Azejo ? dzel swiata, raza z Europ? robi Eurazeja , nowikszi kontinent na Zemi . Rozcygo sa od Europe na zopadze do Spokojnego Oceanu na porenku. Od połniowego zopadu granicze z Afrik? , od połnio z Australejo e Jindijsczim Oceanem .

W Azeji mieszko 2/3 wszetczich ledzy zemi.

Wiold?e obe?de Azeji [ edicejo | editeje zdroj ]

• Zopadno Azejo
  • Blisczi Porenk
  • Kaukaz
  • Strzedny Porenk
• Strzedno Azejo
• Połnowo Azejo ( subkontinent jindijsczi )
• Połniowo-Porenkowo Azejo
• Porenszo Azejo ( Daleczi Porenk )
• Sybirio ( Nordowo Azejo )
• Azejateccze Tigre

Na pocz?tku 2006 roku w Azeji bełe pa?stwa:

• Afganiston
• Saudejsko Arabijo
• Armenijo
• Australejo ( Ostrow Godow e Kokosowe Ostrowe )
• Azerbejd?an
• Bahrajn
• Bangladesz
• Bhutan
• Myanmar (downi Birma)
• Brunejo ^[1]
• Chine
• Cyper
• Nordowi Cyper
• Egipt ( Połostrow Synaj )
• Filipine
• Grecko (mało obe?da na ostowach Sporade , Chijos e Lesbos je w Azeji na azejaticczim kontinentalnim szelfie kol str?du Terecji
• Grezo?sko
• Indie
• Jindonezjo
• Irak
• Iran
• Izrael
• Japo?sko
• Jemen
• Jordanio
• Kambod?o
• Katar
• Kazachstan
• Kirgistan
• Połniowo Koreja
• Nordowo Koreja
• Kuwejt
• Laos
• Liban
• Malediwe
• Malezjo
• Mongolsko
• Nepal
• Oman
• Pakistan
• Rusko
• Singapur
• Sri Lanka
• Syrejo
• Tad?ikistan
• Tajlandio
• Tajwan
• Porenkowi Timor
• Terecko
• Turkmenistan
• Uzbekistan
• Wietnam
• Zjednone Arabsczie Emirate

Nowikszim pa?stwa w Azeji je Rusko (te? z europejsczim dzela), a noledniszim azjacczim Chine .

Noterne le?nosce [ edicejo | editeje zdroj ]

Wezdrzatk plonu [ edicejo | editeje zdroj ]

Azejo je - po Europie - nobar?i rozkawałkowonim dzela swiata. Strzedna dolezna od morza je 756 km a nowe?i kol 2360 km. Ne wortosce s? nowiksze westrzod wszestczich dzelow swiata, a to dlote, ?e Azejo je baro rownole?nikowo e połnikowo rozcygniona. Dolezna str?du Azeji raza je 70,6 tes. km e je mieszo blos od nej w Nordowi Americe . Połostrowe s? na wnetka 1/5 (19,5%) wiechrzeznie Azeji. Nowiksze to: Arabsczi Połostrow (27 330 tes. km²), Jindochi?sczi Połostrow (2174 tes. km²), Jindijsczi Połostrow (2088 tes. km²), Mieszo Azejo (501 tes. km²), Połostrow Tajmyr (400 tes. km²), Kamczatka (370 tes. km²) e Korejansczi Połostrow (220 tes. km²).

Ostrowe s? na dosc mołim molu Azeji, bo na blos 6,17% wiechrzeznie. Rownak je westrzod nich nowikszo na swiece Malajsko Ostrowina , chterna je na 1,7 mln km² (z Borneo 735,9 tes. km², Sumatr? 433,8 tes. km², Celebesem 189 tes. km² e Jaw? 126,7 tes. km²), okoma te Filipine (300 tes. km², z ostrowa Luzon 105,7 tes. km² e Mindanao 95,6 tes. km²), ostrowina Japo?sczich Ostrowow (369 tes. km², z Honshu 230,5 tes. km² e Hokkaido 77,9 tes. km²), e te? Sachalin (76,4 tes. km²), Cejlon (65,6 tes. km²), Tajwan (35,8 tes. km²), Hajnan (34,1 tes. km²), ostrowine: Nordowi Zemi (37,9 tes. km²), Nowosybirsczich Ostrowow (38,5 tes. km²).

Midze połostrowama e ostrowama Azeji je wiele mocno wcatich howingow e przestr?dnich - otemkłich, połzamkłich e zamkłich - morsczich wlegow. Nowo?niesze z nich s? na Atlantecczim Oceanie : Westrzodzemne Morze , Czorne Morze , Karsczie Morze , Morze Łaptiewow , Porankowosybirsczie Morze , Czukocczie Morze , Morze Beringa , Ochocczie Morze , Japo?sczie Morze , ?ołte Morze , Porankowochi?sczie Morze , Połniowochi?sczie Morze , Arabsczie Morze , Czerwione Morze , Jindonezijsczie Westrzodzemne Morze (miono dlo wszetczich morz wkoł Malajscziej Ostrowine e Filipinow) a te? Howind?i: Benglasko e Persko .

Azejo je - nie zdrz?ce na Antarktida - dzela swiata o nowi?szi strzedny weszawie, chterna je 990 m n.r.m. Mole ni?i 300 m n.r.m. s? na wiechrzewiznie blos 32,4%, mole chterne s? weszi 1000 m n.r.m. s? na blos 30,4%. Noweszo weszawa Azeji - Mount Everest (8848 m n.r.m.) je te? noweszim szczita swiata. Nogłabszo obni?ena Umartego Morza (405 m p.r.m.) te? je noni?szim mola na kopniach zemsczi kugli. Azejo podnosze sa w westrzednym dzelu e postapno obni?o sa we wszetczich czerenkach.

