Birle?ken Milletler Te?kilatı
(qısqaca
Birle?ken Milletler
ya da
BM
; resmiy tillerinde -
arapca
????? ??????
,
Cince
: ?合?,
frenkce
Nations Unies
,
inglizce
United Nations
,
ispanca
Naciones Unidas
,
rusca
Объединенные Нации
) -
1945
oktabr 24
-de qurul?an dunya barı?ı?ını, telukesizligini qorumaq ve milletlerara
iqtisadiy
,
ictimaiy
ve
medeniy
bir i? birligi inki?af etmek icun qurul?an milletlerara bir te?kilattır. Birle?ken Milletler ozuni "adalet ve telukesizlikni, iqtisadiy inki?af ve ictimaiy e?itlikni milletler arasında butun memleketlerge sa?lamanı maqsat etilgen global bir qurulu?" dep tanımlay. Milletlerarası ili?kilerde, quvet qullanıluvını ilk olaraq umumcian seviyede yasaqla?an ilk
antla?ma
Birle?ken Milletler Sozle?mesidir
.
Te?kilatnın, qurul?an senelerinde 51 ol?an aza sayısı ?imdi itibarinen azalı?ı kotelgen
Vatikan
ve deni?tirilgen
Cin Halq Cumhuriyeti
sonki qo?ul?an aza
Montenegro
dahil 192-ge bar?andır. Te?kilatnın idaresi
Nyu Yorktaki
ba? merkezinden yursetile ve aza memleketlernen er sene tertipli olaraq yasal?an topla?uvlar kene bu ba? merkezde yasala.
Te?kilat yapısal olaraq idariy boluklerge ayrıl?andır; Ba? Assambleya, Telukesizlik ?urası, ?qtisadiy ve ?ctimaiy ?ura, ?dare ?urası, Ba? Katibiyet ve
Memleketlerarası Adalet Divanı
. Te?kilatnın en koz aldındaki merciisi Ba? Katiptir.
Birle?ken Milletler fikriy ilk olaraq,
II Cian cenkinin
bitkeninde cenkini ?alibiy memleketler tarafından, memleketler arasındaki anla?mazlıqnı ortadan kotermek ilerde meydan?a kelip olacaq ve ozlerinin telukesizliklerini tehdit etip olacaq bir cenknin aldına kecip olmaq maqsadınen orta?a atıl?andır. Te?kilat yapısının alen bu maqsatnı qoru?an
BM Telukesizlik ?urasının
barlı?ı ve calı?uvlarınen orta?a salın?andır. Telukesizlik ?urası on be? memleketten ibaret, bu memleketlerden be?i daimiy aza statusındadır ve mıtlaq veto yetkisine saiptir. Bu memleketler
Amerika Qo?ma ?tatları
,
Rusiye
,
Cin Halq Cumhuriyeti
,
Buyuk Britaniya
ve
Frenkistandır
. Telukesizlik ?urasının qarar alıp oluvı icun 10/15 nisbeti kerek olıp, daimiy azalardan birevinin aksi yonde rey qullanmaması kerektir. BM ictihatlarına kore Telukesizlik ?urası qarar alakende veto yetkisine saip azalardan birevi ya da bir qacının rey bermege qo?ulmaması bu azalarnın qararı veto etkeni anlamına kelmey. Ayrıca daimiy azalarnın cekimser qalmaları da aynı neticeni bere.
BM qurulı? anla?masının tasdıq etilmesi
Birle?ken milletler (
United Nations
) ıstılası ilk olaraq
Franklin Ruzvelt
(Franklin Roosevelt) tarafından
II Cian cenki
sırasında muttefik memleketler icun qullanıl?andır. ?lk resmiy qullanuvı ise
1942
yanvar 1
-de Birle?ken Milletlernin beyannamesinde ve
Atlantik Hartiyasındadır
. Bu tarihtan son muttefik devletleri ozlerini "United Nations Fighting Forces" olaraq adlandır?anlardır.
Birle?ken Milletler fikri
1943
senesinde
Moskva
,
Tehran
ve
Qairede
muttefiklernin topla?uvları sırasında cıqqan olıp
Frenkistan
,
Cin
,
Buyuk Britaniya
,
Amerika Qo?ma ?tatları
,
?SCBnin
temsilciliginen olu?qandır.
