Цуна?м? ( яп. 津波 - цу (гавань) ? нам? (хваля)) ? вял?зныя хвал?, як?я ?зн?каюць на паверхн? ак?яну падчас моцных падводных землетрасення? . Моцныя выбух?, вывяржэнн? вулкана? або падзенне метэарыта? у ак?ян таксама могуць выкл?каць вял?к?я цунам?. Хуткасць распа?сюджання цунам? 400-800 к?ламетра? у гадз?ну. Вышыня хваля? можа дасягаць 30 метра?.

Здарэнн? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Найчасцей цунам? здараюцца каля бераго? Ц?хага ак?яна , але таксама ? ? ?ншых месцах. Напрыклад, у 2004 годзе ? ?ндыйск?м ак?яне прайшла катастраф?чная хваля цунам? , у 1755 годзе тысячы жыхаро? Л?сабону заг?нул? ад хвал? цунам? ? Атлантычным ак?яне . У Ц?х?м ак?яне ?сталяваная с?стэма папярэджання ад цунам?. С?стэма папярэджання атрымл?вае с?гналы з падводных буё?, як?я рэг?струюць змену ц?ску нават тады, кал? цунам? яшчэ не за?важнае для чалавечага вока на паверхн?.

Хуткасць ? ф?з?чныя ?ласц?васц? цунам? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Хуткасць хваля? у ак?яне вызначаецца формулай:

${\displaystyle c={\sqrt {\frac {g\lambda \tanh({\frac {2\Pi H}{\lambda }})}{2\Pi }}}}$ (1)

Дзе

• g = 9.8 ? грав?тацыйная пастаянная;
• λ ? да?жыня хвал?;
• H ? глыб?ня ак?яну;
• tanh ? г?пербал?чны тангенс ${\displaystyle \tanh(x)={\frac {\exp(x)-\exp(-x)}{\exp(x)+\exp(-x)}}}$;

У выпадках кал? ${\displaystyle \vert x\vert <<1}$ (2), то добра спрацо?вае прыбл?зная формула ${\displaystyle \tanh(x)\approx x}$. Гэтая няро?насць (2) мае месца для мелкаводных хваля?, а таксама для хваля? цунам?, пакольк? цунам? маюць надзвычай вял?к? перыяд ? надзвычай вял?кую да?жыню хвал? λ (да 100 к?ламетра?) у пара?нанн? з глыб?нёй ак?яну (0-9 к?ламетра?). У гэтым выпадку формула значна спрашчаецца:

${\displaystyle c={\sqrt {gH}}}$ (3)

Паводле гэтай формулы можам лёгка падл?чыць хуткасць хвал? цунам?. Сярэдняя глыб?ня Ц?хага ак?яна 4 к?ламетры, значыць хуткасць распа?сюджання:

${\displaystyle c\approx {\sqrt {10*4000}}}$ = 200 м/c = 720 км/г

Так?м чынам цунам? распа?сюджваецца з хуткасцю 700?800 к?ламетра? за гадз?ну. Адпаведна, можна падл?чыць, кольк? часу на папярэджанне маюць службы, каб падняць трывогу. Напрыклад, кал? эп?цэнтр знаходз?цца за 1,500 к?ламетра? ад берагу, служба ратавання мае каля дзвюх гадз?н.

На плыткаводдз? хваля цунам? значна запавольваецца. Напрыклад, каля берагу з глыб?нёй дзесяць метра? хваля будзе мець хуткасць усяго 36 к?ламетра? на гадз?ну:

${\displaystyle c\approx {\sqrt {10*10}}}$ = 10 м/c = 36 км/г

Кал? першай да берагу даходз?ць не вяршыня хвал?, а ?падз?на, то часта наз?раецца хутк? адл??. Вада рапто?на сыходз?ць, агаляючы дно. Кал? вугал нах?лу дна досыць плоск?, то вада можа сыходзячы, агал?ць дно ак?яну да адлегласцей больш як 800 метра?. Гэта пав?нна стаць с?гналам для людзей, што ? найбл?жэйшыя 3-45 хв?л?н на бераг накоц?цца вяршыня хвал? цунам?.

У глыбокай вадзе цунам? распа?сюджваецца амаль не губляючы энерг?? ? захо?вае сваю с?лу нават на адлегласцях у 3-4 тысячы к?ламетра?.

Навуко?цы таксама выдзяляюць рэдк? тып ? мегацунам?. Гэта цунам?, чые хвал? дасягаюць вышын? больш за 100 метра?. Апошняе такое мегацунам? здарылася ? 1958 годзе на Алясцы ( ЗША ) ? затоцы Л?туя (Lituya Bay). У вын?ку землетрасення ? затоцы сфарм?равалася хваля вышынёй больш за 200 метра?. Даследаванн? геолага? паказал?, што ? гэтай жа затоцы ? м?нулым было цунам? з вышынёй хвал? 520 метра?.

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• На В?к?схов?шчы ёсць медыяфайлы па тэме Цунам?
• Тыпы хваля? Арх?вавана 26 сакав?ка 2008. (анг.)
• А. С. Алексеев, В. К. Гусяков. О ВОЗМОЖНОСТИ КОСМОГЕННЫХ ЦУНАМИ В МИРОВОМ ОКЕАНЕ. Арх?вавана 8 жн??ня 2011.