook
- ↑
"Index of Democracy 2008"
(PDF)
. The Economist Intelligence Unit. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 14 December 2008
. Cyrchwyd
25 April
2010
.
- ↑
"South Korea ? Constitution"
. International Constitutional Law
. Cyrchwyd
16 Chwefror
2009
.
- ↑
"Korea, South"
.
The World Factbook
. Central Intelligence Agency. 10 Chwefror 2009
. Cyrchwyd
16 Chwefror
2009
.
- ↑
"Corruption Perceptions Index 2018 Executive Summary p.8"
(PDF)
.
transparency.org
.
Transparency International
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 2019-04-21
. Cyrchwyd
13 Mawrth
2019
.
- ↑
50.0
50.1
"Population Projections for Provinces (2013~2040)"
(PDF)
.
Statistics Korea
. 16 April 2016
. Cyrchwyd
20 Mai
2016
.
- ↑
"Major Indicators of Korea"
.
Korean Statistical Information Service
. Cyrchwyd
9 Medi
2016
.
- ↑
Gwall cyfeirio: Tag
<ref>
annilys; ni roddwyd testun ar gyfer 'ref' o'r enw
books.google.com
- ↑
"South Korea"
.
CIA Country Studies
. Cyrchwyd
22 April
2006
.
- ↑
Populations for all cities (2005),
"Summary of Census Population (by administrative district/sex/age)"
.
NSO Database
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 5 Hydref 2010
. Cyrchwyd
11 Mai
2009
.
- ↑
"PISA ? Results in Focus"
(PDF)
. OECD. t. 5.
- ↑
"Korea ? Student performance (PISA 2015)"
. OECD.
- ↑
"What the world can learn from the latest PISA test results"
. 10 December 2016.
- ↑
"Education OECD Better Life"
. OECD. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 31 Mai 2016
. Cyrchwyd
29 Mai
2016
.
- ↑
Habibi, Nader (11 December 2015).
"The overeducated generation"
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 18 Tachwedd 2016.
- ↑
Cobbold, Trevor (14 Tachwedd 2013).
"South Korea's Education Success Has a Dark Side"
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 18 Tachwedd 2016.
- ↑
Diamond, Anna (17 Tachwedd 2016).
"Why South Korea Is So Fixated With the College-Entrance Exam"
.
- ↑
Lee, Ji-Yeon (26 Medi 2014).
"Vocational Education and Training in Korea: Achieving the Enhancement of National Competitiveness"
(PDF)
. KRIVET. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 20 December 2016.
- ↑
Strother, Jason (10 Tachwedd 2012).
"Drive for education drives South Korean families into the red"
.
Christian Science Monitor
.
http://www.csmonitor.com/World/Asia-Pacific/2012/1110/Drive-for-education-drives-South-Korean-families-into-the-red
.
- ↑
"South Korean education ranks high, but it's the kids who pay"
. 30 Mawrth 2015.
- ↑
"South Koreans Consider The Trades Over University Education"
.
Public Radio International
.
- ↑
David Santandreu Calonge (30 Mawrth 2015).
"South Korean education ranks high, but it's the kids who pay"
. Cyrchwyd
3 Gorffennaf
2015
.
- ↑
67.0
67.1
WeAreTeachers Staff (5 April 2013).
"South Korea's School Success"
. WeAreTeachers. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 5 Gorffennaf 2015
. Cyrchwyd
3 Gorffennaf
2015
.
- ↑
"Korea Awash with the Under-Skilled and Overeducated"
. 8 December 2011
. Cyrchwyd
23 Hydref
2016
.
- ↑
Na Jeong-ju (23 Mai 2012).
"Meister schools fight social prejudice"
.
The Korea Times
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 17 Awst 2016
. Cyrchwyd
15 Gorffennaf
2016
.
- ↑
"Chinese, Second-most Popular Foreign Language at Schools in South Korea"
.
china.org.cn
. 30 Mehefin 2004.
- ↑
South Korea National Statistical Office's 19th Population and Housing Census (2015):
"Religion organizations' statistics"
. Retrieved 20 December 2016
- ↑
Quinn, Joseph Peter (2019).
"South Korea"
. In Demy, Timothy J.; Shaw, Jeffrey M. (gol.).
Religion and Contemporary Politics: A Global Encyclopedia
. ABC-CLIO. t. 365.
ISBN
978-1-4408-3933-7
. Cyrchwyd
3 Mehefin
2020
.
- ↑
"Korea's Muslims Mark Ramadan"
.
The Chosun Ilbo
. Seoul. 11 Medi 2008. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 13 Medi 2008.