Ba? Assambleya, Birle?ken Milletler aza devletlerden olu?ur. Er azanın Ba? Assambleyadaki temsilcileri 5 ki?iden coq olamaz. Ba? Assambleyanın korevleri ?ulardır:
- Silasızlanma
ve sila denetimi mevzusında teklifler bermek.
- Barı?ıq ve telukesizlikni etkilecek koru?uvler yasamaq, er mevzuda teklifler bermek.
- Memleketler arasındaki yah?ı ili?kilerni bozucı problemlernin, barı?ıq yollarınen cezuvi icun teklifler bermek.
Siyasiy saada bir yursetme organıdır. ?uranın 5 daimiy azasının veto aqqı bardır. 10 kecici aza ise eki senelik bir zaman icun saylanalar. Saylavlarında co?rafik denge esas alına. 15 azası ol?an bu ?uranın gorevleri ?ulardır:
- Birle?ken Milletlernin maqsat ve ilkelerine uy?un bicimde barı?ıq ve telukesizlikni qorumaq.
- Memleketlerarası bir anla?mazlıqqa yol aca bilecek er turlu ceki?meli durumnı soru?tırmaq.
- Memleketlerarasında ceki?meli mevzularda anla?ma ?artlarını teklif etmek.
- Silalanmanı
denetlek planlar azırlamaq.
- Barı?ıqqa qar?ı bir teluke ya da ucum olıp olma?anını ara?tıraraq, izlenecek yolu teklif etmek.
- Ucum etkenlerge qar?ı askeriy birlikler qurularaq tedbirler almaq.
Telukesizlik ?urasının Qarar Alma Sureci:
Telukesizlik ?urasının qarar alıp oluvı icun 10/15 nisbeti kerek olıp, daimiy azalardan ic birevinin aksi rey qullanmaması kerektir. BM ictihatlarına kore Telukesizlik ?urası qarar alakende veto yetkisine saip azalardan birevi yaki bir qacı rey bermege qo?ulmasa bu veto etkeni anlamına kelmey. Cekimser olsalar da aynıdır.
?ura?a ba?lı ba?lıca qurulı?lar ?ulardır:
Ba? assambleyaca saylan?an 54 azadan olu?ur. Azalıqları sonlan?anlar yanıdan saylanıp olalar. Ba?lıca gorevleri ?ulardır:
- Birle?ken Milletlernin calı?malarını yursetmek.
- Memleketlerarası iqtisadiy, ictimaiy, medeniy mevzularda esabatlar azırlamaq.
54 azadan ibaret bu ?ura, BM-nin iqtisadiy ve ictimaiy meselelernen mucadele etip oluvı maqsadınen qurul?an bir organdır. ?qtisadiy ve ictimaiy ?ura er kesnin insan aqlarına ve temel azatlıqlar?a faal bir ?ekilde say?ı kosteruvini sa?lamaq icun tevsiyeler bere. Yetkisine kirgen mevzular?a ili?kin olaraq, Ba? Assambleya?a sunulmaq icun antla?ma leyhaları azırlap ola. ?qtisadiy ve ictimaiy ?ura gorevini daa faal yasayalmaq maqsadınen ozu kozun aldında calı?acaq komissiya ve komitetler qur?andır. Bular:
- ?nsan Aqları Komissiyası; 1946 senesi qurul?an insan aqları komissiyası, ECOSOC bunyesinde insan aqları normalarının uquqiy bir ?ekle donu?tirilmesinen alaqalı faaliyet kostere. 43 deni?ik aza co?rafik regionlardan e?it temsil esasına kore saylana. 1967-ge qadar insan aqları ihlallerinen ba?lı olaraq ?ikayetlerge maniy olmaq icun yaptırım gucu ya da areketke kecme yetkisi yoq edi. 1967-de 1235 sayılı ECOSOC qararınen komissiya ve onın alt organı ol?an azınlıqlarnın qorunması ve ayrımcılıqnın aldını alması alt komissiyası inceleme ve ara?tırma yetkilerinen donatıldı. Bu tarihta insan aqları ihlallerine yonelik inceleme ve ara?tırma yasama yetkisi berilgendir. 1970-de 1503 sayılı ECOSOC qararınen komissiya?a insan aqları ihlallerini soru?tırma ve tevsiyeler berme yetkisi berilgendir.
- ?nsan Aqları Yuksek Komissarlı?ı (UNHCHR); BM ?artının 1, 13 ve 55-nci maddelerinden gorevini al?an yuksek komissarlıq, BM-nin insan aqları pro?rammalarının koordinatsiyasını sa?lamaq ve insan aqlarına umumcian say?ını kuclendirmek maqsadınen qurul?andır. Merkezi
?svicrenin
Cenevre
?eerindedir.