Ni?ne mole s? w norodowo-zopadnim dzelu: Turansko Ni?awa , Zopadnosybirsko Ni?awa e Norodowosybirsko Ni?awa , na porenku je Norodowochi?sko Ni?awa , na połnim Ni?awa Gangesu , Jindusu e Mezopotamiji . Wiold?ie weszawne mole: na nordze Westrzodsybirsko Weszawa , na zopadze Kazascze Pogorze e na połnim Weszawa Dekan na Arabsczim Połostrowie . Weszawa Dekan postapo w porenk e zopod ra?towama gorama (Porenkowe e Zopodne Ghate). Ra?towe gore s? te? na zopadnech e połniowech str?dach Arabsczego Połostrowa.

Wesok poło?one weszawe, obeszłe gorsczima pasmama, s? całownim dzela Zopadny e Centralny Azeji. Na zopadze s? to Weszawe: Anatolijsko, Arme?sko e Jira?sko. Westrzod wielnych regow gor nole?i wemienic gore: Pontijsczie , Taurus , Kaukaz , Elburs , Kopet-dag , Zagros e Mekran . Dali w porenk wi?o gorsczich pasm rosce. Je tuwo nowiold?i na swiece wazeł gorow - Pamir , chteren je zwony Daka Swiata. Tam zbiegiwoj? sa jedurne na swiece rege gor we?sze od 7000 m n.r.m.: Tien-szan , Hindukusz , Karakorum , Himalaje te? Kunlun e Sino-Tybete?sczie Gore .

Połniowim przedłe?enia Sino-Tibeta?sczich Gorow s? gorsczie pasma Jindochinsczego Połostrowa e Malajsczej Ostrowine. Midze Himalajama a Kunlunem je nowe?szo na swiece Tybeta?sko Weszawa , a midze Kunlunem a Tien-szanem weszawo Kaszgarsko Wlega . Bar?i na nordowi porenk je Mongolsko Weszawa , chterna je okr??ona pasmama: Ałtaju, Sajanow, Jabonowich Gor e Wiold?igo Chiganu. Porenkowy dzel Sybereji to mol weszawno-gorsczi. Szeroczi plaskatowesza?c (m.jin. Weszawe: Ałda?sko, Zejsko-Burejsko, Anadirsko) oddzelone s? gorama, m.jin.: Czersczego, Wierchojansczima, Kołymsczima, Koriacczima e Sichote Ali?, e te? gorama Kamczatczi. Gorsczie mole przewo?ej? na Koreja?sczim Połostrowie, w połniowich Chinach, na Japo?sczich ostrowach, Tajwanie e Filipinach.

Na zacht obe?dach (kol 16,5 mln km²) Azeji s? pustinie, chterne s? w conach zwartnikowej (Arabsczi Połostrow, Hindusta?sko Ni?awa ), podzwartnikowej (pustinie Jiranu) jakno te? w letnej, kontinentalnej ( Tura?sko Ni?awa , Kaszgarsko Wlega .

Ledztwo [ edicejo | editeje zdroj ]

W Azeji mieszko kole 3,5 mld ledzy, co je kol 60% ledzy na swiece (feleje podowkow o azjetycczim dzelu Rusko). Obenda ta cechuje sa wysoczim strzednim wskozywocza zweczajnego przerostanio ledztwa (17%), prze czim nowe?szi je w Syreji (37,1%), Iraku (36,8%) e Jemenie (36,7%) a noni?szi w Japo?sczi (3,2%).

Strzedno gastwa zaledzenio je hewo 108 sztatur/km². Rozkwaterowanie ledzy je baro nierownomiarowe. Obe?de Hindujista?scziej Ni?awe, Jawe e Nordowochi?sczi Ni?awe s? nobar?i zaledzone na swiece (wiacy jakno 600 sztatur/km²). Jinsze obe?de (jakno wesocze gore, pustinie Strzedny Azeji, daleko Norda) s? z wiksza niezaledzone.

Nowiksze garde Azeji to Seul (11,6 mln), Mumbaj (Bombaj) (9,9 mln), Szanghaj (9,1 mln), D?akarta (9,2 mln), Tokijo (8,0 mln), Delhi (7,2 mln), Karaczi (6,7 mln), Pekin (7,0 mln), Teheran (6,8 mln), Sztambul (7,6 mln) e Bangkok (5,6 mln).

Nowiksze karna gardow to: Seul (16,3 mln), Chongqing (15,0 mln), Osaka (13,8 mln), Szanghaj (13 mln), Bombaj (12,6 mln), Tokio (11,8 mln), Kalkuta (11,0 mln) e Pekin (10,5 mln).

W Azeji je 48 pa?stwow (z Rusk? a bez Egiptu e Grecczi) e 2 zanole?ne obe?de - Plestinsk? Autonomij? e Makau (do godnika 1999 roku).

Obocz galereja na Wikimedia Commons :
Azejo

Przepise [ edicejo | editeje zdroj ]

1. ↑ Biuletin Radzezne Kaszebsczego Jazeka 2007, Uchwolenk Nr 6/RKJ/07 z dnia 8-12-2007 r. w sprawie niechternech geografnech pozwow, s. 42