- ↑
"Revealed: Countries With The Best Health Care Systems, 2019 > CEOWORLD magazine"
. 5 Awst 2019.
- ↑
"Suicide rates, age standardized ? Data by country"
.
World Health Organization
. 2015. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 18 Hydref 2017
. Cyrchwyd
13 April
2017
.
- ↑
"Life expectancy increased by 5 years since 2000, but health inequalities persist"
. WHO. 19 Mai 2016.
- ↑
"WHO ? World Health Statistics 2016: Monitoring health for the SDGs"
.
WHO
.
- ↑
"Can North Korea get South to join dispute with Japan over two islands in Asia?"
.
Newsweek
. 21 Mawrth 2018.
- ↑
modern Korean history ? Home
.
- ↑
80.0
80.1
"North, South Korea pledge peace, prosperity"
.
Reuters
. 4 Hydref 2007
. Cyrchwyd
17 Chwefror
2009
.
- ↑
"North Korea deploying more missiles"
.
BBC News
. 23 Chwefror 2009.
- ↑
"North Korea tears up agreements"
.
BBC News
. 30 Ionawr 2009
. Cyrchwyd
8 Mawrth
2009
.
- ↑
"North Korea warning over satellite"
.
BBC News
. 3 Mawrth 2009
. Cyrchwyd
8 Mawrth
2009
.
- ↑
"Koreas agree to military hotline"
.
CNN.com
. 4 Mehefin 2004
. Cyrchwyd
18 Chwefror
2010
.
- ↑
"Seoul Decides to Continue Kaesong Project, Humanitarian Aid"
.
The Chosun Ilbo
. Seoul. 25 Mai 2010.
- ↑
"Seoul shuts down joint North-South Korea industrial complex"
.
The Guardian
. 10 Chwefror 2016.
- ↑
"North Korea rocket launch: UN security council condemns latest violation"
.
The Guardian
. 7 Chwefror 2016.
- ↑
"South Korean president says Olympics have lowered tensions with North"
.
The Washington Post
. 17 Chwefror 2018.
- ↑
"South Koreans meet North Korean leader Kim for talks about talks"
.
Reuters
. 5 Mawrth 2018.
- ↑
John Pike.
"Defense Budget ? South Korea"
. Globalsecurity.org
. Cyrchwyd
29 Hydref
2010
.
- ↑
"2018 Defence White Paper"
(PDF)
. December 2018. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 2019-08-08
. Cyrchwyd
2021-10-19
.
- ↑
"2019 Military Strength Ranking"
.
www.globalfirepower.com
.
- ↑
GlobalSecurity on Military of Republic of Korea,
Globalsecurity.org
- ↑
Lee Tae-hoon (30 Medi 2009).
"Military Duty Exemption for Biracial Koreans Will Be Scrapped"
.
The Korea Times
. Seoul
. Cyrchwyd
18 Chwefror
2010
.
- ↑
"America's Unsinkable Fleet"
.
Newsweek
. New York. 26 Chwefror 2007
. Cyrchwyd
17 Chwefror
2009
.
- ↑
"Report for Selected Countries and Subjects"
.
www.imf.org
(yn Saesneg)
. Cyrchwyd
19 Medi
2018
.
- ↑
South Korea: Introduction >> globalEDGE: Your source for Global Business Knowledge
.
- ↑
Kerr, Anne; Wright, Edmund (2015).
A Dictionary of World History
. Oxford University Press. tt. 367?.
ISBN
978-0-19-968569-1
.
- ↑
Report for Selected Countries and Subjects
, International Monetary Fund.
- ↑
Behnke, Alison (2004).
North Korea in Pictures
. Lerner Publishing Group. t. 60.
ISBN
978-0-8225-1908-9
.
- ↑
"OECD.Stat Education and Training > Education at a Glance > Educational attainment and labor-force status > Educational attainment of 25?64 year-olds"
. OECD. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 31 Ionawr 2016.
- ↑
Economic Growth Rates of Advanced Economies
. International Monetary Fund
. Cyrchwyd
8 Medi
2010
.
- ↑
"GDP per capita growth (annual %) ? Data"
.
data.worldbank.org
.
- ↑
Kleiner, Jurgen (2001).
Korea, A Century of Change
. River Edge, NJ: World Scientific.
ISBN
978-981-02-4657-0
.
- ↑
"South Korea Survived Recession With CEO Tactics"
.
Newsweek
. New York. 10 Mai 2010.
- ↑
"South Korea GDP grew revised 6.2pc in 2010"
.
Business Recorder
. Karachi. Agence France-Presse. 30 Mawrth 2011. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 27 April 2011.
- ↑
"Background Note: South Korea"
. U.S. State Department. 7 Gorffennaf 2011.