Nyu Yorkta
bir burosı bardır.
Memleketlerarası Adalet Divanı, Birle?ken Milletlernin yar?ı organıdır. Memleketler, istegenleri davanı Adalet Divanına alıp keteler. Divan 15 yar?ıctan olu?ur. Yar?ıclar, General Assambleya ve Telukesizlik ?urasınca saylanalar. Gorev muddetleri doquz yıldır. Divanda bir devletten eki yar?ıc olamaz. Memleketlerarası Adalet Divanı,
Felemenknin
bir ?eeri
Laheydedir
.
Arap
,
Cin
,
Frenk
,
?ngliz
,
?span
ve
Rus
tilleri te?kilatnın resmiy tilleridir
[1]
.
Ba? Katibiyet, Birle?ken Milletlernin organlarının calı?maları icun kerekli ortam ve ?artlarnı sa?lar. Orta?a salın?an program ve siyasetlerni uy?ular. Memleketlerarası barı?i ve telukesizlikni bozucı vaqialar mevzusında esabatlar azırlap
Telukesizlik ?urasına
bere. Ba? Katipligini 2017 yılından berli
Portugaliya
cumhuriyetinden
Antoniu Guterri?
yasay
[2]
.
- ↑
Official Languages
Archived
12 July 2015 at the Wayback Machine, www.un.org. Retrieved 22 May 2015
- ↑
Guterres, Antonio (9 January 2017).
"U.N. SECRETARY-GENERAL ANTONIO GUTERRES: MY VISION FOR REVITALIZING THE UNITED NATIONS"
. Newsweek.com. Newsweek. Archived from the original on 12 January 2017. Retrieved 13 January 2017
- Ball Howard
Genocide: A Reference Handbook
. ? Santa Barbara, California: ABC-CLIO, 2011. ?
ISBN 978-1-59884-488-7
- Soldiers of Diplomacy: The United Nations, Peacekeeping, and the New World Order. ? University of Toronto Press, 1998. ?
ISBN 978-0-8020-0899-2
- An Insider's Guide to the UN
. ? New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2004. ?
ISBN 978-0-300-10155-3
- The A to Z of the United Nations. ? Lanham, Maryland: Scarecrow Press, 2009. ?
ISBN 978-0-8108-5547-2
- Gold Dore
Tower of Babble: How the United Nations Has Fueled Global Chaos
. ? New York: Crown Forum, 2004. ?
ISBN 978-1-4000-5475-6
- Grant Thomas D.
Admission to the United Nations: Charter Article 4 and the Rise of Universal Organization. ? Leiden, Netherlands: Martinus Nijhoff Publishers, 2009. ? Vol. 50. ?
ISBN 978-900417363-7
- FDR and the Creation of the U.N.. ? New Haven, Connecticut: Yale University Press, 2000. ?
ISBN 978-0-300-08553-2
- Kennedy Paul
The Parliament of Man: The Past, Present, and Future of the United Nations. ? New York: Random House, 2007. ?
ISBN 978-0-375-70341-6
- The Last Lion: Winston Spencer Churchill. ? New York: Little Brown and Company, 2012. ? Vol. Volume 3: Defender of the Realm, 1940?1965. ?
ISBN 978-0-316-54770-3
- United Nations: The First Fifty Years
. ? New York: Atlantic Monthly Press, 1995. ?
ISBN 978-0-87113-616-9
- Capital of the World: The Race to Host the United Nations. ? New York University Press, 2013. ?
ISBN 978-0-8147-0794-4
- ?ablon:Cite encyclopedia
- Act of Creation: The Founding of the United Nations: A Story of Super Powers, Secret Agents, Wartime Allies and Enemies, and Their Quest for a Peaceful World
. ? Boulder, Colorado: Westview Press, 2003. ?
ISBN 978-0-8133-3324-3
- Sherwood Robert E.
Roosevelt and Hopkins: An Intimate History. ? New York: Harper and Brothers, 1948.
- The Oxford Handbook on the United Nations. ? Oxford University Press, 2009. ?
ISBN 978-0-19-956010-3
- Wistrich Robert S.
A Lethal Obsession: Anti-Semitism from Antiquity to the Global Jihad
. ? New York: Random House, 2010. ?
ISBN 978-1-4000-6097-9